________________ 182 સૂરોપી લેકોનાં પહેલ વહેલાં થાણાં. હાથમાં રહે. એ વેપાર ચલાવવામાં પહેલેથી તે છેલ્લે સૂધી તેઓ ખરા અર્થશાસ્ત્રના નિયમ પ્રમાણે ચાલ્યા ન હતા. જાના વખતના ફિનિશિયન લોકની પેઠે તેઓએ વેપારમાં પોતાની જડ હરીફાઈ કરનારા લેકેપર જુલમ કરવામાં બાકી રાખી ન હતી; પણ ફિનિશિયન લેકે તેમના સહવાસમાં આવેલા દેશીઓમાં સુધારો દાખલ કર્યો હતો, તેમ વલંદાઓ કરી શક્યા નહિ. સને 158 માં કહે જમીન અને દરીઆને રસ્તે ચિસુરામાં વલંદાપર હલ્લો કરી તેમને લાજ લગાડે એવા કરાર કરવાની ફરજ પાડી. તેમની સેથી ચઢીઆતી સત્તા તોડી. સને 1793 થી 1815 સૂધી ઇંચ જેઓ મોટાં યુદ્ધ થયાં તેમાં અંગ્રેજે હે લાંડ પાસેથી તેનાં પૂર્વનાં સંસ્થાને લઈ લીધાં તો પણ જાવા બેટ સને 1816 માં તેને પાછા મળ્યો અને સને 1824 માં મલાકકા અને સુમાત્રાનો અદલ બદલે કર્યો. હાલ હિંદુસ્તાનમાં વલંદાનો વાવટે કોઈપણ ઠેકાણે ઊડતા નથી. પણ ચિસુરા, નગાપટમ અને જાફના પટમ શહેર, જે હાલ અગેજ લોકોના હાથમાં છે તમાં તથા કેરેમાંડલ અને મલબાર કાંઠાનાં બીજા કેટલાંક નાનાં બંદરમાં વલંદા નળીઓ અને નકશીવાળાં વિચિત્ર મકાન પરથી અને એ જૂનાં સંસ્થાનમાંનાં કેટલાંકમાં કરેલી ડચ ઢબની પાણીની નહેરો પરથી મુસાફરને નેધલેંડમાંના દેખાવો યાદ આવે છે. પહેલ વહેલા સાહસિક અંગ્રેજો, સને ૧૫૯-૧૫૯-વાયવ્ય કોણને રસ્તે અથવા ઉત્તર મહાસાગરમાં થઈને હિંદમાં આવવાને અંગ્રેજોએ પહેલ વહેલા પ્રયત્ન કર્યા હતા. સને 1496 માં 7 મા હેનિ રાજાએ જાન કંબટ અને એના ત્રણ દીકરા (એમાનો એક પ્રસિદ્ધ સબાસ્ટિઅને હતિ) ને બે વહાણ તૈયાર કરી આ માર્ગ બળી કહાડવાની સનદ કરી આપી. એ કામમાં તેમને ફત્તેહ મળી નહિ, પણ તેમણે ન્યુફોડલાંડ બેટ શેધી કહા અને અમેરિકાને કોઠ લાખાડારથી વર્ઝનિઆ લગી વહાણ હંકાર્યા. સને ૧પપ૩ માં દુર્ભાગી સર હું વિલુબિએ યૂરોપ અને એશિઆની ઉત્તરે, ઉત્તર મહાસાગરમાં ઈશાન કોણનો માર્ગ શોધી કહાડવાનો પ્રયત્ન કર્યો, પણ એ પ્રયત્ન પાર પાડવાનું કામ આપણુ વખતના એક સ્વીડ અમલદારને માટે
