________________ પહેલું મરાઠી યુદ્ધ. ર૦૮ હેસ્ટિમ્સનું નબળું બહાન–બંગાળામાં કરેલાં હેસ્ટિંગ્સનાં કેટલાંક કોનો ખ સબબ એ હતો કે તેને પોતાની હયાતીનાજ રક્ષણને સારૂ બાથ ભીડવાની હતી; દેશી રાજ્યકર્તએ કરાર તથા તેથી તને જોગવાઈ મળી. મુગલ વાઈસરૉયથી એ નિર્દયપણે પોતાની જોગવાઇનો ઉપયોગ કર્યો. હિંદમાં અમલ કરી ગયેલા અંગ્રેજોમાં જે પુરૂષ અતિતીવ્ર બુદ્ધિવાળા અને અતિદઢતાથી કારભાર ચલાવનાર હતા તેને માટે આ કારણે સબળ નથી. દક્ષિણુ હિંદના કામમાં વૉરન હેસ્ટિંગ્સને ફક્ત નાણું મેળવવાપર નજર રાખવાની ન હતી. મહાપુરૂષ એ તેનું ખરું સ્વરૂપ હતું તે ત્યાં દેખાય છે–મંત્રિસભામાં શાંત, સાહસકર્મ માટે લેવામાં સાવધ, પણ કામ હાથમાં લીધા પછી તેને ત્વરાથી અમલમાં લાવનાર અને જે જે કામ કરવા ધારે તેમાં અછત હિમ્મતવાન હતા. પહેલું મરાઠી યુદ્ધ, ૧૭૭૪-૧૭૮૧-મદ્રાસ અને બંગાળ સરકારે મૂલક જીત્યા પર મુંબાઈ સરકારને અદેખાઈ આવી. પુણાના દરબારમાં પોતાનું ઉપરીપણું સ્થાપવાનો ઠરાવ તેમણે કર્યો. આ લોભને તૃપ્ત કરવાની જોગવાઈ તેમને 1775 માં સુરતના કરારથી મળી. પુણાની ગાદી પર પેશ્વા તરીકે દાવો કરનારામાંના એક ઉમેદવાર નામે રધુનાથરાવ જોડે એ કરાર થયા તેમાં એવી બોલી હતી કે અંગ્રેજે તેને પુણે લઈ જઈ ગાદી અપાવવી ને તેને માટે તેમને સાલ્સેટ અને વસાઈ આપવાં. એ કરાર પાર પાડવાને લડાઈ ચાલી તેને પહેલું મરાઠી યુદ્ધ કહે છે. ગવર્નર જનરલ ના યોદ્દાની રૂએ વોરન હેસ્ટિ ગ્સ મુંબાઈ સરકારના ઠરાવપર પોતાનો અધિકાર ધરાવતો હતો. તેણે સુરતના કરાર બહુ નાપસંદ કર્યો, પણ વઢવાઢ ખરેખરી શરૂ થઈ ત્યારે તેણે બંગાળાના તમામ લશ્કરની મદદ મોકલી. તેના એક માની તા સરદાર નામે કર્નલ ગડર્ડ એક સમુદ્ર કાંઠેથી સામા બીજા સમુદ્રકાંઠા સુધી કુચ કરી ગુજરાતને તવંગર પ્રાંત લગભગ એકે લડાઈ કર્યાવિના જીતી લીધું. કપ્તાન પેહામ નામે બીજા સરદારે વાલિયરનો ડુંગરી ગઢ હુમલે કરી લીધો. એ કિલ્લો હિંદુસ્તાનની કૂંચી ગણતિ હતો. 1778 માં મુંબાઈની ફેજને છતી 27
