________________ વલભસ્વામી.. મ ચેકપંથ - પંથમાં દરેક નાના માણૂસે છે, તાપણું જે સાં આ ચૈતન્યના પ્રથમ શિષ્ય હતા તેમના વંસજેનો અમલ તે માને છેઆ પંથમાં કુંવારા અને પરણેલા બેઉ દાખલ થઈ શકે છે, બહાર ચારીએ, અને ભીખ માગતા ફરનારા વેરાગી ઓ એ માર્ગમાં છે, તોપાણુ એના ધર્મોપદેશકે ધાણું કરીને પરણેલા માણસે છે. તેઓ વિષ્ણુના અવતાર કૃષ્ણના મંદિરની આસપાસ જથાબંધ બાંધેલાં ઘરમાં પિતાના બૈરાં છોકરાં સાથે રહે છે; અને એ રીતે ઓરિસામાં એ માર્ગના મૂળ સ્થાપનાર ચૈતન્યનો ભતિ પ્રત્યેક કુટુંબમાં કરવામાં આવે છે. જમીનદારે પિતાના કુટુંબને સારૂ બંધાવેલાં અને ચૈતન્યને અર્પણ કરેલાં મંદિરમાં નિત્ય તિની પૂજા અને તેનું ભજન કરે છે. એના મરણ પછી એના પંથમાં એક પેટા પંથ નીકળ્યો તેમાં સ્ત્રીઓ પિતાની મેળે આત્મજ્ઞાન મેળવી શકે છે એવો બાધ કર્યો છે. એના મમાં કુંવારા બાવા અને કુંવારી બારીઓ રહે છે. બાવી મયે એક લટ રાખી બાકીનો ચોટલે મુંડાવે છે. બાવા અને બાવીએ ભેગા મળી વિષણુ અને ચૈતન્ય એ બંનેની સ્તુતિનાં ભજન ગાય છે અને ગાતાં ગાતાં નાચે છે. સંસારમાં રહેલાં બૈરાંને ભણુંવવાં એ બાવીઓની ફરજ છે એવું તેમના માર્ગમાં ખરેખરું જણાવ્યું છે. બંગાળામાં સારાં કુટુંબની સ્ત્રીઓને ભણાવવા સારૂ ઘણું વખત, લગી જનાનામાં માત્ર તેમનેજ દાખલ કરવામાં આવતી. આજથી પચાસ વર્ષ પહેલાં સ્ત્રી કેળવણીને સુધારે તેમણે દાખલ કર્યો અને તેઓ સારી કેળવણું આપતી હતી તેથી એ પંથ કલકત્તામાં ફેલાયે. વલભસ્વામી. આસરે ઈ. સ. ૧૫૨૦–ચૈતન્યના મરણ પછી વિષ્ણુભક્તિની ક્રિયા નબળી પડવા માંડી. ઈ.સ. 15202 સુમારે ઉત્તર હિંદમાં વાલભસ્વામી એવો બોધ કરવા લાગ્યા કે, જીવાત્માના કલ્યાણ માટે તપ કે કાયાકષ્ટની ગરજ નથી; હરિ મળવાને માટે નાગા અને ભૂખ્યા રહેવાની કે અરણ્યમાં વસવાની જરૂર નથી; તે તો પુષ્ટિમાર્ગમાં એટલે સંસારના સુખભાગમાં સહી મેળવી શકાય છે. રાધાકૃષ્ણુને પૂજનાર એક ધનવાન પથ જૂના વખતથી ચાલતા હતા.
