________________ લકામાં બુદ્ધિમાન અમદાની ઘટ. 29 બંગાલી ફોજના સિપાઈઓનાં કારતુસાને ડુક્કરની ચરબી ચોપડેલી છે. એ પ્રાણને હિંદુ અને મુસલમાન એ બેઉ પ્રજા અપવિત્ર ગણે છે. ઘણએ ખાતરી કર્યા છતાં સિપાઈઓના મન શાંત થઈ શક્યાં નહિ. દેશી પલટણને રહેવાનાં મકાનમાં રાતે લાહે થતી; સિપાઈએ પોતાના અમલદારેનું અપમાન કરતા વિશ્વાસ ઉઠી ગયો હતો અને કવાયતનું ડાલ માત્ર રહ્યું હતું. લશ્કરોમાં બુદ્ધિમાન અમલદારોની ઘટ–એ ઉપરાંત ફિદૂર ઊઠયું તે વખતે દેશી પલટણેમાં ઉત્તમ અમલદારોની ઘટ પડી ગઈ હતી. જે મોટી પાદશાહતનો પાયો લૉર્ડ ડેલહાઉસીએ નાંખ્યા હતો તેનો કારભાર ચલાવવાને સિવિલ સર્વિસથી જેટલા નોકરોની ભરતી થઈ શકતી તેનાથી વધારે અમલદારોનો ખપ હતા. મુલ્કી ખાતાના ઓદ્ધાપર હોશિયાર લશ્કરી અધિકારીઓ પસંદ કરવાનો રિવાજ લાંબા વખતથી ચાલતો હતો તેમાં એકાએક પુષ્કળ વધારો થઈ ગયો. અધ્યા, પંજાબ, મધયપ્રતા અને બ્રિટિશ બ્રહ્મદેશને કારભાર ઘણે દરજે કંપનીની પલટણમાંથી ચુટી કહાડેલા અધિકારીઓને હાથ હતા. સારા અને કુશળ સેનાપતિ રહ્યા હતા તો પણ આ અણના વખતમાં દેશી ફોજમાં અતિ તેજસ્વિ બુદ્ધિ અને દઢ સંકલ્પવાળા અધિકારીઓને મોટો ભાગ રહ્યો ન હતો. તેમજ ગવર્નર જનરલ લૉર્ડ ડેલહાઉસીએ જેટલું બ્રિટિશ લશ્કરને રાજ્યની સહી સલામતી માટે જરૂરનું જણાવ્યું હતું તેના કરતાં તેણે સખત કારણ બતાવી તકરાર ઊઠાવ્યા છતાં, પણ તે ધારણ ઓછું કરી નાંખવામાં આવ્યું હતું. જ્યારે દેશી પલટણમાં ‘ચરબી લગાડેલાં કારતુસ” ની હેબક પસરી અને બંગાળામાં તોફાન ઊડ્યું, ત્યારે લાર્ડ ડેલહાઉસીએ હિંદની બ્રિટિશ કે જનું બળ વધારવા વિષે તેમજ તેમાં અને દેશી ફેજ બંનેમાં સુધારો કરવાની ઘણી જરૂર વિષે જે ખરા દિલથી લખાણ કર્યા હતાં તે લંડનમાં એમનાં એમ પડી રહ્યાં હતાં અને તે પર કંઈધ્યાન આપવામાં આવ્યું ન હતું. બળ ઊપી, સને ૧૮૨૭–સને ૧૮૫૭ના મે માસની તા. 10 મીને રવિવારે પાછલે પહેરે મીરત (મીરથ ) ના સિપાઈઓએ 32.
