________________ જ્ઞાતિભેદનો પાયો. 93 કરનારા એક પછી એક મહાન બ્રાહ્મણો પ્રગટ થયા. એમાંના કેટલાકનાં ચરિત્ર લગભગ બુદના પોતાના ચરિત્રનાં જેવાં પૂબી ભરેલાં છે, એમાંનો પહેલે આચાર્ય કુમારિલ, બિહારને પવિત્ર બ્રાહ્મણ હતા. ઈસ્વી સનના આઠમાં સકામાં તેણે ઉપદેશ કરવા માંડશે. વેદપ્રમાણે જને મત એ છે કે સઘળું સર જનાર પરમેશ્વર સગુણ છે. આ મતને તણે બંધ કર્યા બાદ ધર્મમાં સગુણ ઈશ્વર માન્યો ન હતો. પાછલી એક કથા એવી છે કે કુમારિલે બાદ મતની વિરૂદ્ધ ઉપદેશ કર્યો એટલું જ નહિ, પણ બદ્ધ લોકના ઉપર જુલમ કરવાનું દક્ષિણ હિંદના કેઈ - જના મનમાં ઉતા, એવું કહેવાય છે કે આ રાજાએ પોતાના સેવકોને હક્કમ કીરો કે બા માર્ગી ઘરડાં માણસ અને નાનાં છોકરાં હિંદના દક્ષિણ છેડાથી હિમાલય પર્યત જ્યાં હોય ત્યાં તેમને મારી નાખે. જે તમને નહિ મારે તેને મારે, પણ હિમાલયથી કન્યાકુમારી સુધી જાલમ કરવાની સત્તા જેને હાથ હોય એવો રાજા એ કાળે હિંદમાં ન હતા. દક્ષિણ હિંદના ઘણા રાજામાંના કોઈ એકે પોતાના સંસ્થાનમાં ભૂલમ ગુજારેલો તેને રજનો ગજ કરે એ હેવાલ છે. બાદ માર્ગ નાશ પામવા માંડયો હતો, તથા હિંદની જાતોની એક ગાંઠ કરવાને બ્રાહ્મ એ ન ઈલાજ કર્યો હતો, એ બે કારણેથી તેમને (બ્રાહ્મણને) ફતેહ મળી. એ નવી એક ગાંઠ કરવાને ઈલાજ તે હિંદુ ધર્મ હતિ. હિંદુ ધર્મનો બેવડા પાય-હિંદુ મતનાં બે સ્વરૂપ છે, સંસારી બંધારણ અને ધર્મબંધન. સંસારી બંધારણનો આધાર જ્ઞાતિભેદ ઉપર છે; અને તેનાં મૂળિયાં હિંદના લોકોની મૂળ જાતિમાં ઊંડાં રહેલાંછે. બોદ્ધ ધર્મને એકતરફથી બ્રાહ્મણોના વિદિક ધર્મને અને બીજી તરફથી અનાર્ય લેકની જંગલી વિધિઓને મળતો કરી દેવાથી હિંદુ ધર્મબંધન ઉત્પન્ન થયું છે. હિંદુ મતનાં આ બંને સ્વરૂપનું આપણે બરાબર અવલોકન કરવું જોઇએ.–સંસારી બંધારણના રૂપનું અને ધર્મબંધનના રૂપનું. જ્ઞાતિભેદન પા –સંસારી બંધારણને અર્થે હિંદુધર્મમાં જૂના વિભાગ પ્રમાણે લોકની ફરીને બેઠવણ થઈ છે. દ્વિજમાં એટલે બેવાર જન્મેલી સ્કાર્ય જ્ઞાતિમાં બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રી, અને વશ્ય, તથા એકવાર
