________________ 190 યુરોપી લોકોનાં પહેલવહેલાં થાણાં. પૂર્વના દેશ વિષેની તેમની માહિતીનો લાભ લઈ સને 1731 ના જન માસની ૧૩મી તારીખે સ્વીડનની કંપની'ને માટે સનદ મેળવી તે પણ તેનાં કૃત્યો અગત્યનાં વહેતાં. પ્રશિઆના મહાન ક્રેડરિક રાજાએ પૂર્વના દેશો જેડે વેપાર કરતી બે પ્રશિયન કંપનીઓને સને 1750 અને સને 1753 માં મદદ કરી, પણ એ કંપનીઓ થોડે વખત જ રહી. જેઓ સૌથી વધારે લાયક હતા તિ ટકી ૨હ્યા–એમ ઘણુક યુપી પ્રજાઓ હિંદના વેપારના લાભને માટે ચારસે વરસ લગી જેરથી લડી; હિંદી મહારાજ્ય મેળવવાની આશાએ પૂરેપના કેટલાક મોટામાં મોટા રાજાએ ભાયા હતા. હરીફાઈ કરનારી સઘળી કંપનીઓ હાર ખાઈ ઈંગ્લિશ ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપની માત્ર ટકી રહી. રાજએના માથા પરથી મુગટે ખુંચવી લેવાય એ બીજો પિરૂ દેશ કે લોકોને લુટવાને તથા વટાળવાને બીજી નવી દુનિયા ન હોય એમ હિંદ પો. ટુગીઝ અને સ્થાનિઅર્ડ કોને લાગ્યો. વલંદા લેકને તે માટે બજાર થઈ પડ્યું. પણ તેમાં જુદા જુદા માણસને સાહસ કરવાની જગ્યા મળી નહિ, કારણકે હિંદના વેપારનો ઈજારે બહુ સખ્તાઈથી સાચવવામાં આવતો હતોજે લાભકારી કાવતરું કરવાથી પ્રસિદ્ધ માન મળે પણ તે માન આખરે તે મેળવનારને નાશકારક થાય તથા પ્રજાને ફળદાયક થાય નહિતકાવતરું કરવાની નાટકશાળા હિંદ છે, એવું ચલોકેને લાગ્યું. અંગ્રેજી કંપનીએ જે રીતે પકડી હતી, તે ઓછી ડાળદાર પણ વધારે પાક પાયા પર હતી. જોખમ ભરેલા ખાનગી સાહસમાંથી દ્રવ્યને લાભ થાય એવું કરવાને જેમ કરડી રીતે મનોવૃત્તિને કાબુમાં રાખવી જોઈએ તેમ કંપનીના માણસોએ જુવાનોમાં રાખી હતી. જીત મેળવવાની હરકોઈ તદબીરમાં પડ્યા પહેલાં તેમણે હિંદ વિષે પુષ્કળ જ્ઞાન મેળવ્યું. છેવટે યુગલ પાદશાહત પડી ભાગ્યાથી હિંદમાંથી હારીને નાશી જવું કે હિંદ ઉપર રાજ્ય કરવું એ બેમાંને એક રસ્તો પસંદ કરવાની જરૂર પડી ત્યારે તેઓએ પોતાના મનને દઢ નિશ્ચય કર્યો. કોઈ પણ પ્રકારના દુખ અથવા આફતથી તેમને નિશ્ચય ક્ષણવાર પણ ડગ્યો નહિ; તેમ હરકોઈ જખમના સમયમાં અંગ્રેજી પ્રજા કંપનીને સહાય થવામાં કદી ચૂકી નહિ.
