________________ 218 હિંદમાં બ્રિટિશ રાજ્યની સ્થાપના. હિમ્મત પણ તેની જ હતી. લશ્કરના સેનાપતિઓ સર આર્થર વેલ્લે (પછીથી ડયુક ઑવ્ વેલ્લિટન ) અને જનરલ (પછીથી લોર્ડ) લેક હતા. વિશ્લેએ દક્ષિણમાં કામ ચલાવ્યું અને થોડા મહિનામાં એસે અને આર્ગામની લડાઈમાં ભારે જય મેળવ્યો તથા અહમદનગર જીતી લીધું. હિંદુસ્તાનમાંની લેકની સવારી પણ તેવી ફતેહમંદ થઈ. ઈતિહાસ લખનારા એના જય વિષે ઓછું બોલ્યા છે, પરંતુ તને જાય છે નહતિ. તે અલીગઢ અને લાસ્વારીના હપૂર્વક થયેલાં યુદ્ધમાં ફતિહ પામ્યો અને તેણે દિલ્હી અને આગ્રા શહેરો લીધાં. સિધિઆની ચ ફેજને તેણે વિખેરી નાંખી અને તે જ વખતે મુગલ પાદશાહનો હિમાયતી થઈ તેના પૂર્વજોની રાજધાનીમાં તે રહ્યો. 1803 ની સાલ પૂરી થયા પહેલાં સિધિઓ અને નાગપુરને ભેંસલા રાજા, એ બેઉએ, સલાહનાં કહેણ મોકલ્યાં. જમનાની ઉત્તરે આવેલા પોતાના તમામ મૂલક પર હક્ક સિધિઓએ આપી દીધો અને આંધળા ઘરડા પાદશાહ શાહઆલમને અંગ્રેજના રક્ષણમાં મૂ. ભાંસલાએ ઓરિસા પ્રાંત અંગ્રેજને આપ્યો. ત્યાર પહેલાં 1803 માં ઉતાવળે કચ કરનારી એક એક કેજે એ પ્રાંતનો કબજે કર્યો હતો. ભસલાએ વરાડપ્રાંત નિજામને આપ્યા. (શટિશ સરકારના કહ્યા પ્રમાણે વર્તવાથી નિજામને દરવખતે ન મૂલક મળતા હતિ. લટાર જસવંતરાવ હાકર એ રણમાં રહ્યા. માળવા અને રજપૂતાનામાં લૂંટ કરી તે પિતાના લશ્કરનું ગુજરાન ચલાવતા હતા. વિલેસ્લેની હકુમતનાં છેલ્લાં વરસ હાલ્કર સાથે વઢવામાં ગયાં, પણ તેથી અંગ્રેજના નામને થોડી આબરૂ મળી. મધ્ય હિંદમાં કર્નલ માન્સનને પાછું હઠવું પડયું તે આફત ભરેલું થયું (1804) અને તેથી વાર્ગીમનો કેલકરાર અને હૈદર અલીએ કર્નલ શૈલીના લશ્કરનો નાશ કર્યો હતો તે યાદ આવ્યાં. ભરતપુરના ધેરામાં લેક વડે હાર્યો. એ અંગ્રેજી સેન્ચે પોતાનો મતલબ પાર પાડશા વિના પાછી પાની કરી તેનું એક ઉદાહરણ છે (185). ૧૮૨૭માં અતિ ભરતપુર છતાયું. લૉર્ડ વિલેસ્લેના પછી હિંદની હાલત, ૧૮૭૫–લ - લેસ્ટેએ છ વરસ કારભાર ચલાવ્યો, તે દરમિયાન પોતાની મુલ્કી .
