________________ ખલાસીનું યુદ. ૧લ્પ ઈંગ્લાડના રાજાના લશ્કરી વહાણેની એક ટુકડી પણ એમિરલ વૉટસનના હાથ નીચે હાજર હતી. મળી શકે એટલી જ જે લેઈ કલાઈવ અને વૉટ્સનઝટપટ ગંગા નદીના મુખ ભણું હકારી ગયા. કલકત્તા પાછું લેવાને યાડું જ લડવું પડયું અને કંપનીને બધા હક પાછા મળે તથા નુકસાનને પુષ્કળ બદલો મળે એવા કરારથી નવાબ સલાહ કરી. પ્લાસીનું યુદ્ધ, ૧૭પ૭-લડાઈ જાગવાનું નવું કારણ એકાએક ઉત્પન્ન થયું ન હોત તો એ વાત એટલેથી અટકવાનો સંભવ હતો. એજ વખતે યુરોપમાં અંગ્રેજ અને ઇંચ વચ્ચે ઝગડા થયા અને કર્ણાટકમાં ચાલેલા યુદ્ધની સાંભળેલી વાતો પ્રમાણે વર્તી કલાઇ હુમલીને તીરે ફ્રેન્ચનું થાણું ચંદ્રનગર હતું તે કબજે કર્યું. પિતાના મૂલકમાં અલગ રહેવાનો નિયમ તોડવાને માટે ગુસ્સે થઈ નવાબ ફેંચની તરફેણમાં ઉતર્યો, પણ ડયુલેથી શીખેલી યુક્તિ પ્રમાણે વર્તી કલાઈ જે ગાધને સારૂ સામે ઉમેદવાર ઊભો કર્યો. એનું નામ મીરજાફર હતું. કલકત્તાની ઉત્તરે 70 મલપર પ્લાસીનું વન છે ત્યાં 1000 પૂરેપી અને ૨૦૦૦દેશી સિપાઈઓ તથા તપ જોડે લઈ કલાઇવ નિર્ભયપણે ગયા. બંગાળાના નવાબની કને 35,000 પાયદળ, 15,000 ઘેડ સવાર અને 50 તોપો હતી. પોતાની યુદ્ધસભાના મતની સામે થઈ કલા સંગ્રામ કર્યો એમ કહેવાય છે. પણ ખરી વાત એ છે કે યુદ્ધ કર્યા વિના ભાગે ચાલે તેવું હતું. સવારે છ કલાકે નવાબે પોતાની તમામ તિપો તેના ઉપર ચલાવી, પણ કલાઇવે પોતાના માણસને એણે ઠીક રાખ્યા; “મોટાં ઝાડાની ઘટા વાળી જગા અને તેની આસ પાસ માટીના કરાડા એ ઠેકાણે તેને રાખ્યા હતા. બપોરે જમવાને દુશ્મન પોતાની મિોરચાબંધ છાવણીમાં ગયા. કલાઈવને માત્ર એટલી આશા હતી કે રાત્રે હુમલે કરવાથી ફતિહ મળશે.” એ દમિયાન સો વસા શત્રુ લુગડાં ઉતારી રાંધવાના કામમાં લાગેલા તેવામાં તેમની એક આગળ વધેલી ટુકડીએ તેને હેરાન કર્યો હતો તે ઉપર કલાઈવ ધો અને તેમની છાવણના એક ખૂણા પર છાપો માર્યો. નવાબના અમલદારોમાંના કેટલાક પડ્યા અને અણધાર્યો ગભરાટ જોઈ નવાબ
