________________ 202 હિંદમાં બ્રિટિશ રાજ્યની સ્થાપના બાપની પાછળ પાદશાહ થયો હતો. તેની અને અયોધ્યાના નવાબ વછર સૂજા-ઉદ-દોલાની કે જે એકઠી થઈ અંગ્રેજે ફરી જીતી લીધેલા પટણા ઉપર ચડી. અંગ્રેજી છાવણીમાં એથી વધારે મોટે ભયખાયું. એ ભય સિપાઈઓનું પહેલ વહેલું બંડ હતું. એ બંડ મેજર (પછી સર ) હેકટર માએ બેસાડી દીધું. મુગલાઈ - જમાં સજા કરવાની એક તરેહની જૂની રીત પ્રમાણે બંડખેરોના ચોવીસ આગેવાનને તેણે તિપને ગળે ઊડાવી દીધા. 1764 માં - કસારના યુદ્ધમાં મેજર મનોએ મોટું પરિણામ નીવડે એવી છત મેળવી. એથી અયોધ્યામાં રાજ્ય અંગ્રેજના પગતળે આવ્યું, અને મુગલ બાદશાહ શાહઆલમ અરજદાર બની અંગ્રેજી છાવણીમાં આવ્યા. કલાઈવની બીજી વારની હકમત, ૧૭૬૫–૧૭૭–બંગાળાને જાને નવાબ મીરજાફર, જેને ગાદી પરથી ઊઠાડી મૂક્યા હતા, તેને એકાંતવાસમાંથી લાવી અંગ્રેજોએ પિતાની સભા થયેલા મીરકાસમને બદલે પાછા નવાબ તરીકે નીમ્યો. બંગાળાને નવો નવાબ બનાવવાની અને દરેક નવાબ રાજ્યાસન પર બેસે ત્યારે તેની પાસેથી નજરાણાં અને પુષ્કળ રોકડ રકમ મેળવવાની જે લાભકારી તક અંગ્રેજી કૉન્સિલના મેમ્બરે ચાહતા હતા તે તેમને આ રીતે બે વાર મળી. પણ 1765 માં બીજી વાર બંગાળાને ગવર્નર બની કલાઈવ(હમણ આયલેંડની ઉમરાવ પદવી પ્લાસીનો બારના કલાઈવ) કલક આ બેબીના પરથી તેની રાજનીતિ જણાઈ આવે છે. પ્રથમ તેણેભૂપતિનું નામ ધારણ કર્યાવિના ભૂમિનું ખરેખરૂં ધણુપણું મુગલ પાદશાહની સનદને નામે મેળવવાને ઇચ્છયું. બીજું ગેર રીતે મળતા લાભ બંધ પાડી પ્રમાણિક ઉપજમાંથી વાજબી જોઈએ એટલો પગાર બાંધી આપી કંપનીના નેકરના હાથ ચોખા કરવાને તેણે ચાહ્યું એમાંની એક બાબતમાં એની યોજનાઓ એની પછી તુરત થયેલા અધિકારીઓએ અમલમાં આણી નહિ. તોપણ જેમ લાસીની લડાઈથી અંગ્રેજના લશ્કરી સર્વોપરિપણાનો આરંભ થ, તેમ કલાઈવની બીજી વારની હકમતના વખતથી હિંદમાં અંગ્રેજી રાજ્યની શરૂઆત થઈ.
