________________ * જ્ઞાત એ ધંધાનું મહાજન છે. 95 પ્રત્યેક જુદા પ્રકારનો ધંધે કે હુન્નર કરનારાની જદી નાત બનાવવાનું વલણ હોય છે; પણ તે પ્રમાણે હમેશા થતું નથી, અને નતા ધણકવાર પિતાના ધંધા બદલે છે તથા નીચ જાતિ કોઈવાર સંસારમાં ઊચી પાયરીએ ચઢે છે. ઉદાહરણ, પ્રાચીન કાળમાં વિશ્વ જ્ઞાતિ જમીન ખેડનારી હતી. ઘણાખરા પ્રાંતિમાં આ મહામહેનતનું કામ છેડી દઈ હે હમણાં મોટા વેપારી અને શરાફ થયા છે. તેમના પૂર્વજે તડકામાં હળ ફેરવતા, વાવતા, અને લણતા, ત્યારથી તેમની ગોરી ચામડી, બુદ્ધિશાળી ચહેરો, અને સભ્ય વર્તણુક બદલાયાં હશે. આખા હિંદમાં આ તરેહને ધંધાને ફેરફાર આ વખતમાં થાય છે. નાત એ ધંધાનું મહાજન છે.–નાતબંધારણુથી લેકના ઉદ્યમ ઉપર પણ ઘણું સત્તા થાય છે. પ્રથમ તો દરેક નાત વેપારી મહાજન છે. પિતાના ખાસ રોજગારમાં નાતના જુવાની અને યોગ્ય કેળવણી માપવાનું કામ તે બરાબર સાધે છે; તે પિતાના ધંધાના નિયમો ઠરાવેછે; અને ઉજાણુઓ અને જ્ઞાતિ મેળાવડાથી સ્નેહભાવમાં વધારે કરે છે. મલમલ, રેશમી કાપડ, લપ, મીનાકારી હથી આરે, અને સુંદર જડાવ દાગીના વિગેરે હિંદના મેય યુગના પ્રખ્યાત માલ એ નાતો કે વેપારી મહાજનોની સંભાળથી સંપૂર્ણતા પામ્યો હતો. હિંદના ઘણા ભાગમાં એવાં મહાજન હજી વેપારના કામમાં પૂરાં મચેલાં છે. ઉદાહરણ તરીકે, મુંબાઈ ઈલાકાના વાયવ્ય પ્રતિમાં હુનર કામ કરનારાં કુટુંબના વડીલ પિતપોતાના ધંધા પ્રમાણે મહાજન બાંધી રહેલા છે. મહાજન કે નાત પિતાના આસામીઓને મહા માહે અણઘટતી પડાપડી કરતા અટકાવે છે, અને બીજા ધંધાવાળા જોડે વધે ઊઠે છે તિવારે પિતાના ધંધાવાળાની વહારે ચઢે છે. દાખલાતરીકે સને ૧૮૭૩માં અમદાવાદમાં કેટલાક કડિયા બેરોજગારી થયા. એ ધંધામાં સાધારણ રાજ ઉપરાંત સવારમાં વહેલા જઈ વધારે વખત કામ કરવાથી સવાઈ મળે છે જે આસામીઓને રાજી નહોતી મળતી તેમની ફરીયાદ પરથી કડિયાનાં મહાજને મળી ઠરાવ કર્યો કે હાલ બધાને કામ મળતું નથી માટે કોઈએ સવાઈએ જવું નહીં. તિજ શહેરમાં સને 1872 માં કાપડિયા લેકે સૂતરાઉ લૂગડાં પર આર
