________________ સિધઓ અને હેલ્કર.' 173 વાના જાના મુગલાઈ પ્રાંતમાં અને તેની પડાશના પ્રદેશોમાં સ્વતંત્ર સત્તા ભોગવતી હતી. માળવા અને તેની પડોશના પ્રદેશ હાલમાં ઇર અને વાલિયર સંસ્થાનોમાં વહેંચાઈ ગયા છે. ઈદેરની શાખાના સરદાર હેકરે પાણિપતના રણુમાં છ તની બાજી પલટાયેલી જોતાંને વાર લડાઈની મીર છેડી દીધી, તેથી તેના વિશ્વાસઘાતને લીધે મરાઠાને તદન પરાજય થયો. એ સમયે પાંચ મિોટાં મરાઠી રાજ્યો ઉપર પેશ્વાને માત્ર નામનું ઉપરીપણું હતું. એ રાજ્યોએ પોતપોતાની ગાદી જુદે જુદે સ્થળે સ્થાપી હતી; પેશ્વાની ગાદી પુણામાં હતી. સલાનું પાટનગર મધયપ્રાંતોમાં નાગપુર શહેર હતું. સિવિઓની રાજ્યપાની ગ્વાલિયરમાં, હલ્કરની ઇંદેરમાં અને ગાયકવાડના વૃદ્ધિ પામતા રાજ્યનું પાટનગર વડોદરામાં હતું. હૈિદરાબાદ અને મહેસૂરને મુસલમાન સુલતાનની સામે તથા વરાડ પ્રાંતની મરાઠાની ભેંસલા શાખાની સામે ચેથા પિશ્વા માધવરાવ પિતાની સત્તા ટકાવી રાખવાને સમર્થ હતો. તેની પછી તેને નાનો ભાઈ નારાયણરાવ સને 1772 માં પેશ્વા થયો. પરંતુ તરતજ તેને મારી નાંખવામાં આવ્યો. સિંધિઓ અને હાલકર –પેશ્વાના નામના ઉપરી શિવાજીના વંશજે જે સતારામાં અને કેલાપુરમાં રાજ્ય કરતા હતા તેમની સત્તા ધીમે ધીમે ઝાંખી થતી ગઈ હતી, તેમ પુણામાં પિવાની સત્તા એ વખતથી નબળી પડવા માંડી. પેશ્વાઓ ઉંચા કુળના ગ્રાહ્મણ હતા. પરંતુ ખરેખરા લડનારા મરાઠા ફોજમાં નીચ વર્ણના હિંદુઓ હતા. એ કારથી એમ બનતું કે જે જે મરાઠા સરદારના હાથમાં હરકોઈ પ્રાંતને સ્વતંત્ર અધિકાર આવતા તે દરેક સરદાર જોડાયલા મરાઠી રાજ્યમંડળના નામના ઉપરી પેશ્વા કરતાં વધારે વાસ્તવિક સત્તા ભોગવતા, પરંતુ પેશ્વા કરતાં તેની જાત ઉતરતી હતી. ઉત્તર તરફનાં બે મોટાં રાજ્યકળામાં હાલ્કર ભરવાડના વંશને અને સિંધિઓ પેશ્વાનાં પગરખાં સાચવનારના વંશનો હતો. આ રાજાઓ પાણિપતના રણમાં સજડ હાર ખાધા પછી થોડા વખત લગી શાન્ત બક્ષી રહ્યા, પરંતુ એ વિનાશકારી સંગ્રામ પછીનાં દશ વરસમાં તેમણે
