________________ ૧૬ર મુગલવંશ. રહ્યું હતું એ નહિ ભૂલાય એવી વેરની લાગણી ૧૮૫૭માં બ્રિટિશ પક્ષને બહુ ઉપયોગમાં આવી. તેમના ગુરૂ બંદાને મજાકમાં પાદશાહી જામ, કસુંબી પાગડી, અને કસબી શેલા પોશાકથી શણગારેલે રૂપે લોઢાના પાંજરામાં પૂરી ફેરવ્યો. તેના દેખતાં તેના દીકરાની છાતી ચીરી તમાંથી હદય કાઢી તેના મોઢા પર ફેંક્યું. પછી લાલ ધગધગતી સાંડસી એ બંદાનું માંસ તોડી કહાડયું; અને હડકાયા કૂતરાની પેઠે શીખ લકને ઘણુ કહા (1716). રજપુતાનાના હિંદુ રાજા રાણુ વધારે ભાગ્યશાળી હતા. જોધપુરના અજીતસિંહે પોતાની સ્વતંત્રતા સ્થાપન કરી, અને 1716 માં રાજપુતાનાના રાજાઓએ મુગલાઈ બાદશાહત જોડે સંબંધ તોડી સ્વતંત્રપણે રાજ્યવહીવટ કરવા માંડશે. બધા દક્ષિણ હિંદમાં જેર તલની વિરે (ચોથ) ઉધરાવી વિંધ્યાચળની વાટે મરાઠા ઉત્તરમાં ઘૂસ્યા, ત્યાં પાદશાહ કનેથી માળવા પ્રાંત 1743 માં મેળવ્યો, ઓરિસ્સા 1751 માં લીધે તથા બંગાળામાંથી ખંડણી લેવાની સનદ મેળવી (૧૭પ૧). મધ્ય એશિઆમાંથી આવેલી સવારીઓ-૧૭૩-૧૭૬૧ રાજ્યના મુસલમાન હાકેમ અને હિંદુ યતે સ્વતંત્ર થવા માંડયું હતું. તેવામાં બે પ્રકારના બહારના દુશ્મનોએ દેખાવ દીધો. એમાંના પહેલા વાયવ્ય કોણને રસ્તેથી ચઢી આવ્યા. 1739 માં ઈરાની નાદરશાહ વિનાશકારી ધાડાં સહિત ધસી આવ્યા, અને દિલ્હીના મહોલાઓમાં લેકની કતલ કરી તથા અઠ્ઠાવન દહાડા સૂધી લૂંટ ચલાવી દ્રવ્ય મેળવ્યું તેની ગણત્રી 32 કરોડ રૂપિઆની કરવામાં આવી છે. એ દ્રવ્ય લઈને ચાલતો થયો. ડુંગરી ઘાટમાં થઈ છવાર પઠાણ લોક અહમદશાહ દુરાનીની સરદારી નીચે કતલ અને લૂંટ કરતા ચઢી આવ્યા, અને બાદશાહતની દોલત લઈ ધિક્કાર બતાવી પાછા ગયા. આખરે અફગાનિસ્તાનમાં કંગાલ મુગલ પાદશાહનો કાબુલ પ્રાંત માત્ર રહ્યો હતો તે 1738 માં તેણે યા; અને 1752 માં પંજાબ પ્રાંત અહમદશાહને આપી દેવો પડશે. એ છ સવારીઓમાં પઠાણેએ દિલહી અને ઉત્તર હિંદપર જે ઘાતકીપણું કર્યું તેનો હેવાલ કાળજું ફાડી નાખે એવી પૂનરેજી અને સ્વછંદી ક્રૂરતાની હકીકતથી ભરેલું છે. કંગાલ સ્થિતિમાં આવેલી રાજધાનીના કાને ખુશી બતાવી દરવાજા ઉઘાડી
