________________ હિંદમાં આર્ય લાક. હિંદના પ્રાચીન ધર્મનું મૂળ એકજ હતું. આપણું સામાન્ય પૂર્વ મધ્ય એશિખામાં વસતા હતા, ત્યારે પવિત્ર પુરાણકથા સાંભળેલી તે પસ્થી કેટલેક દરજે આ ધમ બન્યા હતા. દિના કેટલાક દેવો ગીસના અને મને જે દે હતા તે હતા, અને આજે પણ કલકનાના બ્રાહ્મણે, ઈંગ્લાંડના પ્રોટેસ્ટંટ પાદરીઓ, તથા પીરના કોમોલિક પાદરીઓ પરમેશ્વરને જે નામથી ભજે છે તે તમે એક પ્રાચીન આર્ય શબદ (દેવ, પ્રકાશનાર ) પરથી થયેલ છે. હિંદી આવું ગમન-આર્યકુળની હિંદી શાખા અગ્નિકાણુ તરફ આગળ વધી અને નવા ઠેકાણુમાં આવી રહી એ વાત વેિદના મંત્ર ઉપરથી જણાય છે. ખાઈબર ઘાટની ઉત્તરે કાબુલમાં તે હતી એમ આરંભના મંત્રો પરથી જાય છે. પછીના મંત્રો પરથી માલૂમ પડે છે કે એ શાખા ગંગા સૂધી પહોંચેલી હતી. વચગાળાના ભૂલક જીતતા છતતા તો આરળ વધ્યા તે સંબંધી લગભગ દરેક હકીકત વેદના મંત્રમાં મળે છે. પંજાબની પાંચ નદીઓ નિરતર પાણીથી ભરપૂર રહેતી તેથી પોતાની ભટકતી ગેવાળની અસલ હાલત છોડી દઈ એ આર્ય લેક એક જગામાં રહી ખેતી કરવા લાગ્યા. જે નદીઓને લીધે તેઓ પોતાની સ્થિતિમાં આ માટે ફેરફાર કરી શક્યા તે નદીઓની સ્તુતિ વેદના કવિઓએ કરી છે. કદાચ આવો ફેરફાર હરકોઈ પ્રજાના સુધારાને માટે ઘણું જરૂર છે. એ કવિઓએ પ્રાર્થના કરતાં કહ્યું છે કે “બકીર્તિમાન, ધન આપનારસિંધુ અમારું કહેવું સાંભળે ને મેટાં ખેતરને પાણીથી સાળ કરે.” જે પહાડની શાખાઓની વાટે તેઓ હિંદમાં આવ્યા અને જેની દક્ષિણ તળેટી ઉપર ઘણા વખત સુધી રહ્યાતિહિમાલય પર્વતની મજબૂત છાપ તેમની યાદદાસ્તપર પડી. “જે પહાડની મોટાઈ બરફવાળાં શિખરે, સમુદ્ર, અને ઉંચે આકાશમાં રહેલી નદી જણાય છે તેની” સ્તુતિ વેદના કવિઓએ કરી છે. હિંદમાં આવ્યા છે પણ આલોક પોતાનું ઉત્તરનું મૂળ રહેઠાણુ કદી ભૂલ્યા નહતા. વિ અને ગબ્ધ (શાનાર) ત્યાં વસતા, ત્યાં માણસને સ્વર્ગથી છટાદાર વાણી મળતી, ને હિમાલય પર્વતમાં ઊંયે દેને તથા શુરવીને વસવાને સ્વર્ગ છે, ત્યાં ભલા અને શુરા માણસને સદા આરામ મળે છે એવું તેઓ માનતા
