________________ ર૪૪ બ્રિટિશ હિંદનું સુદઢ થવું નાં કુટુંબોને દયા ખાતે છવાઈ બાંધી આપી. હિંદના ઉત્તર ભાગમાં ગાદી પરથી ઉઠાડી મૂકેલો વિશ્વા બાજીરાવ 1818 માં રાજ્ય બયા પછી 1853 લગણુ છો, અને જીવતાં સૂધી તેણે તેનું વરસે રૂ. 8,00,000 નું પેન્શન ભોગવ્યું. તેણે પૈસે સંધ હતા, તે તેના દત્તપત્ર નાનાસાહેબને મળ્યો. પણ તે ઉપરાંત તેને બીજું કાંઈ આપવામાં આવ્યું નહિ. અશોદયાને ખાલસા કર્યું 185- લૉર્ડ ડેલહાઉસીએ અને ધ્યાનું રાજ્ય જુદા કારણુથી લઈ લીધું. 1765 માં નવાબ વછર શુજા ઉદ–દલાને તેને જપત કરેલ મૂલક લૉડ કલાઇવે પાછા આપ્યા, ત્યાથી તેના વંશનું રક્ષ બ્રિટિશ ફેજવડે થતું હતું. પરદેશી ચઢાઈ અને દેશની અંદરના બંડ એ બંને તરફથી રક્ષણ પામી એની એલાદમાં ઘણા નવાબ થયા તેઓ ખાનગી રહેણીમાં લંપટ દુર્વ્યસની હતા, અને જાહેર કરણમાં યત ઉપર જુલમી હતા. તેમાં એક ગુણુ હતિ. તિઓ અંગ્રેજ સરકાર તરફ દઢ વફાદાર રહેતા. ગંગા અને ગોગરા નદીઓની વચ્ચે જે રસાળ મૂલક છે તેમાં એટલી ઘાડી વસ્તી છે કે પૃથ્વી ઉપર બીજે કોઈ હકાણ એટલા જ વિસ્તારની જમીનમાં તેટલી ઘાડી વસ્તી નથી. એ પ્રદેશમાંની રૈયત ભવના ભવસુધી અંધેર રાયપીડા પામતી હતી, અને તે પીડાને માટે દરેક ગાવનર જનરલ કેટલેક દરજે પોતાને જવાબદાર ગણુતો હતો. નવાબેને (જેમણે 1818 થી શાહને ઈલકાબ ધારણ કર્યો હતો.) તાકીદપર તાકીદ આપવામાં આવતી કે તમારી વર્તણૂકમાં સુધારો કરે પરગજુ બૅટિંકે તથા જંગી હાડગે જે કરવાની માત્ર ધમકી આપી હતી તે લૉર્ડ ડેલહાઉસીને હાથે થવાને રહેલું હતું. એના લક્ષણમાં તેમના જેટલું જ પ્રમાણિકપણું અને તેમનાથી વધારે દૃઢ નિશ્ચય હતો. તેણે તમામ બિના કોર્ટ ઑવડિરેક્ટરને લખી મોકલી. તેમણે લાંબા વખત અને દુઃખકારક રીતે આનાકાની કર્યા પછી એ રાજ્યને ખાલસા કરવાનો ઠરાવ કર્યો. એ હકમ આવ્યા ત્યારે લૉર્ડ ડેલહાઉસીને સ્વદેશ પાછા જવાનો વખત થયા હતા, તો પણ તેણે વિચાર્યું કે આ જોખમ ભરેલું કામ તેની પછી આવનાર અધિકારીને તેના બેસતા અમલમાં કરવાને
