________________ 160 મુગલdશ. જાલમને લીધે નહિ આપવાના બહાનાં કાઢવામાં આવતાં અને ફિવર થતાં.ધારણ પત્રકમાં ઔરંગજેબની જમીનની ઉપજ ખર્ચ બાદ જતાં રૂ. 34, 50, 58, 900 હતી અને ત્યાર પછીની અર્ધી સદીમાં બાદશાહત તૂટી ગઈ હતી તોપણ હજાર ત્રીજોરીના હિસાબમાં એ ખાતે એટલું નામનું લહેણું કાઢવામાં આવતું. અફગાનિસ્તાનને અહમદશાહ રાની ચઢી આવી 1761 માં દિલ્હીમાં પેઠે તેવા ત્રોજેરીના અધિકારીઓએ ઊપજનું પત્રક તેની આગળ રજુ કર્યું. તેમાં પાદશાહતની જમીનની પેદાશરૂ 34,5066,400 દેખાડી હતી. દક્ષિણ હિંદનાં રાને ખાલસા કર્યા પછી અને છેવટે ઔરંગજેબની દુર્દશા થઈ ત્યાર પહેલાં જમીનનો વધારેમાં વધારે ઊપજ 38 કરોડ રૂપિઆની હતી; એમાંના છેક લગભગ 38 કરોડ હિંદના પ્રાતિના હતા. અને બાકીના કાશ્મીર અને કાબુલના હતા. 1995 માં ઔરંગજેબની કુલ પેદાશની ગણત્રી 80 કરોડ હતી. તથા 1697 માં 77 કરોડ રૂપિઆની હતી. અફીણ જકાત ચીનના અફીણ ખાનારા આપે છે તે બાદ કરતાં સને 1883 ની આખર લગી આગલી દશ સલોની બ્રિટિશ હિંદમાં લેવાયેલા કરવેરાનો સરાસરી ઉપજ 38 કરોડ રૂપિઆની હતી. ઓરંગજેબનાં લક્ષણ-મુસલમાન પાદશાહને છાજે તેવા પ્રકારની અંદગી ગુજારવાની કોશિશ ઓરંગજેબેકરી. બહારથી દબદબો રાખી રહેતાં, ખાનગી રહેણી સાદી રાખતો, કામમાં ઉગી હતા, ધર્મની ક્રિયા બરોબર પાળતા, રસિક પત્ર લખનાર હતા, અને કવિએના ગ્રંથાનાં અને કુરાનનાં ચુંટી કાઢેલાં વચનો જ્યારે જોઈએ ત્યારે તેને યાદ આવતાં. પદભ્રષ્ટ કરવાને બાપ ન હેત, ખુન કરવાને ભાઈએ ન હોત અને દુઃખ દેવાને હિંદુ યત ન હેત, તે તેનું જીવતર નિર્દોષ થાત. પણ જેઓ તેને ધર્મ માનનારા ન હતા, તેઓમાંના દરેક જણને તેના ધર્મોધપણાએ તેનો વેરી બનાવ્યો; અને પિતાના ભાઈભાંડુની હત્યા કર્યાથી કુલ રાજ્યવહીવટ પારકાને સૅપ પડયો. હિંદુઓએ તેને કદી માફી બક્ષી નહિ, અને તેના મરણ પછી, શીખ, ૨જપૂત અને મરાઠા લેક પાદશાહતને તુરત વીંટી વળવા લાગ્યા. તેના મુસલમાન સેનાપતિઓએ અને સૂબે
