________________ : ર૩ર બ્રિટિશ હિંદનું સુદઢ થવું. કાબુલમાં પોતાને અમલ સ્થાપન કરવામાં ફતેહ પામ્યા. એ વેળા દરાની વંશના બે ભાઈઓ નાશી આવી પંજાબની સરહદ પર આવેલા લુધિઓના શહેરમાં અંગ્રેજના આશરા તળે રહેતા હતા. એગ્રેજ સરકારનો કાબુલ સાથે પ્રથમ વહેવાર–લાર્ડ વિલેસ્લેના વખતથી અફગાન મામલા પર અગ્રેજ સરકારનું લક્ષ લાગ્યું હતું. ઝમાનશાહ એ સમયે (1800) લાહેરમાં દરબાર કરી રહેતા હતા, તે અહમદશાહની પેઠે હિંદુસ્થાન પર ચડી આવે એ ડર વિશ્લેને હતિ. રણજીતસિંહના જબરદરતી સીખરાજ્યનો વૃદ્ધિથી હવે પછીને માટે આ ભય તદન જતું રહ્યું. હિંદપર હજી ચ સવારી થઈ શકે તેવું હોવાથી તેનાથી બચવાની ગોઠવણુ કરવાની હતી તેથી ૧૮૦૮માં લોર્ડ બિટએ માટે હુઅર્ટ એલ્ફિન્સ્ટનને જમાન-શાહના ભાઈ શાહસુજાની પાસે પરસ્પરના બચાવ માટે સંપ કરવાને મોકલ્યા. એ વરસ પૂરું થયાં પહેલાં શાહસુજાને રાજ્યમાંથી કાઢી મૂક્યો હતો, અને તેની જગાએ ત્રીજો ભાઈ મહમુદશાહ સુલતાન થયો હતો. શાહસુજાને એ જે પાછો ગાદીએ બેસાડ્યો, 1839-1837 માં જ્યારે અફગાનિસ્તાનના રાજ્યકાજમાં જેને પહેલ વહેલાં હાથ ઘાલવાને પ્રસંગ આવ્યો, ત્યારે રાજ્ય પચાવી પડનાર દોસ્ત મને હમદ બારકઝાઈની સત્તા કાબુલમાં સારી પેઠે ઝામી હતી. સીખલોક કનેથી પેશાવર પાછું લેવું એ તેની મોટી ઈચછા હતી, માટે જ્યારે લૉર્ડ ઓફલાંડની તરફથી વકીલ કપ્તાન એલેકઝાન્ડર બન્ને વેપારનો રસ્તો ખુલ્લો કરવાને બહાને ગયા, ત્યારે પેશાવર મળે તે જે કહે તે કરવાનું વચન આપવાને તે ખુશી હતિ. પણ લૉર્ડ ઑફલાંડની નજર બીજી અને વધારે મોટી મતલખપર હતી. એ સમે મધ્ય એશિખમાં રૂશરાજ ઉતાવળે આગળ વધવા માંડયું હતું. અને ઈશિની ફોજે હિરાતને ઘેરો ઘાલ્યો હતો. એ ગઢ જૂના વખતથી ઊગમણી દિશાએ અફગાનિસ્તાનને બચાવ કરનાર ગણાય છે. એ કામમાં ઈશિનીઓને રૂશિખાની મદદ ન હતી એમ નહિ. બર્ન્સ કાબુલમાં હતો તેજ વખતે રૂશિઆને વકીલ પણ ત્યાં આવ્યો હતો. દોસ્ત મહમદની પેશા- *
