________________ 250 ૧૮૫૭ને સિપાઈઓનો બળ. બળવો કર્યો. તેઓ કેદખાનામાં ઘુસ્યા અને છાવણીઓમાં વેગથી ધશી જે યુરોપ મળ્યો તેને તેમણે કાપી નાંખ્યો. પછી પાસેના મોટા દિલ્લી શહેરની દેશી ફોજને તથા બદમાશ લેકોને ઉશ્કેરવાને અને ગાદીપરથી ઉઠાડી મૂકેલા યુગલ પાદશાહની સત્તાની રહેવાને તેઓ ત્યાં ગયા. તે વખતે ઉત્તર હિંદમાં મોટામાં મોટી લશ્કરી છાવણી મીરતમાં હતી. બળવાનેરો દિલ્હી જઈ પહોંચે તે પહેલાં તેમને કચરી નાખે એવડી પાયદળ, ધેડેસવાર, તથા તપોની જબરદસ્ત પૂરેપી ફરજ એ છાવણીમાં હતી. પણ સિપાઈએ ઉતાવળા થઈ વગર વિચારે ચાલ્યા તેમ રાપી અમલદારોએ ઘણુ બાબતમાં દઢતા તછ દઈ એટલીજ મૂર્ખાઈ ભરેલી વર્તણુક ચલાવી. બળવો ઉમે ઠવાની ખબર તારમાં દિલ્લી મોકલી તે સિવાય તે રાત્રે બીજું કશું કર્યું નહિ. જે ક્ષણ દમનના એક માણસથી હિંદનું રક્ષણ થઈ શકત એવી હતી તે ક્ષણે મીરતતા કોઈ પણ લશ્કરી અમલદારમાં વિચાર કરવાની કે વર્તવાની શકિત જણાઈનહિ. બીજે દિવસે સવારે દિલ્લીના મુસલમાનોએ બંડ કર્યું ત્યારે ત્યાંના સૂરોપીઓએ માત્ર દારૂખાનું ઉરાડી દીધું. તે સિવાય બીજું કશું કર્યું નહિ. બળવાનો ફેલાવ, જૂન સને ૧૮૫૭–એમ ભેગા મળવાનું મધ્ય સ્થળ દિલ્લી ગણ્યું, અને આ બંડનું નામ બળ પડ્યું. એ બંડ ઉતાવળે વાયવ્ય પ્રાંતિ અને અયોધ્યામાં થઈ છેક નીચલા બંગાળામાં દાવાનળની 5 પ્રસયું. દરેક ઉપજ્યાની હકીકત જુદીજુદી તથા બેદકારક છે. અને તે ઉપરથી જણાય છે કે દરેક બાજુના લેક પિત પોતાના પક્ષને એક ભાવથી દઢ રીતે વળગી રહ્યા હતા તેમ છતાં સઘળાં બડાની એક જ હકીકત આપવી બસ થશે. ઘણી વખત ચેતવ્યા વગર અને કેટલીકવાર વફાદાર રહેવાનાં વચન આપ્યાં છતાં (જે વચને કેટલાકની બાબતમાં કદાચ તે વખતે ખરાં હતાં) સિપાઈને પોતાના ઉપરી અધિકારીઓની સામા ઊઠયા. તેમણે સૂરપીએને કે પ્રિતિ ધર્મ માનનારાઓને મારી નાંખ્યા, અને કેટલાક પ્રસંગે સ્ત્રીઓ અને બાળકોની પણ હત્યા કરી. બળવાખોરોએ જેલનાં બારણ તોડી નાંખ્યા, ત્રીજેરી લટી, અને બળવાખે એ વેળા આખી
