________________ ૧ર૦ પ્રથમ આવેલા વિજયી મુસલમાનો દેશાભિમાનનું રૂપ આપી લખી છે. આ આખ્યાન “ચંદને પૃથ્વીરાજ રાસ” નામે કહેવાય છે, અને હિંદી ભાષામાં પ્રથમ રચાયેલાં કાવ્યોમાં એની ગણત્રી થાય છે. રાસામાં કહ્યું છે કે છેલ્લા વિનાશકારી સંગ્રામ સિવાય બાકીના તમામ યુદ્ધમાં લડવા આવેલા મુસલમાને હાર્યા હા, તેમના સેનાપતિને હિંદુઓએ કેદ પકડયો હતો અને ભારે મૂલ લઈને છેડ હતો; માત્ર રાજાઓની મહેમાહિની વઢવાટથી હિંદુપક્ષને નાશ થયો હતો. ' મુસલમાન બંગાળા દેશ છતિ છે, ૧૨૩-આ સ્વદેશાભિમાની કવિતાને કેરે મૂકી જતાં જણાય છે કે મહમદ ઘેરી પડે નૈત્યમાં કાશી અને ગ્વાલિયર સુધી પહોંચ્યો હતો. પરંતુ તેના મતિયાર ખિલજી નામે સરદારે 1188 માં બિહાર, અને 1203 માં ગંગાના ડેટા એટલે મુખ આગળના નદીપ્રદેશ સુધી નીચલો બંગાળા, એ દેશે જીતી લીધા. મુસલમાનો પાસે આવ્યા તે વારે બાગાળાના રાજા લક્ષ્મણનને બ્રાહ્મણે એ સલાહ આપી કે નદિયા નગરમાંથી જઈ બીજા કોઈ દૂરના શહેરમાં રાજધાની કરો; પણ અફગાન સરદારે આવી રાજધાની કબજે કરી ત્યાં લગી તે એંશી વરસના ઘરડા રાજાથી પોતાના મનને નિશ્ચય થઈ શક્યો નહિ. મહારાજા જમવા બેઠા હતા, તેવામાં અફગાન નાયકતિના મહેલમાં ધશ આવ્યા. લમણુસેન પાછલે બારણેથી નાઠા. પગરખાં પહેરવાનોએ તને વખત મળ્યું નહિ. ઓરિસ્સા દેશના પુરી નગરમાં જ તેણે જગભાથની સેવામાં પોતાની બાકીની જીંદગી પૂરી કરી. એ દાર્મિયાન પોરના સુલતાન મહમદ કોઈવાર અફગાનિસ્તાનમાં વઢવામાં રોકાતો અને કોઈવાર હિંદમાં સવારી કરવા આવતા. ગજની તેની રાજપાની હતી. તેને તેનાં હિંદમાં છલાં રાજ્યનો પાયો મજબુત કરવાનો વખત થોડાજ મળ્યો. પંજાબમાં વસનારી જાતો પરાજય પામી હતી, પણ વશ થઈ ન હતી. 1203 માં ઘકકર લેકે પહાડોમાંથી આવી લહેર લીધું અને આખા પ્રાંતને ઊજડ કર્યો. 1206 માં અફગાન છાવણી સિંધુને કાઠે હતી તે વારે તેજ જાતની એક ટોળીએ આ પારથી તરીને પિલે પાર જઈ તંબુમાં ઊંધેલા સુલતાનને કતલ કર્યો.
