________________ હિંદુમતની વૃદિ. અનાર્ય તેના જેવાજ જંગલી હશે ખરા, અને આપણે જેને હિંદના મૂળ વતની કહીએ છીએ તેમાં કોઈ ભાગ એમને હશે એમ સંભવિછે. પણ ઈ.સ. પૂ. 12 થી ઈસ. 800 લગીમાં શકલેકનાં ટેળેટોળાં હિંદમાં ધસી આવ્યાં. તેઓ અનાર્યની પેઠે શિકાર પરજ ગુજારે કરનારા ન હતા, અને આર્ય લકની પેઠે ખેતી કરનારાઓ ન હતા. તેઓ ભરવાડ કે ગાવાળી આ હતા, અને મધ્ય એશિઆનાં મેદાનમાં પોતાનાં ઢેરે સહિત ભટકતા, અને યુદ્ધ કરવામાંજ હોંશિયાર હતા. આર્યનાં સુધારાનાં કામે–એ પ્રમાણે હિંદમાં સુધારો કરવાનાં સાધન પૂરાં પાડનારા આય ક હતા. તેમની વિશ્ય નામે એક વર્ષે જમીનને ખેડાતી કરી. ક્ષત્રિય નામે બીજી વણું અણુસુધરેલા અનાર્ય લકને છત્યા; અને બ્રાહ્મણ નામે તેમની ત્રીજી જ્ઞાતિએ ધર્મ અને વિદ્યા ઉત્પન્ન કર્યો. અસલના બ્રાહ્મણ ધર્મમાં નીચ જાતિને કાંઈ લખવી નથી; પણ આગળ કહી ગયા તેમ ઈ. સ. પૂ. પ૦૦ ને સુમારે હિંદુ ધર્મપરથી બોદ્ધ નામે વધારે મોટો ધર્મ નીકળ્યો હતો. ઉચી આર્ય જાતના સંબંધમાં અસલના અનાર્ય લોકને આણવાનું શ્રેમ એ નવા પંથે બહુ કર્યું, અને ઈ. સ. પૂ. 126 થી ઈ. સ. 400 સુધીમાં શક લેક હિંદમાં આવ્યા, તેમણે આ ધર્મ કબૂલ રાખ્યો. માટે હિંદની જાતિને એકત્ર કરનારું પહેલું મોટું સાધન બૌદ્ધ ધર્મ હતિ. અનાર્ય, આર્ય અને સક લકને સરખી રૂઢીઓ અને સરખા ધર્મવડે સાંધી એક પ્રજા બનાવવાનું કેટલુંક કામ તે ધર્મ કર્યું. તેનું એ કામ પૂરું થતાં પહેલાં તેને હિંદમાંથી હાંકી કાઢવામાં આવ્યો. બ્રાહ્મણ–એ કામ બ્રાહ્મએ જારી રાખ્યું. એ પ્રાચીન જ્ઞાતિ વૈદ્ધ મતની ચઢતીના સમયમાં પણું ઉચે દર રહી હતી. તેને તિ માર્ગના પડી ભાગવાથી કુલ સતા મળી. ઈ.સ. ૬૪૦માં જે ચીને હિંદમાં જાત્રા કરવા આવ્યા હતાં તેણે બ્રાહ્મણો (તિના લખવા પ્રમાણે પાખંડીઓ) પોતાની સત્તા પાછી સ્થાપવા લાગ્યા હતા તેનું વર્ણન કર્યું છે. એ વેળાએ પણ બ્રાહ્મણોના દેવળાની સામા બોદ્ધ મતિ બહુ મુશીબતથી ટકી રહેતા. ત્યાર પછીનાં બસે વરસમાં આસ્તે આસ્તે જાહ્મણની વધારે ચઢતી થતી ગઈ. એ બે ધર્મના ઝગડાને લીધે બેધ
