________________ 16 શિથિઅને લોકની સવારીઓ. રાધાકૃષ્ણના લલિત પ્રેમનો અર્થ ગુહા છે એવું બેશક કહેવામાં આવેજ. બાળગેપાળ એટલે ના ગોવાળીને એ રૂપે કૃષ્ણની ભકિત હિંદુ સ્ત્રીઓને એથી વધારે પ્રિય છે. “બાળદેવ' (ઇસુ ખ્રિસ્ત ) ની ખ્રિસ્તી પૂજાની અસર અજાણપણે થવાથી કદાચ એવી પૂજા નીકળી હોય ખરી. મોક્ષનું પૂર્ણ સાધન ભકિત કે શ્રદ્ધા છે એમ કૃષ્ણને પૂજનારા પયામાં વધારે મનાતું જાય છે ; એ પણ હિંદુધર્મ પર થયેલી ખ્રિસ્તી ધર્મની બીજી અસર હોઈ શકે. - કૃણુની ભકિત-ભેગવિલાસવાળા વૈષ્ણવ ધર્મને ઉપદેશ કરનાર વલભસ્વામી હતા. દિવ્ય બાળ કૃષ્ણરૂપે વનમાં ક્રીડા કરનાર કે કંજબિહારી (વિહારી ) ગોવાળ રૂપે અવતરેલા વિષ્ણુની ભક્તિનો ખાસ ઉપદેશ એણે કર્યો હતો. ઘટાદાર કુંજ, સુન્દર નારીઓ, ખેષ્ઠ ભાજન અને ઉષ્ણુ દેશમાં વસનારા લેકના ભાગવિલાસની વૃત્તિને ખીલવે તે સર્વ એ સેવામાં ભેળ્યું છે. એના પૂજનવિધિમાં દરરોજ આઠ સેવા છે, ને તેમાં સુંદર કિશોર કૃષ્ણની મૂર્તિને લાડથી નવરાવે છે, અત્તર લગાડે છે, સુશોભિત શૃંગાર અને વસ્ત્ર પહેરાવે છે, ને ઘણા કીમતી ભેગ ધરાવે છે. એની પૂર્વે થઈ ગયેલા વૈષ્ણવ આચાર્યોના સેવકે એકાંત મઠમાં રહેતા, જુજ વસ્ત્ર પહેરતા, અને ભિક્ષાવડે નિર્વાહ કરતાપરંતુ વલ્લભ કુળના ગુરૂ કીમતી વસ્ત્રાલંકાર સછ ફુલેલ તેલ અને સુગંધીદાર કપુર ચંદન વિગેરે લગાડી સેવા કરે છે. મહારાજે વણકર હજમ કે ચમાર લિકને પોતાના પંથમાં છેવાની કોશિસ કરતા નથી; પણ આ ભવ સુખ જોગવવાને માટે છે અને તીર્થયાત્રા એ નવરાશાના વખતમાં મઝા મારવાને સારૂ વેપારની જોગવાઈને કાજે જરૂરી છે, એવું માનનારા સાહુકારે અને વેપારીઓને મહેંલેવાને યત્ન કરે છે. હિંદુઓનું ધર્મબંધન-જેમ જ્ઞાતિભેદ વડે હિંદુલકના સંસાર વહેવારને પાયો ચણા છે, તેમ શિવની અને વિષ્ણુની પૂજાને લીધે તેમના ધર્મનું બંધારણ થાય છે. હિંદુ ધર્મનું ખરું મૂળ તો વદ છે, અને તે ઈશ્વરે આપેલું પ્રમાણુ ગણાય છે. પણ આપણે જોયું કે વહેવારમાં ચાલતો હિંદુધર્મ ઘણું મૂળમાંથી નીકળ્યો છે. એ સઘળા જુદા
