________________ અનાર્ય લાક. ખુશી રાખવા જોઈએ એવું તેઓ માને છે. આસપાસ ઉગી ગામને છાયા આપનારા સાલના ઝાડામાં એવા જીવો વસે છે એમતિઓ ધારે છે. ગમે તે ઝાડમાં ગામનાં ભૂતિ વસતાં હેય તને તિખવા રહી જાય નહીં માટે કેટલાંક ગામડાંના લેક દરેક ઝાડની આસપાસ નાચે છે. સંતલાનો ઈતિહાસ–ગયા સૈકાના લગભગ છેવટના ભાગ સ્ત્રધીમાં સંતાલ લેક પાસેના પ્રદેશો લૂટી ગુજારે કરતા. પરંતુ બ્રિટિશ એ મલ નીચે તેઓ નરમ પડી ઠરીઠામ ખેતી કરે છે. તેમની અને નીચલા પ્રદેશના ગામના લેકની વચ્ચે ટંટા થતા અટકાવવાને અંગ્રેજ અમલદારે સને 1832 માં સીમાડે પથરા દટાવ્યા; પરંતુ નાણું ધીરનારા એ લકની મધ્યે ઉતાવળા જઈ રહ્યા, અને ભેળા ડુંગરીલેકે દેવાદાર થઈ ગયા. સગાંવહાલાંના પાકા નેહને લીધે ગામ છોડી નાસી ન ગયા, ને હિંદુ વ્યાજના દાસ જેવા થઈ ગયા. ગરીબ સંતાલને દરવરસે પિતાનો તમામ પાક લેણદારને આપો પડે છે, અને તેની પાસે માત્ર કુટુંબને મુશ્કેલીથી ચાલી શકે તેટલું ખાવાનું રહે છે. તે મરી જતા ત્યારે તેના દીકરી બાપનું ત્રણ આપવામાં ઘણું આબરૂ માને છે. 1848 માં ત્રણ ગામના તમામલેક નિરાશ થઈ પિતાનાં ખેતરો છેડી જંગલમાં નાશી ગયા. સને 1855 માં તીર કામઠાં સહિત ત્રીસ હજાર સંતા પિતાની હાલત ગવરનર જનરલને જણાવવાને કલકત્તે આવવા નીકળ્યા, તેમાં પહેલ વહેલો તો ઠીક બંદોબસ્ત રહ્યા પણ મજલ લાંબી હતી અને ખાવાનું, જોઈએ તે મળ્યું નહીં ત્યારે તેઓ ભૂખને લીધે ચેરી કરવા લાગ્યા. તેમની અને પોલીસની વચ્ચે કજીએ થયો અને એક અઠવાડીઆમાં તેઓએ હુલડ કર્યું, ને હથિયાર વાપરવા લાગ્યા. એ ફિતુર સરકારે તડયું, પણ તેમાં એ લોકેની ભારે કતલ થઈ. સરકારે તેમની ફરિયાદ ધ્યાન દઈને સાંભળી અને બ્રિટિશ અધિકારીની દેખરેખ નીચે ઘણું સાદા પ્રકારને રાજ્યવહિવટ તેમને બાંધી આપ્યા. હાલ તિઓ આબાદ છે. તેઓ શરમાળ અને વહેમ હવામી હરિકેનવી વાર્થી ડરે છેસને ૧૮૮૧માં વરતીપત્રક કર્યું તેની સામતિમાંનાં થાપાક હથિયાર લઈ ઉઠ્યા હતા,
