________________ હિંદુ મતને ધર્મનો આધાર. જન્મેલી નાતિમાં અનાર્ય શૂદ્ર લક અને વર્ણસંકર વગૅ હતા. હિંદના લોકની આ ગોઠવણુ હજી લગી જારી રહી છે. દ્વિજ જ્ઞાતિઓ આજે પણુ જઈ પહેરે છે; અને તમને બધાને વિદના પવિત્ર ગ્રંથો ભાણવાન એ છે પણ હક છે એવું તેઓ કહે છે. એકવાર જન્મેલાને આજે પણ જઈદેવામાં આવતી નથી; અને બધા વર્ગના લોકોને વાસ્તે અંગ્રેજ સરકારે નિશાળે રથાપી ત્યાં લગી તેઓને પવિત્ર પુસ્ત ને અભ્યાસ કરવા દેતા નહિ. વળી લોકની જુદી જુદી જાતિને ધોરણે નીતિની વ્યવસ્થા કરી છે, તે પણ વિભાગ પાડનારી બીજી બે બાબતની એના ઉપર અસર થઈ છે. એ બેમાંની એકતિ લિકના ધંધે છે અને બીજીઓને રહેવાનાં ઠેકાણું છે. ઘણું પુરાતન કાળમાં પણ જ્ઞાતિઓને જુદાં જુદાં કામ સોપવામાં આવ્યાં હતાં. બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રી, વશ્ય, અને શૂદ્ર એવા તેિમના વિભાગ થઈ શકે. હિંદના જે ભાગમાં તેઓ વસે છે, તે પ્રમાણે પણ તેમના વિભાગ થયા છે. બ્રાહ્મણમાં પણ કેવળ જુદા દશ વર્ગો કે પ્રજા છે. એમાંના પાંચ બ્રાહ્મણવર્ગો કે પ્રજાઓ વિય પર્વતની ઉત્તરે રહે છે અને પાંચ દક્ષિણમાં રહે છે. એ દશમાંનો પ્રત્યેક વર્ગ બાકીનાથી પિતાને કેવળ નોખો સમજે છે, અને તે માં 1886 નેત્ર કે કોમ છે. એ જ પ્રમાણે હિંદના પ્રતિમાં વસનારા ક્ષત્રિઓ કે રજપૂતાનાં પ૯૦ ગોત્ર છે. જાતિની ગુંચવણ-એમ લેકના ચાર વર્ગો પાડીને હિંદની નાતિની ઘણું સાદી ગોઠવણ કરેલી હોય એવું ઉપર ઉપરથી દેખાય છે, પણું ખરું જોતાં તે ઘણુ ગુંચવણ ભરેલી છે; કારણ કે નાતના ભેદ ત્રણ કેવળ જુદી વ્યવસ્થાને લીધે પડે છે; એ વ્યવસ્થાનાં નામ જાતિ, ધંધે અને વસવાની જગ્યા છે. હિંદની નાતોની સંખ્યા વિષે અટકળ કરવી પણુ કઠણ છે. પરંતુ જેમને જુદાં નામ છે, અને જેઓ પોતાને નોખા વર્ગ ગણે છે એવી નાતો ત્રણ હજારથી ઓછી નથી. એ જૂજાદી નતિ મહેમાહે લગ્ન વહેવાર કરી શકતી નથી, અને ઘણું ખરી એક એકનું ખાતી નથી. સાધારણ નિયમ એ છે કે ઊંચી નાતન હિંદુ તેનાથી નીચી નાતનાએ સંધેલું અન્ન જમે નહિં. દરેક નાતે પોતાના ધંધાને વળગી રહેવું જોઈએ, એવો ધારે છે. ખરું જોતાં દરેક પ્રાંતમાં
