________________ - प्रकरण 15 मुं. ૧૮૫૭નો સિપાઈઓનો બળવો સિપાઈઓના બળવાનાં કારણ–બળ ઊઠવાનાં જે જુદાં જાં કારણે આપવામાં આવે છે તે યુરોપીના મનને પૂરતાં લાગતાં નથી. ખરું કારણ એ છે કે આખા હિંદમાં દેશીઓનાં મન ઉકેરાયેલાં હોવાથી તે રેહવાર ગપાટા માનવાને અને ત્રાસના હારામાં હોવાથી ઝપલાવી પડવાને લોકો તૈયાર થયા હતા. યુરોપી ટોળાપર દારૂની જેવી અસર થાય છે તેવી એશિઓની પ્રજાપર હેબકની અસર થાય છે. જો ડેલહાઉસીની રાજ્ય ખાલસા કરવાની રીત પણ સુધરેલા વિચારથી ઘડી કાઢેલી હતી, તેપણું દેશીઓને તે અણગમતી હતી. કેળવણીનો ફેલાવો કરવામાં તથા એકજ વખતે વરાળમંત્ર અને તાર દાખલ કરવામાં હિંદી સુધારાને ઠેકાણે અંગ્રેજી સુધારે ફેલાવવાની તેમની ઊંડી તદબીર છે એવું દેશી એને લાગ્યું. મુખ્યત્વે કરીને બંગાળી પલટણના સિપાઈએ એવું ધારતા હતા કે અમારી નજર બીજા સ્વદેશીઓની નજરથી વધારે દૂર પહોંચી શકે છે. એમાંના ઘણુ ખરા સિપાઈઓ ઊંચી ન્યાતના હિંદુઓ હતા અને પુષ્કળ સિપાઈઓની ભરતી અયોધ્યામાંથી કરી હતી. પશ્ચિમ ભણીના ધોરણે જે સુધારા કરવા માંડ્યા હતા તેને વિશે તેમણે એમ ધાર્યું કે એ પ્રજા તરીકે આપણું એકત્વ તોડવાનાં હુમલા જેવા છે. અને ખાલસા કરવું એટલે શું તે તેમણે નજરે જોયું હતું. અમારા પરાક્રમથીજ પંજાબ પ્રાંત છાયા છે અને આખા હિંદ કબજે રહે છે, એવું માનતા હતા. આ બેદિલી અને હેબક ગાદીપરથી ઉઠાડી મૂકેલા પુષ્કળ રાજાઓ અથવા તેમના વાર અને વિધવા રાણીઓના જાણવામાં પહેલાં આવી અને તેમણે તેનો લાભ લીધે. તેમણે ક્રિમીઆની લડાઈની હકીકત સાંભળી હતી, અને રૂશદેશ ઈગ્લાંડને હમેશનો વેરી છે એવી તમને ખબર મળી હતી. એજ તરફથી મટાં પાન મળવાથી તેમની પાસે પૈસા એકઠો થયો હતિ તે હથિયાર કાવતરાખેરોને નાણું આપી તેમની મદદ લઈ શકતા હતા
