________________ 21 બંગાને ફરીથી જીત્યું. ળાના નવાબ મીરકાસમ તરતજ સ્વતંત્ર મન દેખાડશે, અને તેને આપ અખિયારી થવાનાં સ્વમ આવવા લાગ્યાં. મુર્શીદાબાદમાંથી નીકળી તે સંધિરમાં રહેવા ગયો. મધિર ગંગાને કાંઠે મને જબૂત સ્થળ હતું, અને વાયવ્ય તરફ જવાના માર્ગ પર ત્યાંથી સત્તા ચલાવી શકાતી હતી. અહીં તેણે હથીઆર, કવાયત, વગેરે યૂરોપી ધાટની ફેજ તૈયાર કરવા માંડી, અને અયોધ્યાના નવાબ વછર જોડે કારસ્થાન ચલાવ્યું. અંગ્રેજ ડે પિતાનું બળ અજમાવવાનો તેણે નિશ્ચય કર્યો અને તે કરવાનું તેને સારું બહાનું જડ્યું. કંપનીના નોકરોએ ખાનગી વેપારના માલને આખા બંગાળામાંના પોતાના તમામ જકાત અને નાકાંપેપર લેવાતા હાંસલની માફીને હક છે એ દાવો કર્યો. એથી કરીને જે દેશી વેપારીઓ સાચું કે જ એમ કહેતા કે અમે કંપનીના નાના માણસ છીએ તઓની અને નવાબના દાણુ લેનારા અમલદારોની વચ્ચે ટા, થયા. નવાબે કહાવ્યું કે મારો મુલ્કી અધિકાર કઈ માનતું નથી - કલકત્તામાં કૌન્સિલના વધુ મતે એ ઠરાવ થયો કે તેની ફયદે સાંભળવી નહિ. ગવર્નર રેંન્સિટાર્ટ અને કૌન્સિલને કનિષ્ઠ ( જૂન નિયર) મેમ્બર વૈરન હેસ્ટિંગ્સ એ બેએ કાંઈ તોડ કાઢી પતાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો. પણ તકરાર એટલા જોરાપર ચડી હતી કે નિકાલ થઈ શકે નહિ. અંગ્રેજની એક છેડી પર નવાબના અમલદારોએ ગોળીઓ મારી અને લાગલુંજ આખા બંગાળામાં અંગ્રેજોની સામા બંડ ઊઠવું. પટણામાં અંગ્રેજના બે હજાર દેશી સિપાઈ માર્યા ગયા, અને ત્યાં તથા બંગાળા પ્રાંતના બીજા ભાગમાં મળી આશરે 200 અંગ્રેજો હતા તેમને મુસલમાનોએ પકડી કતલ કર્યા. ગાળા ફરીને જીત્યુ, ૧૭૬૪–પણ બરાબર નિયમ પ્રમાણે યુદ્ધ ચાલવા માંડયા પછી મીરકાસમને ફતેહ મળી નહિ. એક લડાઈ દેરિયા આગળ અને બીજી ઉધનાલા આગળ થઈ તે બેઉમાં તેની કેળવાયલી પલટણેને મેજર આડમ્સ હરાવી. મીર પડે કે જઈ નવાબ વછરના રસ ગુમાં રહ્યા. તેને પકડી અંગ્રેજને આપવાની તે હાકેમે ના પાડી, ને તેથી યુક્ર લંબાયું. શાહઆલમ હમણા તેના 28
