________________ લૉર્ડ લિન રપટ આવ્યા તેને પોતાની બુદ્ધિ અજમાવવાનો વસૂલાત ખાતામાં ઉત્તમ લાગ મળ્યો. એના અમલમાં સને ૧૮૭૪માં નીચલા બંગાળામાં દુકાળ પડશે તેને રાજ્ય તરફથી મદદ આપવાની બહેળા પાયાપર ગેઠવણુ કરીને ફતિહમદીથી ખળ્યો. સને ૧૮૭૫માં વડોદરાના મરાઠા ગાયકવાડને રાજ્યની અવ્યવસ્થાને લીધે તથા તેના દરબારમાંના બિટિશ રેસિટને ઝેર દેવાની કોશિશ કરવા માટે ગાદીપરથી ઉઠાડી મૂકયા. પણ તિના વંશમાંના એક બાળકને રાજ્ય સંપ્યું. સને 187 76 ના શિયાળામાં પ્રિન્સ ઑવ વિસ હિંદમાં ફરવા આવ્યા. એ નામદાર યુવરાજના પધારવાથી હિદની તમામ પ્રજાએ બ્રિટિશ હિદના ઈતિહાસમાં પૂર્વે કદી જણાયલી નહિ એવી ઉત્સાહપૂર્વક વફાદારી બતાવી; અને પ્રાચીન અને સુંદર રાજવંશની બાદશાહતમાં જોડાયા છીએ એવું હિંદના માંડલિક રાજા રાણાએ પહેલી જ વાર જાયું. લૉર્ડ લિફ્ટન, 1876-1887- લૉર્ડ નૉર્થબ્રકની પછી સને ૧૮૭૬માં લૉર્ડ લિદન આવ્યો. સને ૧૮૩૭ના જાનેવારીની ૧લી તા.રીખે પ્રાચીન મુગલરાજધાની દિલ્લી શહેરમાં આવેલી “ઈતિહાસમાં પ્રસિદ્ધ ટેકરી પર અગાઉ જેવામાં ન આવેલા એવા ભારે ઠાઠમાઠથી દરબાર ભરી મહારાણી વિક્ટોરીઆએ કૈસરે હિદનું પદ ધારણ ક ની ખબર એણે પ્રસિદ્ધ કરી. પણ દેરાના રાજાઓ અને મોટા અધિકારીઓ આ સુંદર સ્થળે જતા હતા તે વખતે દુકાળનો પડછાયો દક્ષિણ હિંદને અંધારામાં ઘેરી લેતો હતો. ૧૮૭૬ના ચોમાસામાં જોઈએ એટલે વરસાદ પડશે નહિ, અને 18 ક૭ની સિમ કાંઈક ઠીક હતી. આ લાંબી મુદતની અનાવૃષ્ટિ દક્ષિણથી કન્યાકુમારી સુધી અને પછીથી ઉત્તર હિંદમાં પ્રસરવાથી દુકાળ પડશે. હિંદના ઈતિહાસમાં નોંધાયલી હરકોઈ એવીજ આપત્તિથી એ દુકાળનો વિસ્તાર વધારે ભાગ પર હતો. સમુદ્રવાટે અને રેલ્વેને રસ્તે પુષ્કળ અનાજ લાવ્યા છતાં તથા સરકારે અથાગ મહેનત કર્યા છતાં ખરેખર ભૂખમરાથી, અને નીપજતા અનેક રોગથી લાખો માણસનો ઘાણ નીકળ્યો. એ દુકાળ ખાત સરકારને એકંદર અગીઆર કરોડ રૂપીઆ ખર્ચ થયો. બેરાક નહિ મળવાથી તથા દુકાળથી પીડાયેલા લોકોને થતા વ્યાધિઓથી પરાા લાખ માણસનાં મરણ નીપજ્યાં હતાં એ અડસટ્ટો કહા છે. અફગાનિસ્તાનના મામલે, 1878- ૧૮૮૦–સને ૧૮૭૮ની
