________________ વેદમાં પરમેશ્વર વિષે વિચાર. 7, કદરતની મોટી શક્તિઓને તેઓ દેવ માનતા. દેવ શબ્દ સંસ્કૃત ધાતુ ‘હિ એટલે “પ્રકાશવું તે પરથી થાય છે, માટે એને શબ્દાર્થ પ્રકાશ પામનાર છે. તેઓ સ્વર્ગપિતાને પૂજતા હતા. એના સંસ્કૃતમાં "' રમમાં ‘દિઈસ પિતરકે “પિતર,” ને થીસમાં “ઝીએસ " નામ હતાં. વળી તેઓ ઘેરી લેતાં આકાશને ભજતા. તેને સંસ્કૃતમાં “વન, લાટિનમાં “ઉરેનસ અને ગ્રીક ભાષામાં “ઓરેનસકહે છે. દર ચોમાસામાં અમૂલ્ય વરસાદ વરસે છે, તેના પર હજી પણ સુકાળ કે દુકાળનો આધાર છે. એ વરસાદ આણનાર પાણીની વરાળ તેજ ઈન્દ્ર છેઈન્દ્રના સૌથી વધારે મંત્રો છે. જેમ જેમ એ વતનીઓને પોતાની ખેતીના નવા ધંધાને માટે મોસમના વરસાદની અગત્ય વધારે જણાતી ગઈ તેમ તેમ વેદના દેવામાં ઈન્દ્રની પદવી વધતી ગઈ, ને આખરે સઘળા દેવામાં તે મુખ્ય ગણ્યો. “એ ઈન્દ્ર તને દેવા પહોંચતા નથી ને માણસે પણ પહોંચતા નથી. તું બળમાં બધાને જીતે છે.' એવો એક ઈન્દ્રનો મંત્ર છે. મોની સંખ્યા જોતાં કદાચ ઇન્દ્રથી ઉતરત અગ્નિ છે. લાટિનમાં એને ઈનિસ કહે છે તે “સઘળા દેવાથી નાનો’ ને “સંપત્તિનો માલિક તથા આપનાર છે. તોફાનના દેવો મરતો (પવન) છે; તેઓ “પર્વતને ધ્રુજાવે છે ને વનને તોડી કકડા કરે છે.” ઉષા તે “કુળવાન પ્રભાત, આપણા પર જુવાન વહુની પિઠ પ્રકાશે છે, ને દરેક પ્રાણીને પોતાના કામ પર જવાને જગાડે છે.” ગ્રીકમાં એને ઈસ' કહે છે. ઉષાની આગળ ઉતાવળે જનારા સવાર “અવિન ' એ સૂર્યોદયના પહેલાં કિરણે છે; તેઓ “તજના ધણી” છે. સૂર્યબિંબ ( સૂર્ય પત), વાયુ, મિત્ર (એટલે તડકે અથવા મિત્રના જે દિવસ), યજ્ઞના કામનો કેફીને ઉભરાતો સેમરસ, અને બીજા ઘણાકની વેદમાં સ્તુતિ કરી છે. સઘળા મળીને આશરે તેત્રીસ દે છે, તેમાંના “અગિયાર (ઉપર) દેવલોકમાં વસે છે. અગિયાર પૃથ્વી પર, અને અગિયાર અધર વચ્ચમાં રહી પ્રકાશે છે.' વેદમાં પરમેશ્વર વિષે વિચાર-હિંદમાં આવી વસેલા આર્યોએ પોતાના પ્રકાશમાન દેવાની પ્રીતિ સારી પેઠે મેળવી હતી. તે તેમની પાસે રક્ષણ માગતા ને તે મળશે જ એવી તેમને ખાત્રી હતી. વળી
