________________ 102 સિથિઅને લોકની સવારીઓ. ગતા નથી, ને હત્યા કરવામાં દોષ ગણે છે. એ બાબત કેટલાક ઈંગ્રેજી ગ્રંથકએ નિન્દા લખી છે. તે સરકારી દફતરેથી અને તે સ્થળે જઈ બરોબર કરેલી તજવીજથી જૂદી પડે છે. વિષ્ણુને માનનારાઓ વિષ્ણવ કહેવાય છે. વિષ્ણુપુરાણું ઈસ૧૪૫ નિ સુમાર-વષ્ણવ મતોના સંગ્રહનું ધર્મપુસ્તક 11 મા સેકામાં બન્યું. વિષ્ણુપુરાણુ રચવાને સમય સુમારે ઈસ 105 છે, અને એ પુસ્તકના નામ ઉપરથી એવું ભાએ છે કે શેવ અને બોદ્ધ મતની સેંકડો વરસથી સાથે સાથે ચાલતી વિશુ સંબંધી પુરાણ કથાવાર્તા તેમાં દાખલ કરેલી હશે. એ પુસ્તકમાં જણાવેલા મત વિદમાંના છે. એમ છતાં તે પાધરા વિદમાંથી આપ્યા નથી, પણ બે મોટાં વીરરસકા મારફતે ગળાઈને આવેલા છે. વિષ્ણવ અને શેવ માર્ગો રચનારા બ્રાહ્મણે પોતપોતાના સરસાઈ કરનાર મતિ જણાવી 18 પુરાણો લખ્યાં છે, તેમાંનું એક એ પુરાણું છે. એ શ્રેયામાં હિંદુ ત્રિમૂર્તિમાંના બીજા અને ત્રીજા દેવાની ખાસ પ્રશંસા કરી છે. કઈમાં વિષ્ણુને સર્વથી શ્રેષ્ઠ એકદેવ કહ્યા છે, અને કઈમાં શિવને કહ્યા છે; પણ જ્યાં વધારે ઊંડાણમાં પિઠા છે ત્યાં અનાદિ એક બ્રહ્મ તરીકે એ બંને રૂપને માન્ય છે. તેમાં 15 લાખ લીટીઓ છે એમ કહેવાય છે. પરંતુ એ પુરાણોમાં વિષ્ણુપૂજા અને શિવપૂજા વિષે જે લખ્યું છે, તે બ્રાહ્મણની કલ્પનાને રૂચે તેવું છે, પણ નીચ વર્ણોના વિચારને ગમે તેવું નથી. વિણવ ઉપદેશકો–રામાનુજ, ઈ. સ. 1150. વેણુવપંથના ઉપદેશ કરનારા આચાર્યોમાં પ્રથમ દક્ષિણ હિંદના બ્રાહ્મણ રામાનુજ થયા. બારમા સૈકાને મધ્યભાગે તેમણે શૈવમાર્ગની સામા માથું ઊઠાવ્યું, અને એ મત ચલાવ્યો કે વિષ્ણુ એ જગતનું આદિકારણ અને સરજનહાર એક અદ્વિતીય બ્રહ્મ છે. આ મતને માટે દક્ષિણના ચોલા રાજાએ તેના ઉપર જાલમ ગુજારવા માંડે, કેમકે તે રાજા પોતાના તાબાના દેશમાં વસનારાં બધાં માણસોને શિવમત મનાવવાની કોશિશ કરતો હતો. એ કારણથી રામાનુજ ત્યાંથી નાશી મહેસરના જેન રાજ પાસે ગયા, અને તે રાજાની દીકરીના અંગમાં ભૂત ભરાયું હતું તેને
