________________ બ્રાહ્મણોનું તત્ત્વજ્ઞાન. પપ એકજ છે એવો બાધ કર્યો. બાકીના બીજા કાને ચાર નાતો, ચાર વિદ, અને ઘણા દેવો માનવા દીધા. એમ છતાં બ્રાહ્મણોમાં જેઓ ઉડ વિચાર કરી શકે એવા હતા તેમની સમજમાં આવ્યું કે આરંભમાં એક નાત, એક વેદ અને એક પરમેશ્વર હતો. હિંદુના ત્રણ મુખ્ય દેવ-અસલ વિદમાં ઘણું જૂદા જુદા દેવો એટલે ‘પ્રકાશનાર' હતા તેને બદલે પરમેશ્વર એક છે એ ઉડા વિચાર પાછળથી ઉત્પન્ન થયે. તે પરમેશ્વરના પ્રહ્મા એ સરજાવનાર,વિષ્ણુએ પાલન કરનાર, અને શિવ એ નાશકર્તા અને ફરીને પેદા કરનાર એવા ત્રણ મોટાં સ્વરૂપ માન્યાં. આ ત્રણે સ્વરૂપને મળતા દેવો વિદમાં હતા, અને હિંદુઓમાં એ ત્રણ હજી લગી મુખ્ય દેવ ગણાય છે. એ ત્રણમાંના પહેલા બ્રહ્મા કે સરજાવનારના સ્વરૂપની બરાબર સમજણ નહિ પડવાથી તે લોકમાં પ્રસિદ્ધ નથી. ત્રણમાંના બીજ દેવ વિષ્ણુ વધારે કામના અને કલ્યાણ રનારા હતા. એના દશ અવતાર થયલા કહેવાય છે. મતલબ કે તિ સ્વર્ગમાંથી દુનિયા પર દશ વાર આવીને રહ્યા હતા. ત્રણ દેવમાંના ત્રીજા શિવ નાશ કરનાર અને ફરીને ઉત્પન્ન કરનાર દેવ છે, અને તેથી કરીને અમુક અવસ્થાનું બદલાવવું અને અમુક નવા ભવમાં પિસવું તેનું નામ મરણ છે, એવું શ્રદ્ધાવાન લોક માને છે. હાલ હિંદુઓના મુખ્યદેવ અને દિવીએ તે આ વિષણુ તથા શિવનાં જાદાં જુદાં રૂપો છે. બ્રાહ્મણનું તત્વજ્ઞાન–એ રીતે બ્રાહ્મણે હિંદી કેને માટે ધર્મ રચ્યા. ત્યાર પછી તત્વજ્ઞાનનાં શાસ્ત્રો બનાવ્યાં તે છ છે. એને દર્શન એટલે જ્ઞાનનાં દર્પણ કહે છે, ને તેઓ ઈ. સનની પહેલાં - છાંમાં ઓછાં 500 વરસ પર રચાયાં હતાં. બ્રાહ્મણે વિદ્યાનો પણ શોધ કર્યો હતો. ઈ. સનની પૂર્વે સુમારે 350 વરસપર પાણિનિએ સંસ્કૃત ભાષાનું વ્યાકરણ કર્યું હતું. તે હજીપણું સંસ્કૃત ભાષાના અને ભ્યાસનો મૂળ પાયે છે. આ બાબતમાં મન અને ગ્રીક લકથી અને ગયા સકા સુધીમાં હરકેઈ યુરેપી પ્રજાથી બ્રાહ્મણે ઘણા આગળ વધ્યા હતા. એમની સંસ્કૃત એટલે શુદ્ધ કરેલી ભાષા માત્ર પંડિત લકના વાપરવામાં આવતી. એ ભાષાનું વધારે સાદું રૂ૫ પ્રાકૃત ભાષા હતી. સાધારણ કે પ્રાકૃત ભાષા બોલતા. આ જાની પ્રાકૃત પરથી
