________________ 248 ૧૫૭ને સિપાઈઓને બળા બળવાના કહેવાતાં બીજે કારણે–એથી ઉલટું કંપનીની નોકરીમાંની વધારે ઊંચા રજાની જગ્યાઓ વિદ્વાન, બુદ્ધિમાન, અથવા વફાદાર નીવડેલા દેશીઓને મળતી નહિ. નાના દરજાની નોકરી દેશીઓને મળે તેને માટે કંપનીએ અગત્યના પગલાં ભર્યા હતાં. પણ હિદની સરકારી નોકરીમાંની ભારે પગારની અને દરજાની ઘણીક જગ્યાઓ હિંદના વતનીઓને મળે એવું મહારાણીની સરકારે હમણું ઠરાવ્યું છે, તે જગ્યાઓ પર તે વેળા થોડાક એગ્રજેનોજ માત્ર હક હતા. બળ થયાં પહેલાં થોડા વખત ઉપર સર હનિ હૈરેસે જણાવ્યું હતું કે બુદ્ધિમાન પુરૂષની વાજબી તૃષ્ણ સતિષ પામી શકે એવી જગ્યા લશ્કરમાં પણ દેશી અમલદારને તેમનું પરાક્રમ દેખાડવાને આપતા નથી. આવી સ્થિતિને લીધે ભારે હાનિ થશે એવું તેણે આગ્રહથી કહ્યું હતું, પણ એની સૂચના પર છેલ્લી ઘડી લગી કોઈએ લક્ષ આપ્યું નહિ. બળવાના બારીક સમયમાં લૈર્ડ કૅજિગને કાંઈ અણધારી અડચણ થાયતિતિ કામ ચલાઉ ગવર્નર જનરલ થાય એ ઠરાવ થયો હતો અને એ મોટું ફિતૂર શમ્યા પછી કંપનીના હાથમાંથી જઈ મહારાણના હાથમાં રાજ્યગાદી આવી, ત્યારે મહારાણીએ જાહેર કરેલા ઢંઢેરામાં તેણે લારેન્સ) મજબૂત કારણે બતાવીને જે ધારણુ પ્રમાણે વર્તવાનો આગ્રહ કર્યો હતો તે ધારણુ બહાલ રહ્યું. મહારાણીનાં મહેરબાની ભરેલાં વચનો આ પ્રમાણે છે –“વળી અમે ફરમાવીએ છીએ કે બની શકે ત્યાં જાતિભેદ કે ધર્મભેદ ઉપર નજર રાખતાં અમારી રમતમાં જેઓ કેળવણું, બુદ્ધિબળ, અને પ્રમાણિકપણુથી નોકરી કરવાને લાયક હોય તેમને છૂટથી અને નિષ્પક્ષપાતપણે સરકારી નોકરીમાં દાખલ કરવા” આ ઉદાર રાજ્યનીતિ કંપનીના અમલમાં અજાણી હતી. એ કારણથી સને ૧૮૫૭ના સિપાઓના બળવા વખતે હિંદના પુષ્કળ રાજાઓ, તેમાં મુખ્યત્વે કરીને ગાદી પરથી ઉઠાડી મુકેલા રાજ્યવંશા કંપનીના વેરી થયા હતા અને ખુદ કંપનીના જ દેશી અમલદારેની મોટી સંખ્યા ઉઘાડ ઇંગ બેવફા થઈ હતી અથવા તો તેનું શું થશે તે વિષે બે દરકાર હતી. ચરબી લગાડેલાં કારસા (કાજ). આવો અણનો મામલો ચાલતિ હતિ તે વખતે લશ્કરી છાવણીઓમાં એવી ગપ ચાલી કે
