________________ કંધ લોકોની વઢવાઢ અને સજાની રીત. કિંધ અથવા કોંધ લેક–ધિ શબ્દનો અર્થ પર્વતવાસી છે. એમની આશરે એક લાખ માણસની વસ્તી છે. ઓરિસ્સાને કાથી ઉભા જંગલથી છવાયેલા પડે છે, તેમાં તેઓ વસે છે. રાજ્યવહિવટને માટે દરેક કુળમાં વડિલના હાથમાં સત્તા રાખવી વાજબી ગણે છે. કટુંબમાં બાપને હાથે ખરેખર બધે અધિકાર છે. તેની હયાતીમાં ઉમ્મરે આવેલા દીકરાનો મિલકતપર જરાખે હક્ક નથી. પણ પોતાની ખાઈડી અને છોકરા સાથે દીકરો બાપને ઘરમાં રહે છે, અને માટીના જે રાંધે તે સઘળાં જમે છે. ટાળીમાં વડા કંબના ઘરમાં જે વડા કરે હેમંતે આખી ટોળીનો મુખી છે. જે તે હેદાને લાયક ન હોય તો લોકો તેને કહાડી મૂકી તેની જગાએ તેિના ક્કાકા કે નાનાભાઈને નીમે છે. ટાળીમાં જે વડા હોય તેમને ભેગા કર્યા વિના એ મુખી કોઈ પ્રકારનાં કામ હાથે ધરતિ નથી. કંધ લોકોની વઢવાઢો અને સજા કરવાની રીતે સને 1835 માં અંગ્રેજે ઓછા સખત કાયદા દાખલ કર્યો ત્યાં સૂધી કધલોકમાં ખુનને બદલે ખુન કરવાનો ધા હતા. ભરનાર આદમીના કુટુંબીઓ ખુન કરનારનો જીવ લેવાને બંધાયેલા હતા, પણું તે જે અનાજ અથવા પશુ આપી મરનારના કુટુંબને રાજી કરે તો પછી વેર વાળવામાં આવતું નહિં. જે માણસ બીજાને જખમી કેરે તેણે તેને સાજો થતાં લગી પાળવો જોઈએ. એરેલો માલ પાછા આપવો અથવા તેનું મૂલ ભરી આપવું, પણ જે કિધમર બે વાર ચેરી સાબીત થતી તેને નાત બહાર કાહાડી મૂકવામાં આવે. તે તેમાં મેટામાં મોટી સજા એ જાતની હતી. વાંધા પતાવવાને અરસપરસ યુદ્ધ કરવા, અથવા હથિયારબંધ ટળીઓની મેડી મારામારી થતી, અથવાઉકળતા તિલથી કે તપાવેલા ઢાથી ધીજ કરતા, કે કીડીના દરઉપર કે વાક્યના ઉપર કે ધીલોડીના ચામડા પર સેગન ખવરાવતા. અરે મુખ્ય માણસ અપુત્ર મરી જાય તો તેની જમીન ગામના બીજા વડીલ પુરૂષોને વહેચી આપવામાં આવતી, કેમકે સ્ત્રીને જન્મીન રાખવાનો અધિકાર નથી તેમ જે હેધ પિતાની મેળે જમીનનો અયાવ કરી શકે નહિ તેને પણ તે રાખવાનો હક નથી.
