________________ प्रकरण 16 मुं. બ્રિટિશ રાખ્યગાદીના તાબામાં હિંદ. મહારાણીનો ઢઢે, ૧લી નવેબર ૧૮૫૮–બળો બેસાડી રવાનું તથા ત્યારપછી રાજ્યમાં જે સમાધાની ભરેલો ફેરફાર થયો તે દાખલ કરવાનું કામ જોર્ડ કૅલિંગને હાથ આવ્યું. જોખમને છેક ખરાબ વખતે પણ તેણે પોતાના મનની શાંતિને ડગવા દીધી નહિ, અને તેના ખરા નિષ્પક્ષપાત આચરણને લીધે બેઉ તરફનાં માણસોએ વારા ફરતી તેનાં વખાણ કર્યા, અને વાંક કાઢો. એ વખતે તેને તિરસ્કારમાં દયાળ કૅનિંગ' (કલમન્સિ કેનિગ ) એવું ઉપનામ આપ્યું હતું. તે આજે માત્ર તેના માનમાં સંભારવામાં આવે છે. સને 1858 ને નવેંબર માસની ૧લી તારીખે અલાહાબાદમાં માટે દરબાર ભરી મહારાણીએ હિંદને રાજ્યકારભાર પિતાને હાથ લીધા બાદશાહી ઢઢેરો તેણે વાંચી સંભળાવ્યો. ખરેખર અને ઉદાર ભાવાર્ય જોતાં એ લેખ હિદની પ્રજાનો ઍના ચાર્ટી છે, એ લેખમાં છટાદાર વચનોમાં એવું લખ્યું હતું કે ન્યાય અને ધર્મ સંબંધી છૂટના નિયમોને આધારે મહારા ના અમલની રાજનીતિ ચાલશે. વળી બ્રિટિશ પ્રજાના ખૂન કરવામાં જેમણે ખુલો ભાગ લીધો હતો તેમના સિવાય બીજા બધાને એ લેખમાં માફી આપી હતી. સને 1859 ની તા. 8 મી જુલાઈએ આખા હિંદમાં શાંતિનાં જાહેરનામાં થયાં. બીજે વર્ષે શિયાળામાં વફાદાર રાજારાણુઓની સેવા સ્વીકારવાને તથા તેમને દત્તક કરવાના હક્ક છે એવી ખાતરી કરી આપવાને લૅડ કૅનિંગ ઉત્તર તરફના પ્રાંતિમાં વાઈસરૉયના ઓદ્દાથી ફરવા નીકળ્યા. વસૂલાત ખાતામાં મિવિલ્સને કરેલા સુધારા–બળ બેસાડી દેવામાં હિંદના કરજમાં લગભગ ચાળીસ કરોડ રૂપિઆને વધારો થયો અને લશ્કરી ખાતામાં ફેરફાર થવાથી આશરે દશ કરોડ રૂપિઆને વાર્ષિક ખર્ચ વધ્યો. આ બોટ પૂરી પાડવાને મી જેમ્સ વિલ્સન નામે પ્રખ્યાત અર્થશાસ્ત્રી અને પાર્લમેન્ટના વસૂલાત
