________________ ૨૧ર હિંદમાં બ્રિટિશ રાજ્યની સ્થાપના. હતું કે સરકારનું લહેણું ઠેરવી હશે તેનું તેજ રાખવું. ઈગ્લાંડમાંના અધિકારીઓને અભિપ્રાય પણ એજ હતિ. તેનું એક કારણ એ કે ઉપજ વધારે કાયમ પાયાપર રહે અને બીજું કારણ એ કે આ જમીનદાર મિકતની અંગ્રેજી પદ્ધતિના જમીનના માલીક જેવા બને. 1780 માં કૉર્નવોલિસ આ તરફ આવ્યા ત્યારે એ વિચાર પ્રમાણે સ્થાયી જમાબંદી ઠરાવવાને તેને હૂકમ આપવામાં આવ્યા હતા. સ્થાયી જમાબંદી, ૧૭૯૩-જમાબંદીનું કામ 1789 માં શરૂ થયું અને 1791 માં પૂરું થયું. જેમ અકબરે કર્યું હતું અને હાલ બ્રિટિશ પ્રાંતોમાં જ્યાં જ્યાં જમાબંધ ઠરાવવામાં આવે છે ત્યાં કરવામાં આવે છે તમ ખેતરો માપવાની કે પાકનો હિસાબ કાઢવાની કોશિશ કરી નહિ. પાછલી સાલમાં ભરણું થયેલું તે પરથી હવે પછીનાં વરસમાં આપવાની રકમ ઇરાવી. પ્રથમ દશ વરસનો ઠરાવ કર્યો પણ 1783 માં તેને હમેશને માટે સુકરર કર્યો. બંગાળાની જમીનની ફલ ઉપજને આંકડા એ ઠરાવ પ્રમાણે શક્કાઈ રૂપિયા 2,68,00,989 થે, એટલે આશરે ત્રીસ લાખ પડ જેટલે થયા. લોર્ડ કોર્નવોલિસે એ ગોઠવણ અમલમાં આણી, પણ તેની વિગત માટે વખાણુ કે ઠપકે જે ઠરે તે સર જોન શેર (પછીથી લોર્ડ ટેનમથ) ને માથે છે. તે સિવિલ સર્વટ હતા, અને તે કાળે દેશનું જ્ઞાન તેને જેટલું હતું તેટલું બીજા કોઈને ન હતું –માલિકી ધરાવનાર જમીદાર વર્ગવિષે કૉર્નલિસના મનમાં પહેલેથી ઉત્પન્ન થયેલા વિચારને લીધે અને સ્થાયી ઠરાવને સારૂ ડિરેકટર કેટેની ઉતાવળે કરીને જેટલી સાવચેતી રાખી શકાઈ તિ કરતાં શેર વધારે સાવચેતીથી કામ કરત. મહેસૂર જોડે બીજું યુદ્ધ 1780-1703- ૧૭૮૦–૧૭૦રને હેંસ્રરના રાજ્ય સાથે થયેલો બીજે ઝગડા બે બાબતમાં વિખ્યાત છે. ગવર્નર જનરલ લોર્ડ કોર્નલિસ બ્રિટિશ લશકરને સેનાપતિ બની પડે એવા દબદબા અને સામાન સરંજામનાં ઠાઠમાઠથી ચઢો કે ઔરંગજેબની સવારી આવી હોય તેવું જણાયું. દક્ષિણમાં બે મોટાં રાજાએ, નિજામે અને મરાઠી રાજ્ય મંડળ, અંગ્રેજને મદદ કરી,
