________________ બુદ્ધ ધર્મ. વાને ઉપદેશ કરવાથી મળે છે એવું તેને જણાવ્યું તેથી તેણે તપ છોડી દીધું. તેના પાંચ શિષ્યો આથી ત્રાસ પામી તેને તજી જતા રહ્યા, અને વનમાં તે એકલો પડશે. રાક્ષસે અગ્નિની જેત જેવાં હથિયારે સહિત તેની આસપાસ ભમ્યા કરે છે, અને તે શાંતિમાં વડ નીચે બેઠા છે એવું સ્વરૂપ બોક્રશાસ્ત્રમાં જણાવ્યું છે. જંગલમાંની આ માયામાંથી નીકળી તે બહાર પડો એ વેળા તેની શંકાએ શમી ગઈ હતી; અને તે ફરીને ઊઠી નહિ. પતિ શું કરવું તે હવે તેના સમજવામાં સ્પષ્ટ આવ્યું. ત્યાર પછી તે બુદ્ધ (એટલે જ્ઞાની) નામે ઓળખાય. બુદ્ધનો જાહેર ઉપદેશ, 36 થી 80 ની વય સુધી–મોટા કાશી નગરની પાસેના સૂગ વનમાં બુદ્દે પિતાનો જાહેર ઉપદેશ શરૂ કર્યો. બ્રાહ્મણે જેમ પવિત્ર જ્ઞાતિના એક બે શિષ્યોને બંધ આપતા તેમાં ન કરતાં તેણે સધળા લેકને બંધ કર્યો. પહેલ વહેલાં તેણે સાધારણ વર્ગના આદમીને બંધ કરી શિષ્ય કર્યા. તેમાં સર્વથી પહેલા તો સ્ત્રીઓને ઉપદેશ કીધા. ત્રણ માસ પછી સાઠ ચેલા તેિની પાસે ભેગા થયા. એમને તેણે પાસેના દેશોમાં આ શબ્દો કહીને મોકલ્યા - હવે તમે જાઓ અને સર્વોત્તમ શાસ્ત્ર શીખવો. વરસમાં આઠ મહિના ઉપદેશ કરવાને તે પ્રવાસ કરતા, અને ચોમાસામાં એટલે વરસાદની ઋતુમાં, તે કોઈ એક મુકરર જગામાં રહેતા ત્યાં વાંસની ઝાડીમાં નીતિની ઝુપડીમાં લોકનાં ટોળેટોળાં તેને બેધ લેવામાં આવતાં તેમને ઉપદેશ કરતો. જે પાંચ જના શિષ્યા જંગલમાંથી ખરેખરી સંકટની વેળાએ તેને છોડી જતા રહ્યા હતા, તેઓ પાછા આવ્યા. રાજા, રાણા, વેપારીએ, કોરીગરો, બ્રાહ્મણે, તારવીઓ, ખેડૂતો, શુદ્ર, ઊંચી પદવીની કલીન નારીઓ, અને કરેલાં પાપને પસ્તાવો કરનારી સ્ત્રીઓના ભળવાથી તેના શિષ્યોમાં ઉમેરો થયો. બહાર, અધ્યા, અને વાયવ્ય પ્રાતિની પાડાના જીલ્લાઓમાં બુદ્દે ઉપદેશ કર્યો. પોતાના બાપના મહેલ માંથી તે પેડેસ્વાર થઈ નીકળ્યો ત્યારે તે પ્રતાપી તરૂણ રાજકુમાર હતા. હવે મેલાં પીળાં વસ્ત્ર પહેરેલાં, માથું મુંડલું ને હાથમાં ભીક્ષા લેવાનું dબ રાખેલું, એવો તે ભટકતા ઉપદેશ કરનારને વિષ લઈ મહેલમાં પાછા આવ્યો. ધરડા રાજાએ બહુ માનથી તિને ઉપદેશ સાંભળ્યો.
