________________ હિંદમાં આર્યલક. હાલની હિંદની બેલી નીકળી છે. બ્રાહ્મણે તે હમેશા સંસ્કૃતમાં લખતા. વખત જતાં એ ભાષા બોલતી બંધ પડી, અને તેથી સાધારણુ લોકો સમજી શક્યા નહિ. ધર્મના ગ્રંથો માત્ર બ્રાહ્મણોજ વાંચી શકતા કે નવા રચી શકતા; એ પ્રમાણે હિંદમાં વિદ્યા માત્ર એમનામાંજ રહી. હિદની વિદ્યા–ઈ-સન પહેલાં રપ૦ વરસ જેટલા જુના વખતમાં બે પ્રકારના મૂળાક્ષર હિંદમાં વપરાતા હતા. પરંતુ બ્રાહ્મણે પિતાની પવિત્ર વિદ્યા લખી રાખવા કરતાં મુખ પાઠથી ચાલુ રાખવાને વધારે પસંદ કરતા. સારા બ્રાહ્મણને વેદ અને બીજા ગ્રંથ મિઠે કરવાના હતા. આ કરવું વધારે સહેલું હતું; તેનું કારણ એ કે તે બધી વિવા ક (કવિતા) માં લખેલી હતી. બહુ પ્રાચીન કાળમાં વિદના મિત્રો રચાયા પછી શુદ્ધ, સાદું અને થોડામાં ઘણું સમાય તેવું ગદ્ય પાહાણેએ પત્રમાં પુસ્તકો રચ્યાં, અને હિંદમાં ગવ લખવાને હુનર ધણુ વખત સુધી જતા રહ્યા. બ્રાહ્મણનું જયોતિષશાસ્ત્ર –વરસે વરસ ય કરવાના યોગ્ય દિવસ મુકરર કરવાને બ્રાહ્મણે આકાશના પદાર્થોની ગતિનું અવલોકન કર્યું. ત્રણ હજાર વર્ષ પહેલાં વિદના કવિઓએ શૌર વરસને ઠીક વાર કર્યો હતો. તેમણે વરસના 360 દહાડા ઠરાવ્યા હતા અને દર વરસે સવાપાંચ દિવસ એમાં ખુટે તેને માટે દર પાંચ વરસે એક અધિક માસ ઠરાવ્યો. તમને ચંદ્રની કળાનું, ગ્રહોની ગતિનું, અને રાશિચક્ર તથા રાશિઓનું જ્ઞાન હતું. ઈ. સ. પહેલાં 327 માં ચીક લોક ભરતખંડમાં આવ્યા ત્યારે બ્રાહ્મણે ખગોળવિદ્યામાં ઘણું આગળ વધ્યા હતા, તોપણ એ નવા આવનાર કનેથી વિદ્યા શિખવામાં તેઓ લજવાયા નહિ; અને બ્રાહ્મણની ખગોળવિવાની પાંચ પતિમાંની એક રોમક કે ગ્રીક શાસ્ત્ર કહેવાય છે. પણ આગળ જતાં આ બાબતમાં હિંદુઓ ચીક લકથી ચઢિઆતા થયા. બ્રાહ્મણ જોષીઓની કીત્ત પશ્ચિમ તરફ ફેલાઈ અને ઈ. સને 800 ને સુમારે તેમના ગ્રંથોના તરજુમા અરબેએ કર્યો ને તે માર્ગ તેઓ યુરોપમાં
