Book Title: Tirthankar Charitra
Author(s): Jayanandvijay
Publisher: Ramchandra Prakashan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002231/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kRSNalAla varmA likhIta MAN tIrthakara va NING saMpAdana muni zrI jayAnaMdavijayajI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / zrI zatruMjayAdhipati AdinAthAya nmH|| || prabhu zrImadvijaya rAjendrasUrIzvarAya namaH || zrI kRSNalAla varmA likhIta zrI tIrthakara caritra : AzIrvAda : AcAryadeva zrI vidyAcaMdra sUrIzvarajI munirAja zrI rAmacaMdravijayajI : saMpAdana : muni zrI jayAnaMdavijayajI : saMpAdana : . zrI gururAmacaMdra prakAzana samiti bhInamAla mukhya saMrakSaka muni zrI jayAnaMda vijayajI Adi ThANA kA zatruMjaya tIrthe zrImatI gerodevI jeThamalajI bAlagotA parivAra meMgalavA dvArA 2065 meM cAturmAsa evaM upadhAna karavAyA usa nimitte lehara kuMdana gupa muMbaI, dillI, cennaI, hariyANA Page #3 -------------------------------------------------------------------------- Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : prakAzaka : zrI guru rAmacaMdra prakAzana samiti, bhInamAla, rAja : saMcAlaka : 1. sumeramala kevalajI nAhara, bhInamAla, rAja. 2. mIliyana grupa, sUrANA, rAja. muMbaI, dillI, vijayavADA 3. ema. Ara. impeksa, 16 - e hanumAna Teresa, dUsarA mAlA, tArA Tempala lena lemIgTana roDa, muMbaI-7. 4. zrI zAMtidevI bAbulAlajI bAphanA cerITebala TrasTa, muMbaI, mahAvideha bhInamAladhAma, pAlItAnA, 364270. 5. saMghavI jugarAja, kAMtilAla, mahendra, surendra, dilIpa, dhIraja, saMdIpa, rAja, jainama, akSata beTA potA kuMdanamalajI bhutAjI zrI zrImALa vardhamAna gautrIya Ahora (rAja.) kalpataru jvelarsa, 305 sTezana roDa, saMghavI bhavana, thAnA, (5) 9 6. dozI amRtalAla cImanalAla pAMcazo vorA, tharAda pAlItAnA meM upadhAna karAyA usa nimitte / 7. zatruMjaya tIrthe navvANuM yAtrA ke Ayojana nimitte zA. jeThamala, lakSmaNarAja, pRthvIrAja, premacanda, gautamacaMda, gaNapatarAja, lalItakumAra, vikramakumAra, puSpaka, vimala, pradIpa, cirAga, niteSa beTA-potA kInAjI saMkalecA parivAra maMgalavA, pharma- arihanta novelhaTI, GF3 AratI zopIMga senTara, kAlupura TaMkazAlA roDa, ahamadAbAda. 8. tharAda nivAsI bhaNazALI madhubena kAMtilAla amulakha bhAI parivAra 9. zA kAMtilAla kevalajI gAMdhI siyAnA nivAsI dvArA 2062 meM pAlItAnA meM upadhAna karavAyA usa nimitte / 10. lahera kuMda grupa, zA jeThamalajI kuMdanamalajI meMgalavA (jAlora) 11. 2063 meM cAturmAsa evaM upadhAna karavAyA usa samaya padmAvatI sunAne ke upalakSa meM zA caMpAlAla, jayaMtilAla, surezakumAra, bharatakumAra prinkeza, kenita, darzita, cunnIlAlajI makAjI kAsama gautra tvara parivAra gur3A bAlotAn 'jaya ciMtAmaNI' 10-543 saMtApeTa nellUra (A.pra.) A Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. pU. pitAzrI pUnamacaMdajI mAtuzrI bhurIbAI ke smaraNArthe putra pukharAja, putravadhu lIlAbAI pautra phuTaramala, mahendrakumAra, rAjendrakumAra azoka kumAra, mithuna, saMkeza, somIla, beTA potA parapotA . zA pUnamacaMdajI bhImAjI rAmANI guDAbAlotAn nAkoDA golDa, 70 kaMsArA cAla, bIjA mAle ruma naM. 67, kAlabAdevI muMbaI 13. zA sumeramala, mukezakumAra, nitIna, amIta, manISA, khuzabu beTA potA perAjamalajI pratApajI ratanapurA boharA parivAra, modarA (rAja.) . rAjaratana golDa proDa., ke.vI.esa. kompalekSa, 3/1 aruMDalapeMTa, gunTUra. 14. eka sad gRhastha, dhANasA 15. gulAbacaMda rAjakumAra chaganalAlajI koThArI amerIkA, Ahora (rAja.) 16. zAMtirupacaMda ravIndracaMdra, mukeza, saMjeza, RSabha, lakSita, yaza, dhruva, akSaya ___ beTA potA milApacaMdajI mehatA, jAlora-beMgalora. . 17. vi. saM. 2063 meM Ahora meM upadhAna tapa ArAdhanA karavAyI evaM padmAvatI zravaNa ke upalakSa meM pitAzrI thAnamalajI mAtuzrI sukhIdevI, bhaMvaralAla, ghevaracaMda, zAMtilAla, pravINakumAra, manISa, nikhila, mittula,AzISa, harSa, vinaya, viveka beTA potA kanAjI hakamAjImuthA zA. zAMtilAla pravINakumAra eNDa ko. rAma gopAla sTITa,vijayavADA 18. bAphanA vADI meM jina mandira nirmANa ke upalakSa meM mAtuzrI prakAzadevI caMpAlAlajI kI bhAvanAnusAra pRthvIrAja, jitendrakumAra, rAjezakumAra, ramezakumAra, vaMza, jainama, rAjavIra, beTA-potA caMpAlAlaja sAMvalacandajI bAphanA, bhInamAla. navakAra TAima, 59,nAkoDA sTeTa nyU boharA bilDIMga, muMbaI - 3. 19. zA zAMtilAla, dIlIpakumAra, saMjayakumAra, amanakumAra, akhIlakumAra beTA potA mUlacaMdajI umAjI talAvata Ahora (rAja.) rAjendra mArkeTIMga, po.bo. naM. 108, vijayavADA. 20. zrImatI sakudevI sAMkalacaMdajI nethIjI hukamANI parivAra, pAMtheDI, rAja. rAjendra jvelarsa, 4 rahemAna bhAI bi.esa.jI. mArga, tADadevaM, muMbaI-34. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. pujya pitAjI zrI sumeramalajI kI smRti meM mAtuzrI jeThIbAI kI preraNA se jayantilAla, mahAvIracaMda, darzanakumAra, beTA-potA sumeramala varadIcaMdajI vANI gotA parivAra Ahora, cennaI. je.jI. impeksa prA. li.55 nArAyaNa mudalI sTrITa cennaI -79 | 22. sva. hastImalajI bhalAjI nAgotrA solaMkI smRti meM haste parivAra bAkarA(rAja.) . 23. mu.zrI jayAnaMda vijayajI Adi kI nizrA meM cAturmAsa evaM upadhAna zatrujaya tIrthe karavAyA lahera kuMdana grupa zrImatI gerodevI jeThamalajI bAlagotA parivAra meMgalavA vAsI ne usa samaya ArAdhaka evaM bhakta janoM kI sAdhAraNa kI rAzI meM se savaMta 2065. 24. kuMdana grupa - meMgalavA, cennaI, dillI, muMbaI. 25. zA. sumeramalajI narasAjI - meMgalavA, cennaI. 26. zA dUdhamala, narendrakumAra,ramezakumAra beTA botA lAlacaMdajI mAMDota parivAra bAkarA (rAja.)maMgala ArTa, dozI bilDIMga 3-bhoIvADA,bhUlezvara,muMbaI 2 27. kaTArIyA saMghavI lAlacaMda, ramezakumAra, gotamacaMda, dinezakumAra, ... mahendrakumAra, ravIndrakumAra beTA potA sonAjI bherAjI dhANasA (rAja.) ____ zrI supara spearsa, 11-32-3e pArka roDa, vijayavADA, sikandrabAda. 28. zA narapatarAja, lalItakumAra mahendra, zaileSa, nileSa, kalpeza, rAjeza, ... mahIpAla, dikSIta, AzISa, ketana, azvIna, sIkeza, yaza beTA potAkhImarAjajI thAnAjI kaTArIyA saMghavI Ahora (rAja.) kalAMjalI jvelarsa, 4/2, brADI peTha, gunTUra-2. 29. zA lakSmIcaMda, zeSamala, rAjakumAra, mahAvIrakumAra, pravINakumAra, dIlIpakumAra, ramezakumAra beTA potA pratApacaMdajI kAlujI kAMkarIyA, modarA (rAja.) gunTUra. |30. eka sadgRhastha (khAcarauda) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. zrImatI suAdevI ghevaracaMdajI ke upadhAna nimitte caMpAlAla, dinezakumAra, dharmendrakumAra, hitezakumAra, dilIpa, rozana, nIkhIla, harSa, jainama, diveza beTA potA ghevaracaMdajI saremalajI durgANI bAkarA . hitendra mArkeTIMga, 11-X-1kAzI, ceTI lena, sattara zAlA kompleksa, pahalA mAlA, cennaI- 89. 32. maMjulAbena pravINakumAra paTIyAta ke mAsakSamaNa evaM sva. zrI maMvaralAlajI kI smRti meM pravINamukAra, jItezakumAra, cetana, cirAga, kuNAla, beTA potA tilokacaMdajI dharmAjI paTiyAta dhANasA - muMbaI pI.TI. jaina, royala samrATa, 406 - sI vIMga, goregAMva (vesTa) muMbaI-62. 33. golDa meDala inDasTrIsa prA. lI., revataDA, mumbaI, vijayavADA, dillI 34. rAja rAjendrA TeksaTAIlsa eksaporTasa limITeDa 101, rAjabhavana, daulatanagara, borIvalI (IsTa), mumbaI, modharA nivAsI. 35. pra.zA.dI.sA.zrI mukti zrIjI kI ziSyA vi. sA. zrI muktisarzitA zrIjI kI preraNA se sva. pitAjI dAnamalajI, mAtuzrI tIjodevI kI puNya smRti meM caMpAlAla, mohanalAla, maheMndrakumAra, manojakumAra, jitendrakumAra, vikAsakumAra, ravikumAra, riSabha, milana, hitika, Ahora, koThArI mArkeTIMga 10/11, citurI komplekSa, vijayavADA - 1. 36. pitAjI zrI sonarAjajI, mAtuzrI madanabAI kaTAriyA saMghavI parivAra Ayojita sammeta zikhara yAtrA pravAsa evaM jIvita mahotsava nimitte dIpacaMda, uttamacaMda, azokakumAra, prakAzakumAra, rAjezakumAra, saMjayakumAra, vijayakumAra, beTA - potA sonarAjajI meghAjI - dhANasA - punA. alakA sTIla, 858, bhavAnI peTha, punA-52 37. mu. zrI jayAnaMda vijayajI Adi ThANA kI nizrA meM 2062 meM pAlItANA meM cAturmAsa evaM upadhAna karavAyA usa nimitte zrImatI hajAdevI sumeramalajI nAgorI, zAMtilAla, bAbulAla, mohanalAla, azokakumAra, vijayakumAra Ahora / beMgalora 38. mu.zrI jayAnaMda vijayajI Adi ThANA kI nizrA meM 2066 meM tIrthendra nagara bAkarAroDa meM cAturmAsa evaM upadhAna karavAyA usa nimItte zrImatI metIdevI perAjamalajI, ratanapurA boharA parivAra modharA / guMTUra. D Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39. saMghavI mohanalAla, kAntIlAla, jayaMtIlAla, rAjakumAra, rAhulakumAra evaM samastha zrI zrI zrImAla guDAla gotra phuAnI parivAra AlAsaNa (rAja) saMghavI ilekTrIka kaMpanI 85, nArAyaNa mudAlI sTrITa, cennaI - 79. 40.zrI sonamalajI ke AtmazreyArthe, san 1992 basa meM yAtrApravAsa pAlItAnA, mohanakheDA, 1995 meM jIvita mahotsava nimItte. saMghavI bhabutamala, prakAzakumAra, pravINakumAra, navIna, rAhula, aMkuza, riteSa beTA-potA parapotA sonamalajI nANezA siyANA, je.pI. inTaraprAijasa, prakAza novalTI, nyu prakAza novalTI, suMdara pharnIcara, punA (mahA). 41. saMghavI bhaMvaralAla, mAMgIlAla, mahAvIra, nIleza, banTI beTA- potA harakacaMdajI zrI. zrImAla parivAra, AlAsana rAjeza ilekTrIkalsa, 48 rAjA bilDIMga, tirunelavelI -627001. 42. zA. kAntIlAlajI maMgalacandajI haraNa, dA~sapA, mumbaI. . : saha saMrakSaka : . 43.zA samarathamala, sukarAja, mohanalAla mahAvIrakumAra, vikAsakumAra, kamaleza, * anila,vimala, zrIpAla, bharata pholA muthA parivAra sAyalA (rAja.) aruNa enTaraprAIjesa, 4 lena, brADI peTha, gunTUra-2. 44.zAtIlokacaMda mayAcaMda enDa kaM. 116, gulAlavADI, muMbaI - 4. 45.zA bhaMvaralAla, jayaMtilAla, surezakumAra, prakAzakumAra, mahAvIrakumAra, zreNikakumAra, pritama, pratIka, sAhila, pakSAla beTA potA - parapotA zA samarathamalajI sogAjI duragANI bAkarA (rAja.) jaina sTorsa, sTezana roDa, aMkApAlI - 531001. 46.zA.gajarAja,bAbulAla,mIThAlAla,bharata,mahendra,mukeza,zaileSa,gautama, nIkhIla, manISa, hanI beTA potA, ratanacaMdajI, nAgotrA solaMkI sA~thU (rAja) phUlacaMda bhaMvaralAla, 108 govIMdappA nAyaka sTrITa, cennaI-1. 47. bhaMsAlI bhaMvaralAla, azokumAra,kAMtilAla,gotamacaMda, rAjezakumAra, rAhula, AzISa, namana, AkAza, yogeza, beTA potA lIlAjI kasanAjI mu. sarata. maMgala motI senDIkeTa, 14/15 esa. esa. jaina mArkeTa, ema.pI. lena cIkapeTa krosa, beMgalora - 53. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48. sva. mAtRzrI mohanadevI pitAjI zrI gumAnamalajI kI smRti meM putra kAMtilAla jayantilAla, sureza, rAjeza solaMkI jAlora . praviNa eNDa kaM. 15-8-110/2, begama bAjAra, haidarAbAda - 12... 49. zA. tArAcandajI bhonAjI, Ahora, mehatA narendrakumAra enDa ko. . 1pehalA bhoIvADA lena, gulAlavADI, mumbaI - 2 50. zrImatI phensI bena - sukharAjajI camanAjI kabadI dhANasA, golDana grUpa, 3 - bhoIvADA,bhUlezvara,muMbaI 2 51.zA. bhaMvaralAla, surezakumAra, zaileSakumAra, rAhula beTA - potA. tejarAjajI saMghavI komatAvAlA bhInamAla (rAja). rAjaratana ilekaTrIkalsa, ke.sI.AI.vAyarsa prA.li. . 162, govIndAppA nAyakana sTrITa, cennAI - 600 001. .. 52. ballu gagaladAsa vIracaMdabhAI parivAra tharAda / muMbaI. 53. zAjeThamalajI sAgaramalajI kI smRti meM mulacaMda, mahAvIra kumAra, . AyuSI, mehula, riyAnsu,DolI, prAgANI grupa saMkhalecA meMgalavA... rAjaratana eseMbalI varksa 143/1169 motIlAla nagara naM. 1, sAI maMdira ke sAmane, roDa naM. 3goregAMva veM. muMbaI - 400104, saMkhalecA mArkeTIMga 11-13-16, samAcAravArI sTrITa, vijayavADA -1. zrI AdinAtha rAjendra jaina peDhI mahAvideha bhInamAla dhAma sA~tha - 343 026 taleTI hastigiri, liMka roDa, jilA : jAlora (rAja.) pAlItANA-364270 phona : 02973 - 254221 phona : (02848) 243 018 zA. devIcaMda chaganalAlajI sumati darzana, neharU pArka ke sAmane, mAgha kolonI, bhInamala-343 029 (rAja) phona : (02969) 220 387 zrI vimalanAtha jaina peDhI zrI tIrthendra sUri smAraka saMgha TrasTa bAkarA gA~va- 343 025 (rAja.) tIthendra nagara, bAkarA roDa - 343 025 phona : 02973-251 122 jilA-jAlora (rAjasthAna) 19413465068 phona : 02973251 144 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * Arthika sahayogI saMghavI zA. ghevaracaMda, chaganalAla, ratanacaMda, ramezakumAra, caMdanamala, azokakumAra, jitendrakumAra, pradIpakumAra, mukezakumAra, pravINakumAra, paMkajakumAra, abhISekakumAra, vyomakumAra evam samastha bAlaDa durgANI parivAra (modharA). -: pratiSThAna : ratana iMDasaTrIja 416, rajatA mahala kAmpaleksa, nagarathapeTa, beMgalora - 560 002 - rameza sTIla hAUsa ' 204, kAlAmA maMdira ke sAmane, nagarathapeTa, beMgalora - 560 002 rAjendrA DIsTrIbuTarsa 5, makalAppA lena, nagarathapeTa krAsa, beMgalora - 560 002 novalTI sTorsa 36, DI.vI.jI. roDa, basavanaguDI, gA~dhI bajAra, beMgalora - 560 004 - rAjendrA meTala iMDasaTrIja . 25, 3 krAsa, mAgaDI roDa, beMgalora - 560 023 saMvat 2066 prata : 500 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakramoM meM navakAra maMtra evaM stavanAdi kI durdazA : bhAratabhara meM jahAM jahAM jaina samudAyoM ke ghara hai, jaina maMdira hai, ArAdhanA bhavana hai, vahAM nizcita rUpa se dhArmika kAryakramoM kA Ayojana hotA hai| kAryakramoM ke daurAna jinazAsana kI prabhAvanA ke nAma para vibhinna ratha yAtrAe~ nikAlI jAtI hai| baiMDabAjoM ke sAtha zobhAyAtrA nikAlI jAtI hai| bainDavAloM dvArA stavana bhajana ke sAtha mahAmaMtra navakAra bhI gAyA jAtA hai| gAne vAle ke muMha meM guTakA calatA rahatA hai, aura jahAM kahIM rUke vahAM sigareTa ke kasa bhii| isa taraha se hamArA mahAmaMtra navakAra apavitra mukha apavitra sthAna evaM apavitra zarIra se sar3akoM para gAyA jAtA hai| stavanAdi evaM mahAmaMtra - navakAra, jo AtmakalyANa ke divya, ihaloka, paraloka sarvatra sukhadAyI mahAmaMtra, jo caudaha pUrvo kA sAra, jisake ar3asaTha akSara ar3asaTha tIrthoM kI yAtrA ke samAna phala dene vAle kahe jAte haiN| navakAra maMtra meM ATha divya sampadAe~ va nava nidhiyAM nihita hai jo bhava-baMdhana se mukta karane vAlI hai, aise mahAmaMgala mahAzruta skaMdha ko kyA sar3akoM para isa taraha gAnA ucita hai ? kyA kabhI sanAtana dharma ke gAyatrI maMtra ko, gItA ke pATha ko isa prakAra bainDavAloM se sunA ? kyA musalamAnoM ne kalAma-ai-pAka ko isa taraha bainDa para bajavAyA ? phira hamAre isa mahimAmaya navakAra maMtra evaM stavanAdi kI aisI durdazA kyoM ? Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * Arthika sahayogI pitAzrI sukharAjajI bhAI zrI DuMgaramalajI kI smRti meM evaM mAtuzrI metIdevI ke upadhAna 81 AyaMbila Adi evaM a.sau. puSpAdevI prakAzacaMdajI, bhAvanAkumArI, sonAkumArI, monAkumArI prakAzacaMdajI ke upadhAna tapa, hitezakumAra prakAzacaMdajI, trizalAdevI hitezakumArajI, pUjAkumArI prakAzacaMdajI ke navvANuM yAtrA ke upalakSa meM hukmIcaMda, lAlacaMda, prakAzacaMda, rAjendrakumAra, mahendrakumAra, vikramakumAra, baMTIkumAra, hitezakumAra, jazavaMtakumAra, aMkuzakumAra, jinezakumAra, pavanakumAra, beTA potA parapotA sukharAjajI punamacaMdajI sadANI parivAra sarata amarasara (rAja). zrI nAkoDA inTaraprAijesa 51/8, vesTa evanImUlA sTrITa, zaMkara kAmpalekSa, madurAI - 625001 saMvat 2066 prata 1000 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 1. zrI AdinAth caritra AdimaM pRthivInAtha-mAdimaM niSparigraham / AdimaM tIrthanAthaM ca RSabhasvAminaM stumaH // 3 // . (sakalArhat - stotra) bhAvArtha - pRthvI ke prathama svAmI, prathama parigraha-tyAgI (sAdhu) aura prathama tIrthaMkara zrI 'RSabha deva svAmI kI hama stuti karate haiN| vikAsa : jainadharma yaha mAnatA hai ki, jo jIva zreSTha karma karatA hai, vaha dhIredhIre ucca sthiti ko prApta karatA huA aMta meM AtmasvarUpa kA pUrNa rUpa se vikAsa kara jina karmoM ke kAraNa vaha duHkha uThAtA hai una karmoM kA nAza kara, Izvaratva prApta kara, siddha bana jAtA hai-mokSa meM calA jAtA hai aura saMsAra ke janma, maraNa, se chuTakArA pA jAtA hai| jainadharma ke siddhAMta, usakI caryA aura usake kriyAkAMDa manuSya ko isI lakSya kI ora le jAte haiM aura use zreSTha karma meM lagAte haiN| jainadharma ke AgamoM meM inhIM zreSTha karmoM ke zubha phaloM kA aura unheM chor3ane vAloM para giranevAle duHkhoM kA varNana kiyA gayA hai| - bhagavAna AdinAtha ke jIva kI jaba se mukhyatayA utkrAMti honI prAraMbha huI taba se lekara AdinAtha taka kI sthiti kA varNana saMkSepa meM yahAM de dene se pAThakoM ko isa bAta kA jJAna hogA ki jIva kaise uttama karmoM aura uttama bhAvanAoM se U~cA uThatA jAtA hai; AtmAbhimukha hotA jAtA hai| prathama bhava : kSitipratiSThita nagara meM 'dhana' nAmaka eka sAhUkAra rahatA thaa| : zrI tIrthaMkara caritra : 1 : Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usake pAsa atula saMpatti thii| eka bAra usane apane yahAM se aneka prakAra ke padArtha lekara vasaMtapura nAma ke nagara ko vyApAra ke lie jAne kA vicAra kiyaa| apane sAtha dUsare vyApArI tathA anya loga bhI Akara lAbha uThA sakeM isa hetu se usane sAre nagara meM DhiMDhorA piTavA diyaa| yaha bhI kahalA diyA ki, sAtha AnevAloM kA kharcA seTha degaa| saiMkar3oM loga sAtha Ane ko taiyAra hue| zrI dharmaghoSa nAma ke AcArya bhagavaMta bhI apane sAdhumaMDala sahita usake sAtha cle| kaI dina ke bAda mArga meM jAte hue sAhUkAra kA par3Ava eka jaMgala meM par3A / varSARtu ke kAraNa itanI bAriza huI ki vahAM se calanA bhArI ho gyaa| kaI dina taka par3Ava vahIM rhaa| jaMgala meM par3e rahane ke kAraNa logoM ke pAsa kA khAnA-pInA samApta ho gyaa| loga bar3A kaSTa bhogane lge| sabase jyAdA duHkha sAdhuoM ko thA; kyoMki niraMtara jala-varSA ke kAraNa unheM dodo, tIna-tIna dIna taka anna-jala nahIM milatA thaa| eka dina. sAhUkAra ko khayAla AyA ki, maiMne sAdhuoM ko sAtha lAkara unakI khabara na lii| vaha tatkAla hI unake pAsa gayA aura unake caraNoM meM girakara kSamA mAMgane lgaa| usakA aMtaH karaNa usa samaya pazcAttApa ke kAraNa jala rahA thaa| muni ne usako sAMtvanA dekara utthaayaa| isa samaya bAriza baMda thii| 'dhana' ne muni mahArAja se gocarI lene ke lie apane Dere para calane kI prArthanA kii| sAdhu gocarI ke lie nikale aura phirate hue dhanaseTha ke Dere para bhI phuNce| magara vahAM koI cIja sAdhuoM ke grahaNa karane lAyaka na milii| 'dhana' bar3A duHkhI huA 'aura apane bhAgya ko kosane lgaa| muni vApisa calane ko taiyAra hue| itane hI meM usako ghI najara aayaa| usane ghI grahaNa karane kI prArthanA kii| zuddha samajhakara muni mahArAja ne 'pAtra' rakha diyaa| dhana seTha ko ghRta bahorAte samaya itanI prasannatA huI mAnoM usako par3I nidhi mila gayI ho / harSa se usakA zarIra romAMcita ho gyaa| netroM se AnaMdAzru baha cle| bahorAne ke bAda . usane sAdhuoM ke caraNoM meM vaMdanA kii| usake netroM se giratA huA jala aisA mAlUma hotA thA, mAno vaha puNya bIja ko sIMca rahA ho / : zrI AdinAtha caritra : 2 : Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra-tyAgI, niSparigrahI sAdhuoM ko isa prakAra dAna dene aura unakI taba taka sevA na kara sakA isake lie pazcAttApa karane se usake aMtaHkaraNa kI zuddhi huI aura use mokSa ke kAraNa meM atIva durlabha bodhIbIja (samyaktva) prApta huaa| rAtri ko vaha phira sAdhuoM ke pAsa gyaa| dharmaghoSa AcArya ne use dharma kA upadeza diyaa| sunakara use apane kartavya kA mAna huaa| varSARtu bItane aura mArgoM ke sApha ho jAne para sAhUkAra vahAM se ravAnA huA aura apane niyaMta sthAna para phuNcaa| sAdhuoM ne bhI apane gaMtavya sthAna kI ora vihAra kiyaa| dUsarA bhava : muniyoM ko zuddha aMtaHkaraNa se dAna dene ke prabhAva se 'dhana' seTha kA jIva, marakara, uttara kurukSetra meM, sItA nadI ke uttara taTa kI tarapha, jaMbU vRkSa ke uttara bhAga meM, yugaliyA rUpa se utpanna huaa| usa kSetra meM hamezA ekAMta sukhamA ArA rahatA hai| vahAM ke yugaliyoM ko cauthe dina bhojana karane kI icchA hotI hai| unakA zarIra. tIna kosa kA hotA hai| unakI pITha meM do sau chappana pasaliyA~ hotI haiN| unakI Ayu tIna palyopama kI hotI hai| unheM kaSAya bahuta thor3I hotI hai, aise hI mAyA-mamatA bhI bahuta kama hotI hai| unakI Ayu ke jaba 46 dina raha jAte haiM taba strI ke garbha se eka saMtAna kA jor3A utpanna hotA hai| usa kSetra kI miTTI zarkarA ke samAna mIThI hotI hai| zarada Rtu kI caMdrikA ke samAna jala nirmala hotA hai| vahAM daza prakAra ke kalpavRkSa icchita padArtha ko dete haiN| isa prakAra ke sthAna meM dhana seTha kA jIva AnaMda-bhoga karane lgaa| yugaliye apanI Ayu samApta hone taka (46 dina taka) apanI saMtAna kA pAlana kara aMta meM ve marane para svarga meM jAte tIsarA bhava :__ yugaliyA kA Ayu pUrNa kara dhanaseTha kA jIva pUrva saMcita puNya-bala ke kAraNa saudharma devaloka meM deva huaa| (yugaliye marakara niyamA deva loka : zrI tIrthaMkara caritra : 3 : Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI jAte hai / ) cauthA bhava : vahAM se cyavakara dhanaseTha kA jIva pazcima mahAvideha kSetra ke aMdara, gaMdhilAvatI vijaya prAMta meM, vaitADhya parvata para, gaMdhAra ke gaMdhasmRddhi nagara meM, vidyAdharoM ke rAjA zatabala kI rAnI caMdrakAMtA kI kUkha se putra rUpa meM utpanna huaa| nAma 'mahAbala' pdd'aa| vayaska (yuvA) hone para vinayavatI nAma kI yogya kanyA ke sAtha usakA byAha huaa| zatabala ne apanI DhalatI Ayu dekhakara dIkSA grahaNa kii| mahAbala rAjyAdhikArI huaa| mahAbala viSaya-bhoga meM lipta hokara kAla bitAne lagA | khuzAmadI aura nIca prakRti ke loga usako nAnA bhA~ti ke kauzaloM se aura bhI jyAdA viSayoM ke kIca meM pha~sAne lge| eka bAra usake svayaMbuddha maMtrI ne isa duHkhadAyI viSayavAsanA se muMha mor3akara paramArtha sAdhana kA upadeza diyaa| viSayapoSaka khuzAmadiyoM ne svayaMbuddha kA virodha kara isa Azaya kA upadeza diyA ki jahAM taka jiMdagI hai vahAM taka khAnA pInA aura caina ur3AnA caahie| deha nAza hone para koI AtA hai na jAtA hai| svayaMbuddha ne aneka yuktiyoM se paraloka aura AtmA ke punarjanma ko siddha kiyA aura kahA - zAyada Apako yAda hogA ki, Apa aura maiM eka bAra naMdanavana meM gaye the| vahAM hamane eka devatA ko dekhA thaa| ve Apake pitAmaha the| unhoMne saMsAra chor3akara tapazcaryA karane se svarga kI prApti honA batAyA thA aura kahA thA ki, Apako bhI saMsAra ke duHkhakArI viSaya - sukhoM meM lipta na honA cAhie / mahAbala ne paraloka Adi svIkAra kara isa yuvAvasthA meM saMsAratyAga ke upadeza kA kAraNa puuchaa| svayaMbuddha ne kahA ki, maiMne eka jJAnI muni ke dvArA mAlUma kiyA hai ki, ApakI Ayu kevala eka mahIne kI hI bAkI raha gayI hai| isalie Apase zIghra hI dharma - kArya meM pravRtta hone kA anurodha karatA huuN| yaha sunakara mahAbala ne usI samaya, apane putra ko bulAkara rAjyAsana para biThA diyA aura apane samasta kuTuMba parivAra, svajana saMbaMdhI, naukara, raiyata, choTe bar3e sabase kSamA mAMgakara mokSa kI kAraNa bhUta dIkSA grahaNa kii| phira usane caturvidha AhAra kA tyAgakara, zuddha AtmaciMtana meM - samAdhi meM : zrI AdinAtha caritra : 4: -- Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dina bitAye aura kSudhA pipAsA Adi parisaha saha, durddhara tapa kara, zarIra kA tyAga kiyaa| pAMcavAM bhava : dhanaseTha kA jIva mahAbala kA zarIra chor3akara zrIprabhanAma ke devaloka meM lalitAMga nAmakA deva huaa| aneka prakAra ke sukhopabhogoM meM samaya bitAyA aura Ayu samApta hone para deva-deha kA tyAga kiyaa| chaTThA bhava : - chaTThA bhava dhanaseTha kA jIva vahAM se cyavakara jaMbUdvIpa ke sAgara samIpastha pUrva videha meM, sItA nAmakI mahAnadI ke uttara taTa para, puSkalAvatI nAmaka pradeza ke lohArgala nagara ke rAjA suvarNajaMgha kI lakSmI nAmakI rAnI kI kUkha se jnmaa| usakA nAma vajrajaMgha rakkhA gyaa| usakA byAha vajrasena rAjA kI guNavatI strI kI kUkha se janmI huI zrImatI nAma kI kanyA ke sAtha huaa| vajrajaMgha jaba yuvA huA taba usake pitA usako rAjya-gaddI sauMpakara sAdhu ho gye| vajrajaMgha nyAyapUrvaka zAsana aura rAjya-lakSmI kA upabhoga karane lgaa| .. vajrajaMgha ke zvasura vajrasena ne bhI apane putra puSkarapAla ko rAjya dekara dIkSA le lii| kucha kAla ke bAda sImA ke sAmaMta rAjA loga puSkarapAla se yuddha karane ko khar3e hue| vajrajaMgha apane sAle kI madada ko gyaa| sAmaMtoM ko parAstaka jaba vaha vApisa lauTA taba mArga meM use sAgarasena aura munisena nAmaka do muniyoM ke darzana hue| muniyoM kI dezanA sunakara usake hRdaya meM vairAgya utpanna huaa| vaha yaha vicAratA huA apane nagara ko calA ki, maiM jAte hI apane putra ko rAjya dekara dIkSA grahaNa kara luuNgaa| nagara meM pahuMcA aura vairAgya kI bhAvanA bhAtA huA apane zayanAgAra meM so gyaa| ___-udhara vajrajaMgha ke putra ne rAja ke lobha se, dhana kA lAlaca dekara, maMtriyoM ko phor3a liyA aura rAjA ko mArane kA SaDayaMtra rcaa| AdhI rAta ke samaya rAjakumAra ne vajrajaMgha ke zayanAgAra meM viSadhUpa kiyaa| jaharIle teja dhUe ne rAjA aura rAnI ke nayanoM meM ghusakara unakA prANa hara liyaa| sAtavA~ aura AThavA~ bhava : : zrI tIrthaMkara caritra : 5 : Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA aura rAnI tyAga kI zubha kAmanAoM meM marakara uttara kurukSetra meM yugaliyA paidA hue| vahAM se Ayu samApta kara donoM saudharma devaloka meM ati sneha vAle devatA hue| dIrghakAla taka sukhopabhogakara donoM ne devaparyAya kA parityAga kiyaa| nauvA~ bhava : vahAM se cyavakara dhana seTha kA jIva jaMbUdvIpa ke videha-kSetra meM kSitipratiSThitanagara meM suvidhi vaidya ke ghara jIvAnaMda nAmaka putra huaa| usI samaya nagara meM cAra lar3ake aura bhI utpanna hue| unake nAma kramazaH mahIdhara, subuddhi, pUrNabhadra aura guNAkara the| zrImatI kA jIva bhI devaloka se cyavakara usI nagara meM Izvaradatta seTha kA kezava nAmaka putra huaa| ye chaHhoM abhinna hRdaya mitra the| jIvAnaMda apane pitA kI bhA~ti hI bahuta acchA vaidya huaa| eka bAra chaHhoM mitra vaidya jIvAnaMda ke ghara baiThe the| acAnaka hI eka muni mahArAja vahAM A gye| tapa se unakA zarIra sUkha gayA thaa| asamaya aura apathya kara bhojana karane se unheM kRmikRSTa vyAdhi ho gayI thiiN| sArA zarIra kRmi-kRSTa se vyApta ho gayA thaa| to bhI una mahAtmA ne kabhI kisI se auSadha kI yAcanA nahIM kI thii| gomUtra ke vidhAna se muni mahArAja kA vahAM Agamana dekhakara unhoMne unheM namaskAra kiyaa| unake cale jAne para mahIdhara ne jIvAnaMda se kahA - tumheM cikitsA kA acchA jJAna hai to bhI tuma vezyA kI bhAMti paise ke lobhI ho| magara hara jagaha paise hI kA khayAla nahIM karanA caahie| dayA dharma kA bhI vicAra rakhanA caahie| muni mahArAja ke samAna niSparigrahiyoM kI cikitsA dhana prApti kI AzA chor3akara karanI caahie| agara tuma aise muniyoM kI bhI cikitsA nirlobha hokara nahIM karate ho to tumheM aura tumhAre jJAna ko dhikkAra hai| 1. sAdhu gocarI jAte haiM taba unake lie jo vidhiyAM hai una meM eka vidhi jamIna para par3e hue gomUtra kI bhAMti bhikSArtha jAne kI bhI hai| usa vidhi meM sAdhuoM ko silasilevAra gharoM meM gocarI na jAkara eka ghara meM jAkara phira usake sAmanevale ghara meM jAnA cAhie, krama bhI chor3a ke jAnA, isase koI sAdhuoM ke lie khAsa taraha se kisI prakAra kI taiyArI na kara ske| : zrI AdinAtha caritra : 6 : Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvAnaMda ne kahA - 'mujhe kheda hai ki, muni kI cikitsA ke lie jo sAmagriyA~ cAhie ve mere pAsa nahIM hai| mere pAsa kevala lakSapAka taila hai| gozIrSacaMdana aura ratnakaMbala nahIM hai| agara tuma lA do to maiM muni kA ilAja kruuN|' . - pAMcoM mitra donoM cIjeM lA denA svIkArakara vahAM se ravAnA hue| phirate-phirate eka vRddha vyApArI ke pAsa phuNce| vyApArI ne kahA - 'pratyeka kA mUlya eka-eka lAkha svarNa mudrAe~ hai|' unhoMne kahA - 'hama mUlya dene ko taiyAra hai|' vyApArI ne kahA - 'ye tuma kisake lie cAhate ho?' unhoMne muni mahArAja kA hAla sunaayaa| sunakara vyApArI ne socA, ye bAlaka hokara muni bhagavaMta kI bhakti kara rahe hai aura maiM inase mUlya kaise lUM? aura usane kahA- 'maiM inakA mUlya nahIM luuNgaa| tuma le.jAo aura muni mahArAja kA ilAja kro|' ve donoM cIjeM lekara ravAnA hue| muni mahArAja kI dazA kA vicAra karane se vRddha ko vairAgya ho gyaa| usane ghara-bAra tyAga kara dIkSA le lii| . . . - jIvAnaMda ko jaba gozIrSacaMdana aura ratnakaMbala mile taba vaha bahuta prasanna huaa| chaHhoM mitra milakara muni mahArAja ke pAsa gye| muni mahArAja nagara se dUra eka vaTavRkSa ke nIce kAryotsarga dhyAna meM nimagna the| tInoM baiTha gye| muni mahArAja ne jaba dhyAna chor3A taba unhoMne savidhi vaMdanA karake mahArAja se ilAja karAne kI prArthanA kii| yaha bhI nivedana kiyA ki cikitsA meM kisI jIva kI hiMsA nahIM hogii| mahArAja ne ilAja karane kI saMmati de dii| ve tatkAla hI eka gAya kA murdA uThA laaye| phira unhoMne muni mahArAja ke zarIra meM lakSapAka taila kI mAliza kii| taila sAre zarIra meM praviSTa ho gyaa| taila kI atyadhika uSNatA ke kAraNa muni mahArAja mUrchita ho gye| zarIra ke aMdara ke kIr3e vyAkula hokara zarIra se bAhara nikala aaye| jIvAnaMda ne ratnakaMbala muni mahArAja ke zarIra para or3hA diyaa| kaMbala zItala thA isalie sAre kIr3e usameM A gye| jIvAnaMda ne dhIre se kaMbala ko uThAkara gAya ke murdai para DAla diyaa| 'satpuruSa choTe se choTe apakArI kIr3e jaise prANoM kI bhI rakSA karate haiN|' kIr3e gAya ke zarIra meM cale gye| jIvAnaMda ne muni mahArAja ke zarIra para amRtarasa ke samAna prANadAtA : zrI tIrthaMkara caritra : 7 : Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gozIrSa caMdana kA lepa kiyaa| usase muni mahArAja kI mUrchA bhaMga huii| thor3I dera ke bAda aura lakSapAka taila kI mAliza kii| pahilI bAra carmagata kIr3e nikAle the; abakI bAra mAMsagata kIr3e nikala gye| unako bhI pUrvavat gAya ke zaba meM chor3akara tIsarI bAra bhI isa prakAra mAliza karane se haDDiyoM meM se kIr3enikala Aye / isake bAda punaH bar3e bhakti bhAva se jIvAnaMda ne munimahArAja ke zarIra meM gozIrSa-caMdana kA vilepana kiyaa| usase unakA zarIra svastha hokara kuMdana kI mAMti camakane lgaa| jIvAnaMda ne aura usake pAMcoM sAthiyoM ne bhakti-purassara vaMdanA kara kahA - 'mahArAja! hamane itanI dera taka Apa ke dharma-dhyAna meM bAdhA DAlI isake lie hameM kSamA kiijie|' phira ratnakaMbala aura zeSa gozIrSa caMdana becakara usa rAzI ko dharma kArya meM kharca kara dii| kucha kAla ke bAda unheM vairAgya utpanna huaa| jIvAnaMda ne apane pAMcoM mitroM sahita dIkSA le lii| aneka prakAra se jIvoM kI rakSA karate aura saMyama pAlate hue ve tapazcaraNa karane lge| aMta samaya meM unhoMne saMlekhanA karake anazanavrata grahaNa kiyA aura Ayu samApta hone para usa deha kA parityAga kiyaa| dasavAM bhava : dhana kA jIva muni jIvAnaMda nAma se khyAta zarIra ko chor3akara apane pAMcoM mitroM sahita, bArahaveM devaloka meM iMdra ko sAmAnika deva huaa| yahAM bAIsa sAgaropama kA Ayu pUrNa kiyaa| gyArahavAM bhava : vahAM se cyava kara dhanaseTha kA (jIvAnaMda kA) jIva jaMbUdvIpa ke pUrvavideha meM, puSkalAvatI vijaya meM, lavaNa samudra ke pAsa, puMDarIkiNi nAmaka nagara ke rAjA vajrasena kI dhAriNI rAnI kI kUkha se jnmaa| nAma vajranAbha rakhA gyaa| jaba ye garbha meM Aye the taba inakI mAtA ko caudaha mahA svapna Aye the| jIvAnaMda ke bhava meM inake jo mitra the unameM se cAra to inake sahodara bhAI hue aura kezava kA jIva dUsare rAjA ke yahAM jnmaa| jaba ye vayaska hue taba inake pitA 'vajrasena rAjA ne dIkSA grahaNa : zrI AdinAtha caritra : 8 : Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara lii| ye svayaM buddha tIrthaMkara bhagavAna the| __ vajranAbha cakravartI the| jaba inake pitA ko kevala jJAna huA tabhI inakI AyudhazAlA meM bhI cakraratna ne praveza kiyaa| anyAnya teraha ratna bhI unako usI samaya prApta hue| jaba unhoMne puSkalAvatI vijaya ke cha khaMDoM ko apane adhikAra meM kara liyA taba samasta rAjAoM ne milakara una para cakravartitva kA abhiSeka kiyaa| ye cakravartI kI sArI saMpadAoM kA bhoga karate the to bhI inakI buddhi hara samaya dharmasAdhana kI ora hI rahatI thii| eka bAra vajrasena bhagavAna vihAra karate hue puMDarIkiNI nagarI ke nikaTa smosre| vajranAbha bhI dharmadezanA sunane ke lie gye| dezanA sunakara unakI vairAgya-bhAvanA bahuta hI prabala ho gyii| unhoMne apane putra ko rAjya sauMpakara dIkSA le lii| ghora tapasyA karane lge| tapazcaraNa ke prabhAva se unako khelAdi labdhiyA~ prApta huI; paraMtu unhoMne labdhiyoM kA kabhI upayega nahIM kiyaa| kAraNa mumukSu puruSa prApta vastu meM bhI AkAMkSA rahita hote haiN| 1. 1. khelauSadhi labdhi-isa labdhivAle kA thUka lagAne se kor3hiyoM ke koDha miTa jAte hai| 2. jalauSadhi labdhi - isa labdhivAle ke kAna, nAka aura zarIra kA maila sAre rogoM ko miTAtA hai aura kastUrI ke samAna sugaMdhavAlA hotA hai| 3. AmauSadhi labdhi- isa labdhivAle ke sparza se sAre roga miTa jAte haiN| 4. sarvauSadhi laMbdhi- isa labdhivAle ke zarIra se chUA huA bAriza kA jala aura nadI kA jala sAre roga miTAtA hai| isake zarIra se sparza karake AyA huA vAyu jahara ke asara ko dUra karatA hai| usake vacana kA smaraNa mahAviSa kI pIr3A ko miTAtA hai aura usake nakha, keza, dAMta aura zarIra kA sparza bhI davA bana jAtA hai| 5. vaikriya labdhi-isase nIce likhI zaktiyA~ prApta hotI haiM - 1. aNutva zakti - choTI se choTI vastu meM bhI praveza karane kI shkti| sUI - ke nAke meM se isa zaktivAlA nikala sakatA hai| 2. mahatva zakti - isa zakti se zarIra itanA bar3A kiyA jA sakatA hai ki meru parvata ke zikhara bhUmi para rahakara sparza kara ske| 3. laghutva zakti - isa zakti se zarIra pavana se bhI halakA banAyA jA sakatA hai| 4. gurutva zakti - isase zarIra itanA bhArI banAyA jA sakatA hai ki iMdrAdi deva bhI usake bhAra ko sahana nahIM kara skte| 5. prApti zakti - isase pRthvI para baiThe hue AkAzastha tAroM ko bhI chU sakatA : zrI tIrthaMkara caritra : 9 : Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. prakAmya zakti - isase jamIna kI taraha pAnI para cala sakatA hai aura jala kI taraha jamIna meM snAnAdi kara sakatA hai| 7. Izatva zakti - isase cakravartI aura iMdra ke jaisA vaibhava kiyA jA sakatA . 8. vazitva zakti - isase krUra prANI bhI vaza meM A jAte haiN| 9. apratighAtI zakti - isase eka dvAra kI taraha parvatoM aura caTTAnoM meM se manuSya nikala sakatA hai| 10. apratihata aMtardhyAna zakti - isase manuSya pavana kI taraha adRzya ho sakatA hai| 11. kAmarUpatva zakti - isase eka hI samaya meM aneka taraha ke rUpa dhAraNa kara sArA loka pUrNa kiyA jA sakatA hai| 6. bIja buddhi labdhi - isase eka artha se aneka artha jAne. jA sakate haiN| jaise-eka bIja bone se aneka bIja prApta hote haiN| 7. koSTa buddhi labdhi - jaise koThe meM anAja rahatA hai vaise hI isase pahale sunI huI bAta punarAvartana na karane para bhI hamezA yAda rahatI hai| 8. padAnusAriNI labdhi - isase AraMbha kA bIca kA yA aMta kA, cAhe kisI sthala kA eka pada sunane se sArA graMtha yAda A jAtA hai| 9. manobalI labdhi - isase manuSya eka vastu ko jAnakara sAre zrutazAstroM ko jAna sakatA hai| 10. vacanabalI labdhi - isase mUlAkSara yAda karane se sAre zAstra aMtarmuharta meM yAda kara sakatA hai| 11. kAyabalI labdhi - isase manuSya bahuta kAlataka mUrti kI taraha kAryotsarga karane para bhI thakatA nahIM hai| 12. amRtakSIra-madhvAjyAzravi labdhi - isa labdhivAle ke pAtra meM agara kharAba cIja hotI hai to bhI vaha amRtaM, kSIra (dUdha) madhu (zahIda) aura ghI ke samAna svAda denevAlI ho jAtI hai aura usakA vacana amRta, kSIra, madhu aura ghI ke samAna tRpti denevAlA hotA hai| 13. akSINa mahAnasI labdhi - isase pAtra meM par3A huA padArtha akSaya (kabhI samApta nahIM honevAlA) ho jAtA hai| isI labdhi ke kAraNa eka bAra gautama svAmI eka pAtra meM kSIra lAye the aura usase paMdraha sau tapasviyoM ko mAraNA karavAyA thA / 14 akSINamahAlayalabdhi- isa labdhi se tIrthaMkaroM kI parSadA kI taraha thoDI jagaha meM aneka prANiyoM ke rahane kI vyavasthA kI jA sakatI hai| 15. saMbhinna zrota labdhi - isake kAraNa eka iMdrI se sabhI iMdriyoM ke viSaya kA jJAna ho jAtA hai| 16-17. jaMghAcAraNa aura vidyAcAraNa labdhiyA~ - ina donoM labdhiyoM se jahAM .. . : zrI AdinAtha caritra : 10 : Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unhoMne vIza sthAnaka kA1 ArAdhana kara tIrthaMkara nAma karma - bA~dhA / vIsa sthAnakoM meM se kevala eka sthAnaka kA pUrNa rUpa se ArAdhana bhI tIrthaMkara nAmakarma ke baMdha kA kAraNa hotA hai| paraMtu vajranAbha ne to bIsoM sthAnakoM kI ArAdhanA kI thii| khaDga kI dhArA ke samAna pravrajyA kA cAritra kA - -caudaha lAkha pUrva taka aticAra rahita unhoMne pAlana kiyA aura aMta meM donoM prakAra kI saMlekhanA pUrvaka pAdapogamana anazana - vrata svIkArakara deha tyaagaa| unake pUrvabhava ke pAMcoM mitroM ne bhI cAritra liyA aura niraticAra cAritra pAlana kara deva hue| icchA ho vahAM jA sakate haiN| inake alAvA aura bhI aneka labdhiyA~ haiM ki jinase kisI kI bhalAI yA burAI kI jA sakatI hai| 1. inheM bIsa pada bhI kahate haiN| ve ye haiM 1. arihaMtapada - arhata aura arhaMtoM : kI pratimA kI pUjA karanA una para lagAye hue avarNavAda kA niSedha karanA aura adbhuta arthavAlI unakI stuti karanA, 2 . siddhapada-siddha sthAna meM rahe hue siddhoM kI bhakti ke lie jAgaraNa tathA utsava karanA aura unakA yathArtha kIrtana karanA, 3. pravacanapada - bAla, glAna aura nava dIkSita ziSyAdi yatiyoM para anugraha karanA aura pravacana yAnI caturvidha jainasaMgha kA vAtsalya karanA; 4. AcArya pada atyaMta satkAra AhAra, auSadha aura vastrAdi ke dAna dvArA gurubhakti karanA, 5 . sthavirapada - paryAyasthavira ( bIsa varSa kI dIkSAparyAyavAlA), vayasthavira (sATha varSa kI vayavAlA ) aura zrutasthavira (samavAyAMgadhArI) kI bhakti karanA, 6. upAdhyAyapada - apanI apekSA bahuzrutadhArI kI anna-vastrAdi se bhakti karanA, 7. sAdhupada - utkRSTa tapa karane vAle muniyoM kI bhakti karanA, 8. prazna, vAcana, manana Adi dvArA niraMtara dvAdazAMgI rUpa zruta kA sUtra artha aura una donoM se jJAnopayoga karanA, 9 darzana pada zaMkAdi doSarahita sthairya Adi guNoM se bhUSita aura zamAdi lakSaNavAlA darzana - samyaktva pAlanA, 10. vinayapada - jJAna, darzana, cAritra aura upacAra ina cAroM kA vinaya karanA, 11. cAritrapada - mithyA-karaNAdika dazavidha samAcArI ke yoga meM aura Avazyaka meM aticAra rahita yatna karanA, 12. brahmacaryapada - ahiMsAdi mUla guNoM meM aura samiti Adi uttara guNoM meM aticAra - rahita pravRtti karanA, 13. samAdhipada kSaNa meM pramAda kA parihAra kara dhyAna meM lIna honA; 14. tapapada jJAnapada kSaNa mana aura - pIr3A na ho isa taraha tapasyA karanA; 15. dAnapada - mana, vacana : zrI tIrthaMkara caritra : 11 : -- zarIra ko bAdhA - - - Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArahavA bhava : marakara anuttara vimAna meM tetIsa sAgaropama kI AyuvAle devatA hue| terahavA~ bhava : AdinAtha naamruup| pUrvaja : jaba manuSya kA adhaHpAta hone lagatA hai taba vaha paramukhApekSI ho * jAtA hai| tIsare Are ke aMta meM kalpavRkSoM kA dAna kama ho jAtA hai| yugaliyoM meM bhI kaSAyoM kA thor3A udaya ho jAtA hai| unake kAraNa ve kucha ayogya kArya bhI karane laga jAte haiN| una ayogya kAryoM ko rokane ke lie kisI sazakta manuSya kI AvazyakatA hotI hai| yugaliye apane meM se kisI eka manuSya ko cuna lete haiN| vaha puruSa kulakara kahalAtA hai| vahI yugaliyoM ko bure kAmoM se rokane ke lie daMDa bhI niyata karatA hai| tIsare Are ke aMta meM eka yugaliyoM kA jor3A utpanna huaa| puruSa kA nAma sAgaracaMdra thA aura strI kA priydrshnaa| unakA zarIra nau sau dhanuSa kA thaa| unakI Ayu 1/10 palyopama kI thii| unakA saMhanana 'vajra RSabhanArAca aura saMsthAna 'samacaturastra' thaa| inake pUrva bhava meM eka mitra thaa| vaha kapaTa karane se marakara usI sthAna para cAra dAMtavAlA hAthI huaa| eka dina usane phirate hue sAgaracaMdra aura priyadarzanA ko dekhaa| usake hRdaya meM pUrva sneha ke aura kAyazuddhi ke sAtha tapasviyoM ko dAna denA, 16. vaiyAvaccapada AcAryAdi dasa (1 jinezvara 2 sUri 3 vAcaka 4 muni 5 bAlamuni 6. sthavaramuni 7 glAnamuni 8 tapasvImuni 9 caitya 10 zramaNasaMgha) kI anna, jala aura Asana se sevA karanA, 17. saMyamapada - caturvidha saMgha ke sAre vighna miTAkara mana meM samAdhi utpanna karanA, 18. abhinavajJAnapada - apUrva aise sUtra, artha tathA donoM kA yatna pUrvaka grahaNa karanA, 19. zrutapada - zraddhA se udbhAsana (bahumAna pUrvaka vRddhi-prakAzana) karake tathA avarNavAda kA nAza karake zrutajJAna. kI bhakti krnaa| 20. tIrthapada - vidyA, nimitta, kavitA, vAda aura dharma-kathA Adi se zAsana kI prabhAvanA krnaa| : zrI AdinAtha caritra : 12 : Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa prema kA saMcAra huaa| usane donoM ko dhIre se zaMDa se uThAkara apanI pITha para biThA liyaa| anyAnya yugaliyoM ne, sAgaracaMdra ko isa hAlata meM dekhakara Azcarya kiyaa| usako vizeSa zaktisaMpanna samajhA aura apanA nyAyakartA banA liyaa| vaha vimala-zveta, vAhana-savArI para baiThA huA thA, isalie logoM ne usakA nAma 'vimalavAhana' rkhaa| kyoMki kalpavRkSa usa samaya bahuta hI thor3A dene lage the, isalie yugaliyoM ke Apasa meM jhagar3e hone laga gaye the| ina jhagar3oM ko miTAnA hI vimalavAhana kA sabase prathama kAma thaa| usane socA-vicArakara sabako Apasa meM kalpavRkSa bAMTa diye| aura 'hAkAra' kA daMDa vidhAna kiyaa| jo koI dUsare ke kalpavRkSa para hAtha DAlatA thA, vaha vimalavAhana ke sAmane lAyA jAtA thaa| vimalavAhana use kahatA - hA! tUM ne yaha kyA kiyA? isa kathana ko vaha mauta se bhI jyAdA daMDa samajhatA thA aura phira kabhI aparAdha nahIM karatA thaa| prathama kulakara vimalavAhana ke yugala saMtAna utpanna huii| puruSa kA nAma cakSuSmAna thA aura strI kA cNdrkaaNtaa| vimalavAhana ke bAda cakSuSmAna kulakara huaa| vaha bhI apane pitA hI kI mAMti 'hAkAra' daMDa vidhAna se kAma letA thaa| yaha dUsarA kulakara thaa| jor3e kA zarIra ATha sau dhanuSa kA aura Ayu asaMkhya pUrva kI thii| inake jo jor3A utpanna huA usakA nAma yazasvI aura surUpA the| Ayu dUsare kulakara ke jor3e se kucha kama aura zarIra sAr3he sAta sau dhanuSa kA thaa| pitA kI mRtyu ke bAda yazasvI tIsarA kulakara niyata huaa| usake samaya meM 'hAkAra' daMDavidhAna se kArya na claa| taba usane 'mAkAra' kA daMDavidhAna aura kiyaa| alpa aparAdhavAle ko 'hAkAra' kA, vizeSa aparAdhavAle ko 'mAkAra' kA aura gurutara aparAdha vAle ko donoM kA daMDa dene lgaa| surUpA kI kUkha se abhicaMdra aura pratirUpA kA jor3A utpanna huaa| vaha apane mAtApitA se kucha alpa AyuvAlA aura sAr3he cha: sau dhanuSa zarIravAlA thaa| yazasvI ke bAda amicaMdra cauthA kulakara niyata huaa| vaha apane pitA kI 'hAkAra' aura 'mAkAra' donoM nItiyoM se kAma letA rhaa| : zrI tIrthaMkara caritra : 13 : Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratirUpA se eka jor3A utpanna huaa| usakA nAma prasenajita aura cakSukAMtA diyaa| unake mAtApitA se unakI Ayu kucha kama thii| zarIra cha: sau dhanuSa pramANa thaa| prasenajita apane pitA ke bAda pAMcavAM kulakara niyata huaa| isake samaya meM 'hAkAra' aura 'mAkAra' nIti se kAma nahIM calA taba usane 'dhikkAra' kA tIsarA daMDavidhAna aura bddh'aayaa| . cakSukAMtA ke garbha se marudeva aura zrIkAMtA kA janma huaa| ve apane mAtApitA se Ayu meM kucha kama aura zarIra pramANa meM sAr3he pAMca sau dhanuSa the| prasenajita ke bAda marudeva chaThA kulakara niyata huaa| vaha tInoM prakAra ke daMDavidhAna se kAma letA rhaa| zrIkAMtA ne nAbhi aura marudevA nAmakA eka jor3A prsvaa| usakI Ayu apane mAtApitA se kucha kama aura zarIra savA pAMca sau dhanuSa thaa| marudeva ke bAda nAbhi sAtaveM kulakara niyata hue| ve bhI apane pitA kI mAMti tInoM-'hAkAra' 'mAkAra' aura 'dhikkAra' daMDavidhAna se kAma lete rhe| janma aura bacapana :- . . . tIsare Are ke jaba caurAsI lAkha pUrva aura navAsI pakSa (tIna barasa sAr3he ATha mahIne) bAkI rahe taba ASAr3ha kRSNA caturdazI ke dina uttarASAr3hA nakSatra aura caMdrayoga meM dhanaseTha' (vajranAbha) kA jIva tetIsa sAgara kA Ayu pUrNa kara sarvArthasiddha vimAna se cyava kara jaise mAna sarovara ke gaMgA ke taTapara haMsa AtA hai usI bhAMti marudevA ke garbha meM aayaa| usa samaya cAroM gati ke jIvoM ko aMtarmuhUrta taka zAtA kA anubhava huaa| mAtA marudevA ko caudaha mahA svapna aaye| iMdra kA Asana kNpaa| zakrendra ne avadhijJAna se prathama tIrthaMkara kA garbha meM AnA dekhaa| zakrastava se stavanA kara mAtA marudevA ke pAsa aayaa| aura svapnoM kA' phala sunaayaa| phira marudevA ko praNAma kara apane sthAna para calA gyaa| jaba garbha ko nau mahIne aura sAr3he ATha dina vyatIta hue, sAre graha ucca sthAna meM Aye, caMdrayoga uttarASADhA nakSatra meM sthita huA taba caita 1. dekho, tIrthaMkara carita-bhUmikA pR. 306 pr| : zrI AdinAtha caritra : 14 : Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahIne kI vadi AThama ke dina AdhIrAta meM marudevA mAtA ne yugala dharmI putra ko utpanna kiyaa| upapAta zayyA meM janme hue devatAoM kI taraha bhagavAna suzobhita hone lge| tIna loka meM, aMdhakAra ko nAza karane vAle bijalI ke prakAza kI taraha, udyota huaa| AkAza meM duMdubhi bAje bajane lge| antarmuhUrta nArakI jIvoM ko bhI usa samaya abhUta pUrva AnaMda huaa| zItalamaMda pavana ne sevakoM kI taraha pRthvI kI raja ko sApha karanA prAraMbha kiyaa| megha sugaMdhita jala kI varSA karane lge| _ chappana dikakumAriyA~ marudevA mAtA kI sevA meM AyI' saudharmendra va dUsare tirasaTha iMdroM ne milakara prabhu kA janma-kalyANaka kiyaa| ____mAtA marudevA savere jAgRta huii| rAta meM svapna AyA ho isa taraha unhoMne iMdrAdi devoM ke Agamana kI sArI bAteM nAbhirAjA se khiiN| bhagavAna ke uru meM (jAMgha meM) RSabha kA cihna thA aura mAtA marudevA ne bhI svapna meM sabase pahale RSabha ko dekhA thA, isalie bhagavAna kA nAma 'RSabha' rakhA. gyaa| bhagavAna ke sAtha janmI huI kanyA kA nAma sumaMgalA (sunaMdA) rakhA gyaa| bhagavAna iMdra ke saMkramaNa kiye hue aMgUThe ke amRta kA pAna karate the| pAMca dhAe~-jinheM iMdra ne niyata kI thii| hara samaya bhagavAna ke pAsa upasthita rahatI thii| bhagavAna kI Ayu jaba eka varasa kI ho gayI, taba saudharmendra vaMza sthApana karane ke lie aayaa| sevaka ko khAlI hAtha svAmI ke darzana karane ke lie nahIM jAnA cAhie, isa khayAla se iMdra apane hAtha meM ikSuyaSTi (gannA) letA gyaa| vaha pahuMcA usa samaya bhagavAna nAbhi rAjA kI goda meM baiThe hue the| prabhu ne avadhijJAna dvArA iMdra ke Ane kA kAraNa jaanaa| unhoMne ikSu lene ke lie hAtha bddh'aayaa| iMdra ne praNAma karake ikSuyaSTi prabhu ko arpaNa kii| prabhu ne ikSu grahaNa kiyaa| isalie unake vaMza kA nAma 'ikSvAku' sthApana kara iMdra svarga meM gyaa| 1. dekho, tIrthaMkara carita-bhUmikA pR. 310 pr| 2. tIrthaMkaroM ko janma se hI avadhijJAna sahita tIna jJAna hote haiN| : zrI tIrthaMkara caritra : 15 : Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yugAdinAtha (RSabhadeva) kA zarIra pasIne, roga aura mala se rahita thaa| vaha sugaMdhita, suMdara AkAravAlA aura svarNakamala ke samAna zobhatA thaa| usameM mAMsa aura rudhira gau ke dugdha kI dhAra ke samAna ujjvala aura durgaMdha vihIna the| unake AhAra (bhojana) nihAra (dizA phirane) kI vidhi carmacakSu se agocara the| unake zvAsa kI khuzabU vikasita kamala ke samAna thii| ye cAroM atizaya prabhu ko janma se hI prApta hue the|' vRjra. RSabha nArAca saMhanana aura samacaturasra saMsthAna ke ve dhArI the| devatA bAlarUpa dhAraNa kara prabhu ke sAtha krIr3A karane Ate the| kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya ne usakA varNana ina zabdoM meM kiyA hai - samacaturasra saMsthAna' vAlA prabhu kA zarIra aisA zobhatA thA mAnoM vaha krIDA karane kI icchA rakhane vAlI lakSmI kI kAMcanamaya krIr3A-vedikA hai| jo devakumAra prabhu ke samAna umra ke hokara krIr3A karane ko Ate the unake sAtha bhagavAna unakA mAna rakhane ke lie khelate the| khelate vakta dhUladhUsarita zarIravAle aura ghUgharamAla dhAraNa kiye hue prabhu aise zobhate the, mAnoM madamasta rAjakumAra hai| jo vastu prabhu ke lie sulabha thI, vahI kisI RddhidhArI deva ke lie alabhya thii| yadi koI deva prabhu ke bala kI parIkSA karane ke lie unakI aMgulI pakar3atA thA, to vaha unake zvAsa meM reNu (retI ke dAne) ke samAna ur3akara dUra jA giratA thaa| kaI devakumAra kaMduka (gaiMda) kI taraha pRthvI para loTakara prabhu ko vicitra kaMdukoM se khelAte the| kaI devakumAra rAjazuka (rAjA kA totA) banakara cATukAra (mIThA bolane vAle) kI taraha 'jIo! jIo! AnaMda pAo! AnaMda pAo! isa taraha aneka prakAra ke zabda bolate the| kaI devakumAra mayUra kA rUpa dhAraNakara kekAvANI (mora kI bolI) se SaDja svara meM gAyana kara nAca karate the| prabhu ke manohara hastakamaloM ko grahaNa karane kI aura sparza karane kI icchA se kaI devakumAra haMsoM kA rUpa dhAraNa kara gAMdhAra svara meM gAyana karate hue prabhu ke AsapAsa phirate the| kaI prabhu ke prItipUrNa dRSTipAtAmRta pAna karane kI icchA se krauMcapakSI kA rUpa 1. tIrthaMkaroM ke cautIsa atizaya hote haiN| unhIM meM ye prAraMbha ke cAra hai| dekho tIrthakaracarita-bhUmikA pRSTha 323 pr| : zrI AdinAtha caritra : 16 : Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAraNa kara unake samakSa madhyama svara meM bolate the| kaI prabhu ko prasanna karane ke lie kokilA kA rUpa dhAraNa kara, pAsa ke vRkSoM kI DAliyoM para baiTha paMcama svara meM rAga AlApate the| kaI turaMga (ghor3e) kA rUpa dharakara, apane AtmA ka pavitra karane kI icchA se, dhaivata dhvani se heSArava ( hinahinAhaTa) karate hue prabhu ke pAsa Ate the| kaI hAthI kA svarUpa dhara niSAda svara meM bolate hue adhomukha hokara apanI sUMDoM se bhagavAna ke caraNoM ko sparza karate the| kaI baila kA rUpa dhAraNa kara apane sIMgoM se taTa pradeza ko tAr3ana karate aura RSabha svara meM bolate hue prabhu kI dRSTi ko vinoda karAte the| kaI aMjanAcala ke samAna bhaiMso kA rUpadhara, paraspara yuddha kara prabhu ko yuddhakrIr3A batAte the| kaI prabhu ke vinodArtha mallakA rUpa dhara, bhujAe~ Thoka eka dUsare ko akSavATa (akhADe) meM bulAte the| isa taraha yogI jisa taraha paramAtmA kI upAsanA karate haiM, usI taraha devakumAra bhI vividha vinodoM se niraMtara prabhu kI upAsanA karate the| aMgUThe cUsane kI avasthA bItane para anya gRhavAsI arhaMta pakAyA huA bhojana karate haiM, paraMtu AdinAtha bhagavAna to devatA uttara kurukSetra se kalpavRkSoM ke phala lAte the unheM bhakSaNa karate the aura kSIra samudra kA jala pIte the| yauvanakAla aura gRhastha jIvana : bAlapana bItane para bhagavAna ne yuvAvasthA meM praveza kiyaa| taba bhI prabhu ke donoM caraNoM ke madhya bhAga samAna, mRdu, rakta, uSNa, kaMpa rahita, svedavarjita aura samAna talue vAle the| unameM cakra, mAlA, aMkuza, zaMkha, dhvajA, kuMbha tathA svastika ke cihna the| unake aMgUThe meM zrI vatsa thA / aMguliyA~ chidrarahita aura sIdhI thii| aMgulI - tala meM naMdAvarta ke cihna the| aMguliyoM ke pratyeka parva meM jau the| isI bhA~ti donoM hAtha bhI bahuta suMdara, navIna Amrapallava ke samAna hathelI vAle, kaThora, svedarahita, chidravarjita aura garama the| hAtha meM daMDa, cakra, dhanuSa, matsya, zrIvatsa, vajra, aMkuza, dhvaja, kamala, cAmara, chatra, zaMkha, kuMbha, samudra, maMdara, makara, RSabha, siMha, azva, ratha, svastika, diggaja, prAsAda, toraNa aura dvIpa Adi ke cihna the| unakI aMguliyA~ aura aMgUThe : zrI tIrthaMkara caritra : 17 : Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAla tathA sIdhe the| pAMvoM meM yava the| aMguliyoM ke agrabhAga meM pradakSiNAvarta the| unake karakamala ke mUla meM tIna rekhAe~ zobhatI thii| unakA vakSasthala svarNazilA ke samAna, vizAla, unnata aura zrIvatsaratnapITha ke cihnavAlA thaa| unake kaMdhe U~ce aura dRr3ha the| unakI bagaleM thor3e kezavAlI, unnata tathA gaMdha, pasInA aura malarahita thii| bhujAe~ ghuTanoM taka laMbI thii| unakI gardana gola, adIrgha aura tIna rekhAoMvAlI thii| mukha gola, kAMti ke taraMgavAlA kalaMkahIna caMdramA ke samAna thaa| donoM gAla komala, cikane aura mAMsapUrNa the| kAna kaMdhe taka laMbe the| aMdara kA Arvata bahuta hI suMdara thaa| hoTha biMbaphala ke samAna lAla aura battIsoM dAMta kuMda-kalI ke samAna sapheda the| nAsikA anukrama se vikAsavAlI aura unnata thii| unake cakSu aMdara se kAle, sapheda, kinAre para lAla aura kAnoM taka laMbe the| mAMphane kAjala ke samAna zyAma thiiN| unakA lalATa vizAla, mAMsala, gola, kaThina, komala aura samAna aSTamI ke caMdramA ke samAna suzobhita thaa| isa prakAra nAnA prakAra ke sulakSaNavAle prabhu sura, asura aura manuSya sabhI ke sevA karane yogya the| iMdra unakA hAtha thAmatA thA, yakSa camara DhAlate the, dharaNendra dvArapAla banatA thA aura varuNa chatra rakhatA thA; to bhI prabhu lezamAtra bhI, garva kiye binA yathAruci vihAra karate the| kaI bAra prabhu balavAna iMdra kI goda meM paira rakha, camarendra ke godarUpI palaMga meM apane zarIra kA uttara bhAga sthApana kara, devatAoM ke Asana para baiThe hue divya saMgIta aura nRtya sunate aura dekhate the| apsarAe~ prabhu kI hAjirI meM khar3I rahatI thI; paraMtu prabhu ke mana meM kisI bhI taraha kI Asakti nahIM thii| jaba bhagavAna kI umra eka barasa se kucha kama thI, taba kI bAta hai| koI yugala-apanI yugala saMtAna ko eka tAr3a vRkSa ke nIce rakhakara-ramaNa karane kI icchA se krIr3AgRha meM gyaa| havA ke jhoMke se eka tAMDaphala bAlaka ke mastaka para giraa| bAlaka mara gyaa| bAlaka mara gyaa| bAlikA mAtA pitA ke pAsa akelI raha gyii| __ thor3e dinoM ke bAda bAlikA ke mAtApitA kA bhI dehAMta ho gyaa| bAlikA vanadevI kI taraha akelI hI vana meM ghUmane lgii| devI kI taraha suMdara rUpavAlI usa bAlikA ko yugala puruSoM ne Azcarya se dekhA aura phira ve use : zrI AdinAtha caritra : 18 : Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmi kulakara ke pAsa le gye| nAbhi kulakara ne una logoM ke anurodha se bAlikA ko yaha kahakara rakha liyA ki yaha RSabha kI patnI hogii| prabhu sumaMgalA aura sunaMdA ke sAtha bAlakrIDA karate hue yauvana ko prApta hue| . eka bAra saudharmendra prabhu kA vivAha-samaya jAnakara prabhu ke pAsa AyA aura vinayapUrvaka bolA-prabho! yadyapi maiM jAnatA hUM ki, Apa garbhavAsa se hI vItarAga haiM, Apako anya puruSArthoM kI AvazyakatA nahIM hai isase cauthe puruSArtha mokSa kA sAdhana karane ke lie Apa tatpara haiM; tathApi mokSamArga kI taraha vyavahAra mArga bhI Apa hI se prakaTa honevAlA hai| isalie lokavyavahAra ko calAne ke lie maiM ApakA vivAhotsava karanA cAhatA huuN| he svAmI, Apa prasanna hoie aura tribhuvana meM advitIya rUpavAlI sumaMgalA aura sunaMdA kA pANigrahaNa kiijie| . . - prabhu ne avadhijJAna se usa samaya, yaha dekhakara ki mujhe abhI tirayAsI lAkha pUrva taka bhogopabhoga bhogane hI paDeMge, sira hilA diyaa| iMdra ne prabhu kA abhiprAya samajhakara vivAha kI taiyAriyA~ kii| bar3I dhUmadhAma ke sAtha sunaMdA aura sumaMgalA ke sAtha bhagavAna kA byAha ho gyaa| vivAhotsava samApta kara svargapati iMdra apane sthAna para gayA svAmI kI batAyI huI byAha kI rIti tabhI se loka meM clii| usa samaya kalpavRkSoM kA prabhAva kAla ke doSa se kama hone laga gayA thaa| yugaliyoM meM krodhAdi kaSAyeM bar3hane lagI thiiN| 'hAkAra', 'mAkAra' aura 'dhikkAra kI' daMDanIti unake lie nirupayogI ho gayI thii| jhagar3A bar3hane lagA thaa| isalie eka dina saba puruSa jamA hokara prabhu ke pAsa gaye aura apane duHkha sunaaye| prabhu ne kahA - 'saMsAra meM maryAdA ullaMghana karanevAloM ko rAjA daMDa detA hai| ataH tuma kisI kA rAjyAbhiSeka kro| caturaMginI senA se use sazakta bnaao| vaha tumhAre sAre duHkhoM ko dUra kregaa|' unhoMne kahA - 'hama ApahI kA rAjyAbhiSeka karanA cAhate haiN|' prabhu ne kahA - 'tuma nAbhi kulakara ke pAsa jaao| ve AjJA de . usakA rAjyAbhiSeka kro|' : zrI tIrthaMkara caritra : 19 : Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loga nAmi kulakara ke pAsa gye| unhoMne kahA - 'RSabha ko tuma apanA rAjA bnaao|' loga vApisa lauTakara Aye bole - 'ApahI kA rAjyAbhiSeka karane kI nAbhi kulakara ne hameM AjJA dI hai|' loga vidhi jAnate na the| unhoMne pahilI bAra hI rAjyAbhiSeka kI bAta sanI thii| ve kevala jala caDhAne hI ko abhiSeka karanA samajhakara jala lene gye| usa samaya iMdra kA Asana kNpaa| usane avadhijJAna dvArA prabhu ke rAjyAbhiSeka kA samaya jaanaa| usane Akara rAjyAbhiSeka kara prabhu ko divyavasrAlaMkAroM se alaMkRta kiyaa| itane hI meM yugaliye puruSa bhI kamala ke patroM meM jala lekara A gye| ve prabhu ko vastrAbhUSaNoM se alaMkRta dekhakara AzcaryAnvita hue| aise suMdara vastrAbhUSaNoM para jala car3hAnA ucita na samajha unhoMne prabhu ke caraNoM meM jala car3hAyA aura unheM apanA rAjA sviikaaraa| iMdra ne unheM vinIta samajha unake lie eka nagarI nirmANa karane kI kubera ko AjJA dI aura usakA nAma vinItA.rakhane ko khaa| phira vaha apane sthAna para calA gyaa| kubera ne bAraha yojana laMbI aura nau yojana caur3I nagarI bnaayii| usakA dUsarA nAma ayodhyA rakhA gyaa| janma se bIsa lAkha pUrva bIte taba prabhu prajA kA pAlana karane ke lie vinItA nagarI ke svAmI hue| avasarpiNI kAla meM RSabhadeva hI sabase pahile rAjA hue| ve apanI saMtAna kI taraha prajA kA pAlana karane lge| unhoMne badamAzoM ko daMDa dene aura satpuruSoM kI rakSA karane ke lie udyamI maMtrI niyate kiye; cora, DAkuoM se prajA ko bacAne ke lie rakSaka-sipAhI niyata kiye| hAthI, ghor3e rakhe; ghur3asavAroM kI aura paidala sainikoM kI senAe~ bnaayii| ratha taiyAra krvaaye| senApati niyata kiye| U~Ta, gAya, maiMsa, baila, khaccara Adi upayogI pazu bhI prabhu ne plvaaye| - kalpavRkSoM kA sarvathA abhAva ho gyaa| loga kaMda, mUla, phalAdi khAne lge| kAla ke prabhAva se zAli, gehU~, cane Adi padArtha apane Apa hI usa samaya utpanna hone lge| loga unheM kacce hI, chilakoM sahita khAne lge| magara ve hajama na hone lage isalie eka dina loga prabhu ke pAsa gye| prabhu ne : zrI AdinAtha caritra : 20 : Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahA - 'tuma inako chilake nikAlakara khaao|' isa taraha kucha dina kiyA to bhI ve acchI taraha pacate nahIM the| taba loga phira prabhu ke pAsa gye| prabhu ne kahA - 'chilake nikAlakara pahile hAthoM meM malo aura phira bhigokara kisI patte meM lo aura khaao|' aisA karane se bhI jaba vaha nahIM pacane lage, taba logoM ne phira se jAkara prabhu se vinatI kii| prabhu ne kahA - 'pUrvokta vidhi karane ke bAda auSadhi ko (dhAnya ko) muTThI meM yA bagala meM, thor3I dera dabAo aura unameM jaba garamI pahuMce taba unheM khaao|' loga aisA hI karane lge| magara phira bhI unakI zikAyata nahIM mittii| eka dina jora kI havA clii| vRkSa paraspara rgdd'aaye| unameM agni paidA huii| ratnoM ke bhrama se loga use lene ko daudd'e| magara ve jalane lage, taba prabhu ke pAsa gye| prabhu ne saba bAta samajhakara kahA ki, snigdha aura rukSa kAla ke yoga se agni utpanna huI hai| tuma usake AsapAsa se ghAsa phUMsa haTAkara, usameM auSadhi pakAo aura khaao| ... pUrvokta kriyA karake logoM ne usameM anAja ddaalaa| dekhate hI dekhate sArA anAja usameM jalakara bhasma ho gyaa| loga vApisa prabhu ke pAsa gye| prabhu usa samaya hAthI para savAra hokara saira karane cale the| yugaliyoM kI bAteM sanakara unhoMne thoDI gIlI miTTI mNgvaayii| mahAvata ke sthAna meM jAkara hAthI ke sira para miTTI ko bar3hAyA aura usakA bartana banAyA aura kahA - 'isako agni meM rakhakara sukhA lo| jaba yaha sUkha jAya taba inameM anAja rakhakara pakAo aura khaao| sabhI aise bartana banA lo| usI samaya se bartana banAne kI kalA kA AraMbha huaa| vinItA nagarI ke bAhira rahanevAle logoM ko varSAdi se kaSTa hone lgaa| isalie prabhu ne logoM ko makAna banAne kI vidyA sikhaayii| citrakalA bhI sikhaayii| vastra banAnA bhI btaayaa| jaba prabhu ne bar3he hue kezoM aura nAkhUnoM se logoM ko pIr3ita hote dekhA, taba kucha ko nAI kA kAma sikhlaayaa| . svabhAvataH kucha loga ukta prakAra kI bhinna bhinna kalAoM meM nipuNa ho gye| isalie unakI alaga jAtiyA~ hI bana gyii| unakI pAMca jAtiyA~ huii| 1.. kuMbhAra, 2. citrakAra, 3. vArddhika, 4. julAhA, 5. naaii| . anAsakta hote hue bhI avazyameva bhoktavya karma ko bhogane ke lie, : zrI tIrthaMkara caritra : 21 : Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivAha ke pazcAta chaH lAkha se kucha nyUna pUrva varSa taka prabhu ne sumaMgalA aura sunaMdA ke sAtha vilAsa kiyaa| sumaMgalA ne 14 mahAsvapnoM sahita cakravartI bharata aura brAhmI ko eka sAtha prsvaa| sunaMdA ne bhI bAhubali aura suMdarI kA jor3A sA tatpazcAt sumaMgalAne 46 yugma putroM ko aura janma diyaa| isa taraha prabhu ke kula milAkara 100 putra aura 2 kanyAe~ utpanna huii| 1 prabhu kI saMtAna jaba yogya vaya ko prApta huI taba unhoMne pratyeka ko bhinna-bhinna kalAe~ sikhaayii| * bharata ko 72 kalAe~ sikhalAyI thii| bharata ne bhI apane bhAIyoM ko 1. eka sau putroM ke nAma 1. bharata, 2. bAhubali, 3. zaMkha, 4. vizvakarmA, 5. vimala, 6. sulakSaNa, 7. amala, 8. citrAMga, 9. khyAtakIrti, 10. varadatta, 11. sAgara, 12. yazodhara, 13. amara, 14. rathavara, 15. kAmadeva, 16. dhruva, 17. vatsa, 18. naMda, 19. sura, 20. kapila, 21. zailavihArI, 22. ariMjaya, 23. sunaMda, 24 kuru, 25. aMga, 26. baMga, 27. kauzala, 28. vIra, 29. kaliMga, 30. mAgadha, 31. videha, 32. saMgama, 33. dazArNa, 34. gaMbhIra, 35. vasuvarmA, 36. suvarmA, 37. rASTra, 38. saurASTra, 39. buddhikara, 40. vividhakara, 41. suyazA, 42. yaza: kIrti, 43. yazaskara, 44 kIrtikara, 45. sUraNa, 46. brahmasena, 47. vikrAMta, 48. narottama, 49. puruSottama, 50. caMdrasena, 51: mahAsena, 52. nabhasena, 53. bhAnu, 54. sukAMta, 55. puSpayuta, 56. zrIdhara, 57. durdhaSa, 58. susumAra, 59. durjaya, 60. ajayamAna, 61. sudharmA, 62. dharmasena, 63. AnaMdana, 64. AnaMda, 65. naMdana, 66. aparAjita, 67. vizvasena, 68. hariSeNa, 69. jaya, 70. vijaya, 71. vijayavaMta, 72. prabhAkara, 73. aridamana, 74. mAna, 75. mahAbAhu, 76. dIrgha bAhu, 77. megha, 78. sughoSa, 79. vizva, 80. varAha, 81. susana, 82. senApati, 83.. kuMjarabala, 84. jayadeva, 85. nAgadatta, 86. kAzyapa, 87. bala, 88. suvIra, 89. zubhamati, 90. sumati, 91. padmanAbha, 92. siMha, 93. sujAti, 94. saMjaya, 95. sunAbha, 96. marudeva, (naradeva) 97. cittahara, 98. sukha, 99. dRDharatha, 100. prabhaMjana kanyAoM ke nAma brAhmI aura suMdarI / 2. puruSa kI 72 kalAoM ke nAma ye haiM 1. lekhana, 2. gaNita, 3 . gIta, 4. nRtya, 5. vAdya, 6. paThana, 7. zikSA, 8. jyotiSa, 9. chaMda, 10. alaMkAra, 11.vyAkaraNa, 12. nirukti, 13. kAvya, 14. kAtyAyana, 15. nighaMTu, 16. gajArohaNa, 17. azvArohaNa una donoM kI zikSA, 18. zAstrAbhyAsa, 19. rasa, : zrI AdinAtha caritra : 22 : - Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ve kalAe~ sikhlaayii| bAhubali ko prabhu ne hasti, aca, strI aura puruSa ke aneka prakAra ke bhedavAle lakSaNoM kA jJAna diyaa| brAhmI ko dAhine hAtha se aThAraha lipiyAM batalAyI aura suMdarI ko bAyeM hAtha se gaNita kA jJAna diyaa| vastuoM kA mAna (mApa) unmAna (tolA, mAzA Adi tola) avamAna (gaja, phuTa, iMca Adi mApa) aura pratimAna (tolA, mAzA Adi vajana) btaayaa| maNi Adi pironA bhI sikhlaayaa| unakI AjJA se vAdI aura prativAdI kA vyavahAra rAjA, adhyakSa aura kulaguru kI sAkSI se hone lgaa| hasti Adi kI pUjA; dhanurveda tathA vaidyaka kI upAsanA; saMgrAma, arthazAstra, vadha, ghAta, baMdha aura goSThI Adi kI pravRtti bhI usI samaya se huii| yaha merI mAtA hai, yaha merA pitA hai, yaha merA bhAI hai, yaha merI bahina hai, yaha merI strI hai, yaha merI kanyA hai| yaha merA dhana hai, yaha merA makAna hai Adi, mere-terekI mamatA bhI usI samaya se prAraMbha huii| prabhu ko vastrAbhUSaNoM se AcchAdita dekhakara loga bhI apane ko vastrAlaMkAra se sajAne lge| prabhu ne jisa taraha 20. yaMtra, 21. maMtra, 22. viSa, 23. khanya gaMdhavAda, 24. prAkRta, 25. saMskRta, 26. paizAcika, 27. apabhraMza, 28. smRti, 29. purANa, 30. vidhi, 31. siddhAMta, 32. tarka, 33. vaidaka, 34. veda, 35. Agama, 36. saMhitA, 37. itihAsa, 38.sAmudrika vijJAna, 39. AcArya vidyAH, 40. rasAyana, 41. kapaTa, 42.vidyAnuvAda, 43. darzana, 44. saMskAra, 45. dhUta, 46. saMbalaka, 47. maNikarma, 48. tarucikitsA, 49. khecarIkalA, 50. amarIkalA, 51. iMdrajAla, 52: pAtAlasiddhi, 53. paMcaka, 54. rasavatI, 55. sarvakaraNI, 56. prAsAdalakSaNa, 57. paNa, 58. citropalA, 59. lepa, 60. carmakarma, 61. patracheda, 62. nakhacheda, 63. patraparIkSA, 64. vazIkaraNa, 65. kASTa ghaTana, 66. deza bhASA, 67. gAruDa, 68. yogAMga, 69. dhAtukarma, 70. kevala vidhi 71. zakuna ruta, 72 nAmAvalI / isameM dRSTiyuddha Adi ke nAma nahIM hai / (nAmo meM matAMtara bhI hai|] 1. 1. haMsa, 2. bhUta, 3. yajJa, 4. rAkSasa, 5. uDDi , 6. yavanI, 7. turakI, 8. kirI, 9. drAviDI, 10. seMdhavI, 11. mAlavI, 12. naDI, 13. nAgarI, 14. lATI, 15. pArasI, 16. animitti, 17. cANakkI, 18. muuldevii| ye aThAraha lipiyAM haiN| : zrI tIrthaMkara caritra : 23 : Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se pANigrahaNa kiyA thA usI taraha, usake bAda aura loga bhI pANigrahaNa karane lge| yaha pravRtti Aja bhI cala rahI hai| prabhu ke vivAha ke bAda dUsare kI kanyA ke sAtha vyAha karane kA rivAja huaa| cUDA, upanayana Adi vyavahAra bhI usI samaya se cle| yadyapi ye sArI kriyAe~ sAvadha haiM tathApi samaya ko dekhakara, logoM ke kalyANArtha prabhu ne inakA vyavahAra claayaa| prabhu ne jo kalAe~ calAyI, unakA zanaiH zanaiH vikAsa huaa| arvAcIna kAla ke buddhi-kuzala logoM ne unake zAstra bnaaye| unase loga Aja taka lAbha uThA rahe haiN| prabhu ne cAra prakAra ke kula bnaaye| unake nAma ye the; 1. ugra, 2. bhoga, 3. rAjanya, 4. ksstrii| 1. nagara kI rakSA kA kAma yAnI sipAhIgirI karanevAloM ko evaM cora luTere Adi prajApIr3aka logoM ko daMDa denevAloM kA jo. samUha thA usa samUha ke loga ugrakulavAle kahalAte the| 2. jo loga maMtrI kA kArya karate the ve bhogakulavAle kahalAte the| 3. jo loga prabhu ke samayavayaska the aura prabhu kI sevA meM hara samaya rahate the ve rAjanyakulavAle kahalAte the| 4. bAkI ke jo loga the ve sabhI kSatrI kahalAte the| cAra prakAra kI nItiyA~ bhI prabhu ne niyata kI thii| veM thIM zAma, dAma, daMDa aura bhed| jisa samaya jisakI AvazyakatA hotI thI, usa samaya usIse kAma liyA jAtA thaa| prabhu ne sabako viveka sikhalAyA thA, tyAjya aura grAhya kA jJAna diyA thaa| eka bAra vasaMta AyA taba prabhu parijanoM ke Agraha se naMdanodyAna meM krIr3A karane gye| nagara ke loga jaba aneka prakAra kI krIr3A kara rahe the taba prabhu eka tarapha baiThe hue dekha rahe the, dekhate hI dekhate unako vicAra AyA ki anyatra bhI kahIM aisI sukhasamRddhi hogI? kSaNa bhara ke bAda unhoMne apane pUrva bhava ke samasta sukhopabhoga aura phira usake bAda honevAle janma-maraNa Adi ke duHkha dekhe| vicAra karate hue aneka aMtaHkaraNa meM vairAgya bhAvanA udita : zrI AdinAtha caritra : 24 : Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huii| kalikAlasarvajJa zrImad hemacaMdrAcArya ne usakA varNana isa taraha kiyA hai 'viSaya - sukha meM lIna, apane Atmahita ko bhUle hue logoM ko dhikkAra hai| isa saMsArarUpI ku~e meM prANI 'araghaTTaghaTi nyAya se (raiMTa kI gher3eM jaise kU~e meM jAtI hai, bharatI hai aura vApisa khAlI hotI hai; ve isI taraha cakkarakhAyA karatI hai| vaise hI apane karma se gamanAgamana kiyA karate haiN| moha se aMdha bane hue una prANiyoM ko dhikkAra hai ki, jinakA janma sote hue manuSya kI bhAMti phijUla calA jAtA hai| cUhe jaise vRkSoM ko khA jAte haiM usI taraha rAga, dveSa aura moha udyamI prANiyoM ke dharma ko bhI mUla meM se cheda DAlate haiN| mugdha loga vaTavRkSa kI bhAMti isa krodha ko bar3hAte haiM ki, jo krodha apane ko bar3hAne vAle hI ko jar3a se khA DAlatA hai| hAthI para car3he hue mahAvata kI taraha mAna para car3he hue loga bhI maryAdA kA ullaMghana karate haiN| aura dUsaroM kA tiraskAra karate haiN| mAyA koMca kI phalI kI taraha logoM ko saMtapta karatI hai; paraMtu phira bhI loga mAyA kA parityAga nahIM karate haiN| tuSodaka se ( cAvala kI bhUsI se) jaise dugdha bigaDa jAtA hai aura kAjala se jaise nirmalasapheda vastra para dAga laga jAte haiM vaise hI, lobha manuSya ke guNoM ko dUSita karatA hai| jaba taka saMsAra rUpI kArAgraha meM (jelakhAne meM) ye cAra kaSAya rUpI caukIdAra sajaga ( khabaradArI se ) paharA dete haiM taba taka jIva isase nikalakara mokSa meM kaise jA sakatA hai? aho ! bhUta lage hue prANI kI taraha puruSa aMganA ke (strI ke) AliMgana meM vyagra rahate haiM aura yaha nahIM dekhate haiM kiM, unakA Atmahita kSINa ho rahA hai / auSadha se jaise siMha ko nIroga karake manuSya apanA kAla bulAtA hai vaise hI manuSya aneka prakAra ke mAdaka aura kAmoddIpaka padArtha sevana kara unmAdI bana apane AtmA ko bhavabhramaNa meM pha~sAte haiN| sugaMdha yaha hai yA yaha ? maiM kisako grahaNa karUM? isa taraha socatA huA manuSya laMpaTa hokara bhramara kI taraha bhaTakatA phiratA hai| unako kabhI sukha nahIM miltaa| khilaune se jaise baccoM ko bhulAte haiM vaise hI manuSya kSaNa bhara ke lie manohara laganevAlI vastuoM meM lubhAkara apane AtmA ko dhokhA dete haiN| nidrAlu puruSa jaise zAstra ke ciMtana se bhraSTa hotA hai vaise : zrI tIrthaMkara caritra : 25: Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI manuSya veNu (baMsI) aura vINA ke nAda meM kAna lagAkara apane Atmahita bhraSTa hotA hai| eka sAtha prabala bane hue vAta, pitta aura kapha jaise jIvana kA aMta kara dete haiM vaise hI prabala viSaya kaSAya bhI manuSya ke Atmahita kA aMta kara dete haiN| isalie inameM lipta rahanevAle prANiyoM ko dhikkAra hai| ' prabhu jisa samaya isa prakAra vairAgya kI ciMtAsaMtati ke taMtuoM dvArA vyApta ho rahe the, usa samaya brahma nAmaka pAMcaveM devaloka ke aMta meM basane vAle sArasvata, Aditya, vanhi, aruNa, garditoya, tuSitAzca, avyAbAdha, maruta aura riSTa, nau prakAra ke lokAMtika deva prabhu ke pAsa Aye aura savinaya bole 'bharatakSetra meM naSTa hue mokSamArga ko batAne meM dIpaka ke samAna he prabho! Apane lokahitArtha anyAnya prakAra ke vyavahAra jaise pracalita kiye haiM vaise hI aba dharmatIrtha ko bhI calAie / ' itanA kaha vaMdanA kara devatA apane sthAna ko gye| prabhu bhI dIkSA grahaNa karane kA nizcaya kara vahAM se apane mahaloM meM gye| sAdhujIvana : prabhu ne mahala meM Akara bharata ko rAjya grahaNa karane kA Adeza . diyaa| bharata ne vaha AjJA svIkAra kI / prabhu kI AjJA se sAmantoM, maMtriyoM aura purajanoM ne milakara bharata kA rAjyAbhiSeka kiyaa| prabhu ne apane anyAya putroM ko bhI alaga-alaga dezoM ke rAjya de diye| phira prabhu ne varasIdAna denA prAraMbha kiyaa| nagara meM ghoSaNA karavA dI ki jo jisakA arthI ho vaha vahI Akara le jaay| prabhu sUryodaya se lekara madhyAhna taka eka karor3a ATha lAkha svarNamudrAoM kA dAna nitya prati karate the| tIna sau aThyAsI karor3a aura assI lAkha svarNa mudrAoM kA dAna prabhu ne eka varasa meM kiyA thaa| yaha dhana devatAoM ne lAkara pUrA kiyA thaa| prabhu dIkSA lenevAle haiM yaha jAnakara loga bhI vairAgyonmukha ho gaye the, isalie unhoMne utanA hI dhana grahaNa kiyA thA, jitanI unako AvazyakatA thii| tatpazcAt iMdra ne Akara prabhu kA dIkSA - kalyANaka kiyaa| caitrakRSNa aSTamI ke dina jaba caMdra uttarASADhA nakSatra meM AyA thA, taba dina ke pichale prahara meM prabhu ne cAra muSTi se apane kezoM ko luMcita kiyaa| jaba pAMcavIM muSTi : zrI AdinAtha caritra : 26 : Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se prabhu ne avazeSa kezoM kA loca karanA cAhA taba iMdra ne utane keza rahane dene kI prArthanA kii| prabhu ne yaha prArthanA svIkAra kI; kyoMki, 'svAmI apane ekAMta bhaktoM kI yAcanA vyartha nahIM karate haiN| prabhu ke dIkSA mahotsava se saMsAra ke anyAnya jIvoM ke sAtha nArakI jIvoM ko bhI sukha huaa| usI samaya prabhu ko manuSya kSetra ke aMdara rahanevAle samasta saMjJI paMcendrI jIvoM ke manodravya ko prakAzita karanevAlA manaH paryayajJAna prakaTa huaa| prabhu ke sAtha hI kaccha, mahAkaccha Adi cAra hajAra rAjAoM ne prabhu ke sAtha dIkSA le lii| prabhu mauna dhAraNakara pRthvI para vicaraNa karane lge| pAraNe vAle dina prabhu ko kahA~ se bhI AhAra nahIM milaa| kyoMki loga AhAradAna kI vidhi se aparicita the| ve to prabhu ko pahile ke samAna hI ghor3e, hAthI, vastra, AbhUSaNa Adi bheTa karate the, paraMtu prabhu ko to unameM se eka kI bhI AvazyakatA nahIM thI / bhikSA na milane para bhI kisI taraha manaH kleza vinA jaMgama tIrtha kI bhAMti prabhu vicaraNa karate the aura kSudhApipAsAdi bhUkha pyAsa Adi parisahoM ko sahate the / anyAnya sAdhu bhI prabhu ke sAtha-sAtha vihAra karate rahate the| kSudhA Adi se pIr3ita aura tattvajJAna se ajAna sAdhu vicAra karane lage ki bhagavAna na jaMgala meM pake hue madhura phala khAte haiM aura na nirmala jharaNoM kA jala hI pIte hai| suMdara zarIra para itanI dhUla jama gayI hai to bhI use haTAne kA prayAsa nahIM krte| dhUpa aura saradI ko jhelate haiM; bhUkha pyAsa kI bAdhA sahate haiM; rAta ko kabhI sote bhI nahIM haiN| hama rAta dina inake sAtha rahate haiN| paraMtuM kabhI dRSTi uThAkara hamArI tarapha dekhate bhI nahIM hai| na jAne inhoMne kyA socA hai? kucha bhI samajha meM nahI AtA / hama inakI taraha kaba taka aise duHkha jhela sakate haiM? aura duHkha to jhele bhI jA sakate haiM; paraMtu kSudhAtRSA ke duHkha jhelanA asaMbhava hai| isa taraha vicArakara sabhI gaMgA taTa ke najadIkavAle vana meM gaye aura kaMda, mUla, phalAdi kA AhAra karane lage aura gaMgA kA jala pIne lge| tabhI se jaTAdhArI tApasoM kI pravRtti huI / kaccha aura mahAkaccha ke nami aura vinami nAmaka putra the| ve prabhu ne : zrI tIrthaMkara caritra : 27 : Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIkSA lI thI taba kahIM prabhu kI AjJA se gaye hue the| ve jaba lauTakara Aye taba unheM jJAta huA ki, prabhu ne dIkSA le lI hai| ve prabhu ke pAsa gaye aura unakI sevA karane lage tathA unase prArthanA karane lage ki, he prabho! hamako rAjya diijie| ___ eka bAra dharaNendra prabhu ko vaMdana karane ke lie aayaa| usa samaya usane nami vinami ko prabhu kI sevA karate aura rAjya kI yAcanA karate dekhakara kahA-'tuma bharata ke pAsa jAo vaha tumheM rAjya degaa| prabhu to niSparigrahI aura nirmohI hai|' unhoMne uttara diyA - 'prabhu ke pAsa kucha hai yA nahIM isase hameM koI matalaba nahIM hai| hamAre to ye hI svAmI hai| ye deMge tabhI leMge hama auroM se yAcanA nahIM kreNge|' ... ___ dharaNendra unakI bAtoM se prasanna huaa| usane prabhu sevA ke phala svarUpa gaurI aura prajJapti Adi ar3atAlIsa hajAra vidyAe~ unheM dI aura kahA - 'tuma vaitADhya parvata para jAkara nagara basAo aura rAjya kro|' nami aura vinami ne aisA hI kiyaa| kaccha aura mahAkaccha gaMgAnadI ke dakSiNa taMTa para mRga kI taraha vanacara hokara phirate the aura valkala se (vRkSoM kI chAla se) apane zarIra ko Dhakate the| gRhasthiyoM ke ghara ke AhAra ko ve kabhI grahaNa nahIM karate the| caturtha aura chaTTha Adi tapoM se unakA zarIra sUkha gayA thaa| pAraNA ke dina sar3e gale aura pRthvI para par3e hue pattoM aura phaloM kA bhakSaNa karate the aura hRdaya meM prabhu kA dhyAna dharate the| prabhu nirAhAra eka barasa taka Arya aura anArya dezoM meM vihAra karate rhe| vihAra karate hue prabhu gajapura (hastinApura) nagara meM phuNce| vahAM bAhubali kA putra somaprabha rAjA rAjya karatA thaa| prabhu ko Ate dekhakara prajAjana videza se Aye hue baMdhu kI taraha prabhu ko gherakara khar3e ho gye| koI prabhu ko apane ghara vizrAma lene kI, koI apane ghara snAnAdi se nipaTakara bhojana karane kI aura koI apane ghara ko calakara pAvana karane kI prArthanA karane lgaa| koI kahane lagA - 'merI yaha muktA mAla sviikaariie|' koI kahane lagA - 'Apake zarIra ke anukUla rezamI vastra meM : zrI AdinAtha caritra : 28 : Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'merA yaha taiyAra karAtA huuN| Apa unheM dhAraNa kiijie|' koI kahane lagA ghor3A sUrya ke ghor3e ko bhI parAsta karanevAlA hai, Apa isako grahaNa kiijie|' koI bolA- 'Apa kyA hama garIboM kI kucha bhI bheTa na svIkAreMge?' Adi / magara prabhu ne to kisI ko bhI koI uttara nahIM diyaa| prabhu AhAra ke lie ghara-ghara jAte the aura kahIM zuddha AhAra na milane se lauTa Ate the| - idhara zreyAMsakumAra ko usa rAta malina bane meruparvata ko svaccha karane kA, somaprabha rAjA ko duzmana se ghire mAnava ko zreyAMsakumAra dvArA vinayI banAne kA, subuddhi seTha ko sUrya kI hajAra kiraNeM giratI huI ko zreyAMsakumAra ne punaH sthApita karane kA svapna aayaa| tInoM ne rAjasabhA se Aja zreyAMsakumAra ko anupama lAbha kI bAta kahI / zahara meM prabhu ke Ane kI dhUma maca gyii| somaprabha rAjA ke putra zreyAMsa kumAra ne bhI prabhu ke Agamana ke samAcAra sune| yaha apane prapitAmaha ke Agamana samAcAra sunakara harSa se pAgala banA huA naMge paira akelA hI prabhu. ke darzanArtha daudd'aa| use jAkara prabhu ke caraNoM meM namaskAra kiyaa| phira vaha khar3A hokara usa mUrti ko dekhane lgaa| dekhate hI dekhate use jAtismaraNa jJAna ho gyaa| usane apane pUrvabhava dekheN| usake dvArA use mAlUma huA ki, sAdhuoM ko zuddha AhAra kaise denA caahie| usI samaya prajAjanoM meM se kaiyoM ne ganne ke rasa se bhare hue ghar3e lAkara zreyAMsa kumAra ko bheTa kiye| kumAra ne unheM vidhi pUrvaka vaMdana kara IkSu rasa ko zuddha samajhakara prabhu ko svIkAra karane kI prArthanA kii| prabhu ne zuddha AhAra samajha aMjali jor3a hastarUpI pAtra Age liyaa| usa pAtra meM yadyapi bahutasA rasa samA gayA; paraMtu kumAra ke hRdayarUpI pAtra meM harSa na smaayaa| prabhu ne usa rasa se pAraNA kiyaa| sura, naroM ne aura asuroM ne prabhu ke darzana rUpI amRta se pAraNA kiyaa| manuSyoM ne AnaMdAzru bhaaye| AkAza meM devatAoM ne duMdubhi - nAda kiyA aura ratnoM kI, paMcavarNa ke puSpoM kI, gaMdhodaka kI aura divya vastroM kI vRSTi kii| vaizAkha 1. tIrthaMkaroM kA jaba pAraNA hotA hai tabhI ye paMca divya hote haiN| yAnI duMdubhi bajatI hai aura devatA ratna, pAMca prakAra ke puSpa, sugaMdhita jala aura ujjvala vastroM kI vRSTi karate hai| : zrI tIrthaMkara caritra : 29 : Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudI 3 ke dina zreyAMsa kumAra kA diyA huA yaha dAna akSaya huaa| isase vaha dina parva huA aura akSaya tRtIyA ke nAma se khyAti paayaa| yaha parvatyohAra Aja bhI prasiddha hai| saMsAra meM anyAnya vyavahAra bhagavAna zrIRSabhadeva ne calAye, magara dAna dene kA vyavahAra zreyAMsakumAra ne pracalita kiyaa| duMdubhinAda se aura ratnAdi kI vRSTi se nagara ke nara-nArI zreyAMsa ke mahala kI ora Ane lge| kaccha aura mahAkaccha Adi kucha tApasa bhI, jo usa samaya daivavazAt hastinApura Aye the, prabhu ke pAraNe kI bAta sunakara vahAM A gye| sabalogoM ne zreyAMsakumAra ko dhanyadhanya kahA, usake puNya ko saMrAhA aura prabhu ko upAlaMbha dete hue kahA - 'hamArA, yadyapi prabhu ne pahile putravat pAlana kiyA thA, tathApi hamase koI padArtha bheTa meM nahIM liyaa| hamane kitanA anunaya vinaya kiyA, kitanI Arta prArthanAe~ kI to bhI prabhu hamAre para dayAlu nahIM hue, paraMtu tumhArI bAta unhoMne sahasA mAna lii| tumhArI dI huI bheTa prabhu ne tatkAla hI svIkAra kara lii| zreyAMsa kumAra ne uttara diyA - 'tuma prabhu ke Upara doSa na lgaao| ve pahale kI taraha aba rAjA nahIM hai| ve isa samaya saMsAra-virakta, sAvadyatyAgI yati hai| tumhArI bheTa kI huI cIjeM saMsAra bhogI le sakatA hai, yati nhiiN| sajIva phalAdi bhI prabhu ke lie agrAma hai| inheM to hiMsaka grahaNa kara sakatA hai| prabhu to kevala 42 doSarahita, eSaNIya, kalpanIya aura prAsuka anna hI grahaNa kara sakate haiN|' unhoMne kahA - 'yuvarAja! Ajataka prabhu ne kabhI yaha bAta nahIM kahI thii| tumane kaise jAnI?' zreyAMsa kumAra bole - 'mujhe bhagavAna ke darzana karane se jAtismaraNa jJAna utpanna huaa| sevaka kI bhAMti maiM ATha bhava se prabhu ke sAtha sAtha svarga aura mRtyuloka sabhI sthAnoM meM rahA huuN| isa bhava se tIna bhava pahale bhagavAna videha bhUmi meM utpanna hue the| ve cakravartI the aura maiM inakA sArathi thaa| inakA nAma vajranAbha thaa| usa samaya inake pitA vajrasena tIrthaMkara hue the| inhoMne bahuta kAla taka bhoga bhogakara dIkSA lii| maiMne bhI inhIM ke sAtha dIkSA le lii| jaba hamane dIkSA lI thI taba bhagavAna vajrasena ne kahA thA ki, : zrI AdinAtha caritra : 30 : Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vajranAbha kA jIva bharatakhaMDa meM prathama tIrthaMkara hogaa| usa samaya sAdhuoM ko kaisA AhAra diyA jAtA hai so maiMne dekhA thA / maiMne khuda ne bhI zuddha AhAra grahaNa kiyA thaa| isalie maiM zuddha AhAra dene kI rIti jAnatA thaa| isIse maiM prabhu ko zuddha AhAra diyA aura prabhu ne grahaNa kiyaa|' loga ye bAteM sunakara prasanna hue aura AnaMdapUrvaka apane ghara cale gye| prabhu vahAM se vihArakara anyatra cale gaye / zreyAMsakumAra ne jisa sthAna para prabhu ne AhAra kiyA thA vahAM eka svarNa- vedI banavAyI aura vaha usakI bhaktibhAva se pUjA karane lgaa| eka bAra vihAra karate hue prabhu bAhubali deza meM, bAhubali ke takSazilA nagara ke bAhara udyAna meM Akara tthhre| udyAna-rakSaka ne ye samAcAra bAhubali ke pAsa pahuMcAe / bAhubali atyaMta harSita hue| unhoMne prabhu kA svAgata karane ke lie apane nagara ko sajAne kI AjJA dii| nagara sajakara taiyAra ho gyaa| bAhubali AturatApUrvaka dina nikalane kI pratIkSA karane lage aura vicAra karane lageM ki, savere hI maiM prabhu ke darzana se apane ko aura purajanoM ko pAvana kruuNgaa| idhara prabhu saverA hote hI pratimAsthita samApta kara (samAdhi chor3a) pavana kI bhAMti anyatra vihAra kara gye| bAhubali savere hI apane parivAra aura nagaravAsiyoM sahita bar3e julUsa ke sAtha prabhu ke darzana karane ko ravAnA hue| magara udyAna meM pahuMcakara unheM mAlUma huA ki prabhu to vihAra kara gaye haiN| bAhubali ko bar3A duHkha . huaa| taiyAra hokara Ane meM vakta khoyA isake lie ve bar3A pazcAttApa karane lge| maMtriyoM ne unheM samajhAyA aura kahA - 'prabhu ke caraNoM ke vajra, aMkuza cakra, kamala, dhvaja aura matsya ke jisa sthAna para cihna ho gaye haiM usa sthAna ke darzana karo aura bhAvasahita yaha mAno ki, hamane prabhu ke hI darzana kiye haiN|' bAhubali ne apane parivAra aura purajanoM sahita usa jagaha vaMdanA kI aura usa sthAna kA koI ullaMghana na kare isa khayAla se unhoMne vahAM ratnamaya dharmacakra sthApana kiyaa| vaha ATha yojana vistAra vAlA, cAra yojana UMcA aura eka hajAra AroM vAlA thaa| vaha sUryabiMba kI bhAMti suzobhita thaa| : zrI tIrthaMkara caritra : 31: Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhubalI ne vahAM aThAI mahotsava kiyaa| aneka sthAnoM se lAye hue puSpa vahAM cddh'aae| unase eka pahAr3IsI bana gyii| phira bAhubali nitya usakI pUjA aura rakSA karanevAle logoM ko vahAM niyata kara, cakra ko namaskAra kara, nagara meM calA gyaa| prabhu tapa meM niSThA rakhate hue vihAra karane lge| bhinna-bhinna prakAra ke abhigraha karate the| mauna dhAraNa kiye hue yavanADaMba Adi mlechadezoM meM bhI prabhu vihAra karate the aura vahAM ke rahane vAle nivAsiyoM ko apane maunopadeza se bhadrika banAte the| aneka prakAra ke upasarga aura parisaha sahana karate hue prabhu ne eka hajAra varSa pUrNa kiye| prabhu vihAra karate hue ayodhyA nagarI meM phuNce| vahAM purimatAla nAmaka upanagara kI uttara dizA meM zakaTamukha nAmaka udyAna thA usameM gye| vahAM aSTama tapa kara pratimArUpa meM rhe| prabhu ne vahAM apUrvakaraNaM (AThavAM) guNasthAna meM ArUr3ha hue| prabhu ne 'savicAra pRthakatva vitarka' yukta zukla dhyAna ke prathama pAye ko prApta kiyaa| usake bAda 'anivRtti' (navAM) guNasthAna tathA 'sUkSma saMparAya' (dasavAM) guNasthAna ko prApta kiyA aura kSaNa bhara meM prabhu usI dhyAna se lobha kA hananakara kSINakaSAyI hue| tatpazcAt 'ekatvazruta avicAra' nAma ke zukla dhyAna ke dUsare pAye ko prApta kara aMtya kSaNa meM, tatkAla hI prabhu ne 'kSINamoha' (bArahaveM) guNasthAna ko paayaa| usI samaya prabhu ke pAMca jJAnAvaraNa, cAra darzanAvaraNa aura pAMca aMtarAya karma bhI naSTa ho gye| prabhu ke ghAtiyA karma kA hamezA ke lie nAza ho gyaa| isa taraha vrata lene ke bAda eka hajAra varSa bItane para phAlguna mAsa kI kRSNA 11 ke dina, caMdra jaba uttarASAr3hA nakSatra meM AyA thA taba, savere hI tIna loka ke padArthoM ko batAne vAlA, trikAla-viSayakajJAna kevalajJAna prApta huaa| usa samaya dizAe~ prasanna huii| vAyu sukhakArI bahane lgaa| nArakI ke jIvoM ko bhI kSaNa bhara ke lie sukha huaa| iMdrAdika devoM ne Akara prabhu kA kevala jJAnakalyANaka kiyaa| samavasaraNa kI racanA huii| saba prANI dharmadezanA sunane ke lie baitthe| : zrI AdinAtha caritra : 32 : Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA bharata sadaiva savere hI uThakara apanI dAdI marudevA mAtA ke caraNoM ko namaskAra karane jAte the| marudevA mAtA putraviyoga meM ro-rokara aMdhI ho gayI thii| bharata ne jAkara dAdI ke caraNoM meM sira rakhA aura kahA'ApakA pautra Apako praNAma karatA hai|' marudevA ne bharata ko AzIrvAda diyaa| unakI AMkhoM se jala, dhArA vaha clii| hRdaya bhara aayaa| ve bharAI huI AvAja meM pratidina aise hI bolatI thii| ___ 'marata! merI AMkhoM kA tArA! merA laadd'laa| mere kaleje kA Tukar3A RSabha mujhe, tujhe, samasta rAjya-saMpadA ko, prajA ko aura lakSmI ko taNa kI bhAMti nirAdhAra chor3akara calA gyaa| hAya! merA prANa calA gayA; paraMtu merI deha na girii| hAya! jisa mastaka para caMdrakAMti ke samAna mukuTa rahatA thA Aja vahI mastaka sUrya ke prakhara AtApa se tapta ho rahA hai| jisa zarIra para divya vastrAlaMkAra suzobhita hote the vahI zarIra Aja DA~sa, maccharAdi jaMtuoM kA khAdya aura nivAsasthAna ho rahA hai| jo pahale ratnajaTita siMhAsana para ArUr3ha hotA thA usIke lie Aja baiThane ko bhI jagaha nahIM hai| vaha geMDe kI taraha khar3A hI rahatA hai| jisakI hajAroM sazastra sainika rakSA karate the vahI Aja asahAya, siMhAdi hiMsra pazuoM ke bIca meM vicaraNa karatA hai| jo sadaiva devatAoM kA lAyA huA bhojana jImatA thA use Aja bhikSAnna bhI kaThinatA se milatA hai| jisake kAna apsarAoM ke madhura gAyana sunate the vahI Aja sarpo kI karNakaTu phUtkAra sunatA hai| kahAM usakA pahale kA sukhavaibhava aura kahAM usakI vartamAna bhikSuka sthiti! usakA ujjvala, kamalanAlasA sukumAra zarIra AMja sUrya ke prakhara AtApa, zItakAla ke bhayaMkara tuSAra aura varSARtu ke kaThora jalapAta ko sahakara kAla aura rukSa ho gayA hai| usake bhare hue gAla aura usakA vikasita vadana sUkha gaye haiN| usakA vaha sUkhA huA muMha hara samaya merI AMkhoM ke sAmane phirA karatA hai| hAya! mere lAla! terI kyA dazA hai? bharata kA bhI hRdaya bhara aayaa| ve thor3I dera sthira rhe| AtmasaMvaraNa : zrI tIrthaMkara caritra : 33 : Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyA aura phira bole - 'devI! dhairya ke parvata samAna, vajra ke sArarUpa, mahAparAkramI, manuSyoM ke ziromaNi, iMdra jinakI sevA karate haiM aise mere pitA kI mAtA hokara Apa aisA duHkha kyoM karatI haiM? ve saMsAra sAgara ko pAra karane ke lie udyama kara rahe haiN| hama unake lie vighna the| isalie unhoMne hamArA tyAga kara diyA hai| bhayaMkara jIvajaMtu unako pIr3A nahIM pahuMcA skte| ve to prabhu ko dekhate hI pASANamUrti kI bhAMti sthira ho jAte haiN| kSudhA, tRSA, zIta, Atapa aura varSAdi to unako hAni na pahuMcAkara ulTe unako, karma-zatruoM ko nAza karane meM, sahAyatA dete haiN| Apa, jaba unheM kevala jJAna prApta hote kI bAta suneMgI taba merI bAta para vizvAsa kreNgii|'' __ aura usa dina rAja sabhA meM yamaka aura zamaka nAmake do vyakti aaye| yamaka ne namaskAra kara nivedana kiyA - 'mahArAja! Aja purimatAla upanagara ke zakaTamukha nAmaka udyAna meM yugAdi nAtha ko kevala jJAna utpanna huA hai|' zamaka ne nivedana kiyA - 'svAmina! ApakI AyudhazAlA meM Aja cakraratna utpanna huA hai|' bharata vicAra karane lage ki, pahale mujhe kisakI pUjA karanI caahie| aMta meM unhoMne prabhu kI hI pUjA karane ke lie jAnA sthira kiyaa| yamaka aura zamaka ko puraskAra dekara vidA kiyaa| phira ve marudeva mAtA ke pAsa jAkara bole - 'mAtA! Apa hamezA kahatI thI ki, merA putra duHkhI hai| Aja calakara dekhie ki, ApakA putra kaisA sukha saMpattivAlA hai|' marudevA mAtA ko hastipara savAra kara apane parijana sahita bharata prabhu ko vaMdana karane ke lie cle| dUra se bharata ne samavasaraNa kA ratnamayagar3ha dekhakara kahA- 'mAtA! devI aura devatAoM ke banAye hue prabhu ke isa samavasaraNa ko dekhie, pitAjI kI caraNasevA ke utsuka devatAoM kA jayanAda suniye, AkAza meM bajate hue duMdubhi kI dhvani zravaNa kIjie, grAma (rAga kA uThAva) aura rAga se pavitra banI huI prabhu kA yazogAna karanevAlI gaMdharSoM kI harSotpAdinI gItI karNagocara kiijie|' ' pAnI ke prabala pravAha se jaise aneka dinoM kA jamA huA kacarA bhI : zrI AdinAtha caritra : 34 : Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sApha ho jAtA hai, usI taraha AnaMdAzru ke prabala pravAha se marudevA mAtA kI AMkhoM meM Aye hue jAle sApha ho gye| unheM spaSTa rUpa se dikhAyI dene lgaa| unhoMne atizaya sahita tIrthaMkaroM ke samavasaraNa-vaibhava ko dekhaa| unheM bar3A AnaMda huaa| ve prabhu ke usa sukha meM tallIna ho gyii| aura socA, kauna putra? kauna mAtA? koI kisIkA nahIM?' maiM isake moha meM pAgala banI thI? yaha to nispRhI hai| mujhe isa saMsAra se kyA lenA denA? isa prakAra ke vicAroM se tatkAla hI samakAla meM apUrvakaraNa ke krama se kSapakazreNI ArUr3ha huI, ghAtiyA karmoM kA nAza hone se unheM kevalajJAna prApta huaa| ve aMtakRta kevalI huii| usI samaya unake Ayu Adi aghAti karma bhI nAza ho gye| unakI AtmA hAthI ke hode meM hI deha ko chor3akara mokSa meM calI gyii| isa avasarpiNI kAla meM marudevI mAtA sabase prathama siddha huii| devatAoM ne unake zarIra ko, satkAra karake kSIra-samudra meM nikSipta kiyA - ddaalaa| . marata samavasaraNa meM phuNce| prabhu ke tIna pradakSiNA de, praNAmakara iMdra . ke pIche jA baitthe| bhagavAna ne sarva bhASAoM ko sparza karane vAlI (arthAt sabhI apanI-apanI bhASA meM samajha sake aisI) paiMtIsa atizayavAlI aura yojanagAminI vANI se dezanA dii| usameM saMsAra kA svarUpa aura usase chUTane kA upAya batAyA tathA samyaktva ke prakAroM, paMca mahAvrata aura zrAvaka ke bAraha vratoM kA vivecana kiyaa| prabhu kI dezanA sunakara bharata rAjA ke putra RSabhasena ne bharata ke anyAnya pAMca sau putroM aura sAta sau pautroM sahita dIkSA le lii| bharata ke putra marIcI ne bhI dIkSA lii| brAhmI ne bhI usI samaya dIkSA le lii| suMdarI ne bhI dIkSA lenA cAhA; paraMtu bharata ne AjJA nahIM dii| isalie vaha zrAvikA huii| bharata ne bhI zrAvaka ke vrata grahaNa kiye| manuSya tiryaMca aura devatAoM kI parSadA meM se, kaiyoM ne munivrata grahaNa kiyA, kaI zrAvaka baneM aura kaiyoM ne kevala samyaktva hI dhAraNa kiyaa| tApasoM meM se kaccha aura mahAkaccha ko chor3akara aura sabhI ne prabhu ke pAsa Akara phira se dIkSA le lii| usI samaya se RSabhasena (puMDarIka) Adi sAdhuoM, brAhmI Adi sAdhviyoM, bharata Adi : zrI tIrthaMkara caritra : 35 : Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakoM aura suMdarI Adi zrAvikAoM ke samUha ko milAkara caturvidha saMgha kI sthApanA huii| usa caturvidha saMgha kI yojanA Aja bhI hai| aura usake dvArA aneka jIvoM kA kalyANa hotA hai| usa samaya prabhu ne gaNadhara hone yogya RSabhasena Adi caurAsI sadabuddhi sAdhuoM kA, sarva zAstra samanvita utpAda, vyaya aura dhrauvya nAmakI pavitra tripadI kA upadeza diyaa| usa tripadI ke anusAra unhoMne (sAdhuoM ne) caturdaza pUrva aura dvAdazAMgI rcii| phira iMdra divya cUrNa kA (vAsakSepa kA) eka thAla bharakara prabhu ke pAsa khar3A rhaa| prabhu ne khar3e hokara gaNadharoM para, kramazaH cUrNa kSepa kiyA - DAlA aura sUtra se, artha se, sUtrArtha se, dravya se, guNa se, paryAya se aura naya se, unheM anuyoga-anujJA dI, (upadeza dene kI AjJA dI) tathA gaNa kI anujJA bhI dii| tatpazcAt devatAoM, manuSyoM aura unakI striyoM ne duMdubhi kI dhvanipUrvaka una para cAroM tarapha se vAsakSepa kiyaa| prabhu kI vANI ko grahaNa karane vAle sabhI gaNadhara hAtha jor3akara khar3e rhe| usa samaya prabhu ne pUrva kI tarapha muMhakara baiThe hue punaH dharmadezanA dii| ujjvala zAli kA banA huA aura devatAoM dvArA sugaMdhamaya kiyA huA, bali (naivedya) samavasaraNa ke pUrva dvAra se aMdara lAyA gyaa| striyAM maMgala-gIta gAtI huI usake pIche-pIche aayii| vaha bali prabhu ke pradakSiNA karake uchAlA gyaa| usakA AdhA bhAga pRthvI meM par3ane ke pahale hI devatAoM ne grahaNa kara liyaa| avazeSa Adhe kA AdhA bharata ne liyA aura AdhA logoM ne bAMTa ke le liyaa| usa bali ke prabhAva se pahale ke jo roga hote haiM ve naSTa ho jAte haiM aura AgAmI chaH mAsa taka koI roga nahIM hotA hai| prabhu vahAM se uThakara madhya bhAgastha devachaMde meM vizrAma karane ke lie baitthe| gaNadharoM meM mukhya RSabhasena ne prabhu ke pAdapITha para baiThakara dharmadezanA dii| tatpazcAt sabhI apane-apane sthAna para cale gye| ___ isa prakAra tIrtha kI sthApanA hone para prabhu ke pAsa rahane vAlA 'gomukha' nAma kA yakSa prabhu ke tIrtha kA adhiSTAyaka devatA huaa| isI bhAMti prabha ke tIrtha meM unake pAsa rahane vAlI praticakrA nAma kI devI zAsana devI huI, jise hama cakrezvarI ke nAma se pahacAnate haiN| .. : zrI AdinAtha caritra : 36 : Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSiyoM-sAdhuoM se parivRtta prabhu ne vahAM se vihAra kiyaa| unake keza, DAr3hI aura nAkhUna bar3hate nahIM the| prabhu jahAM jAte the vahAM 1. vaira, 2. marI, 3. Iti, 4. avRSTi, 5. durbhikSa, 6. ativRSThi aura 7. svacakra aura paracakra se honevAlA bhaya - ye upadrava nahIM hote the| ___ suMdarI ko bharata ne dIkSA nahIM lene dI, isase vaha ghara hI meM AMbila karake hamezA rahatI thii| bharata jaba chaH khaMDa pRthvI ko vijaya karake Aye taba unhoMne suMdarI kI kRza mUrti dekhii| usakA kAraNa jAnA aura unheM dIkSA lene kI AjJA de dii| usa samaya aSTApada para prabhu kA samavasaraNa thaa| suMdarI ne vahAM jAkara prabhu ke pAsa se dIkSA le lii| bharata ne dIkSA mahotsava kiyaa| bharata chaH khaMDa pRthvI vijaya karake Aye taba unhoMne apane bhAiyoM se bhI kahalAyA ki tuma Akara hamArI sevA kro| aThAnaveM bhAiyoM ne uttara diyA ki, hama bharata kI sevA nahIM kreNge| rAjya hameM hamAre pitA ne diyA hai| ___ tatpazcAt unhoMne prabhu ke pAsa jAkara sArI bAteM nivedana kii| prabhu ne . unheM dharmopadeza dekara saMyama grahaNa karane kI sUcanA kii| tadnusAra unhoMne saMyama grahaNa kara liyaa| . ..eka bAra prabhu ne AryA brAhmI aura suMdarI se kahA - 'bharata se vigraha kara vijayI banane ke bAda bAhubali ko vairAgya ho gayA; usane dIkSA grahaNa kara ghora tapazcaryA AraMbha kI hai| paraMtu usake mAna kaSAya kA abhI taka nAza nahIM huA hai| vaha socatA hai ki, maiM apane se choTe bhAiyoM ko kaise praNAma karUM? jaba taka yaha bhAva rahegA use kevalajJAna nahIM hogaa| ataH tuma jAkara use upadeza do| yaha samaya hai| vaha tumhArA upadeza mAna legaa| brAhmI aura suMdarI ne aisA hI kiyaa| bAhubali ne vaMdana ke lie paira uThAyA ki unako kevala jJAna ho gyaa| ___. parivrAjaka mata kI utpatti - eka bAra uSNa Rtu meM bharata ke putra marici muni ghabarAkara vicAra karane lage ki, isa dussaha saMyama-bhAra se chUTane ke lie kyA prayatna karanA cAhie? agara punaH gRhastha hotA hUM to kula kI maryAdA jAtI hai aura cAritra pAlA nahIM jaataa| socate-socate unheM eka : zrI tIrthaMkara caritra : 37 : Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAya sUjhA - unhoMne ceta ke bajAya kaSAya (lAla) raMga ke vastra dhAraNa kiye| dhUpa varSA se bacane ke lie ve chattA rakhane lge| zarIra para caMdanAdi kA lepa karane lge| sthUla hiMsA kA hI tyAga rkhaa| jor3e pahinane lge| aura nadI Adi kA jala pIne lage aura hamezA kacce jala se snAna karane lge| itanA karane para bhI ve vihAra prabhu ke sAtha hI karate the aura jo koI unase upadeza sunane AtA thaa| use zuddha dharma kA hI upadeza dete the| agara koI unase pUchatA thA ki, tuma aisA AcaraNa kyoM karate ho to use ve kahate the ki, mere meM itanI zakti nahIM hai| eka bAra ve rUgNa hue| sAdhuoM ne vrata-tyAgI samajhakara unakI sevA nahIM kii| isase unako vizeSa kaSTa huA aura unhoMne apane samAna kucha ko banAne kA vicAra kiyaa| ye jaba acche hokara eka bAra prabhu kI dezanA meM samavasaraNa ke bAhara baiThe hue the taba kapila nAmaka rAjakumAra dezanA sunane aayaa| unhoMne use dezanA dekara bhagavAna ke pAsa bhejA bhagavAna kA pratipAdita dharma use bahuta kaThora jAna pdd'aa| punaH vicitra veSavAle marici ke pAsa Akara pUchA - Apake pAsa dharma hai yA nahIM? taba unhoMne apanA sahAyaka karane ke lie yogya jAnakara mere pAsa bhI dharma hai aisA utsUtra kathana kara koTA koTI sAgaropama saMsAra bhramaNa bar3hAyA aura kapila ko apanA ziSya banAyA tabhI se yaha parivrAjaka mata pracalita huaa| brAhmaNoM kI utpatti - eka bAra bharata cakravartI ne sAdhu bhagavaMtoM ko AhAra vahorAne kI icchA se AhAra banAkara le gyaa| bhagavaMta ne akalpanIya kaharakara na liyaa| taba iMdra ke kahane se sAre zrAvakoM ko bulAkara kahA ki, tuma logoM ko kRSi Adi kArya na karake kevala paThanapAThana meM aura jJAnArjana meM hI apanA samaya bitAnA cAhie aura bhojana hamAre rasor3e meM Akara karanA caahie| ve aisA hI karane lge| muphta kA bhojana milatA dekhakara kaI AlasI loga bhI apane ko zrAvaka batA-batAkara bhojana karane Ane lge| taba zrAvakoM kI parIkSA karake unheM bhojana diyA jAne lgaa| jo zrAvaka hote the unake, jJAna darzana aura cAritra ke cihnavAlI, kAMkaNI ratna se tIna rekhAe~ : zrI AdinAtha caritra : 38 : Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara dI jAtI thii| bharata ne unheM yaha AjJA de rakhI thI ki tuma jaba bhojana karake ravAnA ho taba mere pAsa Akara yaha padya bolA karo - 'jito bhavAna varddhate bhIstasmAnmA hana mA hn|' arthAt - tuma jIte hue ho; bhaya bar3hatA hai isalie (AtmaguNa ko) na mAro na maaro| sadaiva ucca svara se ve loga isa vAkya kA uccAraNa karate the, isalie logoM ne unakA nAma 'mAhana' rkhaa| rAjA ne una logoM ko bhojana diyA, isalie prajA bhI unheM jimAne lgii| unake svAdhyAya ke lie- jJAna ke lie graMtha banAye gye| unakA nAma veda (jJAna) rakhA gyaa| mAhana zabda apabhraMza hote hote 'brAhmaNa' ho gyaa| ataH ve loga aura unakI saMtAna 'brAhmaNa' ke nAma se khyAta hue| bharata cakravartI ke bAda jaba kAMkaNI ratna kA abhAva ho gayA taba unake putra sUryayazA ne svarNa ke tIna sUta banAkara unheM pahinane ke lie diye| pIche se zanaiH ye sUta rUI ke ho gaye aura usakA nAma yajJopavIta pdd'aa| eka bAra bhagavAna ke samavasaraNa meM cakravartI bharata ke prazna karane para pramu ne kahA ki, isa avasarpiNI kAla meM bharatakSetra meM mere bAda teIsa tIrthaMkara hoNge| aura tere bAda 11 cakravartI tathA 6 vAsudeva 6 baladeva aura 6 prativAsudeva hoNge| . . bharata ne pUchA - bhagavaMta isa parSadA meM koI tIrthaMkara kA jIva hai? taba bhagavAna ne parSadA ke bAhara rahe marici ko darzAkara kahA - yaha isa bharata meM prathama vAsudeva, mahAvideha meM cakravartI hokara 24vAM tIrthaMkara hogaa| taba bharata ne unako vAsudeva, cakravartI ke nAte nahIM para tIrthaMkara Apa hoMge isa kAraNa maiM Apako vaMdana karatA huuN| vaMdana kiyaa| taba marici ne kUla mada kara nIca gautra baaNdhaa| dIkSA ke pazcAt jaba lAkha pUrva bIte taba prabhu ne apanA nirvANa samaya najadIka samajha aSTApada parvata kI tarapha prayANa kiyaa| vahAM jAkara dasa hajAra muniyoM ke sAtha prabhu ne caturdaza tapa (chaH upavAsa) karake pAdopagamana' anazana kiyaa| 1. vRkSa kI taraha svastha aura nizceSTa rahane ko 'pAdopagamana' kahate haiN| : zrI tIrthaMkara caritra : 39 : Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharata cakravartI anazana ke samAcAra sunakara vyAkula hue aura apane parivAra sahita aSTApada para phuNce| dhyAnastha prabhu ko namaskAra kara unake sAmane baiTha gye| causaTha iMdroM ke bhI Asana kNpe| unhoMne prabhu kA nirvANa samaya jaanaa| ve prabhu ke pAsa Aye aura pradakSiNA dekara pASANamUrti kI bhAMti sthira hokara sAmane baiTha gye| ___ isa avasarpiNIkAla ke tIsare Are ke jaba naivyAzI pakSa (tIna barasa sADhe ATha mahine) rahe taba mAghakRSNA trayodazI ke sarvare, amici nakSatra meM, caMdra kA yoga AyA thA usa samaya paMryakAsanastha prabhu ne bAdara kAyayoga meM rahakara bAdara vacana-yoga aura bAdara manoyoga ko rokA; phira sUkSma kAyayoga kA Azraya le, bAdara kAyayoga, sUkSma manoyoga tathA sUkSma vacanayoga ko rokaa| aMta meM ve sUkSma kAyayoga kA bhI tyAgakara aura sUkSma kriyA' nAmaka zukla dhyAna ke tIsare pAye ke aMta ko prApta he| tatpazcAta unhoMne 'uchinnakriyA' nAmake zukladhyAna ke cauthe pAye kA jisakA kAla kevala pAMca hrasva akSaroM ke uccAraNa jitanA hI hai Azraya kiyaa| aMta meM kevalajJAnI, kevaladarzanI, sarva duHkhavihIna, AThoM karmoM kA nAza kara sAre arthoM ko siddha karane vAle anaMta vIrya, anaMta sukha aura anaMta RddhivAle, prabhu baMdha ke abhAva se eraMDa phala ke bIja kI taraha udhrva gativAle hokara svabhAvataH sarala mArga dvArA lokAgra ko (mokSa ko) prApta hue| prabhu ke nirvANa se sukha kI chAyA kA bhI kabhI darzana nahIM karanevAle-nArakI jIvoM ko bhI kSaNa vAra (antarmuhUrta) ke lie sukha huaa| dasa hajAra zramaNoM (sAdhuoM) ko bhI, anazana vrata lene ke aura kSapakazreNI meM ArUr3ha hone ke bAda kevalajJAna prApta huaa| phira mana, vacana aura kAya ke yoga ko sarva prakAra se ruddhakara ve bhI RSabhadeva svAmI kI bhAMti hI parama pada ko prApta hue| cakravartI bharata vajrAhata kI bhAMti isa ghaTanA se mUrchita hokara pRthvI para gira pdd'e| iMdra unake pAsa baiThakara rUdana karane lgaa| devatAoM ne bhI iMdra : zrI AdinAtha caritra : 40 : Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA sAtha diyaa| mUrchita cakrI jaba caitanya hue taba unhoMne bhI pazupakSiyoM taka ko rulA denevAlA AkraMda karanA prAraMbha kiyaa| ____ jaba saba kA zoka rudana se kucha kama huA taba prabhu kA nirvANa mahotsava (nirvANakalyANaka) kiyA gayA aura prabhu kA bhautika zarIra bhI dekhate hI dekhate citA meM bhasmasAta ho gyaa| .. isa taraha eka mahAna AtmA hamezA ke lie saMsAra se mukta ho gye| apane aMtima bhava. meM saMsAra kA mahAna upakAra kara gaye aura saMsAra ko sukha kA vAstavika sthAna tathA usa sthAna para pahuMcane kA mArga dikhA gye| _ prabhu kI caurAsI lAkha pUrva kI Ayu isa prakAra pUrNa huii| 20 lAkha pUrva kumArAvasthA meM, 63 lAkha pUrva rAjya kA pAlana aura sukha bhoga meM, 1000 varSa chadmasthAvasthA meM 1000 varSa kama eka lAkhapUrva kevalI paryAya meN| unakA zarIra 500 dhanuSa UMcA thaa| . ___ bhagavAna kA dhArmika parivAra isa prakAra thA - 84 gaNadhara 84 gaNa;'. 84 hajAra sAdhu, 3 lAkha sAdhviyAM, 305000 zrAvaka, 554000 zrAvikAe~, 4750 caudaha pUrvadhArI zruta kevalI; 6 hajAra.avadhijJAnI, 20000 kevalajJAnI 20600 vaikriya labdhivAle, 12650 Rjumati manaHparyavajJAnI aura 12650 vAdI the| 20000 sAdhu aura cAlIsa hajAra sAdhviyA~ mokSa meM gyii| 22600 sAdhu anuttara vimAna meM gye| dharama 'bheda' abheda subhASakaM, suvavahAra ke nizcaya bhedakam / sakala pApa kukarma nikaMdakaM, RSabha vaMdana vAraka phaMdakam // AdinAtha hai prathama yatIzvara, karama khapAve aSTApada para / igazataaDa muni ziva pada saMge, vaMdana karie atIva umaMge / : zrI tIrthaMkara caritra : 41 : Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. zrI ajitanAtha caritra | arhantamajitaM vizva-kamalAkarabhAskaram / . amlAnakevalAdarza-saGkrAntajagataM stuve // bhAvArtha - saMsAra rUpI kamalasarovara ko prakAzita karane meM sUrya ke samAna aura jagata ko apane nirmala kevala jJAna dvArA jAnane meM darpaNa ke samAna zrI ajitanAtha svAmI kI maiM stuti karatA huuN| prathama bhava : samasta dvIpoM ke madhya meM nAbhi ke samAna jaMbUdvIpa hai| usameM mahAvideha kSetra hai| isa kSetra meM hamezA 'dukhamA sukhamA' nAmaka cauthA ArA vartatA hai| isI kSetra meM sItA nAmaka eka bar3I nadI thii| usake dakSiNa taTapara vatsa nAma kA deza thaa| vaha bahuta samRddhizAlI thaa| usameM susImA nAmakI nagarI thii| usakI suMdaratA ko dekhakara dekhanevAle svarga kI kalpanA karane lagate the| kaI kahate the pAtAlastha asura devoM kI yaha bhogavatI nagarI hai| kaI kahate the yaha devatAoM kI amarAvatI hai jo svarga se yahAM utara AyI hai aura kaI kahate the yaha to una donoM kI choTI bahana hai| pAtAla aura svarga meM unhoMne adhikAra kiyA hai| isane manuSya loka meM apanA sthAna banAyA hai| isI nagara meM vimalavAhana nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| vaha prajA ko saMtAna kI taraha pAlatA thA, poSatA thA aura unnata banAtA thaa| nyAya to usake jIvana kA pradIpa thaa| ora to ora vaha nijakRta anyAya bhI kabhI nahIM sahatA thaa| usake lie daMDa letA thA, prAyazcitta karatA thaa| prajA ke lie vaha sadA apanA sarvasva nyochAvara karane ko tatpara rahatA thaa| prajA bhI usako prANoM se jyAdA pyAra karatI thii| jahAM usakA pasInA giratA vahAM 1. dekho tIrthaMkara caritabhUmikA, peja 301 : zrI ajitanAtha caritra : 42 : Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajA apanA rakta bahA dene ko sadA taiyAra rahatI thii| vaha zatruoM ke lie jaisA vIra thA, vaisA hI namra aura yAcakoM ke lie dayAlu aura dAtA thaa| isIlie vaha yuddha vIra, dayAvIra aura dAnavIra kahalAtA thaa| rAja-dharma meM rahakara buddhi ko sthira rakha, pramAda ko choDa, jaise sarpa rAja amRta kI rakSA karatA hai vaise hI vaha pRthvI kI rakSA karatA thaa| . saMsAra meM vairAgyotpatti ke aneka kAraNa hote haiN| saMskArI AtmAoM ke aMtaHkaraNoM meM to prAyaH, jaba kabhI ve sAMsArika kAryoM se nivRtta hokara baiThe hote haiM, vairAgya ke bhAva udaya ho Ate haiN| __ rAjA vimalavAhana saMskArI thA, dharmaparAyaNa thaa| savere ke samaya, eka dina, apane jharokhe meM baiThe hue usako vicAra AyA, 'maiM kaba taka saMsAra ke isa bojhe ko uThAye phiruuNgaa| janmA, bAlaka huA-bAlyAvasthA dUsaroM kI saMrakSatA meM, khelana kUdane meM aura lAr3a pyAra meM khoyii| javAna huA - yuvatI patnI lAyA, viSayAnaMda nimagna huA, iMdriyoM kA dAsa banA, unmatta hokara bhoga bhogane lagA, dharma kI thor3I bahuta bhAvanAe~ jo lar3akapana meM prApta huI thii| unheM bhulA diyaa| magara usakA kyA pariNAma huA? pitA ke dehAMta ne saba sukha chIna liyaa| chiH vAstavika sukha to kabhI chinatA nahIM hai| vaha viSaya-sevana kA unmAda gayA magara sarvathA na mittaa| rAjyakArya ke bojha ke tale vaha daba gyaa| rAjA hone para duHkha aura ciMtA kI mAtrA bar3ha gyii| kaThora rAjyazAsana calAne meM kitanoM ko satAyA? kitanoM kA jI dukhAyA? uccAkAMkSA, rAjyalobha aura ahamanyatA ke kAraNa kitanoM ko duHkhI kiyA? yaha saba kucha kiyA kintu Atmasukha na milaa| aba pavana vikaMpita latApatra kI bhAMti yauvana kI caMcalatA bhI jAtI rahI aura rAjya varga kA unmAda bhI miTa gyaa| jina cIjoM ko maiM sukhadAyI samajhatA thA, jina bhogoM ke lie maiMne samajhA thA ki inheM bhoga DAlUMgA magara jaise ke taise hI haiN| merI hI bhogane kI zakti jAtI rahI; to bhI tRSNA na mittii|' .. pAThakagaNa! vivekI aura dharmI manuSyoM ke diloM meM aise vicAra prAyaH AyA hI karate haiN| bhartRhari ne aise hI vicAroM se prerita hokara likhA hai - : zrI tIrthaMkara caritra : 43 : Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhogA na bhuktA vayameva bhuktA - stapo na taptaM vayameva taptAH / kAlo na yAto vayameva yAtA - stRSNA na jIrNA vayameva jIrNAH / / . bhAva yaha hai ki, hamane bahuta kucha bhoga bhoge paraMtu bhogoM kA aMta na AyA; hAM hamArA aMta ho gyaa| hamane tApoM ko, duHkhoM ko nahIM sukhAyA paraMtu saMsAra ke tApoM ne zoka, cintAdi ne tapA-tapAkara hamAre zarIra ko kSINa kara diyaa| kAla-samaya samApta na huA, paraMtu hamArI Ayu samApta ho gyii| jisa tRSNA ke vaza meM hokara hamane apane kArya kiye vaha tRSNA to naSTa na huI magara hama hI naSTa ho gye| urdU ke kavi jauka ne kahA hai - para joka tUM na chor3egA isa pIsa jAla ko, yaha pIrA jAla gara tujhe cAhe to chor3a de| abhiprAya yaha hai ki, loga duniyA ko nahIM chodd'te| duniyA hI logoM . ko nikamme banAkara chor3a detI hai| . vimalavAhana vairAgya-bhAvoM meM nimagna thA, usI samaya usane sunA ki ariMdama nAmaka AcArya mahArAja vihAra karate hue Aye haiM aura udyAna meM Thahare haiN| isa samAcAra ko sunakara rAjA ko itanA harSa huA jitanA harSa dAne ke mohatAja ko atula saMpatti milane se yA bAMjhaM ko sagarbhA hone se hotA hai| vaha tatkAla hI bar3I dhUmadhAma ke sAtha AcArya mahArAja ko vaMdanA karane ke lie ravAnA huaa| udyAna ke samIpa pahuMcakara rAjA hAthI se utara gyaa| usane aMdara jAkara AcArya mahArAja ko vidhi pUrvaka vaMdana kiyaa| muni ke caraNoM meM pahuMcate hI rAjA ne anubhava kiyA ki, muni ke darzana usake lie, kAmabANa ke AghAta se bacAne ke lie vajramaya bakhtara ke samAna ho gaye haiM; usakA rAga-roga munidarzana-auSadha se miTa gayA hai| dveSa-zatru munidarzana-teja se bhAga gayA hai| krodha-agni darzana-megha se bujha gayI hai; mAnavRkSa ko darzanagaja ne ukhAr3a diyA hai; mAyA-sarpiNI ko darzanagarur3a ne Dasa liyA hai| lobhaparvata ko darzanavraja ne vidhvaMsa kara diyA hai; : zrI ajitanAtha caritra : 44 : Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohAMdhakAra ko darzanasUrya ne miTA diyA hai| rAjA ke aMtaHkaraNa meM eka abhUtapUrva AnaMda huaa| pRthvI ke samAna kSamA ko dhAraNa karanevAle AcArya mahArAja ne usako dharmalAbha diyaa| rAjA baiTha gyaa| AcArya mahArAja dharmopadeza dene lge| jaba upadeza samApta ho gayA, taba rAjA ne pUchA - 'dayAnAtha! saMsAra rUpI viSavRkSa ke anaMta duHkha rUpI phaloM ko bhogate hue bhI manuSyoM ko jaba vairAgya nahIM hotA; ve apane gharabAra nahIM chor3ate; taba Apane kaise rAjyasukha chor3akara saMyama grahaNa kara liyA?' muni ne apanI zAMta evaM gaMbhIra vANI meM uttara diyA - 'rAjan! saMsAra meM jo socatA hai usake lie pratyeka padArtha vairAgya kA kAraNa hotA hai aura jo nahIM socatA usake lie bhArI se bhArI ghaTanA bhI vairAgya kA kAraNa nahIM hotii| maiM jaba gRhastha thA taba apanI caturaMgiNI senA sahita digvijaya karane niklaa| eka jagaha bahuta hI suMdara bagIcA milaa| maiMne vahIM DerA DAlA aura eka dina bitaayaa| dUsare dina maiM vahAM se calA gyaa| kucha kAla ke bAda jaba. maiM digvijaya karake vApisa lauTA taba maiMne dekhA ki, vaha bagIcA naSTa ho gayA hai, sumana-saurabhapUrNa vaha bagIcA kaMTakAkIrNa ho rahA hai| usI samaya mere aMtaHkaraNa meM vairAgya - bhAvanA utthii| saMsAra kI asAratA aura usakA mAyAjAla merI AMkhoM ke sAmane khar3A huaa| maiMne, apane rAjya meM pahuMcate hI rAjya lar3ake ko sauMpa diyA aura nirvANa-prApti ke lie ciMtAmaNi ratna ke samAna phala denevAlI dIkSA, mahAmuni ke pAsa se grahaNa kara lii|' . . . . rAjA kA aMtaHkaraNa pahale hI saMsAra se unmukha ho rahA thaa| isa samaya usane ise chor3a dene kA saMkalpa kara liyaa| usane AcArya mahArAja se prArthanA kI - 'guruvarya! maiM jAkara rAjabhAra apane lar3ake ko saumUMgA aura kala phira Apake darzana kruuNgaa| Apase saMyama grahaNa kruuNgaa| kala taka Apa yahAM se vihAra na kreN|' AcArya mahArAjA ne rAjA kI prArthanA svIkAra kii| rAjA nagara meM gyaa| : zrI tIrthaMkara caritra : 45 : Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagara meM jAkara vimalavAhana ne apane maMtriyoM ko bulaayaa| unake sAmane apanI dIkSA lene kI icchA prakaTa kii| maMtriyoM ne khinna aMtaHkaraNa ke sAtha rAjA kI icchA meM anumodana diyaa| taba rAjA ne apane putra ko bulAyA aura use rAjabhAra grahaNa karane ke lie khaa| yadyapi usakA hRdaya bahuta duHkhI thA tathApi pitA kI AjJA ko usane sira para cddh'aayaa| vimalavAhana ne putra ko rAjasiMhAsana para biThAkara, AcArya mahArAja ke pAsa dUsare dina dIkSA le lii| inhoMne samiti, gupti, parisaha Adi kriyAoM ko nirdoSa karate hue apane mana ko sthira kiyaa| ve siddha, guru, bahuzruta, sthavira, tapasvI, zrutajJAna aura saMgha meM bhakti rakhate the| yahI unakA ina sthAnakoM kA ArAdhana thaa| inase aura anyAnya tIrthaMkara nAmakarma upArjana karanevAle sthAnakoM kA ArAdhana karake, tIrthaMkara nAmakarma upArjana kiyaa| unhoMne ekAvalI, ratnAvalI aura 'jyeSTha siMhaniSkrIDita' tathA 'kaniSTha siMha niSkrIDita' Adi uttama tapa kiye| aMta meM unhoMne do prakAra kI saMlekhanA aura anasana vrata grahaNa karake paMca parameSThI kA dhyAna karate hue deha kA tyAga kiyaa| dUsarA bhava : vahAM se Ayu pUrNa kara rAjA vimalavAhana, kA jIva 'vijaya' nAma ke anuttara vimAna meM, taiMtIsa sAgaropama kI Ayu vAlA deva huaa| vahAM ke devatAoM kA zarIra eka hAtha. kA hotA hai| unakA zarIra caMdrakiraNoM ke samAna ujjvala hotA hai| unheM abhimAna nahIM hotaa| ve sadaiva sukhazayyA meM sote rahate haiN| uttara kriyA kI zakti rakhate hue bhI usakA upayoga karake ve dUsare sthAnoM meM nahIM jaate| ve apane avadhijJAna se samasta lokanAlikA (caudaha rAjaloka kA) avalokana kiyA karate haiN| ve AyuSya ke sAgaropama kI saMkhyA jitane pakSoM se, yAnI tetIsa pakSa bItane para, eka bAra vAsa lete haiN| tetIsa hajAra varasa meM eka bAra unheM bhojana kI icchA hotI hai| jo zubha 1. dekho peja naM. 11 2. tapoM kA hAla jAnane ke lie dekho - 'zrI taporatna mahodadhiH 'tapavidhi saMcaya' : zrI ajitanAtha caritra : 46 : Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pudgaloM ke pariNamana se pUrNa ho jAtI hai| isI prakAra vimalavAhana rAjA ke jIva kA mI kAla bItane lgaa| taba Ayu meM chaH mahIne bAkI rahe taba dUsare devatAoM kI taraha unheM moha na huA, pratyuta puNyodaya ke nikaTa Ane se unakA teja aura bhI bar3ha gyaa| tIsarA bhava : . vinItA nagarI ke svAmI Adi tIrthaMkara zrI RSabhadeva svAmI ke bAda ikSvAku vaMza meM asaMkhya rAjA hue| usa samaya jitazatru vahAM ke rAjA the, vijayAdevI unakI rAnI thii| vijayAdevI ne hastI Adika caudaha svapna dekhe| vaha sagarbhA huii| vimalavAhana rAjA kA jIva vijayA vimAna se cyavakara, ratna kI khAni ke samAna vijayAdevI kI kUkha meM aayaa| usa dina vaizAkha kI zukla trayodazI thI aura caMdra kA yoga rohiNI nakSatra meM AyA thaa| inako garbha meM hI tIna jJAna (mati, zruti aura avadhi) the| usI dina rAta ko rAjA ke bhAI sumitra kI strI vaijayaMtI ko bhIjisakA dUsarA nAma yazomatI thA - ve hI caudaha svapna aaye| usakI kUkha meM bhAvI cakravartI kA jIva aayaa| . saverA hone para rAjA ko donoM ke svapnoM kI bAta mAlUma huii| rAjA ne nimattikoM se phala puuchaa| unhoMne nakSatrAdi kA vicAra karake svapnoM kA phala batAyA ki, vijayAdevI kI kUkha se tIrthaMkara janma leMge aura yazomatI ke garbha se ckrvrtii| iMdrAdi devoM ke Asana vikaMpita hue| unhoMne naMdIzvara dvIpa para jAkara cyavanakalyANaka kA utsava kiyaa| . jaba nau mahIne aura sAr3he ATha dina vyatIta hue taba mAgha zuklA aSTamI ke dina vijayAdevI ne, satya aura priya vANI jaise punya ko janma detI hai, vaise hI putraratna ko prasava kiyaa| muhUrta zubha thaa| sAre graha ucca ke the| nakSatra rohiNI thaa| putra ke paira meM hAthI kA cihna thaa| prasava ke samaya devI aura putra-donoM ko kisI prakAra kA kaSTa nahIM huaa| bijalI ke prakAza ke samAna kucha kSaNa (antarmuhUrta) ke lie tInoM bhuvana meM ujAlA ho gyaa| kSaNa : zrI tIrthaMkara caritra : 47 : Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAra ke lie usa samaya nArakI jIvoM ko bhI sukha huA / cAroM dizAoM meM prasannatA huii| logoM ke aMtaHkaraNa prAtaHkAlIna kamala kI bhAMti vikasita ho gye| dakSiNa vAyu maMda maMda bahane lgii| cAroM tarapha zubhasUcaka zakuna hone lge| kAraNa, mahAtmAoM ke janma se saba bAteM acchI hI hotI hai| chappana kumArikAoM ke Asana kaMpe aura ve prabhu kI sevA meM AyI / iMdrAdi devoM ke Asana vikaMpita hue| causaTha iMdroM ne Akara prabhu kA janmakalyANaka kiyaa| usI rAta ko vaijayaMtI ne bhI jaise gaMgA svarNakamala ko prakaTa karatI hai vaise hI eka putra ko janma diyaa| jitazatru rAjA ko yathA samaya samAcAra diye gye| rAjA ne bar3A harSa prakaTa kiyaa| usane prasannatA ke kAraNa rAjA- -vidrohiyoM aura zatruoM taka ko chor3a diyaa| zahara meM ye samAcAra phuNce| AnaMda - kolAhala se nagara paripUrNa ho gyaa| bar3e-bar3e sAmaMta aura sAhUkAra loga A-Akara apanI prasannatA prakaTa karate hue rAjA ko bheMTa dene lge| kisI ne ratnAbhUSaNa, kisIne bahu mUlya rezamI aura sanake vastra, kisI ne zastrAstra, kisIne hAthI ghor3e aura kisIne uttamottama kArIgarI kI cIjeM bheTa kiiN| rAjA ne unakI AvazyakatA na hote hue bhI apanI prajA ko prasanna rakhane ke lie saba prakAra kI bheTeM svIkAra kii| samasta nagara meM baMdanabAra bNdhe| dasa dina taka nagara meM rAjA ne utsava kraayaa| mAla kA mahasUla na liyA aura kisI ko daMDa bhI na diyaa| kucha dina bAda rAjA ne nAmakaraNa saMskAra ke lie mahotsava kiyaa| maMgala gIta gAye gye| bahuta soca vicAra ke bAda rAjA ne apane putra kA nAma 'ajita' rkhaa| kAraNa, jaba se yaha zizu kUkha meM AyA taba se rAjA apanI patnI ke sAtha causara khelakara kabhI nahIM jiite| bhrAtA ke putra kA nAma 'sagara' rakhA gyaa| 1 ajitanAtha svAmI apane hAtha kA aMgUThA cUsate the| unhoMne kabhI mAya (mAtA) kA dUdha nahIM piyaa| unake aMgUThe meM iMdra ko rakhA huA amRta : zrI ajitanAtha caritra : 48: Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaa| sabhI tIrthaMkaroM ke aMgUThe meM iMdra amRta rakhatA hai| dUja ke caMdramA kI taraha donoM rAjakumAra bar3hane lge| yogya Ayu hone para 'sagara' par3hane ke lie bheje gye| tIrthaMkara janma hI se tIna jJAnavAle hote haiN| isIlie mahAtmA ajitakumAra upAdhyAya ke pAsa adhyayana ke lie nahIM bheje gye| unakI bAlyAvasthA samApta huii| jaba unhoMne javAnI meM praveza kiyaa| unakA zarIra sAr3he cAra sau dhanuSa kA, saMsthAna samacaturasra aura saMhanana 'vajra RSabha nArAca' thaa| vakSasthala meM zrI vatsa kA cihna thaa| varNa svarNa ke samAna thaa| unakI kezarAzi yamunA kI taraMgoM ke samAna kuTila aura zyAma thii| unakA lalATa aSTamI ke caMdramA ke samAna damakatA thaa| unake gAla svarNa ke darpaNa kI taraha camakate the| unake netra nIle kamala ke samAna snigdha aura madhura the| unakI nAsikA dRSTi rUpI sarovara ke madhya bhAga meM sthita pAla ke samAna thii| unake hoTha biMbaphala ke jor3e se jAna par3ate the| suMdara AvarttavAle karNa sIpa se manohara lagate the| tIna rekhAoM se pavitra banA huA unakA kaMTha zaMkha ke samAna zobhatA thaa| hAthI ke kuMbhasthala kI taraha unake skaMdha UMce the| laMbI aura puSTa bhujAe~ bhujaMga kA bhrama karAtI thii| urasthala svarNazaila kI zilA ke samAna zobhatA thaa| nAmi mana kI taraha gahana thii| vajra ke madhya bhAga kI taraha unakA kaTi pradeza kRza thaa| unakI jAMgha bar3e hAthI kI sUMDa-sI sarala aura komala thii| donoM kumAra apane yauvana ke teja.aura zarIra ke saMgaThana se bahuta hI manohara dIkhate the| sagara apane rUpa aura parAkramAdi guNoM se manuSyoM meM pratiSThA pAtA, jaise iMdra devoM meM pAtA hai| aura ajita svAmI apane rUpa aura guNa se, meru parvata jaise sAre parvatoM meM adhika mAnada hai vaise hI, devalokavAsI, graiveyakavAsI aura anuttara vimAnavAsI devoM se evaM AhAraka zarIra se bhI adhika mAnanIya the| rAgarahita ajita prabhu ko rAjA ne aura iMdra ne byAha karane ke lie Agraha kiyaa| prabhu ne apane bhogAvalI karma ko jAna anumati dii| inakA byAha huaa| sagara kA bhI byAha ho gyaa| ye AnaMda se sukhopabhoga karane lge| jitazatru rAjA ko aura unake bhAI sumitra ko vairAgya ho AyA : zrI tIrthaMkara caritra : 49 : Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unhoMne apane putroM se, jinakI Ayu ke aThAraha lAkha pUrva samApta ho gaye the, kahA - 'putro! hama aba mokSa sAdhana karanA cAhate haiN| dharma, artha aura kAma puruSArtha hama bhalI prakAra sAdha cuke| isalie tuma yaha rAjya-bhAra grahaNa kro| [ajita rAjA hue aura sagara yuvarAja hokara rhe|] hameM dIkSA svIkAra karane kI anumati do|' .. ajitanAtha bole - 'he pitAjI! ApakI icchA zubha hai| agara bhogAvalI karma kA vighna bIca meM na AtA to maiM bhI Apake sAtha hI saMyama grahaNa kara letaa| pitA ke mokSa-puruSArtha sAdhana meM agara putra bAdhaka bane to vaha putra, putra nahIM hai| magara merI itanI prArthanA hai ki, Apa mere cAcAjI ko yaha bhAra soNpie| mere sira yaha bhAra na rkhie|' sumitra bole - 'maiM saMyama grahaNa karane ke zubha kAma ko nahIM chor3a sktaa| rAjya-bhAra mere liye asahya hai|' ajitakumAra - 'yadi Apa rAjya grahaNa nahIM karanA cAhate haiM to ghara hI meM bhAvayati hokara rhie| isase hameM sukha hogaa|' - rAjA bolA - 'he baMdhu! tuma Agraha karanevAle apane putra kI bAta maano| jo bhAva se yati-sAdhu hotA hai vaha bhI yati hI kahalAtA hai| aura tumhArA yaha bar3A putra tIrthaMkara hai, isake tIrtha meM tumhArI icchA pUrNa hogii| dUsarA putra cakravartI hai| inheM dharmAnukUla zAsana karate dekhakara tumheM atyaMta prasannatA hogii|' ___ yadyapi sumitra kI dIkSA lene kI bahuta icchA thI, tathApi unhoMne apane jyeSTha baMdhu kI AjJA mAnakara bhAvayati rUpa se ghara hI meM rahanA svIkAra kara liyaa| satya hai - ' satpuruSa apane gurujana kI AjJA ko kabhI nahIM ttaalte|' jitazatru rAjA ne prasanna hokara bar3e samAroha ke sAtha ajitakumAra kA rAjyAbhiSeka kiyaa| sabako bar3I prasannatA huii| bhalA vizvarakSaka svAmI prApta kara kisako prasannatA na hogI? phira ajitakumAra ne sagara ko yuvarAja pada diyaa| jitazatru rAjA ne dIkSA grahaNa kii| bAhya aura aMtaraMga zatruoM ko : zrI ajitanAtha caritra : 50: Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jItanevAle una rAjarSi ne akhaMDa vrata paalaa| kramazaH kevala jJAna huA aura aMta meM zailIzI dhyAna meM sthita una mahAtmA ne aSTa karmoM kA nAza kara parama pada prApta kiyaa| ajitanAtha svAmI samasta Rddhi siddhi sahita rAja karane lge| jaise uttama sArathI se ghor3e sIdhe calate haiM vaise hI ajita svAmI ke samAna dakSa aura zaktizAlI nRpa ko pAkara prajA bhI nIti mArga para calane lgii| unake zAsana meM pazuoM ke sivA koI baMdhana meM nahIM thaa| tAr3anA vAjiMtroM hI kI hotI thii| piMjare meM pakSI hI baMda kiye jAte the| abhiprAya yaha hai ki, prajA meM saba taraha kA sukha thaa| vaha nIti ke anusAra AcaraNa karatI thii| usameM ajita svAmI ke prabhAva se anIti kA leza bhI nahIM raha gayA thaa| unake pAsa sakala aizvarya thA to bhI unheM usakA abhimAna nahIM thaa| atula zarIra bala rakhate hue bhI unameM mada na thaa| anupama rUpa rakhate hue bhI unheM sauMdarya kA abhimAna nahIM thaa| vipula lAbha hote hue bhI unmattatA unake pAsa nahIM AtI thii| aneka pralobhana aura mada-mAtsarya ko bar3hAne vAlI sAmagriyoM ke hote hue bhI ve sabako upekSA kI dRSTi se dekhate the| tRNatulya samajhate the| isa prakAra rAjya karate hue ajita svAmI ne tirapana lAkha pUrva kA samaya vyatIta kiyaa| eka dina prabhu akele baiThe hue the| aneka prakAra ke vicAra unake aMtaHkaraNa meM uTha rahe the| aMta meM vairAgya bhAvanA kI lahara utthii| usa bhAvanA ne unake anyAnya samasta vicAroM ko bahA diyaa| hRdaya ke hI nahIM, samasta zarIra ke zirAM prazirA meM raga-raga aura reze reze meM vairAgya-bhAvanA ne adhikAra kara liyaa| saMsAra se unakA citta udAsa ho gyaa| jisa samaya ajita svAmI kA citta nirveda ho gayA thaa| usa samaya sArasvatAdi lokAMtika devatAoM ne Akara vinatI kI 'he bhagavan! Apa svayaMbuddha haiN| isalie hama Apako kisI taraha kA upadeza dene kI dhRSTatA to nahIM karate paraMtu prArthanA karate haiM ki, Apa dharma tIrtha claaie|' devatA caraNavaMdanA kara cale gye| ajita svAmI ne manonukUla anurodha : zrI tIrthaMkara caritra : 51 : Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dekha, bhogAvalI karmoM kA kSaya samajha, tatkAla hI sagara kumAra ko bulAyA aura kahA - 'baMdhu! mere bhogakarma samApta ho cuke haiN| aba maiM saMsAra se tairane kA kArya karUMgA-dIkSA luuNgaa| tuma isa rAjya ko grahaNa kro| .. sagarakumAra ke hRdaya para mAnoM vajra giraa| duHkha se unakA ceharA zyAma ho gyaa| netroM se azrujala barasane lge| bhalA svacchaMdatApUrvaka sukhabhoga ko chor3akara kauna manuSya uttaradAyitva kA bojhA apane sira lenA cAhegA? unhoMne gadgad kaMTha hokara namratA pUrvaka kahA - 'deva! maiMne kauna sA aisA aparAdha kiyA hai ki, jisake kAraNa Apa merA isa taraha tyAga karate haiM? yadi koI aparAdha ho bhI gayA ho to Apa usake lie mujhe kSamA kreN| pUjya puruSa apane choToM ko unake aparAdhoM ke lie sajA dete haiM, unakA tyAga nahIM krte| vRkSa kA sira AkAza taka pahuMcatA ho, paraMtu chAyA naM detA ho, to vaha nikammA hai| ghanaghaTA chAyI ho paraMtu barasatI na ho to vaha nikammI hai| parvata mahAna ho magara usameM jalasrota na ho to vaha nikammA hai| puSpa suMdara ho paraMtu sugaMdha-vihIna ho to nikammA hai| isI taraha tumhAre binA yaha rAjya mere liye bhI nikammA hai| Apa mukti ke lie saMsAra kA tyAga karate haiM, maiM ApakI caraNasevA ke lie saMsAra chodduuNgaa| maiM mAtA, putra, patnI sabako chor3a sakatA hUM; paraMtu Apako nahIM chor3a sktaa| yahAM maiM yuvarAja hokara ApakI AjJA pAlatA thA, vahAM ziSya hokara ApakI sevA kruuNgaa| yadyapi maiM ajJa aura zakti-hIna hUM to bhI Apake sahAre, usa bAlaka kI taraha jo gAya kI pUMcha pakar3akara nadI pAra ho jAtA hai, maiM bhI saMsAra sAgara se pAra ho jaauuNgaa| maiM Apake sAtha dIkSA lUMgA, Apake sAtha vana vana phirUMgA, Apake sAtha aneka prakAra ke duHsaha kaSTa sahUMgA, magara Apako chor3akara rAjyasukha bhogane ke lie maiM yahAM na rhuuNgaa| ataH pUjyavara! mujhe sAtha liijie|' jisake pratyeka zabda se prabhu-vichoha kI AMtarika duHsaha vedanA prakaTa ho rahI thI, jisakA hRdaya isa bhAvanA se TUka-TUka ho rahA thA ki, bhagavAna mujhe chor3akara cale jAyeMge; usa mohamugdha sagara kumAra ko prabhu ne apanI svAbhAvika amRtasama vANI meM kahA - 'baMdhu! mohAdhIna hokara mere : zrI ajitanAtha caritra : 52 : Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtha Ane kI bhAvanA anucita hai| moha Akhira duHkhadAyI hai| hAM dIkSA lene kI tumhArI bhAvanA zreSTha hai| saMsAra sAgara se pAra utarane kA yahI eka sAdhana hai| to bhI abhI tumhArA samaya nahIM AyA hai| abhI tumhAre bhogAvalI karma avazeSa hai| unheM bhoge binA tuma dIkSA nahIM le skte| ataH he yuvarAja! kramAgata apane isa rAjyabhAra ko grahaNa karo, prajA kA pAlana karo, nyAya se zAsana karo aura mujhe saMyama lene kI anumati do|' sagarakumAra stabdha hokara prabhu ke mukha kI ora dekhane lgaa| kyA karanA aura kyA nahIM? usake hRdaya kI ajaba hAlata thii| eka ora svAmIvichoha kI vedanA thI aura dUsarI tarapha svAmI kI AjJA bhaMga hone kA khayAla thaa| vaha donoM se eka bhI karanA nahIM cAhatA thaa| na vichoha-vedanA sahane kI icchA thI aura na AjJA mor3ane hI kii| magara donoM paraspara virodhI bAteM eka sAtha kaise hotI? dina rAta kA mela kaise saMbhava thA? Akhira kumAra ne vichoha-vedanA ko, AjJA mor3ane se jyAdA acchA smjhaa| 'gurujanoM kI AjJA mAnanA hI saMsAra meM zreSTha hai| isalie prabhu se vilaga hone meM sagarakumAra kA hRdaya khaMDa-khaMDa hotA thA to bhI usane prabhu kI AjJA zirodhArya kI ora bhagna svara meM kahA - 'prabho! ApakI AjJA zirasAvaMdya hai|' prabhu ne sagarakumAra ko rAjyAdhikArI banAyA aura Apa varSIdAna dene meM pravRtta hue| iMdra kI AjJA se tiryajUMbhaka nAmavAle devatA, deza meM se aisA dhana lA lAkara cauka meM, caurAhoM para, tirAhoM para aura sAdhAraNa mArga meM jamA karane lage jo svAmI binA kA yA jo pRthvI meM gar3A huA thA, jo parvata kI guphAoM meM thA, jo zmazAna meM thA aura jo gire hue makAnoM ke nIce dabA huA thaa| dhana jamA ho jAne ke bAda saba tarapha DhiMDorA piTavA diyA gayA ki, loga AveM aura jinheM jitanA dhana cAhie ve utanA le jaaveN| prabhu sUryodaya se bhojana ke samaya taka dAna dete the| loga Ate the aura utanA hI dhana grahaNa karate the jitanI hI unako AvazyakatA hotI thii| vaha samaya hI aisA thA ki, loga muphta kA dhana, binA jarUrata lenA pasaMda nahIM karate the| prabhu roja : zrI tIrthaMkara caritra : 53 : Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka karor3a ATha lAkha svarNa mudrAe~ dAna meM dete the| isase jyAdA kharca ho itanA yAcaka hI na Ate the aura isase kama bhI kabhI kharca nahIM hotA thaa| kucha milAkara eka varSa meM prabhu ne tIna sau aTThAsI karor3a assI lAkha svarNa mudrAe~ dAna meM dI thii| jaba dAna dene kA eka varSa samApta ho gayA taba saudharmendra kA Asana kaaNpaa| usane avadhijJAna dvArA isakA kAraNa jaanaa| vaha apane sAmAnika devAdi ko sAtha meM lekara prabhu ke pAsa aayaa| anyAnya iMdrAdi deva bhI vinitA nagarI meM A gye| devatAoM aura manuSyoM ne milakara dIkSA mahotsava kiyaa| prabhu suprabhA nAma kI pAlakhI meM savAra karAye gye| bar3I dhamadhAma ke sAtha pAlakhI ravAnA huii| lakSAvadhI suranara pAlakhI ke sAtha cle| devAMganAe~ aura vinitA nagarI kI kula-kAminiyAM, maMgala gIta gAtI huI pIche-pIche calane lgii| julUsa aMta meM 'sahasAmravana nAmaka udyAna meM phuNcaa| bhagavAna vahAM pahuMcakara zibikA se utara gye| phira zarIra para se unhoMne sAre vastrAbhUSaNa utAra diye aura iMdra kA diyA huA adUSita devadUSya vastra dhAraNa kiyaa| usa dina mAgha mahinA thA, caMdramA kI car3hatI huI kalA kA zukla pakSa thA; navamI tithi thI; caMdra rohiNI nakSatra meM AyA thaa| usa samaya saptacchada vRkSa ke nIce chaTTha tapa karake sAyaMkAla ke samaya prabhu ne paMca muSTi loca kiyaa| iMdra ne apane uttarIya vastra meM kezoM ko liyA aura unheM kSIra samudra meM pahuMcA diyaa| prabhu siddhoM ko namaskAra kara tathA sAmAyika kA uccAraNa kara, siddhazilA taka pahuMcAne yogya dIkSAvAhana para ArUr3ha hue| usI samaya bhagavAna ko manaHparyAyajJAna huaa| anyAnya eka hajAra rAjAoM ne bhI usI samaya cAritra grahaNa kiyaa| __ acyutendrAdi devanAyakoM aura sagarAdi narendroM ne vividha prakAra se bhaktipuraHsara prabhu kI stuti kii| phira iMdra apane devoM sahita naMdIzvara dvIpa ko : zrI ajitanAtha caritra : 54 : Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaye aura sagara vinitA nagarI meM gyaa| dUsare dina prabhu ne brahmadatta rAjA ke ghara kSIra se cha? tapa.kA pAraNA kiyaa| tatkAla hI devatAoM ne brahmadatta ke AMgana meM sAr3he bAraha karor3a svarNa mudrAoM kI aura pavana-vitADilatA pallavoM kI zobhA ko haranevAle bahu mUlya suMdara vastroM kI vRSTi kI; duMdubhinAda se AkAza maMDala ko guMjA diyA: sugaMdhita jala kI vRSTi kI aura paMcavarNI puSpa brsaaye| phira unhoMne bar3e harSa ke sAtha kahA - 'yaha prabhu ko dAna dene kA phala hai| aise supAtra dAna se kevala aihika saMpadA hI nahIM milatI hai balke isake prabhAva se koI isI bhava meM mukta bhI ho jAtA hai, koI dUsare bhava meM mukta hotA hai, koI tIsare bhava meM siddha banatA hai aura koI kalpAtIta' kalpoM meM utpanna hotA hai| jo prabhu ko bhikSA lete dekhate haiM ve bhI devatAoM ke samAna nIroga zarIravAle ho jAte haiN|' jaba bhagavAna brahmadatta ke ghara se pAraNA karake cale gaye, taba usI samaya brahmadatta ne jahAM bhagavAna ne pAraNA kiyA thA vahAM eka vedI banavAyI, . usa para chatrI cunavAyI aura hamezA vahAM yaha bhaktibhAva se pUjA karane lgaa| . bhagavAna IryA samiti kA pAlana karate hae vihAra karane lge| kabhI bhayAnaka vana meM, kabhI saghana jhAr3iyoM meM, kabhI parvata ke sarvocca zikhara para aura kabhI sarovara ke tIra para, kabhI nAnA vidhi ke phUla phUloM ke vRkSoM se pUrita udyAna meM aura kabhI vRkSa vihIna marusthala meM, sabhI sthAnoM meM nizcala bhAva se, zIta, ghAma aura varSA kI bAdhAoM kI kucha paravAha na karate hue prabhu ne dhyAna aura kAryotsarga meM apanA samaya bitAnA prAraMbha kiyaa| ___ caturtha, aSTama; dazama, mAsika, cAturmAsika, aSTamAsika Adi ugra tapa sabhI prakAra ke abhigrahoM sahita, karate hue bhagavAna ne bAraha varSa vyatIta kiye| bAraha varSa ke bAda bhagavAna punaH sahasAmravana nAmaka udyAna meM Akara saptacchada vRkSa ke nIce kAryotsarga dhyAna meM nimagna hue| 'apramattasaMyata' nAmake sAtaveM guNasthAna se pramu kramazaH kSINamoha' nAma ke guNasthAna ke aMta 1. graiveyaka aura anuttara vimAna ko kalpAtIta kahate haiN| : zrI tIrthaMkara caritra : 55 : Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM phuNce| vahAM pahuMcate hI unake sabhI ghAti karma naSTa ho gye| pauSa zukla ekAdazI ke dina caMdra jaba rohiNI nakSatra meM AyA taba prabhu ko 'kevalajJAna' utpanna ho gyaa| isa jJAna ke hote hI tIna loka meM sthita tIna kAla ke sabhI bhAvoM ko prabhu pratyakSa dekhane lge| saudharmendra kA Asana kaaNpaa| usane prabhu ko jJAna huA jAna siMhAsana se utarakara stavanA kii| phira vaha apane devoM sahita sahasAmravana meM aayaa| anyAnya iMdrAdi deva bhI aaye| sabane milakara samavasaraNa kI racanA kii| bhagavAna caityavRkSa kI pradakSiNA de, 'tIrthAyanamaH' isa vAkya se tIrtha ko namaskAra kara madhya ke siMhAsana para pUrva dizA meM mukha karake baitthe| vyaMtara devoM ne tInoM ora prabhu ke pratibiMba rkhe| ve bhI asalI svarUpa ke samAna dikhane lge| bAraha parSadAe~ apane-apane sthAna para baiTha gyii| sagara ko bhI ye samAcAra mile| vaha bar3I dhUmadhAma ke sAtha prabhu kI vaMdanA karane ke lie AyA aura bhaktipUrvaka namaskAra kara apane yogya sthAna para baiTha gyaa| iMdra aura sagara ne prabhu kI stuti kii| . ___bhagavAna ne dezanA dii| zrImad hemacaMdrAcArya ne isa dezanA meM dharmadhyAna kA varNana kiyA hai aura usake cauthe pAye saMsthAna-vicaya kA-jisameM jaMbUdvIpa kI, racanA meruparvata Adi kA ullekha hai - varNana vistArapUrvaka kiyA hai| ___ dezanA samApta hone para sagara cakravartI ke pitA vasumitra ne jo aba taka bhAvayati hokara rahe the - prabhu se dIkSA le lii| ... isake bAda gaNadhara nAmakarmavAle aura zreSTha buddhivAle siMhasena Adi paMcAnave muniyoM ko samasta Agama rUpa vyAkaraNa ke pratyAhAroM kI sI utpatti, vigama aura dhrovya rUpa tripadI sunaayii| rekhAoM ke anusAra jaise citrakAra citra khIMcatA hai vaise hI tripadI ke anusAra gaNadharoM ne cauhada pUrva sahita dvAdazAMgI kI racanA kii| zrI ajitanAtha bhagavAna ke tIrtha kA adhiSThAtA 'mahAyakSa nAma kA yakSa huA aura adhiSThAtrI devI huI 'ajitabalA | yakSa. kA varNa zyAma hai, : zrI ajitanAtha caritra : 56 : Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAhana hAthI kA hai, hAtha ATha hai| devI kA raMga svarNasA hai| usake hAtha cAra haiN| vaha lohAsanAdhirUDha hai| bhramaNa karate hue eka bAra bhagavAna kauzAMbI nagarI ke pAsa aaye| vahAM samavasaraNa kI racanA huii| bhagavAna ne dezanA denI zurU kii| usI samaya eka brAhmaNa patipatnI aaye| ve bhagavAna ko namaskAra kara, parikramA de, baiTha gye| ___jaba dezanA samApta huI taba brAhmaNa ne pUchA - 'bhagavan! yaha isa mAMti kaise hai? bhagavAna ne uttara diyA - 'yaha samyaktva kI mahimA hai| yahI sAre aniSToM ko naSTa karane kA aura sAre artha kI siddhiyoM kA eka prabala kAraNa hai| aihika hI nahIM pAramArthika mahAphala mukti aura tIrthaMkara pada bhI isIse milatA hai|' . brAhmaNa sunakara harSita huA aura praNAma karake bolA - 'yaha aisA hI hai| sarvajJa kI vANI kabhI anyathA nahIM hotii|' - zrotAoM ke lie yaha praznottara eka rahasya thA, isalie mukhya gaNadhara ne, yadyapi isakA abhiprAya samajha liyA thA tathApi parSadA ko samajhAne ke hetu se, prabhu se prazna kiyA - 'bhagavan! brAhmaNa ne kyA prazna kiyA aura Apane kyA uttara diyA? kRpA karake spaSTatayA smjhaaiye|' . prabhu ne kahA - 'isa nagara se thor3I hI dUra eka zAligrAma nAma kA agrahAra' hai| vahAM dAmodAra nAma kA eka brAhmaNa rahatA thaa| usake eka putra thA usakA nAma zuddhabhaTa thaa| sulakSaNA nAmaka kanyA ke sAtha usakA byAha huA thaa| dAmodara kA dehAMta ho gyaa| zuddhabhaTa ke pAsa jo dhana saMpatti thI vaha daivadurvipAka se naSTa ho gyii| vaha dAne dAne kA mohatAja ho gyaa| becAre ke pAsa khAne ko anna kA dAnA aura zarIra Dhakane ko phaTA purAnA kapar3A taka na rhaa| Akhira eka dina kisI ko kucha na kahakara vaha ghara se cupacApa nikala gyaa| apanI priya patnI taka ko na batAyA ki, vaha kahAM jAtA hai| 1. dAna meM milI huI jamIna para jo gAMva basAyA jAtA hai use agrahAra kahate haiN| : zrI tIrthaMkara caritra : 57 : Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sulakSaNA becArI bar3I duHkhI huii| magara kyA karatI? usakA koI vaza nahIM thaa| vaha ro-ro kara apane dina nikAlane lgii| .. . caumAsA nikaTa AyA taba vipulA nAmaka sAdhvIjI usake ghara caumAsA nirgamana karane ke lie aayii| sulakSaNA ne unheM rahane kA sthAna diyaa| sAdhvI kI saMgati se sulakSaNA kA udvegamaya mana zAMta huA aura usane samyaktva grahaNa kiyaa| sAdhvI ne sulakSaNA ko dharmazikSA bhI yathocita dii| cAturmAsa bItane para sAdhvIjI anyatra vihAra kara gyii| sulakSaNA dharmadhyAna meM apanA samaya bitAne lgii| kucha kAla ke bAda zuddhabhaTa dravya kamAkara apane ghara aayaa| usane pUchA- 'priye! tune mere viyoga ko kaise sahana kiyA?' usane uttara diyA - 'maiM Apake viyoga meM rAta-dina rotI thii| rone ke sivA mujhe kucha nahIM sUjhatA thaa| annajala chUTa gayA thaa| thor3e jala kI machalI kI taraha tar3apatI thii| dAvAnala meM phaMsI huI hariNI kI taraha maiM vyAkula thii| zarIra sUkha gayA thaa| jIvana kI ghar3iyAM ginatI thii| aise samaya meM vipulA nAmaka eka sAdhvIjI cAturmAsa bitAne ke lie yahA aayii| unakA AnA mere hRdayaroga ko miTAne meM amRtasama phaladAyI huaa| unhoMne mujhe dharmopadeza dekara zAMta kara diyaa| samaya para unhoMne mujhe samyaktva dhAraNa kraayaa| yaha samyaktva saMsAra-sAgara se tairane meM naukA ke samAna hai|' brAhmaNa ne pUchA - 'vaha samyaktva kyA hai?' sulakSaNA ne uttara diyA - 'sacce deva ko deva mAnanA, sacce guru ko guru mAnanA aura sacce dharma ko dharma mAnanA hI samyaktva hai|' zuddhabhaTa ne pUchA - 'amuka saccA hai, yaha bAta hama kaise jAna sakate haiN|' sulakSaNA ne uttara diyA - 'jo sarvajJa hoM, rAgAdi doSoM ko jItanevAle ho aura yathAsthita artha ko kahanevAle hoM; ve hI sacce deva hote haiN| jo mahAvratoM ke dhAraka hoM, dhairyavAle hoM, parisahajayI hoM, bhikSAvRttiM se prAsuka AhAra grahaNa karanevAle hoM, niraMtara samabhAvoM meM rahanevAle hoM aura dharmopadezaka : zrI ajitanAtha caritra : 58 : Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoM ve hI sacce guru hote haiN| jo durgati meM par3ane se jIvoM ko bacAtA hai vaha dharma hai| yaha saMyamAdi daza prakAra kA hai|' strI ne phira kahA - 'zama, saMvega, nirveda, anukaMpA aura AstikatA ye pAMca lakSaNa samyaktva ko pahacAnane ke haiN|' strI kI bAteM zuddhabhaTa ke hRdaya meM jama gyii| usane kahA - 'priye! tuma bhAgyavatI ho ki, tumheM ciMtAmaNI ratna ke samAna samyaktva prApta huA hai|' zuddha bhAvanA bhAte aura kahate hue zuddhabhaTa ko bhI samyaktva kI prApti ho gyii| donoM zrAvaka-dharma kA pAlana karane lge| agrahAra ke anyAnya brAhmaNa inakA upahAsa karane lage aura tiraskAra pUrvaka kahane lage ki - 'ye kulAMgAra kulakramAgata dharma ko chor3akara zrAvaka ho gaye haiN| magara inhoMne kisI kI paravAha na kii| ye apane dharma para dRr3ha rhe| eka bAra saradI ke dinoM meM brAhmaNa caupAla meM baiThe hue agni tApa rahe the| zuddhamaTa bhI apane putra ko goda meM lekara phiratA huA udhara calA gyaa| usako dekhakara sAre brAhmaNa cillA uThe, 'dUra ho! dUra ho! hamAre sthAna ko apavitra na kro|' . zuddhabhaTa ko krodha ho AyA aura usane yaha kahate hue apane lar3ake ko Aga meM pheMka diyA ki yadi jainadharma saccA hai aura samyaktva vAstavika mahimAmaya. hai to merA putra agni meM na jlegaa| . . . saba cihuMka uThe aura kheda tathA Akroza ke sAtha kahane lage - 'aphasosa! isa duSTa brAhmaNa ne apane bAlaka ko jalA diyaa|' - vahAM koI samyaktvAn devI rahatI thii| usane bAlaka ko bacA liyaa| usa devI ne pahale manuSya bhava meM saMyama kI virAdhanA kI thI, isase marakara vaha vyaMtarI huI thii| usane eka kevalI se pUchA thA - 'mujhe bodhilAbha kaba hogA?' kevalI ne uttara diyA thA - 'tUM sulabhabodhi hogI, tujhe samyaktva kI prApti ke lie bhalI prakAra se samyaktva kI ArAdhanA karanI pdd'egii| tabhI se devI samyaktva prApti ke prayatna meM rahatI thii| usa dina samyaktva kA prabhAva dikhAne ke lie hI usane bacce kI rakSA kI thii| : zrI tIrthaMkara caritra : 59: Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brAhmaNa yaha camatkAra dekhakara vismita hue| usa dina se unhoMne zuddhabhaTa kA tiraskAra karanA chor3a diyaa| zuddhabhaTa ne ghara jAkara sulakSaNA se yaha bAta khii| sulakSaNA ne kahA-'Apane aisA kyoM kiyA? yaha to acchA huA ki daivayoga se koI vyaMtara deva vahAM thA jisane bAlaka ko bacA liyaa| yadi na hotA to hamArI kitanI hAni hotI ? hamArA bAlaka jAtA aura sAtha hI mUrkha loga jainadharma kI bhI avahelanA karate / samyaktva to satya-mArga dikhAnevAlA eka siddhAMta hai| yaha koI camatkAra dikhAne kI cIja nahIM hai| ataH he Aryaputra! Age se Apa aisA kArya na kreN|' phira apane pati ko dharma meM dRr3ha banAne ke lie sulakSaNA. usako lekara yahAM aayii| brAhmaNa ne mujhase prazna kiyA aura maiMne uttara diyA ki, yaha prabhAva samyaktva kA hI hai| zuddhabhaTa ne sulakSaNA sahita dIkSA lii| anukrama se donoM kevala jJAna prApta kara mokSa meM gye| ajitanAtha svAmI ko kevalajJAna huA taba se vihAra karate the aura upadeza dete the| unake saba milAkara paMcAnave gaNadhara the, eka lAkha muni the, tIna lAkha tIsa hajAra sAdhviyAM thIM, tIna hajAra sAta sau vIza caudaha pUrvadhArI the, bAraha hajAra pAMcaso (pacAsa) manaHparyavajJAnI the, nau hajAra cAra sau avadhijJAnI the, bAraha hajAra cAra sau vAdI the, bIsa hajAra cAra sau vaikriyaka labdhivAle the, do lAkha aThAnave hajAra zrAvaka the aura pAMca lAkha paiMtAlIsa hajAra zrAvikAe~ thiiN| dIkSA lene ke bAda caurAzI lAkha varSa kama eka lAkha pUrva samaya huA taba, bhagavAna apanA nirvANa nikaTa samajhakara sammeta zikhara para gye| jaba unakI bahattara lAkha pUrva varSa kI Ayu samApta huI taba unhoMne eka hajAra sAdhuoM ke sAtha, pAdopagamana anazana kiyaa| usa samaya eka sAtha sabhI iMdra ke Asana kaaNpe| ve avadhijJAna dvArA prabhu kA nirvANaM samaya nikaTa jAna : zrI ajitanAtha caritra : 60 : Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammeta zikhara para Aye aura devatAoM sahita pradakSiNA dekara prabhu kI sevA karane lge| .. jaba pAdopagamana anazana kA eka mAsa pUrNa huA taba prabhu kA nirvANa ho gyaa| usa dina caitra zukla paMcamI kA dina thA; caMdramA mRgazira nakSatra meM AyA thaa| iMdrAdi devoM ne milakara prabhu kA nirvANa-kalyANaka kiyaa| unakA zarIra 450 dhanuSa UMcA thaa| prabhu ne aThAraha lAkha pUrva kaumArAvasthA meM, tarepana lAkha pUrva caurAsI lAkha varSa rAjya karane meM, bAraha varasa chadmasthAvasthA meM aura caurAsI lAkha bAraha varSa kama eka lAkha pUrva kevala jJAnAvasthA meM bitAye the| isa taraha bahattara lAkha pUrva varSa kI Ayu samApta kara bhagavAna ajitanAtha, RSabhadeva prabhu ke nirvANa ke pacAsa lAkha karor3a sAgaropama varSa ke bAda mokSa meM gye| .. tIna ___ eka jagaha tIna cIjeM par3I thii| moma, suI aura bAla, . nIce liMkhA thA. . .momabattI ke nIce likhA thA- 'merI taraha pIghalakara dUsaroM ko prakAza dete jAIe' to AtmA unnatti ke zikhara sara kara skegaa| suI ke nIce likhA thA- 'suI kI taraha apane doSoM ko khulle karate raho para dUsaroM ke doSa rUpI chidroM ko baMdha karate karavAte rho|' jisase karma nirjarA kA lAbha milatA rhegaa| - bAloM ke nIce likhA thA- 'hamAre jaise apane Apako lacIle aura mulAyama namra rakho, jisase kisI se kalaha ho hI nahIM aura AtmA azubha karma se bacA rhegaa| : zrI tIrthaMkara caritra : 61 : Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. zrI saMbhavanAtha caritra vidhabhavyajanArAma-kulyAtulyAjayanti tAH / dezanAsamaye vAcaH, zrIsambhava-jagatpateH // 31 // - bhAvArtha - dharmopadeza karate samaya jinakI vANI vizva ke bhavyajana rUpI bagIce ko sIMcane ke lie nAlI ke samAna hai| ve zrI saMbhavanAtha bhagavaMta ke vacana jaya ko prApta ho rahe haiN| . trailokyaprabhave puNyasambhavAya bhavacchide / zrIsambhavajinendrAya mano bhavabhide namaH // bhAvArtha - tIna loka ke svAmI, pavitra janma vAle, saMsAra ko chedanevAle aura kAmadeva ko bhedanevAle zrI saMbhavanAtha jinendra ko maiM namaskAra karatA huuN| prathama bhava : dhAtakI khaMDa ke airAvata dvIpa meM kSemaparA nAmaka nagara thaa| vahAM ke rAjA kA nAma vipulavAhana thaa| vaha sAkSAt iMdra ke samAna zakti-vaibhava-zAlI thaa| zakti hote hue bhI use kisI taraha kA mada na thaa| gAya jaise vachar3e kI yA mAlI jaise apane bagIce kI rakSA karatA hai vaise hI vaha prajA kI rakSA karatA thaa| vaha pUrNa dharmAtmA thaa| deva-zrI arahaMta, guru-zrI nigraMtha aura dharmadayAmaya kI vaha bhalI prakAra se bhakti tathA upAsanA karatA thaa| usakI prajA bhI prAyaH usakA anusaraNa karanevAlI thii| ___ bhAvI prabala hotA hai| honahAra ke Age kisI kA jora nahIM cltaa| eka bAra bhayaMkara duSkAla pdd'aa| deza meM anna-kaSTa bahuta bar3ha gyaa| loga bhUkha ke mAre tar3apa tar3apakara marane lge| rAjA yaha dazA na dekha skaa| usane apane kAma karanevAloM ko : zrI saMbhavanAtha caritra : 62 : Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AjJA de dI ki, koThAra meM jitanA anAja hai sabhI deza ke bhUkhe logoM meM bAMTA jAya, muniyoM ko prAsuka AhAra pAnI mile isakI vyavasthA ho aura jo zrAvaka sarvathA nirdhana haiM, unheM rAjya ke rasor3e meM bhojana karAyA jaay| itanA hI nahIM muniyoM ko, eSaNIya, kalpanIya aura prAsuka AhAra apane hAthoM se dene aura anyAnya zrAvakoM ko, apane sAmane bhojana karAkara, saMtoSa-lAbha karAne lgaa| isa bhAMti jaba taka duSkAla rahA taba taka vaha sAre deza kI aura khAsa kara samasta saMgha kI bhalI prakAra se sevA karatA aura use saMtoSa detA rhaa| isase usane tIrthaMkara nAmakarma baaNdhaa| eka bAra vaha chatapara baiThA huA thaa| saMdhyA kA samaya thaa| AkAza meM badalI chAyI huI thii| dekhate hI dekhate jora kI havA calI aura badalI chinna bhinna ho gyii| usane socA, isa badalI kI taraha saMsAra kI sArI vastue~ chinna bhinna ho jAyagI, mauta hara ghar3I sira para savAra rahatI hai, vaha na jAne kisa samaya dhara dbaaygii| vaha nahIM AtI hai taba taka AtmakalyANa kara lenA hI zreSTha hai| dUsare dina vipulavAhana ne bahuta bar3A darabAra kiyA, usameM apane putra ko rAjya siMhAsana para biThAyA aura phira svayaMprabhasUri ke pAsa jAkara dIkSA le lii| . ___.. rAjA muni ne rAjya kI bhAMti hI aneka prakAra ke upasarga sahate hue bhI saMyama kA pAlana kiyA aura aMta meM ve anazana kara, Ayu pUrNa kara, Anata nAmake naveM devaloka meM utpanna hue| yaha dUsarA bhava huaa| tRtIya bhava :. isI jaMbUdvIpa ke pUrva bharatArddha meM zrAvastI nAma kA zahara thaa| usameM jitArI nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usameM nAma ke anusAra guNa bhI the| usake senAdevI nAma kI paTarAnI thii| vaha itanI guNavatI thI ki, loga unako jitArI kA senApati kahA karate the| isI rAnI ko phAlguna mAsa kI aSTamI ke dina, mRgazira nakSatra meM caMdramA kA yoga : zrI tIrthaMkara caritra : 63 : Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ane para caudaha svapna aaye| usI samaya vipulavAhana kA jIva apanI devaAyu pUrNa kara rAnI senAdevI ke garbha meM aayaa| usa samaya kSaNa bhara ke lie nArakiyoM ko bhI sukha huaa| svapna dekhate hI devI jAgRta huI aura uThakara rAjA ke pAsa gyii| rAjA ko svapna sunaaye| rAjA ne kahA - 'he devI! ina svapnoM ke prabhAva se tumhAre eka aisA putra hogA jisakI tIna loka pUjA kreNge|' iMdroM kA Asana kaaNpaa| unhoMne devoM sahita naMdIvara dvIpa jAkara cyavanakalyANaka kiyaa| svapna kA artha sunakara mahiSI ko itanA harSa huA, jitanA harSa megha kI garjanA sunakara mayUrI ko hotA hai| avazeSa rAta unhoMne jAgakara. hI bitaayii| jaba nau mahIne aura sAr3hesAta dina vyatIta hue taba senAdevI ne jarAyu aura rudhira Adi doSoM se varjita putra ko janma diyaa| unakA cihna aJca kA thaa| unakA varNa svarNa ke samAna thaa| usa dina mArgazIrSa zulkA caturdazI kA dina thA, caMdramA mRgazira nakSatra meM AyA thaa| janma hote hI tIna loka meM aMdhakAra ko nAza karanevAlA prakAza huaa| nArakI jIvoM ko bhI kSaNa bhara ke lie sukha huaa| sAre graha ucca sthAna para aaye| sArI dizAyeM prasanna ho gyii| sukhakara maMda pavana bahane lagA, loga. krIDA karane lge| sugaMdhita jala kI vRSTi huI, AkAza meM duMdubhi bajI, pavana ne raja dUra kI aura pRthvI ne zAMti paayii| chappana kumAriyAM ne Akara sUtikA karma kiyaa| iMdroM ke Asana kaaNpe| unhoMne Akara prabhu kA janmakalyANaka kiyaa| prAtaH jitArI rAjA ne bar3A bhArI utsava kiyaa| sArA nagara rAjabhavana kI taraha maMgala-gAna aura AnaMdollAsa se paripUrNa ho gyaa| prabhu jaba garbha meM the taba zaMbA (phali, mUMga, moMTha, caMbale kA dhAnya) bahuta huA thA isalie unakA nAma saMbhavanAtha rakhA thaa| prabhu kA bAlyakAla samApta huaa| yuvA hone para byAha huaa| paMdraha lAkha pUrva bItane ke bAda jitArI rAjA ne dIkSA lI aura prabhu kA rAjyAbhiSeka : zrI saMbhavanAtha caritra: 64 : Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyaa| prabhu ne cavAlIsa lAkha pUrva aura cAra pUrvAMga' taka rAjya kA upabhoga kiyaa| tIna jJAna ke dhAraka prabhu eka bAra ekAMta meM baiThe hue the| usI samaya unheM vicAra AyA - 'yaha saMsAra viSa-mizrita miThAI ke samAna hai| khAne meM svAda lagate hue bhI prANahArI hai| Usara bhUmi meM anAja kabhI paidA nahIM hotA, isI prakAra caurAsI lAkha jIva-yoni kI dazA hai| manuSya bhava bar3I kaThinatA se milatA hai| prabala puNya kA udaya hI isa yoni kA kAraNa hotA hai| manuSyabhava pAkara bhI jo isako vyartha kho detA hai, AtmasAdhana nahIM karatA hai usake samAna saMsAra meM abhAgA koI nahIM hai| yaha to amRta pAkara use paira dhone meM kharca kara denA hai| manuSya hokara bhoga vilAsa meM hI samaya nikAla denA mAnoM ratna pAkara kauoM ko ur3Ane ke lie pheMkanA hai|' bhagavAna jaba isa prakAra vairAgya bhAvanA meM magna the usa samaya lokAMtika devatAoM ne Akara vinatI kI - 'he prabho! tIrtha prvrtaavo|' phira devatA namaskAra kara cale gye| ... varSI dAna dene ke.anaMtara bhagavAna ne sahasAmra vana meM Akara mArgazIrSa zuklA pUrNimA ke dina caMdramA jaba mRgazira nakSatra meM AyA thA taba saMdhyA ke samaya paMca muSTi loca kiyA aura iMdra kA diyA huA devadUSya vastra dhAraNa kara 'sarva sAvadya yogoM kA tyAga kara diyaa| . iMdrAdi deva dIkSAkalyANaka manAkara stuti kara naMdIzvara dvIpa meM aTThAI mahotsava kara apane-apane sthAna ko gye| dUsare dina bhagavAna pAraNe ke lie nagara meM gye| surendra rAjA ke ghara pAraNA kiyaa| vahAM pAMca divya prakaTa hue| ... __caudaha varSa tapazcaraNa karane ke bAda prabhu ko kevala jJAna huaa| usa dina kArtika mahIne kI kRSNA 5 thI aura caMdramA mRgazira nakSatra meM AyA thaa| kevala jJAna hone ke bAda devatAoM ne samavasaraNa kI racanA kii| prabhu ne usameM baiThakara dezanA dii| dezanA sunakara aneka logoM ko vairAgya huA aura unhoMne dIkSA grahaNa kii| 1. eka pUrvAMga caurAsI lAkha barasa kA hotA hai| : zrI tIrthaMkara caritra : 65 : Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna ne cAru Adi gaNadharoM ko utpAda vyaya aura sthita isa tripadI kA upadeza diyaa| isa tripadI kA anusaraNa karake 102 gaNadharoM ne caudaha pUrva sahita dvAdazAMgI kI racanA kii| usake bAda prabhu ne una para vAsakSepa ddaalaa| saMbhavanAtha prabhu ke zAsana kA adhiSThAtA devatA trimukha aura devI duritArI the| devatA ke tIna muMha, tIna netra aura chaH hAtha the| usakA varNa zyAma thaa| usakA vAhana mayUra thaa| devI cArabhujA vAlI thii| usakA varNa gorA thA aura savArI usake meSa kI thii| prabhu ke paraviAra meM 102 gaNadhara, do lAkha sAdhu, tIna lAkha chattIsa hajAra sAdhviyAM, do hajAra eka sau pacAsa caudaha pUrva dhArI, nau hajAra chaH sau avadhi jJAnI, bAraha hajAra eka sau pacAsa manaHparyaMvajJAnI, paMdraha hajAra kevala jJAnI, unnIsa hajAra ATha sau vaikriya labdhivAle, bAraha hajAra vAda labdhivAle (vAdI), do lAkha tarAnave hajAra zrAvaka aura chaH lAkha chattIsa hajAra zrAvikAeM the| kevala jJAna hone ke bAda cAra pUrvAMga aura cauhada varSa kama eka lAkha pUrva taka prabhu ne vihAra kiyA thaa| - phira apanA mokSa kAla samIpa samajhakara prabhu parivAra sahita sametazikhara parvata para gye| vahAM eka hajAra muniyoM ke sAtha unhoMne pAdopagamana anazana kiyaa| iMdrAdi deva Akara prabhu kI sevAbhakti karane lge| jaba sarvayoga ke nirodhaka zailezI nAma ke dhyAna ko prabhu ne samApta kiyA taba caitra zukla paMcamI ke dina prabhu kA nirvANa huaa| usa samaya caMdramA mRgazira nakSatra meM AyA thaa| eka hajAra muni bhI prabhu ke sAtha hI usa samaya mokSa meM gye| iMdrAdi devoM ne kevalajJAnakalyANaka kiyaa| kumArAvasthA meM paMdraha lAkha pUrva, rAjya meM cAra pUrvAMga sahita caMvAlIsa lAkha pUrva aura dIkSA meM cAra pUrvAMga kama eka lAkha pUrva, isa taraha saba milA kara sATha lAkha pUrva kI Ayu prabhu ne pUrNa kii| unakA zarIra 400 dhanuSya UMcA thaa| ajitanAtha svAmI ke nirvANa ke tIsa lAkha koTi sAgaropaeNma samApta hue taba saMbhavanAtha prabhu mokSa meM gye| : zrI saMbhavanAtha caritra : 66 : Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. zrI abhinaMdana svAmI caritra ____ anekAntamatAmbhodhi-samullAsanacandramAH / dadyAdamandamAnandaM, bhagavAnabhinandanaH // bhAvArtha - anekAMta (syAdvAda) mata rUpI samudra ko AnaMdita karane meM caMdramA ke samAna he abhinaMdana bhagavAna! (sabako) atyAnaMda diijie| prathama bhava : jaMbUdvIpa ke pUrva videha meM maMgalAvatI nAma kI vijaya thii| usameM ratnasaMcaya nAma kI nagarI thii| usameM mahAbala nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usako vairAgya ho jAne se usane vimalasUri nAma ke AcArya ke pAsa se dIkSA lii| bahuta barasoM taka cAritra paalaa| vIsa sthAnaka meM se kaI sthAnakoM kA ArAdhana kiyA tIrthaMkara nAma karma upArjana kiyA aura aMta meM ve kAladharma. paaye| . dUsarA bhava :_mahAjala kA jIva Ayu pUrNakara vijaya nAma ke vimAna meM maharddhika devatA huaa| tetIsa sAgaropama kI Ayu bhogii| tIsarA bhava : ___mahAbala kA jIva vijaya nAmaka vimAna se cyavakara bharata kSetra kI ayodhyA nagarI ke rAjA saMvara kI siddhArthA rANI kI kokha meM vaizAkha sudi cautha ke dina aayaa| devatAoM ne cyavanakalyANa kiyaa| phira nau mahIne aura sAr3he sAta dina pUre hue taba siddhArtha rANI ne mahA sudi 2 ke dina putra ratna ko janma diyaa| chappana dikkumArI evaM iMdrAdi devoM ne janmakalyANaka kiyaa| unakA lAMchana vAnara kA thA aura varNa sone ke samAna thaa| prabhu jaba garbha meM : zrI tIrthaMkara caritra : 67 : Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ the taba sAre nagara meM abhinaMdana (harSa) hI abhinaMdana huA thA isalie putra kA nAma abhinaMdana rkhaa| . yuvA hone para rAjA ne aneka rAjakanyAoM ke sAtha unakA byAha kiyaa| sAr3he bAraha lAkha pUrva taka unhoMne yuvarAja kI taraha saMsAra kA sukha mogaa| phira saMvara rAjA ne dIkSA lI aura abhinaMdana svAmI ko rAjyAsana para bitthaayaa| ATha pUrvAMga sahita sAr3he chattIsa lAkha pUrva taka unhoMne rAjya dharma kA pAlana kiyaa| phira jaba unako dIkSA lene kI icchA huI taba lokAMtika devoM ne Akara prArthanA kI - 'svAmI! tIrtha prvrtaaiye|' taba sAMvatsarika dAna dekara mahA sudi 12 ke dina abhici nakSatra meM sahasAmra vana meM cha? tapa sahita prabhu ne dIkSA lii| iMdrAdidevoM ne dIkSAkalyANaka kiyaa| dUsare dina prabhu ne iMdradatta rAjA ke ghara pAraNA kiyaa| aneka sthAnoM para vihAra karate hue prabhu phira se sahasAmravana meM aaye| vahAM cha? tapa karake rAyaNa (khiraNI) ke jhAr3a ke nIce kAusagga kiyaa| zukla dhyAna karate hue unake ghAtiyA karmoM kA nAza huA aura poSa sudi 14 ke dina amici nakSatra meM unako kevalajJAna huaa| iMdrAdi devoM ne samavasaraNa kI racanA kii| prabhu ne siMhAsana para baiThakara dezanA dI aura utpAda, vyaya evaM dhruvamaya tripadI kI vyAkhyA kii| usIke anusAra gaNadharoM ne dvAdazAMgI kI racanA kii| ___ abhinaMdana prabhu ke tIrtha meM yakSezvara nAma kA yakSa aura kAlikA nAma kI zAsana devI huii| . kramazaH abhinaMdana nAtha ke saMgha meM, ekaso solaha gaNadhara, tIna lAkha sAdhu, chaH lAkha tIsa hajAra sAdhviyAM, nau hajAra ATha sau avadhijJAnI, eka hajAra pAMca sau caudaha pUrvadhArI, gyAraha hajAra cha: sau pacAsa manaH paryavajJAnI, caudaha hajAra kevalajJAnI, gyAraha hajAra vAda labdhivAle, do lAkha aThAsI hajAra zrAvaka aura pAMca lAkha sattAIsa hajAra zrAvikAe~, itanA parivAra huaa| prabhu kevala jJAna avasthA meM ATha pUrvAMga aura aThAraha varSa kama lAkha :: zrI abhinaMdana svAmI caritra : 68 : Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrva taka rhe| phira nirvANa- samaya najadIka jAna sameta zikhara parvata para aaye| vahAM eka mAsa kA anazana vrata lekara vaizAkha sudi 8 ke dina puSpa nakSatra meM mokSa gye| iMdrAdi devoM ne mokSa kalyANaka kiyA unake sAtha eka hajAra muni bhI mokSa meM gye| abhinaMdana svAmI ne, kaumArAvasthA meM sAr3he bAraha lAkha pUrva, rAjya meM ATha pUrvAMga sahita sAr3he chattIsa lAkha pUrva aura dIkSA meM ATha pUrvAMga kama eka lAkha pUrva isa prakAra kula pacAsa lAkha pUrva kI umra bhogI aura ve mokSa meM gye| unakA zarIra 350 dhanuSya UMcA thaa| . saMbhavanAtha svAmI ke nirvANa ke bada dasa lAkha karor3a sAgaropama bIte taba abhinaMdana nArtha kA nirvANa huaa| abhinandana jina tIratha. thApe, bhavyajanoM ke duHkha darda kApe // antima samaya meM Apa padhAre, Ananda kUTa para zivapada paaveN|| .. . balAtkAra. se dharma ____ eka seTha ko sasurAla jAnA thaa| eka bailagAr3IvAle ko bulaayaa| bhAr3A nakkI kiyA para sAtha meM usane kahA mujhe vahA~ guDa kI rAba pIlAnI pdd'egii| seTha ne kabula kiyaa| seTha saparivAra gAr3I meM baiThakara cle| sasurAla jAne para bhojana ke samaya meM sasurAlavAloM ne jamAI rAja bahuta dinoM se Aye the| isalie dUdhapAka pUrI kA bhojana banAyA thaa| gAr3IvAna ko bhojana ke samaya bhojana ke lie bulAne para usako dUdhapAka pIrasane para vaha seTha ko guDarAba kI zarata yAda karavAne lgaa| seTha ne do bAra kahA bhAI gur3arAba se bhI yaha svAdiSTa evaM uttama hai| vaha manA karane lagA taba seTha ne usake muMha meM jabarana dUdhapAka rer3A, vaha usake svAda ko cakhakara gur3arAba bhUla gyaa| vaise hI bAla jIvoM ko balAtkAra se bhI dharma karavAyA jAya to vaha bhI guNakArI hotA hai| : zrI tIrthaMkara caritra : 69 : Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. zrI sumatinAtha svAmI caritra * ghusatkirITazANAgo-tejitAdhinakhAvaliH / bhagavAn sumatisvAmI, tanotvabhimatAni vaH // bhAvArtha - devatAoM ke mukuTa rUpI zANa ke agra bhAga ke konoM se jinakI nakha-paMkti tejavAlI huI hai aise bhagavAna sumatinAtha tumheM vAMchita phala deveN| pahalA bhava : ___ jaMbU dvIpa ke pUrva videha meM puSkalAvatI nAma kI vijaya thii| usameM zaMkhapura nAma kA zahara thaa| vahAM vijayasena nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usake sudarzanA nAma kI rAnI thii| usake koI saMtAna nahIM huii| - eka dina kisI utsava meM rANI udyAna meM gyii| vahAM zahara kI dUsarI striyAM bhI AyI huI thii| unameM eka seThAnI bhI thii| ATha suMdara yuvatiyAM aura anyAnya naukarAniyAM usake sAtha thiiN| unheM dekhakara rANI ko kutUhala huaa| usane khoja karavAyI ki, ve kauna thI, to mAlUma huA ki, ATha yuvatiyAM usake do beToM kI bahue thiiN| yaha jAnakara rANI ko AnaMda huaa| sAtha hI isa bAta kA duHkha bhI huA ki usake koI putra nahIM hai| usane rAjA ko jAkara apane mana kA duHkha khaa| rAjA ne rANI ko aneka taraha se samajhAyA bujhAyA aura tIna upavAsa karake devI kI ArAdhanA kii| devI prakaTa huii| rAjA ne putra maaNgaa| devI yaha varadAna dekara calI gayI ki eka jIva devaloka se cyavakara tere ghara putra rUpa meM janma legaa| samaya para rANI garbhavatI huii| usa rAta ko rANI ne svapna meM siMha : zrI sumatinAtha svAmI caritra : 70 : Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dekhaa| garbha ke prabhAva se rANI ko dayA palavAne kA aura aThAI utsava karAne kA dohada huaa| rAjA ne vaha dohada pUrNa krvaayaa| samaya para putra kA janma huaa| usakA nAma puruSasiMha rakhA gyaa| jaba vaha javAna huA taba rAjA ne use ATha rAjakanyAe~ byAha diiN| eka dina kumAra udyAna meM phirane gyaa| vahAM usane vinayanaMdana nAma ke yuvaka AcArya ko dekhaa| unakA upadeza suna use vairAgya huaa| kumAra ne mAtApitA se AjJA lekara dIkSA le lI aura vIsa sthAnakoM meM se kaI sthAnoM kI ArAdhanA kara tIrthaMkara gotra baaNdhaa| dUsarA bhava :-. Ayu pUrNa hone para puruSa siMha kA jIva vaijayaMta vimAna meM maharddhika devatA huaa| usane tetIsa sAgaropama kI Ayu bhogii| tIsarA bhava : jaMbUdvIpa meM vinItA (ayodhyA) nAma kI nagarI meM megha nAma kA rAjA thaa| usakI rANI maMgalAdevI ko caudaha svapna sahita garbha rhaa| puruSa siMha kA jIva vaijayaMta vimAna se cyavakara zrAvaNa sudi 2 ke dina maghA nakSatra meM rAnI ke garbha meM aayaa| iMdrAdi devoM ne cyavana kalyANaka kiyaa| nau mahine aura sAr3he sAta dina bItane para vaizAkha sudi 8 ke dina caMdra nakSatra meM maMgalA devI ne kroca pakSI ke cihnavAle putraratna ko janma diyaa| chappana dikkumArI evaM iMdrAdi devoM ne janmakalyANaka kiyaa| putra kA nAma sumatinAtha rakhA gyaa| kAraNa - eka bAra rAnI ne, ye garbha meM the taba, eka aisA nyAya kiyA thA jo kisIse nahIM ho sakA thaa| . yuvA hone para prabhu ne mAtA-pitA ke Agraha ke kAraNa aneka striyoM se byAha kiyA, rAjya kiyA aura phira vairAgya utpanna hone para varSIdAna de vaizAkha sudi EUR ke dina maghA nakSatra meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha dIkSA le lii| iMdrAdi devoM ne dIkSA kalyANaka utsava kiyaa| dUsare dina vijayapura ke rAjA padmarAja ke ghara pAraNA kiyaa| : zrI tIrthaMkara caritra : 71 : Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIsa barasa vihAra karake prabhu vApisa sahasAmra vana meM - jahAM dIkSA lI thI - vahAM aaye| vahAM priyaMgu (mAlakAMganIkA jhADa) ke nIce cha? tapa karake kAusagga meM rhe| ghAti karmoM kA nAza hone se caitra sudi 11 ke dina maghA nakSatra meM unheM kevala jJAna utpanna huaa| iMdrAdi devoM ne jJAnakalyANaka utsava kiyaa| unake zAsana meM tuMbura nAma kA yakSa aura mahAkAlI nAma kI zAsana devI hue| unake saMgha meM 100 gaNadhara 3 lAkha 20 hajAra sAdhu, 5 lAkha 30 hajAra sAdhviyAM, 2 hajAra 4 sau caudaha pUrva dhArI, 11 hajAra avadhijJAnI, 10 hajAra sAr3he cAra sau manaH paryavajJAnI, 13 hajAra kevalI, 18 hajAra cAra sau vaikriya labdhivAle, 10 hajAra cAra sau vAdalabdhivAle, 2 lAkha 81 hajAra zrAvaka aura 5 lAkha 16 hajAra zrAvikAe~ itanA parivAra thaa| .... mokSakAla nikaTa jAna prabhu sammeta zikhara para gye| vahAM eka hajAra . muniyoM ke sAtha mAsakhamaNa kara rahe aura caitra sudi 6 ke dina punarvasu nakSatra meM mokSa gye| iMdrAdi devoM ne mokSakalyANa kiyaa| . - dasa lAkha pUrva kaumArAvasthA meM, untIsa lAkha bAraha pUrvAMga rAjyAvasthA meM aura bAraha pUrvAMga kama eka lAkha pUrva cAritrAvasthA meM isa taraha 40 lAkha pUrva kI Ayu pUrNa kara sumatinAtha prabhu mokSa gye| unakA zarIra tIna sau dhanuSa UMcA thaa| zrI sumatinAtha bhagavaMta ne dIkSA ke dina ekAzanA karake dIkSA lI thii| abhinaMdana prabhu ke nirvANa ke bAda 6 lAkha karor3a sAgaropama bIte taba sumati nAtha prabhu kA nirvANa huaa| sumatinAtha hai mumati dAtA, jo zaraNa grahe unake trAtA / ekAzana karake dIkSA dhAreM, anazana karake mokSa padhAreM // : zrI sumatinAtha caritra : 72 : Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. zrI padmaprabhu caritra padmaprabhaprabhodeha-bhAsaH puSNantu vaH zriyam / antaraGgArimathane, kopATopAdivAruNAH // bhAvArtha - kAma, krodhAdi aMtaraMga zatruoM kA nAza karane meM kopa kI prabalatA se mAnoM padmaprabhu kA zarIra lAla ho gayA hai vaha lAlI tumhArI lakSmI kA (mokSa lakSmI kA) -poSaNa kre| prathama bhava : dhAtakI khaMDa ke pUrva videha meM vatsa nAma kI vijaya hai| usImeM susImA nAma kI nagarI hai| usakA rAjA aparAjita thaa| usako, koI kAraNa pAkara, saMsAra se vairAgya ho gyaa| usane pihitAzrava muni ke pAsa dIkSA lii| cirakAla taka tapazcaryA karake bIsa sthAnaka kI ArAdhanA kI / usIke prabhAva se tIrthaMkara gotra kA upArjana kiyaa| dUsarA bhava : aMta meM aparAjita ne zubha dhyAnapUrvaka prANa chor3e, navagraiveyaka meM deva huaa| vahAM 21 sAgaropama taka sukha bhoga kara Ayu pUrNa kiyaa| tIsarA bhava : jaMbUdvIpa meM bharatakSetra meM kauzAMbI nAma kI nagarI thii| usakA prajApati rAjA thaa| usakI rAnI kA nAma susImA thaa| usIke garbha meM aparAjita rAjA kA jIva mAgha vadi 6 ke dina citrA nakSatra meM aayaa| iMdrAdika devoM ne cyavanakalyANaka kiyaa| nau mahine sAr3he sAta dina vyatIta hone para kArtika vadi 12 ke dina citrA nakSatra meM prabhu ne janma dhAraNa kiyaa| chappana dikkumArI evaM iMdrAdi devoM ne janmakalyANaka mnaayaa| susImA devI : zrI tIrthaMkara caritra : 73 : Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko garbha kAla meM padmazayyA (kamala kI seja) para sone kI icchA huI thI, isIse prabhu kA nAma padmaprabhu rakhA gyaa| anukrama se bar3hate hue bhagavAna yauvanAsthA ko prApta hue| pitA ne unako vivAha yogya jAnakara vivAha hetu Agraha kiyaa| bhogAvalI karma zeSa jAnakara aneka rAjakanyAoM ke sAtha vivAha kara diyaa| sAr3he sAta lAkha pUrva aura solaha pUrvAMga taka kumArAvasthA meM rhe| arthAt yuvarAja pada meM rhe| pIche pitA ne prabhu kA rAjyatilaka kiyaa| sAr3he ikkIsa lAkha pUrva taka rAjya kiyaa| isake bAda lokAMtika devoM ne Akara prArthanA kI - 'he prabho! aba dIkSA dhAraNa karake jagatta ke jIvoM kA kalyANa kiijie|' unhoMne devoM kI bAta mAna, saMvatsarI dAna de, kArtikaM vadi 13 ke dina citrA nakSatra meM sahasAmravana meM jAkara, eka hajAra rAjAoM ke sAtha chaTTha tapa sahita (belA karake) dIkSA lii| iMdrAdidevoM ne dIkSAkalyANaka kA utsava kiyaa| dIkSA ke dUsare dina somasenarAjA ke yahAM pAraNA kiyaa|. cha: mAsa vihAra kara prabhu punaH sahasAmra vana meM pdhaareN| vaTavRkSa ke nIce unhoMne kAryotsarga dhAraNa kiyaa| aura zukla dhyAna pUrvaka ghAtiyA karmoM kA nAza kara caitra sudi 15 ke dina citrA nakSatra meM kevala lakSmI paayii| kevala jJAna hone para devoM ne samosaraNa kI racanA kii| bhagavAna ne bhavya jIvoM ko upadeza diyaa| 107 gaNadhara, 3 lAkha 30 hajAra sAdhu, 4 lAkha 20 hajAra sAdhviyAM, 2 hajAra tIna sau caudaha pUrvadhArI, 10 hajAra avadhijJAnI, 10 hajAra tIna sau manaHparyayajJAnI, 12 hajAra kevalI, 16 hajAra eka sau ATha vaikriya labdhidhArI, 6 hajAra 6 sau vAdI, 2 lAkha 76 hajAra zrAvaka aura 5 lAkha 5 hajAra zrAvikAe~ itanA bhagavAna kA parivAra thaa| kusuma nAmaka yakSa aura acyutA nAmaka zAsana devI thii| bhagavAna ne dIkSA lene ke bAda chaH mAsa solaha pUrvAMganyUna eka lAkha pUrva vyatIta hone para mokSakAla samIpa jAna sammeda zikhara meM anazana vrata grahaNa kiyaa| eka mAsa ke aMta meM mArgazIrSa vadi 11 ke dina citrA nakSatra meM : zrI padmaprabhu caritra : 74 : Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIna sau ATha muniyoM ke sAtha bhagavAna mokSa pdhaare| iMdrAdi devoM ne mokSakalyANaka kiyaa| .. prabhu kI kula Ayu 30 lAkha pUrva kI thI, jisameM se unhoMne sAr3he sAta lAkha solaha pUrvAMga taka kumArAvasthA bhogI, sAr3he ikkIsa lAkha pUrva taka rAjya kiyA, solaha pUrvAMga nyUna eka lAkha pUrva taka cAritra pAlA, Ayu pUrNa kara ve mokSa gye| unakA zarIra 250 dhanuSa UMcA thaa| sumatinAtha ke nirvANa ke bAda 60 hajAra koTi sAgaropama bIte, taba padmaprabhu mokSa meM gye| * nakaze meM eka seTha apane aizvarya se ati garviSTa the| unhoMne nagara meM nahIM thA aisA bar3A evaM U~cA vizAla makAna bnvaayaa| aura phira sabhI ko makAna batAtA thaa| jo Ate ve prazaMsA krte| eka vyakti ne vahA~ taka kaha diyA aisA mahala prAsAda to duniyA meM bhI nahIM hai| taba se to vaha jo Aye use kahane lagA ki aisA makAna to vizva meM nahIM hogaa| aise meM eka buddhimAna aura hitazikSA dene kI kalA meM pravINa usakA eka saMbaMdhI AyA usako bhI makAna batAyA taba usane kahA Apane vizva kA yaha nakazA yahAM banavAyA hai isameM tumhArA nagara kitanA bar3A hai aura usameM tumhArA makAna kitanA bar3A hai yaha jarA isa meM dekhakara btaao| aba vaha kyA bole? padmaprabha jina varaNe rAtA, jagata jIva ke Apa he trAtA / mohana kUTa para munivara aMge, zivapaDha pAve caMge raMge // : zrI tIrthaMkara caritra : 75 : Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. zrI supArzvanAtha caritra zrIsupArzvajinendrAya, mahendramahitAGghraye / namazcaturvarNasaGgha-gaganAbhogabhAsvate // bhAvArtha - sAdhu, sAdhvI, zrAvaka aura zrAvikA isa caturvidha saMgha rUpI AkAza meM prakAza ko phailAne meM sUrya ke samAna aura iMdroM ne jinake caraNoM kI pUjA kI hai aise zrI supArzva jineMdra ko merA namaskAra ho / prathama bhavaH * dhAtakI khaMDa ke pUrva videha meM kSemapurI nAma kI nagarI thii| usameM naMdiSeNa rAjA rAjya karatA thaa| usako saMsAra se vairAgya huA aura usane . aridamana nAmaka AcArya ke pAsa dIkSA lI, kaMThina mahAvratoM ko pAlA tathA bIsa sthAnaka kI ArAdhanA kara tIrthaMkara gotra kA baMdha kiyaa| dvitIya bhava : aMta samaya meM anazana pUrvaka prANa tyAgakara naMdiSeNa kA jIva chaTTe graiveyaka meM deva huaa| tRtIya bhava : - .28 sAgaropama kI Ayu pUrNa kara chaTTe graiveyaka se cyava kara naMdISeNa kA jIva banArasa nagarI ke rAjA pratiSTha kI rAnI pRthvI ke garbha meM, bhAdrapada vadi 8 ke dina anurAdhA nakSatra meM aayaa| iMdrAdi devoM ne cyavanakalyANaka kiyaa| sAr3he nau mAsa bItane para pRthvI devI ne jeTha sudi 12 ke dina vizAkhA nakSatra meM svastika lakSaNa yukta, putra ko janma diyaa| chappana dikkumArI evaM indrAdi devoM ne janmakalyANaka kiyaa| zizukAla ko vyatIta kara bhagavAna yuvA hue| mAtA-pitA ke Agraha se aneka rAjakanyAoM se unhoMne zAdI kii| unake sAtha sukha bhogate hue jaba pAMca lAkha pUrva bIta gaye taba rAjyapada ko grahaNa kiyaa| : zrI supArzvanAtha caritra : 76 : Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjya karate hue bIsa lAkha pUrvAMga adhika 14 lAkha pUrva cale gye| taba lokAMtika devoM ne Akara dIkSA lene kI vinatI kii| prabhu ne saMvatsarI dAna diyA aura sahasAmravana meM jAkara jeTha sudi 13 ke dina anurAdhA nakSatra meM dIkSA grahaNa kii| iMdrAdi devoM ne dIkSAkalyANaka kiyaa| dUsare dina rAjA mahendra ke ghara para pAraNA kiyaa| nau mAsa taka vihAra karake phira usI vana meM Akara prabhu ne kAyotsarga dhAraNa kiyA aura jJAnAvaraNAdi karmoM ko naSTa kara phAlguna vadi 8 ke dina vizAkhA nakSatra meM kevalajJAna paayaa| iMdrAdi devoM ne samozaraNa kI racanA kara kevalajJAnakalyANaka mnaayaa| bhagavAna kA parivAra isa prakAra thA, 65 gaNadhara, 3 lAkha sAdhu, 4 lAkha 30 hajAra sAdhviyAM, 2 hajAra tIsa caudaha pUrva dhArI, 6 hajAra avadhijJAnI, 6150 manaHparyayajJAnI, 15 hajAra 3 sau vaikriya labdhidhArI, 11 hajAra kevalI, 8 hajAra 4 sau vAdI, 2 lAkha 57 hajAra zrAvaka 4 lAkha 63 hajAra zrAvikAe~ aura mAtaMga nAmaka yakSa, va zAMtA nAmaka zAsana devI / kevalajJAna hone ke bAda nau mAsa bIsa pUrvAMga nyUna eka lAkha pUrva vyatIta hone para nirvANa kAla samIpa jAna prabhu sammeta zikhara para pdhaareN| pAMca sau muniyoM ke sAtha unhoMne eka mAsa kA anazana vrata dhAraNa kiyaa| aura phAlguna vadi 7* ke dina mUla nakSatra meM ve mokSa gye| iMdrAdi devoM ne mokSakalyANaka kiyaa| 'supArzvanAthajI kI kula Ayu 20 lAkha pUrva kI thI, usameM 5 lAkha pUrvataka ke kumAra rahe, 14 lAkha pUrva aura 20 pUrvAMga taka unhoMne rAjya kiyaa| bIsa pUrvAMga nyUna eka lAkha pUrvataka ve sAdhu rahe, pazcAt mokSa gye| unakA zarIra 200 dhanuSa UMcA thaa| padmaprabhu ke nirvANa ke bAda 600 koTi sAgaropama bIte, taba supArzvanAthajI mokSa meM gye| supArasanAme DaMkA bAje, prabhAsa kuThe Apa birAje / bhaktoM kI bhIr3a Apaz2a bhAMje, bhavijana kIrti gagane gAje // : zrI tIrthaMkara caritra : 77 : Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. zrI caMdraprabha caritra candraprabhaprabhozcandramarIcinicayojjvalA / mUrtirmUrtasitadhyAna-nirmiteva zriyestuvaH // bhAvArtha - caMdra kiraNoM ke samUha jaisI gheta. aura mAno mUrtimAna arthAt sAkSAt zukla dhyAna se banAyI ho aisI zrI caMdraprabha svAmI kI zuklamUrti tumhAre liye Atma lakSmI kI vRddhi karane vAlI ho| ... sadaiva saMsevanatatpare jane, bhavanti sarve'pi surAH sudRSTayaH / samagraloke samacittavRttinA, tvayaivasaJjAtamato namo'stu te // bhAvArtha - sabhI devatA una manuSyoM para kRpA karate haiM jo hamezA unakI sevA meM tatpara rahate haiM; paraMtu sabhI logoM para (jo sevA karate haiM una para bhI aura jo sevA nahIM karate haiM una para bhI) samAna manavAle (ekasI kRpA karanevAle) to Apa hI hue hai| isalie he caMdraprabha bhagavAna! Apako merA namaskAra ho| prathama bhava : dhAtakI khaMDa dvIpa meM maMgalAvatI nAma kI vijaya hai| usakI pradhAna nagarI ratnasaMcayI hai| unakA rAjA padma thaa| koI kAraNa pAkara usako saMsAra se vairAgya utpanna ho gyaa| usane yugaMdhara muni ke pAsa munivrata dhAraNa kiyaa| cirakAla taka zuddha cAritra ko pAlA aura bIsa sthAna kI ArAdhanA kara tIrthaMkara nAma karma kA upArjana kiyaa| dUsarA bhava : Ayu pUrNa hone para padmanAbha vaijayaMta nAmaka vimAna meM deva huaa| vahAM ke sukha bhogakara Ayu pUrNa kiyaa| tIsarA bhava :padmanAbha kA jIva caMdrapurI kA rAjA mahAsena kI rAnI lakSmaNA ke : zrI caMdraprabha caritra : 78 : Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbha meM, svarga se cyavakara caitra vadi 5 ke dina anurAdhA nakSatra meM aayaa| iMdrAdi devoM ne cyavanakalyANaka manAyA pauSa vadi 12 ke dina anurAdhA nakSatra meM lakSmaNA devI ne putra ko janma diyaa| chappana dikkumArI evaM iMdrAdi devoM ne janmakalyANaka mnaayaa| mAtA ko garbhakAla meM caMdrapAna kI icchA huI isase putra kA nAma caMdraprabha rakhA gyaa| zizukAla ko lAMghakara prabhu jaba yauvanAvasthA ko prApta hue| taba mAtA-pitA ke Agraha se aneka rAjakanyAoM ke sAtha unakA pANigrahaNa huaa| unhoMne DhAI lAkha pUrva yuvarAja pada meM bitaaye| pIche 24 pUrvAMgayukta sAr3he chaH lAkha pUrva taka rAjyasukha bhogaa| tadanaMtara lokAMtika devoM ne Akara dIkSA lene kI prArthanA kii| unakI bAta mAnakara bhagavAna ne varSIdAna diyA aura phira pauSa vadI 13 ke dina anurAdhA nakSatra meM sahasAmravana jAkara, eka hajAra rAjAoM ke sAtha dIkSA lii| iMdrAdi devoM ne dIkSAkalyANaka mnaayaa| munipada ke dUsare dina somadatta rAjA ke yahAM kSIrAnna kA pAraNA kiyaa| phira tIna mAsa taka vihAra kara bhagavAna sahasAma udyAna meM padhAreM aura punnAga vRkSa ke nIce kAyotsarga dhAraNa kiyaa| phAlguna vadi 7 ke dina anurAdhA nakSatra meM bhagavAna ko kevalajJAna huaa| iMdrAdi devoM ne kevalajJAnakalyANaka manAyA aura samozaraNa kI racanA kii| siMhAsana para virAja kara prabhu ne bhavya jIvoM ko upadeza diyaa| pRthvI para vihAra karate samaya prabhu kA parivAra isa prakAra thA - 63 gaNadhara, DhAI lAkha sAdhu, 3 lAkha 80 hajAra sAdhviyAM, 2 hajAra caudaha pUrvadhArI, 8 hajAra. avadhijJAnI, 8 hajAra manaHparyavajJAnadhArI, 10 hajAra kevalI, 14 hajAra vaikriya labdhivAle, 7 hajAra 6 sau vAdI, DhAI lAkha zrAvaka, 4 lAkha 76 hajAra zrAvikAe~ tathaiva vijaya nAmaka yakSa aura bhRkuTi nAma kI zAsana devii| 24 pUrvAMga tIna mAsa nyUna eka lAkha pUrva taka vihAra kara bhagavAna nirvANa kAla samIpa jAna sammeda zikhara parvata para pdhaareN| vahAM para unhoMne eka hajAra muniyoM ke sAtha anazana vrata dhAraNa kiyaa| aura eka mAsa ke aMta meM : zrI tIrthaMkara caritra : 79 : Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogoM kA nirodha kara bhAdrapada vadi 7 ke dina zravaNa nakSatra meM ukta muniyoM ke sAtha ve mokSa gye| iMdrAdi devoM ne mokSakalyANaka kiyaa| caMdraprabhu kA kula Ayu pramANa 10 lAkha pUrva kA thaa| usameM se unhoMne DhAI lAkha pUrva yuvarAja pada meM bitAye, 24 pUrvAMga sahita sAr3he chaH lAkha pUrva paryaMta rAjya kiyA aura 24 pUrvAMga nyUna eka lAkha pUrva taka ve sAdhu rhe| unakA zarIra 150 dhanuSa UMcA thaa| supArzva svAmI ke mokSa gaye pIche nau sau koTi sAgaropama bItane para caMdraprabhujI mokSa meM gye| krodha kA vipAka . eka nagara meM eka vyApArI ugharANI ke lie gayA thaa| kaI dinoM se grAhaka rupaye nahIM de rahA thaa| vAde para vAde kara rahA thaa| Aja ghara se nikalA taba socakara nikalA thA ki Aja to rupaye lekara hI aauuNgaa| yaha nahIM socA ki usake ghara meM hoMge to mileNge| usake ghara jAkara seTha ne adhika Agraha kiyA rupaye dene ke lie| grAhaka namra AvAja meM kaha rahA thaa| para seTha Aja ugra bana gaye the| kisI bhI hAlata meM Aja dene pddeNge| lekara jaauuNgaa| rupaye na ho to bacce bairI ko becakara bhI rupaye laa| seTha ke ina zabdoM se grAhaka atIva krodhIta bnaa| kucha socA, ghara meM gyaa| apane zarIra para ghAsaleTa adhika mAtrA meM DAlakara Aga lagAkara bAhara Akara seTha kucha soce usake pUrva to usane unako apane bAtha meM le liyaa| seTha cillAne lge| jalate-jalate bhI vaha bolA aba mere bacce bairI becakara rupaye le jaanaa| grAhaka svayaM bhI jalA seTha ko bhI jlaayaa| krodha kA vipAka aisA bhI hotA hai| D zvetavaraNa meM candraprabha sohe, he kI kAMti janamana moThe / lalita kUTa para munivara Ave, sAdhanA karake kauma vapAve // : zrI caMdraprabha caritra : 80 : Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. zrI puSpadaMta (suvidhinAtha) caritra karAmalakavadvizcaM, kalayan kevalazriyA / acintyamAhAtmyanidhiH, suvidhibodhayestu vaH // bhAvArtha - jo apanI kevala jJAna rUpI lakSmI se jagata ko nirmala jala kI taraha jAnate haiM aura jo acintya (jisakI kalpanA bhI na ho sake aise) mahAtmya rUpI daulatavAle haiM ve suvidhinAtha tumhAre liye bodha ke kAraNa ho| prathama bhava :- . . puSkaravara dvIpa meM puSkalAvatI nAmaka vijaya hai| usakI nagarI puMDarIkiNI hai| usa nagarI kA rAjA mahApadma thaa| vaha saMsAra se virakta ho gayA aura jagannaMda guru ke pAsa usane dIkSA le lii| vaha ekAvalI Adi tapa ko karatA thA, isase usane tIrthaMkara nAma karma baaNdhaa| dUsarA bhava : * aMta meM vaha zubha dhyAna pUrvaka Ayu pUrNa kara vaijayaMta vimAna meM maharddhika deva huaa| tIsarA bhava : vahAM ke anupama sukhoM ko bhogakara mahApadma kA jIva vaijayaMta vimAna se cyavakara kAkaMdI nagarI ke rAjA sugrIva kI rAnI rAmA ke garbha meM, phAlguna vadi 6 ke dina mUla nakSatra meM aayaa| iMdrAdi devoM ne cyavana kalyANaka kA utsava mnaayaa| kramazaH garbha kA samaya pUrNa hone para mahArAnI rAmA ne mArgazIrSa vadi 5 ke dina mUla nakSatra meM magara ke cihna sahita, putraratna ko janma diyaa| chappana dikkumArI evaM iMdrAdi devoM ne janmotsava mnaayaa| garbha samaya meM mAtA saba vidhiyoM meM kuzala huI thiiN| isalie unakA nAma : zrI tIrthaMkara caritra : 81 : Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savidhinAtha evaM garbha samaya meM mAtA ko puSpa kA dohalA utpanna huA thaa| isase unakA dUsarA nAma puSpadaMta rakhA gyaa| . yuvA hone para mAtA-pitA ke Agraha se bhagavAna ne aneka rAjakanyAoM ke sAtha vivAha kiyaa| ve 50 hajAra pUrva taka yuvarAja rhe| isake bAda 28 pUrvAMga sahita 50 hajAra pUrva taka unhoMne rAjya kiyaa| phira eka samaya lokAMtika devoM ne Akara vinatI kI - 'he prabhu! aba jagata ke jIvoM ke hitArtha dIkSA dhAraNa kiijie|' taba prabhu ne varSIdAna dekara mArgazIrSa vadi 6 ke dina mUla nakSatra meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha sahasAmravana meM jAkara dIkSA dhAraNa kii| iMdrAdi devoM ne dIkSAkalyANaka utsava kiyaa| vetapura ke rAjA puSpa ke ghara dUsare dina prabhu ne pAraNA kiyaa| ___vahAM se vihAra kara cAra mAsa bAda bhagavAna usI udyAna meM aaye| aura mAlura vRkSa ke nIce kAryotsarga kara kArtika sudi 3 mUla nakSatra meM unhoMne cAra ghAtiyA karmoM ko naSTa kara kevala jJAna paayaa| prabhu kA parivAra isa prakAra thA, 88 gaNadhara, 2 lAkha sAdhu, 3 lAkha sAdhviyAM, 8 hajAra 4 sau avadhijJAnI, Der3ha hajAra caudaha pUrvadhArI, sADhe sAta hajAra manaHparyayajJAnI, 7 hajAra 5 sau kevalI, 13 hajAra vaikriya labdhidhArI4, 6 hajAra vAdI, 2 lAkha 26 hajAra zrAvaka aura 4 lAkha 71 hajAra zrAvikAe~ tathaiva ajita nAmaka yakSa va sutArA nAma kI zAsana devii| mokSakAla pAsa jAnakara puSpadaMta svAmI sammedazikhara para pdhaareN| aura vahAM unhoMne eka hajAra muniyoM ke sAtha eka mAsa kA anazana dhAraNa kiyaa| aMta meM yoga nirodha kara bhAdravA sudi 6 ke dina mUla nakSatra meM puSpadaMtajI siddha hue| iMdrAdi devoM ne nirvANa kalyANaka mnaayaa| ___puSpadaMtajI kI kula Ayu 2 lAkha pUrva kI thI, usameM se unhoMne AdhA lAkha pUrva yuvarAja pada meM, 28 pUrvAMga sahita AdhA lAkha pUrva rAjyakAla meM, 28 pUrvAMga nyUna eka lAkha pUrva sAdhupana meM bitaayaa| phira ve mokSa gye| unakA zarIra 100 dhanuSa UMcA thaa| caMdraprabhu ke nirvANa jAne ke bAda 60 koTi sAgaropama bItane para : zrI puSpadaMta (suvidhinAtha) caritra : 82 : Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvidhinAthajI mokSa meM gye| zrI suvidhinAtha mokSa meM gaye usake bAda huMDA avasarpiNI kAla ke doSa se tyAgI sAdhu na rhe| taba loga zrAvakoM se hI dharma pUchane lge| zrAvaka loga apanI icchAnusAra dharmopadeza dene lge| bhadrika loga unheM, upakArI samajhakara, dravyAdi bheTa meM dene lge| lobha burI balA hai| una zrAvakoM ne lobha ke vaza hokara upadeza diyA - 'tuma loga bhUmidAna, svarNadAna, rUpyadAna, gRhadAna, avadAna, rAjadAna, lohadAna, tiladAna, kapAsadAna Adi dAna diyA kro| ina donoM se tumako isa loka meM aura paraloka meM mahAna phaloM kI prApti hogii|' isa upadeza ke anusAra loga. dAna bhI deMne lge| lobha se mArgacyuta bane hue una zrAvakoM ne dAna bhI khuda hI lenA AraMbha kara diyaa| ve hI logoM ke gRhastha guru bana gye| ina zrAvakoM meM una logoM kI saMtati mukhya thI jo bharata cakravartI ke samaya meM 'mAhana', 'mAhana' bolate hue brAhmaNoM ke nAma se mazahUra ho gaye the| aura isalie ve zrAvaka mukhyatayA brAhmaNa khlaaye| baiMgana eka rAjA ko eka dina baiMgana acche lge| usane baiMgana ko acchA btaayaa| taba sabhI logoM ne baiMgana kI prazaMsA kii| bAra-bAra prazaMsA sunakara rAjA baiMgana adhika khAne lgaa| taba garamI ho gayI rAjA ne baiMgana kI niMdA kii| taba sabhI logoM ne niMdA kii| rAjA ne kahA-usa dina tuma baiMgana kI kitanI prazaMsA karate the| aura Aja niMdA karate ho kAraNa kyA? logoM ne kahA-hama Apake naukara hai? baiMgana ke nhiiN| suvidhinAtha sammeta zikhara para, mokSa padhAreM suprabha kUTa pr| koDA koDI zivapar3ha pAve, pUjana Ave pApa svapAve // : zrI tIrthaMkara caritra : 83 : Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. zrI zItalanAth caritra sattvAnAM paramAnanda-kandordodanavAnbudaH / . syAdvAdAmRtanisyandI, zItalaH pAtu vo jinaH // mAvArtha - prANiyoM ke utkRSTa AnaMda ke aMkura prakaTa hone meM navIna megha ke samAna aura syAdvAda mata rUpI amRta ko varasAne vAle zrI zItalanAtha tumhArI rakSA kreN| prathama bhava : puSkara dvIpa meM vajra nAmaka vijaya hai| usakI rAjadhAnI susImA nAmaka nagarI hai| usakA rAjA padmottara thaa| usane bahuta varSoM taka rAjya kiyaa| saMsAra se vairAgya hone para usane trisAdya (srastAva) nAmaka AcArya ke pAsa dIkSA lI, tIvra tapa sahita zuddha vratoM ko pAlA aura bIsa sthAnaka kI ArAdhanA kara tIrthaMkara nAma karma baaNdhaa| dvitIya bhava : vaha dazaveM devaloka meM deva hue| . . tIsarA bhava : vahAM se cyavakara padmotara kA jIva bharata kSetra ke bhadrilA nagara ke rAjA dRr3haratha kI rAnI naMdA ke udara meM, vaizAkha vadi 6 ke dina pUrvASAr3hA nakSatra meM aayaa| iMdrAdi devoM ne cyavanakalyANaka mnaayaa| garbha kA samaya pUrNa hone para naMdA rAnI ne mAgha vadi 12 ke dina pUrvASADhA nakSatra meM zrI vatsa lakSaNayukta, putra ko janma diyaa| chappana dikkumArI evaM iMdrAdi devoM ne janmakalyANaka mnaayaa| rAjA ne harSita hokara bahuta dAna diyaa| pahale rAjA ko garmI bahuta lagatI thI, paraMtu yaha putra garbha meM AyA, usake bAda rAjA ne eka dina rAnI kA aMga chuA, isIse rAjA kI bahuta dinoM kI garmI zAMta ho gyii| isa kAraNa se unhoMne putra kA nAma zItalanAtha rkhaa| .. . : zrI zItalanAtha caritra : 84 : Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zizu kAla meM prabhu kI aneka dhAyeM sevA karatI thii| dUja ke cAMda samAna bar3hate prabhu yuvA hue| mAta-pitA ne atyAgraha kara aneka rAjakanyAoM ke sAtha unakA byAha kara diyaa| unhoMne 25 hajAra pUrva taka yuvarAja pada para rahe aura 50 hajAra pUrva taka rAjya kiyaa| pIche lokAMtika devoM ne prabhu se dIkSA lene kI prArthanA kii| ___ saMvatsarI dAna dene ke bAda prabhu ne cha? tapa kara mAgha vadi 12 ke dina pUrvASAr3hA nakSatra meM sahasAmra vana meM jA eka hajAra rAjAoM ke sAtha dIkSA lii| iMdrAdi devoM ne dIkSAkalyANaka kiyaa| dUsare dina rAjA punarvasu ke ghara pAraNA kiyaa| vahAM se vihAra kara tIna mAsa ke bAda prabhu usI udyAna meM aaye| pIpala vRkSa ke nIce unhoMne kAryotsarga dhAraNa kiyaa| zukla dhyAna ke dUsare bheda para car3ha ghAtiyA karmoM ko kSaya kara pauSa vadi 14 ke dina pUrvASAr3hA nakSatra meM zItalanAthajI kevalI hue| iMdrAdi devoM ne jJAnakalyANaka manAyA aura samozaraNa kI racanA kii| prabhu ne siMhAsana para baiThakara bhavya jIvoM ko divya upadeza diyaa| . zItalanAthajI ke zAsana meM itanA parivAra thA - brahma nAmaka yakSa, azokA zAsana devI, 81 gaNadhara, 1 lAkha sAdhu, eka lAkha 6, (20 hajAra bIsa) sAdhviyAM, 1400 caudaha pUrvadhArI, 7 hajAra 2 sau avadhijJAnI, sAr3he sAta hajAra manaHparyaya jJAnI, 7 hajAra kevalI, 12000 vaikriya labdhidhArI, 5 hajAra 8 sau vAdI, 2 lAkha 86 hajAra zrAvaka aura 4 lAkha 58 hajAra shraavikaaeN| __ apanA nirvANa kAla samIpa jAnakara prabhu sammedazikhara para aaye| vahAM unhoMne eka hajAra muniyoM ke sAna anazana vrata dhAraNa kiyaa| eka mAsa ke bAda vaizAkha vadi 2 pUrvASAr3hA nakSatra meM unhIM muniyoM ke sAtha prabhu mokSa meM gye| iMdrAdi devoM ne mokSakalyANaka mnaayaa| _25 hajAra pUrva kumAra vaya meM, 50 hajAra pUrva rAjya kAla meM, 25 hajAra pUrva dIkSA kAla meM, isa prakAra prabhu kI Ayu ke 1 lAkha pUrva vyatIta hue| unakA zarIra 60 dhanuSa UMcA thaa| suvidhinAthajI ke mokSa jAne ke bAda nau koTi sAgaropama bIte, taba . zItalanAthajI mokSa meM gye| : zrI tIrthaMkara caritra : 85 : Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. zrI zreyAMsanAtha caritra bhavarogArttajantUnAmagadaGgakAradarzanaH / niHzreyasazrIramaNaH zreyAMsaH zreyase'stu vaH // bhAvArtha - jinakA darzana ( samyaktva) saMsAra rUpI roga se pIr3ita jIvoM ke lie vaidya ke samAna hai aura jo mokSarUpI lakSmI ke svAmI hai| ve zrIzreyAMsanAtha bhagavAna tumhAre kalyANa ke hetu hoveM / * prathama bhava : puSkaravaradvIpa meM kaccha vijaya hai| usameM kSemA nAma kI eka nagarI hai| vahAM kA rAjA nalinagulma thaa| usane bahuta dinoM taka rAjya kiyaa| eka samaya saMsAra se usako vairAgya huA / usane vajradaMta muni ke pAsa dIkSA lI aura vIsa sthAnaka kI ArAdhanA kara tIrthaMkara gotra baaNdhaa| dUsarA bhava : prANa tajakara nalinagulma zukra nAmaka dazaveM devaloka meM utpanna huaa| tIsarA bhava : vahAM se cyavakara siMhapurI nagara ke rAjA viSNu kI rAnI ke udara meM caudaha svapna sUcita jeTha vadi 6 ke dina zravaNa nakSatra meM aayaa| iMdrAdi devoM cyavanakalyANaka mnaayaa| garbhakAla pUrA hone para viSNu mAtA kI kukSi se phAlguna vadi 12 ke dina zravaNa nakSatra meM geMDe ke cihna sahita putraratna kA janma huaa| chappana dikkumArI evaM indrAdi devoM ne janmakalyANaka manAyA / putra kA nAma zreyAMsa kumAra rakhA gyaa| kyoMki unake janma se rAjA ke ghara saba zreya (kalyANa) huA thaa| : zrI zreyAMsanAtha caritra : 86 : Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama se prabhu yuvA hue| taba mAta-pitA ne atyAgrahakara aneka rAjakanyAoM ke sAtha unakA pANigrahaNa karA diyaa| ve 21 lAkha varSa taka yuvarAja rahe aura 42 lAkha varSa taka unhoMne rAjya kiyaa| jaba lokAMtika devoM ne Akara dIkSA lene kI vinatI kI, taba prabhu ne varSIdAna diyA aura sahasAmra vana meM jAkara phAlguna vadi 13 ke dina zravaNa nakSatra meM chaTTa tapa kara dIkSA lii| iMdrAdi devoM ne dIkSAkalyANaka kiyaa| dUsare dina unhoMne rAjA naMda ke yahAM para pAraNA kiyaa| vahAM se anyatra vihAra kara eka mAsa bAda vApisa ve usI vana meM aaye| azoka vRkSa ke nIce kAryotsarga dhAra zukladhyAna ke sAtha karmoM kA nAza kara mAgha vadi amAvasyA ke dina caMdra nakSatra meM prabhu kevalI hue| iMdrAdi devoM ne kevalajJAna-kalyANaka kiyaa| zreyAMsanAthajI ke parivAra meM izvara1 nAma kA yakSa aura mAnavI 2 nAma kI zAsana devI huii| isI taraha 76 gaNadhara, 84 hajAra sAdhu, 1 lAkha 3 hajAra sAdhviyAM, 1300 caudaha pUrvadhArI, 6 hajAra avadhijJAnI, 6 hajAra manaHparyavajJAnI, sAr3he chaH hajAra kevalI, 11 hajAra vaikriya labdhidhArI, 5 hajAra vAdalabdhidhArI, 2 lAkha 76 hajAra zrAvaka aura 4 lAkha 48 hajAra zrAvikAe~ thii| prabhu apanA mokSakAla samIpa jAna sammedazikhara para gye| eka hajAra muniyoM ke sAtha unhoMne anazana vrata liyA aura eka mAsa ke aMta meM zrAvaNa vadi 3 ke dina ghaniSThA nakSatra meM prabhu mokSa gye| iMdrAdi devoM ne mokSakalyANa kA utsava kiyaa| zreyAMsanAtha kI Ayu 84 lAkha varSa kI thI, usameM se ve 21 lAkha varSa kumAra vaya meM rahe, 42 lAkha varSa rAjya meM rahe aura 21 lAkha varSa unhoMne cAritra paalaa| inakA zarIra 80 dhanuSa UMcA thaa| zItalanAthajI ke nirvANa ke bAda 66 lAkha 36 hajAra varSa 100 sogaropama nyUna eka koTi sAgaropama bAda zreyAMsanAthajI mokSa gye| inake tIrtha meM tripRSTa vAsudeva, acala nAmaka baladeva aura avagrIva prati vAsudeva hue| 1. isakA dUsarA nAma 'manuja' bhI hai| 2. isakA dUsarA nAma 'zrIvatsA' bhI hai| : zrI tIrthaMkara caritra : 87 : . Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. zrI vAsupUjya caritra vidhopakArakIbhUta-tIrthakRtakarmanirmitiH / / surAsuranaraiH pUjyo, vAsupUjyapunAtu vaH // bhAvArtha - jinhoMne jagata kA upakAra karane vAlA tIrthaMkara nAma karma nirmANa kiyA hai - upArjana kiyA hai aura jo devatA, asura .aura manuSya sabhI ke pUjya hai, ve vAsupUjya svAmI tumheM pavitra kreN| prathama bhava : puSkaravara dvIpa meM maMgalAvatI nAmaka vijaya hai| usakI rAjadhAnI ratnasaMcayA nAma kI nagarI thii| usameM padmottara nAma kA rAjA rAjya karatA. thaa| usako saMsAra se vairAgya huA aura usane vajra nAmaka guru ke pAsa dIkSA le lii| ATha pravacana mAtA (5 samiti 3 gupti) ko pAlakara aura vIsa sthAnaka kI ArAdhanA kara usane tIrthaMkara nAma karma baaNdhaa| dvitIya bhava : Ayu pUrNa kara padmottara kA jIva dazaveM devaloka meM utpanna huaa| tIsarA bhava : jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM caMpA nagarI thii| usa nagarI ke rAjA vasupUjya ke jayA nAma kI rAnI thii| padmottara kA jIva svarga se cyavakara jeTha sudi 6 ke dina zatabhizAkA nakSatra meM jayAdevI ke garbha meM aayaa| iMdrAdi devoM ne cyavanakalyANaka kiyaa| nau mAha sAr3he sAta dina bItane para phAlguna vadi 14 ke dina zatabhiSAkA nakSatra meM jayAdevI kI kukSi se mahiSalakSaNa-yukta putra kA janma huaa| chappana dikkumArI evaM iMdrAdi devoM ne janmakalyANaka kiyaa| aura usa bAlaka kA nAma vAsupUjya rakhA gyaa| yauvana kAla Ane para mAtA-pitA ke Agraha karane para unhoMne aneka kanyAoM ke sAtha vivAha kiyA paraMtu rAjya grahaNa nahIM kiyaa| : zrI vAsupUjya caritra : 88 : Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka dina lokAMtika devoM ne Akara dIkSA lene kI prArthanA kI vAsupUjya svAmI ne varasIdAna dekara phAlguna vadi 30 ke dina varuNa nakSatra meM cha? tapa sahita dIkSA lii| iMdrAdi devoM ne dIkSAkalyANaka kiyaa| dUsare dina mahApura nagara meM rAjA sunaMda ke yahAM unhoMne pAraNA kiyaa| prabhu eka mAsa chadmasthapane meM vihAra kara gRha-udyAna meM aaye| aura pATala vRkSa ke nIce kAyotsarga pUrvaka rhe| vahAM para mAgha sudi 2 ke dina zatabhiSAkA nakSatra meM prabhu ko kevalajJAna utpanna huaa| iMdrAdi devoM ne jJAnakalyANaka kiyaa| prabhu ne bhavya jIvoM ko upadeza diyA aura nAnA dezo meM vihAra kiyaa| unake zAsana meM 66 gaNadhara, 72 hajAra sAdhu, 1 lAkha 3 hajAra sAdhviyAM, 4 sau caudaha pUrvadhArI, 54 sau avadhijJAnI, 6500 manaHparyavajJAnI, - 6 hajAra kevalI, 10 hajAra vaikriya labdhidhArI, 4 hajAra 7 sau vAdI, 2 lAkha 15 hajAra zrAvaka, 4 lAkha 36 hajAra zrAvikAe~ tathaiva caMdrA nAma kI zAsana devI aura kumAra nAmaka yakSa the| . mokSa kAla nikaTa z2Ana bhagavAna caMpA nagarI meM pdhaare| vahAM cha: sau muniyoM ke sAtha anazana vrata grahaNa kara eka mAsa ke aMta meM ASAr3ha sudi 14 ke dina uttarA bhAdrapada nakSatra meM prabhu mokSa gye| iMdrAdi devoM ne nirvANakalyANaka kiyaa| .prabhu 18 lAkha varSa kumAra vaya meM aura 54 lAkha varSa dIkSAparyAya meM isa taraha 72 lAkha varSa kI Ayu samApta kara mokSa meM gye| unakA zarIra 70 dhanuSa UMcA thaa| ____zreyAMsanAtha ke mokSa jAne ke 54 sAgaropama bItane para vAsupUjyajI mokSa meM pdhaare| inake samaya meM dvipRSTha vAsudeva, vijaya balabhadra aura tAraka prativAsudeva hue the| caMpApurI ke Apa sitAre, vAsupUjya jina mokSa padhAreM / paMca kalyANaka iNa pUrI Ahe, bhaktajanoM ke mana ko mohe // : zrI tIrthaMkara caritra : 89 : Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. zrI vimalanAtha caritra vimalasvAmino vAcaH, katakakSodasodarAH / jayanti trijagacceto-jalanairmalyahetavaH // bhAvArtha - kataka phala ke cUrNa jaisI, tIna loka ke prANiyoM ke hRdayarUpI jala ko nirmala banAnevAlI zrI vimalanAtha svAmI kI vANI jayavaMtI ho| prathama bhava : dhAtakI khaMDa ke prAga videha meM bharata kSetra hai| usameM mahApurI nagarI hai| usakA rAjA padmasena thaa| usako vairAgya utpanna huaa| sarvagupta muni ke pAsa usane dIkSA lii| samyak prakAra se cAritra kA pAlana kiyaa| aura arhadbhakti Adi bIsa sthAnaka kI ArAdhanA se tIrthaMkara gotra baaNdhaa| cira kAla taka munivrata pAlana kiyaa| dUsarA bhava : Ayu pUrNa hone para padmottara kA jIva sahasrAra svarga meM bar3A RddhivAna deva huaa| vahAM para nAnA prakAra ke sukha bhoge| tIsarA deva : svarga se padmottara kA jIva cyavakara kaMpilA nagara ke rAjA kRtavarmA kI rAnI zyAmA ke garbha meM vaizAkha sudi 12 ke dina uttarA bhAdrapada nakSatra meM garbha meM aayaa| iMdrAdi devoM ne cyavanakalyANaka mnaayaa| garbha kA samaya pUrA hone para mAgha sudi 3 ke dina uttarA bhAdrapada nakSatra meM varAha (sUara) ke cihna yukta putra ko zyAmA devI ne janma diyaa| chappana dikkumArI evaM iMdrAdi devoM ne janmakalyANaka mnaayaa| garbha samaya meM mAtA ke pariNAma nirmala rahe the| isase putra kA nAma vimalanAtha rakhA gyaa| yuvA hone para mAtA-pitA ne Agraha : zrI vimalanAtha caritra : 90 : Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara vimala kumAra kA vivAha aneka kanyAoM ke sAtha kara diyaa| bhagavAna 15 lAkha varSa taka yuvarAja pada meM rhe| 30 lAkha varSa taka rAjya kiyaa| phira lokAMtika devoM ne Akara prArthanA kI 'he prabhu! dIkSA dhAraNa kiijie| ' bhagavAna ne saMvatsarI dAna de, eka hajAra rAjAoM ke sAtha chaTTa tapa sahita sahasAmra vana meM mAha sudi 4 ke dina uttarA bhAdrapada nakSatra meM dIkSA dhAraNa kii| iMdrAdi devoM ne dIkSAkalyANaka mnaayaa| tIsare dina rAjA jaya ke ghara pAraNA kiyaa| do varSa taka aneka dezoM meM vihAra kara prabhu phira usI udyAna meM Aye aura jaMbU vRkSa ke nIce kAryotsarga pUrvaka rhe| kSapaka zreNI meM ArUr3ha hokara unhoMne ghAtiyA karmoM kA kSaya kiyA aura pauSa vadi 6 ke dina uttarAbhAdrapada nakSatra meM kevala jJAna paayaa| iMdrAdi devoM ne kevala jJAnakalyANaka mnaayaa| prabhu ke zAsana meM 57 gaNadhara 68 hajAra sAdhu, 1 lAkha sau sAdhviyAM, 1 hajAra eka sau cauhada pUrvadhArI, 4 hajAra 8 sau avadhijJAnI, 5 hajAra 5 sau manaHparyAyajJAnI, 5 hajAra 5 sau kevalajJAnI aura 6 hajAra vaikriyalabdhidhArI, 2 lAkha 8 hajAra zrAvaka, 4 lAkha 24 hajAra zrAvikAe~, SaNmukha nAmaka yakSa aura viditA zAsana devI the| 8 apanA mokSakAla samIpa jAna prabhu sammedAcala para Aye aura chaH hajAra muniyoM ke sAtha eka mAsa kA anazanavrata dhAraNa kara ASADha vadi 7 ke dina mokSa meM gye| iMdrAdi devoM ne mokSakalyANaka kiyaa| - * 15 lAkha varSa kumAra vaya meM, 30 lAkha varSa taka rAjya kArya meM aura 15 lAkha varSa saMyama meM isa taraha 60 lAkha varSa kI Ayu bhoga prabhu mokSa meM gye| unakA zarIra 60 dhanuSa UMcA thaa| vAsupUjyajI ke 30 sAgaropama bAda vimalanAthajI mokSa meM gye| inake tIrtha meM svayaMbhU vAsudeva, bhadra nAmaka baladeva aura meraka prati vAsudeva hue| vimala jina AtaMma vimala karate, moha sainika bhakta se Darate / mahimA sunakara daur3e Ate, pApa khapAkara zivapada pAte // : zrI tIrthaMkara caritra : 91 : Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. zrI anantanAtha caritra svayambhUramaNasparddhi-karuNArasavAriNA / anantajidanantAM vaH prayacchatu sukhazriyam // bhAvArtha - apane karuNA - rasa rUpI jala ke dvArA svayaMbhU ramaNa samudra se sparddhA karane vAle zrI anaMtanAtha bhagavAna anaMta mokSasukha rUpI lakSmI tumheM deveN| prathama bhava : dhAtakI khaMDa dvIpa ke airAvata kSetra meM ariSThA nAmaka nagarI thii| usameM padmaratha rAjA rAjya karatA thaa| kisI kAraNa usako saMsAra se vairAgya huaa| rakSa nAmaka AcArya ke samIpa usane dIkSA lii| vIsa sthAnaka kI ArAdhanA se usane tIrthaMkara gotra kA baMdha kiyaa| dUsarA bhava : aMtasamaya meM Ayu pUrNa kara padmaratha kA jIva prANata devaloka puSpottara vimAna meM deva huaa| tIsarA bhava : jaMbUdvIpa kI ayodhyA nagarI meM siMhasena rAjA thaa| usakI suyazA nAma kI rAnI thii| usa rAnI ke garbha meM padmaratha kA jIva devaloka se cyavakara caudaha svapna sUcita zrAvaNa vadi 7 ke dina revatI nakSatra meM aayaa| iMdrAdi devoM ne cyavanakalyANaka mnaayaa| garbhAvasthA pUrNa hone para rAnI ne vaizAkha vadi 13 ke dina puSpa nakSatra meM bAja pakSI ke lakSaNayukta putra ko janma diyaa| chappana dikkumArI evaM iMdrAdi devoM ne janmakalyANaka kiyaa| garbhakAla meM pitA ne anaMta zatru jIte the, isase inakA nAma anaMtanAtha rakhA gyaa| zizukAla ko tyAgakara prabhu yuvA hue| usa samaya Agraha kara mAta-pitA ne aneka kanyAoM ke sAtha unakI zAdI kii| sAr3he sAta lAkha varSa taka yuvarAja rhe| phira pitA ke Agraha se rAjA bane / aura 15 lAkha varSa taka rAjya kiyaa| : zrI anantAnAtha caritra : 92 : Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka dina lokAMtika devoM ne Akara dIkSA lene kI preraNA kii| samaya jAna, varasIdAna de,.sahasAmravana meM jAkara, vaizAkha vadi 14 ke dina revatI nakSatra meM prabhu ne cha? tapa yukta dIkSA lii| iMdrAdi devoM ne dIkSAkalyANaka mnaayaa| dUsare dina rAjA vijaya ke ghara paramAnna se (khIra se) pAraNA kiyaa| prabhu vihAra karate hue tIna varSa ke bAda vApisa usI vana meM pdhaareN| azoka vRkSa ke nIce kAryotsarga dhyAna meM rhe| ghAti karmoM kA nAza hone se vaizAkha vadi 14 ke dina revatI nakSatra meM bhagavAna ko kevalajJAna huaa| iMdrAdi devoM ne jJAnakalyANaka kiyaa| ___ prabhu ke zAsana meM - pAtAla nAmaka yakSa, aMkuzA nAma kI zAsana devI, 50 gaNadhara, 66 hajAra sAdhu, 62 hajAra sAdhviyAM, eka hajAra caudaha pUrvadhArI, 4 hajAra 3 sau avadhijJAnI, 5 hajAra manaHparyayajJAnI, 5 hajAra keMvalI, 8 hajAra vaikriya labdhi vAle, 3 hajAra do sau vAdI, 2 lAkha 6 hajAra zrAvaka aura 4 lAkha 14 hajAra zrAvikAe~ thii| mokSakAla samIpa jAna prabhu sammeda zikhara para gaye aura sAta hajAra sAdhuoM ke sAtha anazana vrata dhAraNa kara caitra sudi 5 ke dina puSya nakSatra meM mokSa ko pdhaareN| iMdrAdi devoM ne nirvANa kalyANaka mnaayaa| . sADhe sAta lAkha varSa kumAra vaya meM, 15 lAkha varSa rAjya kArya meM aura sAr3he sAta lAkha varSa dIkSA pAlane meM isa taraha 30 lAkha varSa kI Ayu pUrNa kara prabhumokSa meM gye| unakA zarIra 50 dhanuSa UMcA thaa| vimalanAthajI kA nirvANa huA, usake pIche nau sAgaropama bItane para anaMtanAthajI mokSa meM gye| inake tIrtha meM cauthA vAsudeva puruSottama, cauthA baladeva suprabha aura cauthA prativAsudeva madhu hue| anaMta jinavara vicarate Aye, muni saptasahasa saMge aaye| zailezIkaraNa citta lagAye, svayaMbhU kUTa para zivapada pAye // : zrI tIrthaMkara caritra : 93 : Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. zrI dharmanAtha caritra kalpadrumasadharmANa-miSTaprAptau zarIriNAm / catudharmadeSTAraM, dharmanAthamupAsmahe // bhAvArtha - jo prANiyoM ko icchita phala kI prApti meM kalpavRkSa ke samAna hai aura jo dAna, zIla, tapa aura bhAva rUpI cAra prakAra ke dharma kA upadeza karanevAle haiM una zrI dharmanAthaprabhu kI hama upAsanA karate haiN| . prathama bhava : dhAtakI khaMDa ke pUrva videha meM, bharata nAma ke deza meM bhadrilaM nagara thaa| vahAM kA rAjA drar3haratha thaa| usako saMsAra se vairAgya utpanna huaa| usI samaya usane vimalavAhana guru ke pAsa dIkSA lii| cirakAla taka cAritra pAlA aura bIsa sthAna kI ArAdhanA se tIrthaMkara gotra baaNdhaa|' dUsarA bhava : samAdhimaraNa se drar3haratha kA jIva vaijayaMta nAmaka vimAna meM deva huaa| tIsarA bhava : ratnapura nagara ke rAjA bhAnu kI rAnI suvratA ke garbha meM drar3haratha rAjA kA jIva vaijayaMta vimAna se cyavakara caudaha svapna sUcaka vaizAkha sudi 7 ke dina puSpa nakSatra meM aayaa| iMdrAdi devoM ne cyavanakalyANaka mnaayaa| garbha kAla ko pUrNa kara suvratA rAnI ko udara se, mAgha sudi 3 ke dina puSpa nakSatra meM, vajra lakSaNayukta putra kA janma huaa| chappana dikkumArI evaM iMdrAdi devoM ne janmakalyANaka mnaayaa| jaba prabhu garbha meM the usa samaya mAtA ko dharma karane kA dohalA huA thaa| isase unakA nAma dharmanAtha rakhA gyaa| __ unhoMne yauvana kAla meM mAtA-pitA ke Agraha se pANigrahaNa kiyA, : zrI dharmanAtha caritra : 94 : Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 hajAra varSa taka rAjya kiyA phira lokAMtika devoM ke vinatI karane para varasIdAna de prakAMcana udyAna meM jAkara, eka hajAra rAjAoM ke sAtha mAgha sudi 13 ke dina puSpa nakSatra meM dIkSA lii| iMdrAdi devoM ne dIkSA kalyANaka mnaayaa| dUsare dina dharmasiMha rAjA ke yahAM prabhu ne paramAnna se (khIra se) pAraNA kiyaa| ___ bhagavAna vihAra karate hue do varSa bAda usI udyAna meM pdhaare| unhoMne dadhiparNa vRkSa ke nIce dhyAna dhraa| ghAtiyA karmoM kA kSaya hone se pauSa sudi 15 ke dina puSpa nakSatra meM unheM kevalajJAna huaa| iMdrAdi devoM ne jJAnakalyANaka mnaayaa| kevala jJAna utpanna hone para do varSa kama DhAI lAkha varSa taka unhoMne nAnA dezoM meM vihAra kiyA aura prANiyoM ko upadeza diyaa| dharmanAthajI ke saMgha meM 43 gaNadhara, 64 hajAra sAdhu, 62 hajAra 4 sau AryAe~, 6 sau caudaha pUrvadhArI, 3 hajAra 6 sau avadhijJAnI, 4 hajAra 5 sau manaHparyavajJAnI, 4 hajAra 5 sau kevalI, 7 hajAra vaikriya labdhidhArI, 2 hajAra 8 sau vAdI, 2 lAkha 4 hajAra zrAvaka aura 4 lAkha 13 hajAra zrAvikAe~ thii| tathA kinnara yakSa zAsana deva aura kaMdarpA nAmA zAsana devI thii| ..bhagavAna, mokSakAla samIpa jAnaM sammeda zikhara para Aye aura 108 muniyoM ke sAtha anazana vrata grahaNa kara jyeSTha sudi 5 ke dina puSpa nakSatra meM mokSa gye| iMdrAdi devoM ne mokSa kalyANaka kiyaa| prabhu DhAI lAkha varSa kumArapana meM, 5 lAkha varSa rAjyakArya meM aura DhAI lAkha varSa sAdhupana meM rhe| isa taraha unhoMne 10 lAkha varSa kI Ayu pUrNa kii| unakA zarIra paiMtAlIsa dhanuSa UMcA thaa| . . anaMtanAthajI ke nirvANa jAne ke bAda cAra sAgaropama bItane para dharmanAthajI mokSa meM gye| __ inake tIrtha meM pAMcavAM vAsudeva puruSasiMha, sudarzana baladeva aura nizuMbha prativAsudeva hue| . dharmanAtha dharma dhvaja pharakAveM, tIna loka ke jana sukha pAveM / igazata aDa saha anazana ThAve, jina isa kUDhe mokSa sidhAveM // : zrI tIrthaMkara caritra : 95 : Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. zrI zAMtinAth caritra sudhAsodaravAgjyotsnA-nirmalIkRtadiGmukhaH / mRgalakSmAtamaHzAntyai, zAntinAthajino'stu vaH // . bhAvArtha - jinakI amRta ke samAna vANI sunakara logoM ke mukha usI taraha prasanna hue haiM, jaise cAMdanI se dizAe~ prasanna hotI haiM - prakAzita hotI haiM aura jinake hirana kA cihna hai| ve zAMtinAtha bhagavAna tumhAre pApoM ko usI taraha naSTa kareM jaise caMdramA aMdhakAra kA nAza karatA hai| . pahalA bhava : jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM ratnapura nAma kA zahara thaa| usameM zrISeNa nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usake abhinaMditA aura zikhinaMditA nAma kI do rAniyAM thiiN| abhinaMditA ke iMduSeNa aura biMduSeNa nAma ke do putra hue| ve jaba bar3e hue taba vidvAna, yuddha va nyAyavizArada hue| bharatakSetra ke magadha deza meM acalagrAma nAma kA eka gAMva thaa| usameM dharaNIjaTa nAma kA eka vidvAna brAhmaNa rahatA thaa| vaha cAroM vedoM kA jAnakAra thaa| usakI yazobhadrA nAma kI strI thii| usake garbha se kramazaH naMdibhUti aura zivabhUti nAma ke do putra jnme| dharaNIjaTa ke ghara meM eka dAsI thii| vaha suMdara evaM rUpavAna thii| dharaNIjaTa kA mana bigar3ane se usa dAsI ke garbha se eka lar3akA jnmaa| usa lar3ake kA nAma kapila rakhA gyaa| dharaNIjaTa naMdibhUti aura zivabhUti ko vidyA par3hAtA thaa| kapila kI tarapha kabhI dhyAna bhI nahIM detA thaa| paraMtu kapila buddhimAna thA - medhAvI thA, isalie vaha usakA bApa jo kucha yazobhadrA ke lar3akoM ko par3hAtA thA use dhyAna pUrvaka sunakara pATha kara letA thaa| isa taraha kapila par3hakara dheraNIjaTa ke samAna diggaja vidvAna huaa| : zrI zAMtinAtha caritra : 96 : Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidvAna kapila, nija zahara meM, vidvAna hote hue bhI, apanA apamAna hotA dekha, vahAM se videzoM meM calA gyaa| dAsIputra samajhakara dharaNIjaTa ne use janeU na pahanAyI, isalie usane apane Apa yajJopavIta dhAraNa kiyaa| cAroM tarapha kapila kI vidvattA kI dhAka baiTha gyii| jahAM jAtA vahIM ke vidvAna loga usakA Adara krte| kapila phiratA-phiratA ratnapura nagara meM phuNcaa| vahAM satyakI nAma kA eka brAhmaNa rahatA thA usake yahAM aneka vidvAna ziSya par3hate the| kapila satyakI kI pAThazAlA meM gyaa| ziSyoM ne usase aneka prazna puuche| kapila ne saba kA yathocita uttara diyaa| satyakI ne bhI zAstroM ke aneka gUDhAzaya puuche| kapila ne saba kA Azaya bhalI prakAra smjhaayaa| isase satyakI bar3A khuza huaa| usane kapila ko, Agraha karake apane yahAM rakhA aura apanI zAlA kA mukhya adhyApaka banA diyaa| 'guNoM kI kadara kahAM nahIM hotI?' satyakI kA apane para prema dekha kapila usakI bar3I sevA karane lgaa| usake kAma kA sabhI bojhA usane uThA liyaa| - eka bAra satyakI kI patnI jaMbUkA ne kahA - 'dekhie, apanI satyabhAmA aba javAna ho mayI hai| isalie usakI zAdI kA kahIM iMtajAma kiijie| jisake ghara javAna kaMnyA ho, karja ho, vaira ho aura roga ho use zAMti se nIMda kaise A sakatI hai? magara Apa to bephikra hai|' satyakI ne javAba diyA - 'maiMne isake lie yogya vara DhUMDha liyA hai| kapila meMrI nigAha meM saba taraha se lAyaka hai| agara tumhArI salAha ho to satyabhAmA ke sAtha isakI zAdI kara dI jaay|' jaMbukA ko yaha bAta ThIka lgii| yaha usake lie aura bhI saMtoSa kI bAta huI ki kapila ke sAtha zAdI hone se kanyA ghara para hI rhegii| zubha muhUrta meM donoM kI zAdI ho gyii| sukha se unake dina bItane lge| vidvattA aura miSTa vyavahAra ke kAraNa loga usako bahuta bheTe dene lge| jisase usake pAsa dhana bhI kAphI ho gyaa| kucha samaya ke bAda usake sAsa sasura kA dehAMta ho gyaa| . eka bAra kapila kahIM nATaka dekhane gayA thaa| rAta aMdherI thii| jora : zrI tIrthaMkara caritra : 97 : Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se pAnI barasa rahA thaa| isalie lauTate samaya kapila ne apane kapar3e utAra kara bagala meM dabAye aura vaha naMgA hI ghara para calA aayaa| apane dAlana meM Akara usane daravAjA khulvaayaa| satyabhAmA ne daravAjA kholA aura kahA - 'Thaharie maiM sUkhe kapar3e le AtI huuN|' kapila ne kahA - 'mere kapar3e sUkhe hI hai| vidyA ke bala se maiMne unheM nahIM bhIgane diyaa|' __magara ghara meM Ane para satyabhAmA ne dekhA ki kapila kA sira gIlA hai aura paira bhI gIle haiN| buddhimatI kapilA samajha gayI ki patideva naMge Aye / haiM aura mujhe jhUTha kahA hai| pati kI jhuThAI se satyabhAmA ke hRdaya meM azraddhA utpanna huii| acalagrAma meM dharaNIjaTa daivayoga se nirdhana ho gyaa| usane sunA thA ki kapila ratnapura meM dhanI ho gayA hai isalie vaha dhana kI AzA se kapila ke pAsa aayaa| kapila ne apanI patnI se kahA - 'mere pitA ke lie mujhase alaga UMcA Asana lagAnA aura unakI acchI taraha se sevAmakti krnaa|' kapila ko bhaya thA ki, kahIM mere pitA mujhase paraheja kara merI asaliyata jAhira na kara deN| . satyabhAmA ko isa Adeza se saMdeha huA aura kapila jaba bhojana karake calA gayA taba usane dharaNIjaTa ko pUchA - 'pUjyavara! Apa satya batAie ki ApakA putra zuddha kulavAlI kanyA ke garbha se janmA hai yA nahIM? inake AcaraNoM se mujhe zaMkA hotI hai| agara Apa jhUTha kaheMge to Apako brahmahatyA kA pApa lgegaa| ___ dharaNIjaTa dharma bhIru thaa| vaha brahmahatyA ke pApa ke sogaMda kI avahelanA na kara skaa| usane saccI bAta batA dii| sAtha hI yaha bhI kaha diyA ki mere jAne taka tUM kapila se isa viSaya kI carcA mata krnaa| jaba dharaNIjaTa kapila se sahAyatArtha kAphI dhana lekara acalagrAma gayA taba satyabhAmA rAjA zrISeNa ke pAsa gayI aura usako kahA - 'merA pati dAsIputra hai| anajAna meM maiM aba taka isakI patnI hokara rhii| aba brahmacaryavrata lekara akelI rahanA cAhatI huuN| kRpAkara mujhe usase chuTTI : zrI zAMtinAtha caritra : 98 : Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dilvaaiie|' rAjA ne kapila ko bulAkara kahA - 'terI patnI aba saMsAra-sukha bhoganA nahIM caahtii| isalie isako alahadA rahakara dharmadhyAna karane de|' kapila ne kahA - 'rAjan! pati ke jIte patnI kA alahadA rahanA adharma hai| strI kA to pati kI sevA karanA hI dharmadhyAna hai| maiM apanI patnI ko alahadA nahIM rakha sktaa|' satyabhAmA bolI - 'ye mujhe alahadA na rahane deMge to maiM AtmahatyA kruNgii| inake sAtha to haragija na rhuuNgii| rAjA bolA - 'he kapila! yaha prANa dene ko taiyAra hai| isase tUM isako thor3e dina merI rAniyoM ke sAtha rahane de| ve putrI kI taraha isakI rakSA kreNgii| jaba isakA mana ThikAne A jAya taba tUM ise apane ghara le jaanaa|' icchA na hote hue bhI kapila ne sammati dii| satyabhAmA aneka taraha ke tapa karatI huI apanA jIvana bitAne lgii| kauzAbI ke rAjA bala ke zrIkAMtA nAma kI eka kanyA thii| javAna hone para usakA svayaMvara huA) zrISaNa ke putra iMduSeNa ko kanyA ne pasaMda kiyaa| donoM kA byAha huaa| zrIkAMtA jaba sasurAla meM AyI taba usake sAtha anaMtamatikA nAma kI eka vezyA bhI AyI thii| usa vezyA ke rUpa para iMduSeNa aura biMduSeNa donoM mugdha ho gye| phira usako pAne ke lie donoM ne yaha phaisalA kiyA ki, hama dvaMda yuddha kreN| jo jItegA vaha vezyA ko rkhegaa| donoM lar3ane lge| mAtA-pitA ne unheM bahuta smjhaayaa| magara ve na maane| taba zrISeNa ne jahara milA huA phUla sUMghakara AtmahatyA kara lii| donoM rAniyoM ne bhI rAjA kA anusaraNa kiyaa| satyabhAmA ne bhI yaha socakara jaharavAlA phUla sUMgha liyA ki agara jIti rahUMgI to aba kapila mujhe apane ghara jarUra le jaaygaa| donoM bhAI yuddha kara rahe the usI samaya koI vidyAdhara vimAna meM baiThakara aayaa| donoM ko lar3ate dekhakara vaha nIce AyA aura bolA - 'viSayAMdha mUoM! yaha tumhArI bahana hai| use jAne binA kaise use apanI : zrI tIrthaMkara caritra : 99 : Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukhasAmagrI banAne ke lie lar3a rahe ho?' donoM lar3anA baMda kara khar3e hokara bole - 'batAo yaha hamArI bahana kisa taraha hai?' . vidyAdhara bolA - 'merA nAma maNikuMDalI hai| mere pitA kA nAma sukuMDalI hai| puSpakalAvatI prAMta meM vaitADhya parvata para Adityabha nAma kA nagara mere pitA kI rAjadhAnI hai| maiM vimAna meM baiThakara amitayaza nAma ke jina bhagavAna ko vaMdanA karane gayA thaa| vahAM maiMne bhagavAna se pUchA - 'maiM kisa karma se vidyAdhara huA hUM?' bhagavAna ne javAba diyA - 'vItazokA nAma kI nagarI meM ratnadhvaja nAma kA cakravartI rAjA rAja karatA thaa| usakI kanakazrI aura hemamAlinI nAma kI do rAniyAM thiiN| kanakazrI kI kanakalatA aura padmalatA nAma kI do lar3akiyAM huii| hemamAlinI kI eka kanyA huii| usakA nAma padmA thaa| padmA eka AryA ke pAsa dharmadhyAna aura tapa japa karane lgii| aMta meM usane dIkSA le lii| eka bAra usane caturtha tapa kiyA thaa| aura dizA phirane gayI thii| raste meM usane do yoddhAoM ko eka vezyA ke lie lar3ate dekhaa| usane socA, vaha vezyA bhAgyavatI hai, ki usake lie do vIra lar3a rahe haiN| mere tapa kA mujhe bhI yahI phala mile ki, mere liye do vIra ldd'eN| aMta meM niyANe ke sAtha marakara vaha devaloka meM janma ke bAda aba anaMtamatikA nAma kI vezyA huii| kanakalatA aura padmalatA mara, bhavamRmaNa kara, aba iMduSeNa aura binduSeNa nAma ke rAjaputra hue haiN| tuma kanakazrI kA jIva ho| abhI iMduSeNa aura binduSeNa anaMtamatikA ke lie lar3a rahe haiN| tuma jAkara unheM smjhaao|' isalie maiM tumhAre pAsa AyA huuN|' yaha hAla sunakara unako bar3A aphasosa huaa| duniyA kI isa vicitratA se unheM vairAgya huA aura unhoMne dharmaruci nAmaka AcArya ke pAsa dIkSA le lii| dUsarA bhava : zrISeNa, abhinaMditA, zikhinaMditA aura satyabhAmA ke jIva marakara jaMbUdvIpa ke uttara kSetra meM jugaliyA utpanna hue| zrISeNa aura abhinaMditA puruSa strI hue aura zikhinaMditA va satyabhAmA strI puruSa hue| unakI Ayu : zrI zAMtinAtha caritra : 100 : Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIna palyopama kI aura unakA zarIra tIna kosa UMcA thaa| tIsarA bhava :- . zrISeNAdi cAra yugaliyoM kI mRtyu huI aura ve prathama kalpa meM deva hue| cauthA bhava : (zrISeNa kA jIva amitateja huaa| ) bharata kSetra meM vaitADhya giri para rathanUpura cakravAla nAma kA zahara thaa| usameM jvalanajaTI nAma kA vidyAdhara rAjA rAjya karatA thaa| usake arkakIrti nAma kA putra aura svayaMprabhA nAma kI putrI thI / arkakIrti kA byAha vidyAdharoM ke rAjA meghavana kI putrI jyotirmAlA ke sAtha huaa| zrISeNa rAjA kA jIva saudharma kalpa se cyavakara jyotirmAlA ke garbha meM aayaa| jyotirmAlA ne usa rAta ko, apane teja se AkAza ko prakAzita karate hue eka sUrya ko apane mukha meM praveza karate dekhaa| samaya para putra kA janma huaa| usakA nAma amitateja rakhA gyaa| amitateja ke dAdA jvalanajaTI ne arkakIrti ko rAjya dekara jagannaMdana aura abhinaMdana nAmaka cAraNa RSi ke pAsa dIkSA le lii| satyabhAmA kA jIva bhI cyavakara jyotirmAlA ke garbha se putrI rUpa meM huaa| usakA nAma sutArA rakhA gyaa| utpanna arkakIrti kI bahana svayaMprabhA kA byAha tripRSTha vAsudeva ke sAtha huA thaa| abhinaMditA kA jIva saudharmakalpa se cyavakara svayaMprabhA ke garbha se putrarUpa meM utpanna huaa| usakA nAma zrIvijaya rakhA gayA / zikhinaMditA kA jIva bhI prathama kalpa se cyavakara svayaMprabhA ke garbha se putrI rUpa meM utpanna huaa| usakA nAma jyotiH prabhA rakhA gyaa| svayaMprabhA ke eka vijayabhadra nAma kA tIsarA putra bhI jnmaa| satyabhAmA ke pati kapila kA jIva aneka yoniyoM meM phiratA huA camaracaMcA nAma kI nagarI meM azanighoSa nAma kA vidyAdharoM kA prasiddha rAjA huaa| arkakIrti ne apanI putrI sutArA kA byAha tripRSTha ke putra zrI vijaya : zrI tIrthaMkara caritra : 101 : Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A ke sAtha kiyA aura tripRSTha ne apanI kanyA jyotiHprabhA kA byAha arkakIrti ke putra amitateja ke sAtha kara diyaa| . kucha kAla ke bAda arkakIrti ne apane putra amitateja ko rAjya dekara dIkSA le lii| tripRSTha kA dehAMta ho gayA aura usake bhAI acala balabhadra ne tripRSTha ke putra zrIvijaya ko rAjya dekara dIkSA le lii| . eka bAra amitateja apanI bahana sutArA aura bahanoI zrIvijaya se milane ke lie potanapura meM gyaa| vahAM jAkara usane dekhA ki sAre zahara meM AnaMdotsava manAyA jA rahA hai| amitateja ne pUchA - 'abhI na tumhAre putra janmA hai, na vasaMtotsava kA samaya hai na koI dUsarA khuzI kA hI maukA hai phira sAre zahara meM yaha utsava kaisA ho rahA hai?' zrIvijaya ne uttara diyA - 'dasa roja pahale yahAM eka nimittajJAnI AyA thaa| usane kahA thA ki, Aja se sAtaveM dina potanapura ke rAjA para bijalI giregii| yaha sunakara maMtriyoM kI salAha se maiMne sAta dina ke lie rAjya chor3a diyA aura rAjyasiMhAsana para eka yakSa.kI mUrti ko biThA diyaa| maiM AMbila kA tapa karane lgaa| sAtaveM dina bijalI girI aura yakSa kI mUrti ke Tukar3e ho gye| merI prANarakSA huI isalie sAre zahara meM AnaMda manAyA jA rahA hai|' yaha suna amitateja aura jyotiHprabhA ko bahuta khuzI huii| thor3e dina rahakara donoM pati-patnI apane deza ko cale gye| eka bAra zrIvijaya aura sutArA AnaMda karane jyotirvana nAma ke vana meM gye| usa samaya kapila kA jIva azanighoSa pratAraNI nAma kI vidyA kA sAdhana kara udhara se jA rahA thaa| usane sutArA ko dekhaa| usa para vaha pUrvabhava ke prema ke kAraNa mugdha ho gayA aura usane usako hara le jAnA sthira kiyaa| usane vidyA ke bala se eka hariNa bnaayaa| vaha bar3A hI suMdara thaa| usakA zarIra sone sA damakatA thaa| usakI AMkhe nIla kamala sI camaka rahI thii| usakI chalAMgeM hRdaya ko hara letI thii| sutArA ne use dekhA aura : zrI zAMtinAtha caritra : 102 : Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahA -'svAmI mujhe yaha hariNa pakar3a diijie|' zrIvijaya hariNa ke pIche daudd'aa| vaha bahuta dUra nikala gyaa| idhara azanighoSa ne sutArA ko uThA liyA aura usakI jagaha banAvaTI sutArA DAla dii| yaha cillAI - 'hAya! mujhe sAMpa ne kATa khaayaa|' yaha cillAhaTa sunakara zrIvijaya pIchA aayaa| usane behoza sutArA ke aneka ilAja kiye| magara koI ilAja kAragara na huaa| hotA hI kaise? jaba vahAM sutArA thI hI nahIM phira ilAja kisakA hotA? thor3I dera ke bAda usane dekhA ki, sutArA ke prANa nikala gaye haiN| yaha dekhakara vaha bhI behoza ho gyaa| naukaroM ne upacAra kiyA to vaha hoza meM aayaa| saceta hokara vaha aneka taraha se vilApa karane lgaa| aMta meM eka bahuta bar3I citA taiyAra karA usane bhI apanI patnI ke sAtha jala maranA sthira kiyaa| dhU dhU karake citA jalane lgii| . usI samaya do vidyAdhara vahAM aaye| unhoMne pAnI maMtrakara citA para ddaalaa| citA zAMta ho gayI aura usameM pratAraNI vidyA aTTahAsa karatI huI bhAga gyii| zrIvijaya ne Azcarya se Upara kI tarapha dekhaa| usane apane sAmane do yuvakoM ko khar3e paayaa| zrIvijaya ne pUchA- 'tuma kauna ho? vaha citA kaise bujha gayI hai? marI huI sutArA kaise jIvita huI hai aura vaha haMsatI huI kaise bhAga gayI hai?' unameM se eka ne hAtha jor3akara namratApUrvaka javAba diyA - 'merA nAma saMbhinnazrota hai| yaha merA putra hai| isakA nAma dIpazikha hai| hama amitateja svAmI se AjJA lekara tIrthayAtrA ke lie nikale the| rAste meM hamane kisI strI ke rudana kI AvAja sunii| hama rudana kI ora gye| hamane dekhA ki hamAre svAmI amitateja kI bahana sutArA ko duSTa azanighoSa jabardastI liye jA rahA hai aura vaha rAste meM vilApa karatI jA rahI hai| hamane jAkara usakA rAstA rokA aura usase lar3ane ko taiyAra hue| svAminI ne kahA - - 'putro! tuma turaMta jyotirvana meM jAo aura unake prANa bcaao| mujhe marI samajhakara kahIM ve prANa na de deN| unako isa duSTatA ke samAcAra denaa| ve Akara isa duSTa pApI ke hAtha se merA uddhAra kreNge|' hama turaMta idhara daur3e : zrI tIrthaMkara caritra : 103 : Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaye| aura maMtrabala se hamane agni ko bujhA diyaa| banAvaTI sutArA jo maMtrabala se banI huI thI - bhAga gyii|' ... yaha hAla sunakara zrIvijaya kA duHkha krodha meM badala gyaa| usakI bhRkuTi tana gyii| usake hoTha phaphar3ane lge| vaha bolA - 'duSTa kI yaha majAla! calo maiM isI samaya use daMDa dUMgA aura sutArA ko chuDA laauuNgaa| saMbhinnazrota bolA - 'svAmina! Apa hamAre svAmI amitateja ke pAsa cliye| unakI madada se hama svAminI sutArA ko zIghra hI chur3Akara lA skeNge| azanighoSa kevala balavAna hI nahIM hai, vidyAvAna bhI hai| vaha jaba bala se hamako na jIta sakegA to vidyA se hameM parAsta kara degaa| hamAre pAsa usake jitanI vidyA nahIM hai|' __ zrI vijaya ko saMbhinnazrota kI bAta pasaMda aayii| vaha vidyAdharoM ke sAtha vaitADhya parvata para gyaa| amitateja ne bar3e Adara se usakA svAgata kiyA aura isa taraha Ane kA kAraNa puuchaa| saMbhinnazrota ne amitateja ko sArI bAteM khii| sunakara amitateja kI AMkheM lAla ho gyii| usake putra kruddha hokara bole -'duSTa kI itanI himmata ki vaha amitateja kI bahana kA haraNa kara jaay| pitAjI! hameM AjJA diijie| hama jAkara duSTa ko daMDa deM aura apanI phUphI ko chur3A laaveN|' amitateja ne zrIvijaya ko zastrAvaraNI (aisI vidyA jisase koI zastra asara na kare) baMdhanI (bAMdhanevAlI) aura mokSaNI (baMdhana se chur3AnevAlI) aisI tIna vidyAe~ dI aura phira apane putra razmivega, ravivega Adi ko phauja dekara kahA-'putro! apane phUphA ke sAtha yuddha meM jAo aura duSTa ko daMDa karake apanI phUphI ko chur3A laao| yuddha meM pITha mata dikhaanaa| jItakara lauTanA yA yuddha meM lar3akara prANa denaa|' zrIvijaya sahasrAvadhI senA lekara camaracaMcA nagarI para car3ha gyaa| usane nagara ko ghera liyA aura azanighoSa ke pAsa dUta bhejaa| dUta ne jAkara azanighoSa ko kahA - 'he duSTa! cora kI taraha tUM hamArI svAminI sutArA ko hara lAyA hai| kyA yahI terI vIratA aura vidyA hai? agara zakti ho to yuddha : zrI zAMtinAtha caritra : 104 : Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI taiyArI kara anyathA mAtA sutArA ko svAmI zrIvijaya ke suparda kara unase kSamA maaNg|' azanighoSa ne tiraskAra ke sAtha dUta ko kahA - 'tere svAmI ko jAkara kahanA, agara jiMdagI cAhate ho to cupacApa yahAM se lauTa jaao| agara sutArA ko lekara jAne kI hI haTa ho to merI talavAra se yamadhAma ko jAo aura vahAM sutArA kI iMtajArI kro|' dUta ne Akara azanighoSa kA javAba sunaayaa| zrIvijaya ne raNabherI bajavA dii| azanighoSa ke putra yuddha ke lie aaye| amitateja ke putroM ne una sabakA saMhAra kara diyaa| yaha sunakara azanighoSa AyA aura usane amitateja ke putroM kA nAza karanA zurU kiyaa| taba zrIvijaya sAmane A gyaa| usane azanighoSa ke do Tukar3e kara diye| do Tukar3e ke do azanighoSa ho gye| zrIvijaya ne donoM ke cAra Tukar3e kara DAle to cAra azanighoSa ho gye| isa taraha jaise-jaise azanighoSa ke Tukar3e hote jAte the vaise hI vaise azanighoSa bar3hate jAte the aura ve zrIvijaya kI phauja kA saMhAra karate jAte the| isa taraha yuddha ko eka mahInA bIta gyaa| zrIvijaya azanighoSa kI isa mAyA se vyAkula ho utthaa| . amitateja jAnatA thA ki azanighoSa bar3A hI vidyAvAlA hai| isalie vaha. paravidyAchedinI mahAjvAlA nAma kI vidyA sAdhane ke lie himavaMta parvata para gyaa| apane parAkramI putra sahasrarazmi ko bhI sAtha letA gyaa| vahAM eka mahIne kA upavAsa kara vaha vidyA sAdhane lgaa| usakA putra jAgrata rahakara usakI rakSA karane lgaa| vidyA sAdhakara amitateja ThIka usa samaya camaracaMcA nagara meM A phuNcaa| jisa samaya zrIvijaya azanighoSa kI mAyA se vyAkula ho rahA thaa| amitateja ne Ate hI mahAjvAlA vidyA kA prayoga kiyaa| usase azanighoSa kI sArI senA bhAga gyii| jo rahI vaha amitateja ke caraNoM meM A pdd'ii| azanIghoSa prANa lekara bhaagaa| mahAjvAlA vidyA usake pIche pdd'ii| azanighoSa bharatArddha meM sImaMta giri para kevalajJAna prApta baladeva muni kI zaraNa meM aayaa| azanighoSa ko kevalI kI sabhA meM baiThA dekha mahAjvAlA : zrI tIrthaMkara caritra : 105 : Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vApisa lauTa aayii| kAraNa - 'kevalI kI sabhA meM koI kisI ko hAni nahIM pahuMcA sakatA hai| mahAjvAlA ke mukha se baladeva muni ko kevalajJAna hone kI bAta sunakara amitateja, zrIvijayAdi sabhI vimAna meM baiThakara kevalI kI sabhA meM gaye sutArA ko bhI ve apane sAtha lete gaye the| azanighoSa bhAga gayA thA taba unhoMne sutArA ko pIche se bulA liyaa| .. jaba kevalI dezanA de cuke taba azanighoSa ne pUchA - 'mere mana meM koI pApa nahIM thA to bhI sutArA ko hara lAne kI icchA merI kyoM huI?' kevalI ne satyabhAmA aura kapila kA pUrva vRttAMta sunAyA aura kahA- 'pUrvabhava kA sneha hI isakA mukhya kAraNa thaa|' phira amitateja ne pUchA - 'he bhagavAna! maiM bhavya hUM A abhavya?' kevalI ne uttara diyA - 'isase naveM bhava meM tumhArA jIva pAMcavAM cakravartI aura solahavAM tIrthaMkara hogA aura zrIvijaya rAjA tumhArA pahalA putra aura pahalA gaNadhara hogaa|' ... azanighoSa ne saMsAra se virakta hokara sutArA, zrIvijaya, amitatejAdi se kSamA yAcanA kara vahIM balabhadra muni ke pAsa dIkSA le lii| amitatejAdi apanI-apanI rAjadhAniyoM meM gye| phira aneka varasoM taka dharmadhyAna, prabhu bhakti, tIrthayAtrA aura vrata saMyama karate rhe| aMta meM donoM ne dIkSA le lii| pAMcavA bhava : ___ Ayu samApta kara amita teja aura zrIvijaya prANata nAma ke dasaveM kalpa meM utpanna hue| vahAM ve susthitAvartta aura naMditAvartta nAma ke vimAna ke svAmI maNicUla aura divyacUla nAma ke devatA hue| bIsaM sAgaropama kI Ayu unhoMne sukha se bitaayii| chaTThA bhava : isameM anaMta vIrya vAsudeva aura damitAri prati vAsudeva kI kathAe~ bhI zAmila haiN|] isa jaMbUdvIpa prAgvideha ke AbhUSaNa rUpa ramaNIya vijaya meM sItA nadI ke dakSiNa taTa para dhanadhAnya pUrNa evaM samRddhi zAlinI zubhA nAmaka eka : zrI zAMtinAtha caritra : 106 : Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarI thii| isa nagarI meM stimitasAgara nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usakI vasuMdharA aura anuddharA nAma kI do rAniyAM thii| rAta ko vasuMdharA devI ne baladeva ke janma kI sUcanA denevAle cAra svapna dekhe| pUrva janma ke amitateja rAjA kA jIva naMditAvartta vimAna se cyavakara unakI kokha meM aayaa| garbha samaya pUrNa hone ke bAda mahAdevI ke garbha se, zrIvatsa ke cihnavAlA, zvetavarNI evaM pUrNa AyuvAlA, eka suMdara putra utpanna huaa| jisakA nAma aparAjita rakhA gyaa| - idhara anuddharA devI kI kokha se, pUrva janma ke vijaya rAjA kA jIva aayaa| usI rAta ko mahAdevI ne vAsudeva ke janma kI sUcanA karanevAle sAta mahAsvapna dekhe| garbha kA samaya pUrA hone ke bAda zubha dina, mahAdevI anuddharA ke garbha se, zyAmavarNI eka suMdara bAlaka kA janma huaa| rAjA ne janmotsava karake usakA nAma anaMtavIrya rkhaa| eka samaya zubhA nagarI ke udyAna meM svayaMprabha nAmaka eka mahAmuni aaye| rAjA stimitasAgara usa dina phiratA huA usI udyAna meM jA niklaa| vahAM mahA muni ke darzana kara rAjA ko AnaMda huaa| muni dhyAna meM baiThe the| isalie rAjA unako tIna pradakSiNA de, hAtha jor3a sAmane baiTha gyaa| jaba muni ne dhyAna chor3A taba rAjA ne bhaktipUrvaka unheM vaMdanA kii| muni ne dharmalAbha dekara dharmopadeza diyaa| isase rAjA ko vairAgya ho gyaa| usane apanI rAjadhAnI meM jAkara apane putra anaMtavIrya ko rAjya diyA, phira svayaM prabhu muni ke pAsa jAkara dIkSA grahaNa kI aura cirakAla taka cAritra paalaa| eka bAra mana se cAritra kI virAdhanA ho gayI, isase vaha marakara bhuvanapati nikAya meM camarendra huaa| anaMtavIrya ne jaba se zAsana kI bAgaDora apane hAtha meM lI, taba se vaha eka sacce nRpati kI taraha rAjya karane lgaa| usakA bhrAtA aparAjita bhI rAjya kArya meM anaMtavIrya kA hAtha baMTAne lgaa| eka samaya koI vidyAdhara unakI rAjadhAnI meM A niklaa| usake sAtha una donoM bhAiyoM kI maitrI ho : zrI tIrthaMkara caritra : 107 : Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gyii| isa kAraNa se vaha unako mahAvidyA dekara calA gyaa| anaMtavIrya ke yahAM barbarI aura kirAtI nAma kI do dAsiyAM thiiN| ve saMgIta, nRtya evaM nATyakalA meM bar3I nipuNa thiiN| ve samaya samaya para anaMtavIrya aura aparAjita ko apanI vividha kalAoM dvArA bar3A AnaMda diyA karatI thii| eka samaya anaMtavIrya vAsudeva aura aparAjita baladeva rAjasabhA meM una ramaNiyoM kI nATyakalA kA AnaMda lUTa rahe the| cAroM aura harSa hI harSa thaa| usI avasara para, dUsaroM ko lar3A dene meM khyAta, nArada kA sajasamA meM Agamana huaa| magara donoM bhAI nATaka dekhane meM itane nimagna the ki ve nArada muni kA yathocita satkAra na kara ske| basa phira kyA thA? nArada muni ukhar3a par3e aura apane mana meM yaha socate hue cale gaye ki maiM isa apamAna kA inheM abhI phala cakhAtA huuN| ___ vAyuvega se vaitADhya giri para gaye aura damitAri nAmaka vidyAdharoM ke rAjA kI sabhA meM phuNce| rAjA ne acAnakaM muni kA Agamana dekhakara siMhAsana chor3a diyaa| unakA svAgata karane ke lie vaha sAmane AyA aura usane unheM, namratApUrvaka abhivAdana kara, ucita Asana para bitthaayaa| muni ne AzIrvAda dekara kuzala prazna puuchaa| yathocita uttara dekara damitAri ne kahA - 'munivarya! Apa svacchaMda hokara saba jagaha vicarate haiM aura saba kucha dekhate aura sunate haiN| isalie kRpAkara koI aisI Azcarya yukta bAta batalAIye jo mere liye nayI ho|' nArada to yahI maukA DhUMDha rahe the, bole - 'rAjan! suno, eka samaya maiM ghUmatA ghAmatA zubhA nagarI meM jA niklaa| vahAM anaMtavIrya kI sabhA meM barbarI aura kirAtI nAmaka do dAsiyAM dekhiiN| ve saMgIta, nATya evaM vAdya kalA meM bar3I catura hai| unakI vidyA dekhakara maiM to daMga raha gyaa| svarga kI apsarAe~ taka unake sAmane tuccha haiN| he rAjA! ve dAsiyAM tere darabAra ke yogya hai|' isa taraha kA viSabIja bokara nArada muni AkAza mArga se apane : zrI zAMtinAtha caritra : 108 : Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna para gye| unake jAne ke bAda damitAri ne apane eka dUta ko bulAyA aura dhIre se usako kucha hukma diyaa| dUta ne usI samaya zubhA nagarI ko prasthAna kiyA aura anaMtavIrya kI rAjasabhA meM jAkara kahA - 'rAjan! ApakI sabhA meM barbarI aura kirAtI nAma kI jo dAsiyAM haiN| unheM hamAre svAmI damitAri ko meMTa karo, kyoMki ve gAyanavAdanakalA meM adbhuta hai| aura jo koI anokhI vastu adhInastha rAjA ke yahAM ho vaha svAmI ke ghara pahuMcanI caahie|' . dUta ke vacana sunakara anaMtavIrya ne kahA - 'he dUta! tUM jaa| hama vicAra kara zIghra hI javAba bhejeNge|' dUta lauTa gayA aura usane rAjA ko kahA- 'lakSaNa se to aisA mAlUma hotA hai ki ve turaMta hI dAsiyoM ko svAmI ke caraNoM meM bheja deNge|' .. donoM bhAiyoM ke hRdaya meM damitAri kI isa anucita mAMga se krodha kI jvAlA jala uThI; magara damitAri vidyAbala se balI hone ke kAraNa ve usako parAsta nahIM kara sakate the| isalie thor3I dera cupacApa sote rhe| phira anaMtavIrya bolA - 'rAjA damitAri apane vidyAbala se hameM isa prakAra kI ghur3akiyAM detA hai| agara hamAre pAsa bhI vidyA hotI to use kabhI aisA sAhasa na hotaa| ataH hamako bhI cAhie ki hama bhI hamAre mitra vidyAdhara kI dI huI vidyA kI sAdhanA kara balavAna bneN|' . ve aisA vicAra kara hI rahe the ki prajJapti Adi vidyAe~ prakaTa huii| unhoMne nivedana kiyA- 'he mahAnubhAva! jina vidyAoM ke viSaya meM Apa abhI bAteM kara rahe the, hama ve hI vidyAe~ haiN| Apane hameM pUrva janma meM hI hameM sAdha lI thii| isalie abhI hama Apake yAda karate hI ApakI sevA meM hAjira ho gayI haiN| yaha suna donoM bhAiyoM ko bar3A AnaMda huaa| vidyAe~ unake AdhIna huii| eka dina damitAri kA dUta Akara rAjasabhA meM bar3e apamAna janaka vacana bolA - 're ajJAna rAjA! tUne ghamaMDa meM Akara svAmI kI AjJA kA ullaMghana kiyA hai aura abhI taka apanI dAsiyoM ko nahIM bhejA hai| jAnatA hai isakA kyA phala hogA? : zrI tIrthaMkara caritra : 109 : Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha sunakara anaMtavIrya ko yadyapi krodha ho AyA thA, paraMtu usane jahara kI cUMTa pI lI aura gaMbhIra svara meM kahA - 'tuma ThIka kahate ho| isakA kyA phala hogA? rAjA ne ratnAbhUSaNa, hAthI, ghor3e Adi bar3I-bar3I mUlyavAna vastue~ nahIM mAMgI hai| mAMgI hai kevala daasiyaaN| rAjA kI yaha tuccha icchA bhI kyA maiM pUrI na karUMgA? Thahara, maiM abhI hI tere sAtha dAsiyoM ko bheja detA huuN|' vidyA ke bala se anaMtavIrya aura aparAjita barbarI aura kirAtI kA rUpa dhAraNa kara dUta ke sAtha damitAri kI rAjasabhA meM upasthita hue| dUta ne apane svAmI ko praNAma karane ke bAda una donoM nartakiyoM ko hAjira kiyaa| mahArAja ne saumya dRSTi se unakI tarapha dekhA aura unako apanI kalA dikhalAne ke lie khaa| mahArAja kI AjJA se una naTiyoM ne apanI nATyakalA kA apUrva . paricaya denA prAraMbha kiyaa| raMgamaMca para nAnA prakAra ke abhinaya dikhAkara unhoMne darzakoM ke hRdaya para vijaya prApta kara lii| unakI kalA meM aisI nipuNatA dekhakara damitAri utsAha ke sAtha bolA - 'sacamuca hI saMsAra meM tuma donoM ratna ke samAna ho| he naTiyo! maiM tuma para prasanna huuN| tuma AnaMda se merI putrI kanakazrI kI sakhiyAM banakara raho aura usako nRtya, gAna Adi kI zikSA do|' pUrNa yauvanA suMdarI kanakadhI ko kapaTaveSI donoM bhAI acchI taraha nATyakalA sikhAne lge| bIca bIca meM aparAjita anaMtavIrya ke rUpa, guNa evaM zaurya kI prazaMsA kara diyA karatA thaa| eka dina kanakazrI ne aparAjita se pUchA-'tuma jisakI prazaMsA karatI ho vaha kaisA hai? mujhe pUrA hAla sunaao|' usane kahA - 'anaMtavIrya zubhA nagarI kA rAjA hai| usakA rUpa kAmadeva ke jaisA hai| zatru kA vaha kAla hai, yAcakoM ke lie vaha sAkSAta lakSmI hai aura pIr3itoM ke lie vaha nirbhaya sthAna hai| usake maiM kyA bakhAna karUM?' isa taraha anaMtavIrya kI tArIpha sunakara kanakazrI usako dekhane ke lie lAlAyita ho utthii| usake cahare para udAsI chA gyii| yaha dekhakara : zrI zAMtinAtha caritra : 110 : Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparAjita bolA anaMtavIrya ke darzana hoNge|' kanakazrI bolI 'mere aise bhAga kahAM haiM ki mujhe anaMtavIrya ke darzana hoN| agara tUM mujhe unake darzana karA degI to maiM janmabhara terA ahasAna maanuuNgii|' 'bhadre! zoka mata kro| agara cAhogI to zIghra hI 'acchA Thaharo! maiM abhI anaMtavIrya ko lAtI huuN|' kahakara aparAjita bAhara gayA aura thor3I hI dera meM anaMtavIrya ko lekara vApisa aayaa| kanakazrI usa adbhuta rUpa ko dekhakara mugdha ho gyii| usane apanA jIvana anaMtavIrya ko sauMpa diyaa| anaMtavIrya bolA 'kanakaMzrI agara zubhA nagarI kI mahArAnI bananA cAhatI ho to mere sAtha clo|' kanakazrI ne uttara diyA- 'mere balavAna pitA Apako jagata se vidA kara deNge|' - * aparAjita haMsA aura bolA - 'tumhArA pitA hI duniyA meM vIra nahI hai| anaMtavIrya kI vizAla vIra bhujAoM kI talavAra tumhArA pitA na saha * skegaa| tuma bephikra raho aura icchA ho to zIghra hI zubhA nagarI ko calI clo|' 'maiM taiyAra huuN|' kahakara kanakazrI ne apanI sammati dii| 'taba clo| ' * kahakara anaMtavIrya rAjasabhA kI aura bddh'aa| kanaka zrI bhI usake pIche clii| aparAjita bhI asalI rUpa dhara unake pIche ho liyaa| ye tInoM rAjasabhA meM phuNce| rAjA aura darabArI sabhI unheM Azcarya ke sAtha dekhane lge| anaMtavIrya ghanagaMbhIra vANI meM bolA - he damitAri aura usake subhaTo! suno! hama anaMtavIrtha aura aparAjita rAjakanyA kanakazrI ko le jA rahe haiN| tumane hamArI dAsiyAM cAhI thiiN| ve tumheM na milI; magara Aja hama tumhArI rAjakanyA le jA rahe hai| jinameM sAhasa ho ve Ave aura hamArA mArga roke / hamane tumheM sUcanA de dI hai| pIche se yaha na kahanA ki hama rAjakanyA ko curAkara le gye|' anaMtavIrya kanakazrI ko uThAkara vahAM se cala niklaa| aparAjita ne usakA anusaraNa kiyaa| damitAri ke krodha kI sImA na rhii| usane tatkAla hI apane subhaToM : zrI tIrthaMkara caritra : 111 : Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko AjJA dI - 'vIro! jAo aura una duSToM ko zIghra hI pakar3akara mere sAmane laao|' . AjJA kI dera thii| 'mAro' 'pakar3o' kI AvAja se kAnoM ke parde phaTane lge| kolAhalapUrNa eka vizAla senA ne TiDDIdala kI taraha anaMtavIrya kA pIchA kiyaa| anaMtavIrya ne apane vidyAbala se senA banA lii| vaha damitAri kI senA se duganI thii| aba ghora saMgrAma hone lgaa| raNAMgaNa meM vIra yoddhA apanI raNavidyA kA paricaya dene lge| mAra kATa ke sivAya vahAM aura kucha nahIM thaa| damitAri kI senA kaTate kaTate hatotsAha ho gyii| usI samaya vAsudeva anaMtavIrya ne apane pAMcajanya zaMkha kI nAda se zatrusenA ko bilakula hI hatavIrya kara diyaa| . damitAri apanI phauja kI yaha hAlata dekhakara ratha para car3hakara raNAMgaNa meM aayaa| usane anaMtavIrya ko llkaaraa| anaMtavIrya mI.usase kaba haTanevAle the? donoM vIra apane-apane divya zastroM dvArA yuddha karane lge| bahuta dera taka isI taraha lar3ane ke bAda damitAri ne apane cakra kA sahArA liyA aura usako calAne se pahale anaMtavIrya se kahA - 're durmati! agara jIvana cAhatA hai to aba bhI kanakadhI ko mujhe sauMpa aura merI AdhInatA svIkAra kara, varanA yaha cakra terA prANa liye binA na rhegaa|' __ ye vacana sunakara anaMtavIrya ne haMsakara uttara diyA - 'mUrkha! tUM kisa ghamaMDa meM mUlA hai? maiM tere cakra ko kATUMgA, tujhe mArUMgA aura terI kanyA ko lekara vijaya duMdubhi bajAtA huA apanI rAjadhAnI meM jaauNgaa|' itanA sunate hI damitAri ne vAsudeva para apanA cakra calA diyaa| cakra anaMtavIrya ke hAtha meM aayaa| aba anaMtavIrya ne usa cakra kA prayoga kiyaa| cakra ne apanI karatUta btlaayii| usane damitAri kA ziraccheda kara diyaa| usI samaya AkAza meM Akara devatAoM ne vidyAdharoM ko anaMtavIrya kA prabhutva svIkAra karane kI saMmati dI aura kahA - 'he vidyAdharoM! yaha anaMtavIrya viSNu (vAsudeva) hai aura aparAjita unakA bhAI balabhadra hai| inase : zrI zAMtinAtha caritra : 112 : Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuma kabhI jIta na skoge|' devatAoM kI yaha vANI sunakara sabane unakI AdhInatA svIkAra.kara lii| __ phira anaMtavIrya kanakazrI aura aparAjita ke sAtha zubhApurI ko ravAnA hue| ve mArga meM meru parvata para se gujre| vidyAdharoM ne prArthanA kI - 'parvata para ke jaina maMdiroM ke darzana karate jaaiie|' tadanusAra anaMtavIrya ne sabake sAtha meru parvata para jaina caityoM ke darzana kiye| vahAM para unheM kIrtidhara nAmaka muni ke bhI darzana hue| usI samaya una muni ke ghAti karma nAza hue the aura unheM kevalajJAna utpanna huA thaa| devatA unako vaMdanA karane ke nimitta vahAM Aye hue the| anaMtavIrya Adi bahuta khuza hue| ve muni ko pradakSiNA dekara parSadA meM baiThe aura dezanA sunane lge| dezanA khatama hone ke bAda kanakazrI ne muni se prazna kiyA-'bhagavan! mere pitA kA vadha aura mere bAMdhavoM se viraha hone kA kyA kAraNa hai?' __muni bole - 'dhAtakI khaMDa nAmaka dvIpa meM zaMkhapura nAmaka eka samRddhi zAlI gAMva thaa| usameM zrIdattA nAma kI eka garIba strI rahatI thii| vaha dUsaroM ke yahAM dAsavRtti kara apanA nirvAha kiyA karatI thii| ... eka samaya zrIdattA bhramaNa karatI huI devagiri para cddh'ii| vahAM para use satyayazA nAmaka mahAmuni ke darzana hue| zrIdattA ne vaMdanA kI aura muni ne 'dharmalAma' diyaa| zrIdattA bolI - 'bhagavan! maiM apane pUrva janma ke duSkarmoM se isa janma meM bar3I duHkhI huuN| isalie koI aisA mArga mujhe batAie jisase maiM isa hAlata se chUTa jaauuN|' dayAlu muni ne usa duHkhI abalA ko dharma cakravAla nAma kA eka tapa batalAkara kahA - 'he strI! devaguru kI ArAdhanA meM lIna hokara tUM do aura tIna rAtri ke krama se sAr3he tIsa upavAsa krnaa| isa tapa ke prabhAva se tujhe phira kabhI aisA kaSTa sahana nahIM karanA pdd'egaa|' __ zrIdattA ne tapa AraMbha kiyaa| usake prabhAva se pAraNe meM hI svAdiSTa bhojana khAne ko milaa| aba dina-dina usake ghara meM samRddhi hone lgii| usake khAna, pAna, rahana, sahana sabhI badala gye| eka dina usako jIrNa zIrNa ghara meM se svarNAdi dravya kI prApti hii| isase usane caityapUjA aura sAdha sAdhviyoM kI bhakti karane ke lie eka vizAla udyApana (ujamaNA) kiyaa| : zrI tIrthaMkara caritra : 113 : Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapasyA ke aMta meM vaha kinhIM sAdhu ko pratilAbhita karane ke lie dvAra para khar3I rhii| use suvratamuni dikhe| usane bar3e bhaktibhAva ke sAtha prAsuka anna se muni ko pratilAbhita kiyaa| phira usane dharmopadeza sunane kI icchA prakaTa kii| munijI ne kahA - 'sAdhu jaba mikSArtha jAte haiM taba kahIM dharmopadeza dene nahIM baiThate, isalie tUM vyAkhyAna sunane upAzraya meM aanaa| 'sAdhu cale gye| zrIdattA vyAkhyAna sunane upAzraya meM gayI aura vahAM usane samyaktva sahita zrAvakadharma svIkAra kiyaa| dharma pAlate hue eka bAra zrIdattA ko saMdeha huA ki maiM dharma pAlatI hUM usakA phala mujhe milegA yA nahIM? bhAvI prabala hotA hai| eka dina jaba vaha satyayazA muni ko vaMdanA karake ghara lauTa rahI thii| usa samaya usane vimAna para baiThe hue do vidyAdharoM ko AkAza mArga se jAte dekhaa| unake rUpa ko dekhakara zrIdattA una para mohita ho gyii| bAda meM usake hRdaya meM dharma ke prati jo saMdeha utpanna huA thA usako nivAraNa kiye binA hI vaha mara gyii| prAcIna kAla meM vaitADhya giri para zivamaMdira nAmaka bar3A samRddhi zAlI nagara thaa| usameM vidyAdharoM kA ziromaNi kanaka pUjya nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usakI vAyuvegA nAmakI dharmapatnI thii| usa daMpatI kA maiM kIrtidhara nAmaka putra huaa| merI anilavegA nAma kI eka dharmapatnI thii| usakI kokha se damitAri nAmaka putra huaa| eka samaya vihAra karate hue bhagavAna zAMtinAtha mere nagara kI ora hokara nikale aura nagara ke bAhara upavana meM virAjamAna hue maiMne bhagavAna kA Agamana suna, daur3akara darzana kiye| darzana mAtra se mujhe saMsAra se vairAgya utpanna ho gayA aura maiM dIkSA lekara isa parvata para AyA aura tapa karane lgaa| aba ghAtiyA karmoM ke nAza hone para mujhe kevala jJAna prApta huA hai| udhara damitAri kI madirA nAma kI rAnI kI kokha se zrIdattA kA jIva utpanna huA aura tuma usakI putrI kanakazrI ke rUpa meM vidyamAna ho| jina dharma ke viSaya meM tumheM saMdeha huA isI kAraNa se tumheM yaha duHkha bhoganA par3A hai|' : zrI zAMtinAtha caritra : 114 : Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zA . muni se apane pUrva bhava kI kathA sunate hI kanakazrI ko vairAgya utpanna ho gyaa| vaha vinaya pUrvaka apane pati se nivedana karane lagI - 'prANeza! usa janma meM maiMne aise duSkRtya kiye jisase ye phala bhoga rahI huuN| na jAne Age kyA hone vAlA hai| isalie mujhe zIghra hI dIkSA grahaNa karane kI AjJA pradAna kiijie|' apanI priyA kI yaha prArthanA sunakara anaMtavIrya ko bar3A vismaya huaa| to bhI usane kahA - 'priye! apane nagara meM calakara svayaMprama bhagavAna se dIkSA lenaa|' kanakazrI ne pati kI bAta mAna lii| sabake sAtha anaMtavIrya apanI rAjadhAnI meM phuNcaa| vahAM jAkara kyA dekhatA hai ki, damitAri kI pahale bhejI huI senA se ghirA huA usakA putra anaMtasena bar3I vIratA se lar3a rahA hai| isa taraha apane bhatIje ko zatru ke caMgula meM dekhakara aparAjita ko bar3A krodha aayaa| usane kSaNabhara meM sArI senA ko mAra bhgaayaa| phira vAsudeva ne sabake sAtha nagara meM praveza kiyaa| bar3e samAroha ke sAtha anaMtavIrya kA arddha-cakripane kA abhiSeka huaa| eka samaya vihAra karate hue svayaMprabhu bhagavAna svecchA se zubhA nagarI ke bAhara udyAna meM Akara tthhre| saba loga darzanoM ko gye| kanakazrI ne isa samaya apane pati kI AjJA se dIkSA grahaNa kara lii| usI dina se vaha tapa karane lagI aura usane krama se ekAvalI, muktAvalI, kanakAvalI, bhadra, mahAbhadra aura sarvatobhadra ityAdi tapa kiye| aMta meM vaha kevalajJAna prApta kara mokSa gyii| . vAsudeva anaMtavIrya apane bhAI aparAjita ke sAtha rAjyalakSmI bhogane lge| aparAjita kI vIratA nAma kI eka strI thii| usase sumati nAma kI eka kanyA utpanna huii| vaha bAlyAvasthA se bar3I dharmaniSThA thii| vaha Avaka ke bAraha vrata akhaMDa pAlana karatI thii| eka dina vaha upavAsa ke uparAMta pAraNA karane baiThane hI vAlI thI ki use dvAra kI tarapha se eka muni Ate hue dikhe| usane jhaTa uThate hI, apane hI thAla ke anna se muni ko pratilAmita kiyaa| usI vakta vahAM vasudhArAdi pAMca divya prakaTa hue| 'tyAgI / mahAtmAoM ko diyA huA dAna anaMtaguNA phaladAyI hotA hai|' muni vahAM se : zrI tIrthaMkara caritra : 115 : Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cale gye| usake bAda ratnavRSTi kI khabara sunakara balabhadra aura vAsudeva sumati ke pAsa aaye| isa ghaTanA se sabako vismaya huaa| bAlikA ke alaukika kArya se prasanna hokara donoM bhAiyoM ne socA ki isa bAlikA ke lie kauna sA yogya vara honA caahie| Akhira unhoMne mahAnaMda nAmaka maMtrI se salAha karake svayaMvara karane kA nizcaya kiyaa| - aba svayaMvara kI taiyArIyAM hone lgii| eka vizAla maMDapa kI racanA huii| saba rAjAoM aura vidyAdharoM ke yahAM nimaMtraNa bheje gye| . . nizcita dina ko bar3e-bar3e rAjA mahArAjA ekatrita hue| sumati bhI solaha zRMgAra karake apanI sakhI saheliyoM ke sAtha hAtha meM varamAlA liye hue maMDapa meM upasthita huii| usane eka bAra sabakI tarapha dekhaa| svayaMvara maMDapa meM upasthita sumati ke pANiprArthI isa rUpa kI alaukikaM mUrti ko dekhakara Azcarya meM DUba gye| usI samaya maMDapa ke madhya meM svarNasiMhAsana para virAjamAna eka devI prakaTa huii| devI ne apanI dAhinI bhujA uThA kara sumati ko kahA - 'mugdhe dhanazrI! vicAra kara! apane pUrva bhava kA smaraNa kara! yadi yAda nahIM par3atA ho to suna! puSkaravara dvIpArddha meM, bharatakSetra ke madhyakhaMDa meM vizAla samRddhivAlA zrInaMda nAmaka eka nagara thaa| usameM mahendra nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usakI anaMtamati nAma kI eka rAnI thii| unakI do putriyAM huii| unameM se kanakazrI nAma kI kanyA to maiM hUM aura dhanazrI tuuN| jaba hama donoM yuvatiyAM huI taba eka samaya donoM prasaMga vaza giri parvata para cddh'ii| vahAM eka ramya sthAna meM hame naMdanagiri nAmaka muni ke darzana hue| bar3e bhaktibhAva se hamane unakI dezanA sunii| phira hamane gurujI se nivedana kiyA ki hamAre yogya koI AjJA diijie| taba gurujI ne hameM yogya samajha zrAvaka ke bAraha vrata samajhAye hamane unheM, aMgIkAra kara, nirdoSa pAlanA zurU kiyaa| eka samaya hama donoM phiratI huI azoka vana meM jA niklii| usI samaya tripRSTa nagara kA svAmI vIrAMga nAmaka eka javAna vidyAdhara hamako hara le gyaa| paraMtu usakI strI vajrazyAlikA ne dayAkara hameM chor3ane ke lie : zrI zAMtinAtha caritra : 116 : Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usako majabUra kiyaa| usane kruddha hokara hameM eka bhayaMkara vana meM le jAkara pheMka diyaa| hamArI haDDiyAM pasaliyAM cUra-cUra ho gyii| aMta samaya jAnakara hama donoM ne anazana vrata lekara navakAra maMtra kA jApa AraMbha kara diyaa| vahAM se marakara maiM saudharma devaloka meM navamikA nAmaka devI huii| tUM bhI vahAM se marakara kubera lokapAla kI mukhya devI huii| vahAM se cyavakara tUM balabhadra kI putrI sumati huI hai| devaloka meM rahate samaya hamAre bIca meM yaha zarta huI thI ki jo pahale pRthvI para Ave dUsarI arhata dharma kI bhakti kI yAda dilaave| isalie maiM Aja yahAM AyI huuN| aba tUM saMsAra meM na phaMsa aura jIvana ko sArthaka banAne ke lie dIkSA grahaNa kr|' . __itanA kahakara devI maMDapa ko Alokita karatI huI AkAza mArga kI ora calI gyii| udhara vaha gayI aura idhara sumati pUrva janma ke vRttAMta kI yAda Ate hI mUrchita hokara jamIna para gira pdd'ii| kucha sevA zuzrUSA ke bAda jaba use ceta AyA to vaha sabhAjanoM se hAtha jor3akara vinaya pUrvaka bolImere pitA aura bhAI ke tulya upasthita sajjano! Apako mere liye yahAM nimaMtraNa diyA gayA hai| magara maiM isa saMsAra se chUTanA cAhatI huuN| isalie Apa vivAhotsava kI jagaha merA dIkSotsava manAkara mujhe upakRta kIjie aura mujhe dIkSA lene kI AjJA diijie|' . rAjA loga yaha vinaya bharI vANI sunakara bole - 'he anadhe! aisA hI ho|' sumati sAta sau kanyAoM ke sAtha suvrata muni se dIkSA grahaNakara, ugra tapakara, kevalajJAna pA aMta meM mokSa gyii| kAlAMtara meM vAsudeva anaMtavIrya caurAsI lAkha pUrva kI Ayu mogakara nikAcita karma se prathama naraka meM gyaa| vahAM bayAlIsa hajara varSa paryanta naraka ke nAnA prakAra ke kaSTa sahana kiye| phira vAsudevabhava ke pitA ne jo camarendra hue the - vahAM Akara usakI vedanA zAMta kii| . baMdhu ke zoka se vyAkula hokara balabhadra aparAjita ne bhI tIna khaMDa pRthvI kA rAjya apane putra ko sauMpa, jayadhara gaNadhara ke pAsa dIkSA grahaNa kii| unake sAtha solaha hajAra rAjAoM ne bhI dIkSA lii| isa taraha balabhadra : zrI tIrthaMkara caritra : 117 : Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cirakAla taka tapa karate rahe; aMta meM anazana kara mRtyu ko prApta hue aura acyuta devaloka meM iMdra hue| . idhara anaMtavIrya kA jIva bhI naraka bhUmi meM duSkarmoM ke phalabhoga svarNa ke samAna zuddha ho gyaa| phira vaha naraka se nikalakara, vaitADhya parvata para gaganavallabha nagara ke svAmI meghavAhana kI meghamAlinI patnI ke garbha se utpanna huaa| usakA nAma meghanAda rakhA gyaa| jaba vaha yauvana ko prApta huA taba meghavAhana ne usako rAjya dekara dIkSA le lii| - rAjya karate hue eka bAra meghanAda prajJapti vidyA dvArA maMdara giri para gyaa| vahAM naMdana vana meM sthita dvAyatana meM zAzvata pratimA kI pUjA karane lgaa| usa samaya vahAM kalpavAsI devatAoM kA Agamana huaa| acyutendra ne apane pUrva bhava ke bhAI ko dekhakara, bhrAtRsneha se kahA - 'bhAI! isa saMsAra kA tyAga kro|' usa samaya vahAM amara guru nAmaka eka muni Aye hue the| meghanAda ne unase caritra aMgIkAra kiyaa| eka samaya meghanAda muni naMda giri gye| rAta meM dhyAnastha baiThe hue the, usa samaya prati vAsudeva kA putra-jo usa samaya daitya yoni meM thA - vahAM A phuNcaa| apane pUrvajanma ke vairI ko dekhakara daitya ko krodha ho aayaa| vaha muni ko upasarga karane lgaa| paraMtu meghanAda muni to parvata ke samAna sthira rhe| muni ko zAMta dekhakara vaha bar3A lajjita huA aura vahAM se calA gyaa| aMta meM meghanAdamuni bhI kAlAMtara meM, anazana karake Ayu pUrNakara acyuta devaloka meM iMdra ke sAmAnika deva hue| AThavAM bhava (vajrAyuddha-cakravartI) : jaMbUdvIpa ke pUrva videha meM sItA nadI ke dakSiNa tIra para maMgalAvatI nAma kI vijaya hai| usameM ratna saMcayA nAma kI nagarI thii| vahAM kSemaMkara nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usakI ratnamAlA nAma kI rAnI thii| aparAjita kA jIva acyuta loka se cyavakara usakI kokha se caudaha svapna sUcita putrarUpa meM jnmaa| usakA nAma vajrAyudha rakhA gyaa| bar3e hone para lakSmIvatI : zrI zAMtinAtha caritra : 118 : Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma kI rAjakanyA se usakA byAha huaa| anaMtavIrya kA jIva acyutadeva loka se cyavakara lakSmIdevI kI kokha se jnmaa| sahasrAyuddha usakA nAma rakhA gyaa| javAna hone para usakA byAha kanakazrI se huaa| usase zatabala nAma kA eka putra paidA huaa| eka bAra rAjA kSemaMkara apane putra, pautra, prapautra, maMtrI aura sAmaMtoM ke sAtha sabhA meM baiThA huA thaa| usa samaya IzAna kalpa ke devatA bhI carcA kara rahe the| carcA meM eka devatA ne kahA ki, pRthvI para vajrAyuddha ke samAna koI samyaktvI aura jJAnavAnaM nahIM hai| yaha bAta 'citracUla' nAmaka devatA ko na rucii| vaha bolA-'maiM jAkara usakI parIkSA kruuNgaa|' vaha, mithyAtvI devatA, rAjA kSemaMkara kI rAjasabhA meM AyA aura bolA-'isa jagata meM puNya, pApa, jIva aura paraloka kucha nahIM hai| prANI AstikavAdI buddhi se vyartha hI kaSTa pAte haiN|' yaha sunakara vajrAyuddha bole - 'he mahAnubhAva! Apa pratyakSa pramANa se viparIta aise vacana kyoM bolate haiM? Apako Apake pUrva janma ke sukRtoM kA phala svarUpa jo vaibhava milA hai usakA vicAra, apane avadhijJAna kA upayogakara kIjie to Apako mAlUma hogA ki, ApakA kahanA yuktiyukta nahIM hai| gaye bhava meM Apa manuSya the aura isa bhava meM devatA hue haiN| agara paraloka aura jIva na hote to Apa manuSya se deva kaise bana jAte?' deva bolA - 'tumhArA kahanA satya hai| Aja taka maiMne kabhI isa bAta kA vicAra hI na kiyA aura kuzaMkA meM par3A rhaa| Aja maiM tumhArI kRpA se satya jAnaM sakA huuN| maiM tumase khuza huuN| jo cAho so maaNgo|' vajrAyuddha bolA - 'maiM Apase sirpha itanA cAhatA hUM ki Apa hamezA samyaktva kA pAlana kreN|' deva bolA - 'yaha to tumane mere hI svArtha kI bAta kahI hai| tuma apane liye kucha maaNgo|' vajrAyuddha bolA - 'mere liye basa itanA hI bahuta hai|' vajrAyuddha ko niHsvArtha samajhakara deva aura bhI adhika khuza huaa| vaha vajrAyuddha ko divya alaMkAra bheTa meM dekara IzAnadevaloka meM / gayA aura bolA-'vajrAyuddha sacamuca hI samyaktvI hai|' : zrI tIrthaMkara caritra : 119 : Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka bAra vasaMta Rtu meM krIr3A karane vana meM gyaa| vahAM vaha jaba apanI sAta sau rAniyoM ke sAtha krIr3A kara rahA thA taba, vidyuddaSTa nAma kA devatA - jo vajrAyuddha kA pUrvajanma kA vairI damitAri thA aura jo aneka bhavoM meM bhaTakakara deva huA thA - udhara se niklaa| vajrAyuddha ko dekhakara use apane pUrva bhava kA vaira yAda aayaa| vaha eka bahuta bar3A parvata uThA lAyA aura use usane vajrAyuddha para DAla diyaa| vajrAyuddha ko bhI usane nAgapAsa se bAMdha liyaa| - vajraRSabhanArAca saMhanana ke dhArI vajrAyuddha ne usa parvata ke Tukar3e kara DAle, nAgapAza ko chinnabhinna kara diyA aura sukhapUrvaka apanI rAniyoM sahita bAhara aayaa| vidyuddaSTa apanI zakti ko tuccha samajha vahAM se calA gyaa| usI samaya IzAnendra naMdIzvaradvIpa jAte hue udhara se A nikalA aura vajrAyuddha ke jIva bhAvI tIrthaMkara kI pUjAkara calA gyaa| vajrAyuddha apane. parivAra sahita nagara meM aayaa| rAjA kSemaMkara ko laukAMtika devoM ne Akara dIkSA lene kI sUcanA kii| unhoMne vajrAyuddha ko rAjya dekara dIkSA lI aura tapa se ghAtiyA karmoM kA nAza kara ve tIrthaMkara hue| vajrAyuddha ke astrAgAra meM cakraratna utpanna huaa| phira dUsare teraha ratna bhI kramazaH utpanna hue| usane cha: khaMDa pRthvI ko jItA aura phira apane putra ko yuvarAja pada para sthApita kara sukha se rAjya karane lgaa| eka bAra ve rAjasabhA meM baiThe the taba eka vidyAdhara 'bacAo, bacAo' pukAratA huA unake caraNoM meM A giraa| vajrAyuddha ne usako abhaya diyaa| usI samaya vahAM talavAra liye hue eka devI aura khAMDA hAtha meM liye hue eka deva usake pIche aaye| deva bolA - 'he nRpa! isa duSTa ko hameM soMpiye tAki hama ise isake pApoM kA daMDa deN| isane vidyA sAdhatI huI merI isa putrI ko AkAza meM uThA le jAkara ghora aparAdha kiyA hai|' vajrAyuddha ne unheM unake pUrvajanma kI bAteM btaayii| isase unhoMne vairabhAva ko chor3a diyA aura muni ke pAsa dIkSA le lii| : zrI zAMtinAtha caritra : 120 : Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phira vajrAyuddha cakrI ne bhI kucha kAla ke bAda apane putra sahasrAyuddha ko rAjya dekara kSemaMkara bhagavAna ke pAsa dIkSA lii| sahasrAyuddha ne bhI kucha kAla bAda pihitAzrava muni ke pAsa dIkSA lii| aMta meM donoM rAjamuniyoM ne eka sAtha ISataprAgbhAra nAma ke parvata para jAkara pAdopagamana anazana kiyaa| navAM bhava (ahamiMdra deva) Ayu pUrNa kara donoM muni parama samRddhivAle tIsare graiveyaka meM ahamiMdra hue aura pacIsa sAgaropama kI Ayu vahAM pUrI kii| dasavAM bhava (megharatha) : jaMbUdvIpa ke pUrva videha ke puSkalAvatI vijaya meM sItAnadI ke kinAre puMDarIkiNI nAma kI nagarI hai| usameM ghanaratha nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usakI priyamatI aura manorama nAma kI do patniyAM thii| vajrAyuddha kA jIva graiveyaka vimAna se cyavakara mahAdevI priyamatI kI kokha se janmA aura sahasrAyuddha kA jIva cyavakara manoramA devI ke garbha se jnmaa| donoM ke nAma kramazaH megharatha aura drar3haratha rakhe gye| . . ... jaba donoM javAna hue taba unake byAha sumaMdirapura ke rAjA nihatazatru kI tIna kanyAoM ke sAtha hue| megharatha ke sAtha jinakA byAha huA unake nAma priyamiMtrA aura manoramA the aura drar3haratha ke sAtha jisakA byAha huA usakA nAma sumati thaa| ___ jaba megharatha aura drar3haratha byAha karane gaye the taba kI bAta hai| puMDarIkiNI se sumaMdira pura jAte hue raste meM surendradatta rAjA kA rAjya aayaa| usane megharatha ko kahalAyA ki, tuma merI sImA meM hokara mata jaanaa| kumAra megharatha ne isa bAta ko apanA apamAna samajhAA aura surendradatta para AkramaNa kara diyaa| ghora yuddha huA aura surendradatta ne hArakara AdhInatA svIkAra kara lii| ve usako apane sAtha lete gye| aura vApisa lauTate samaya . surendradatta ko usakI rAjagaddI sauMpate aaye| : zrI tIrthaMkara caritra : 121 : Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka bAra rAjA ghanaratha apane aMtaHpura meM AnaMdavinoda kara rahA thaa| usa samaya susImA nAma kI eka vezyA aayii| usake pAsa eka murgA bhI thaa| vaha bolI - 'mahArAja! merA yaha murgA ajita hai| Aja taka kisI ke murge se nahIM haaraa| agara kisI kA murgA mere murge ko harA de to maiM usako eka hajAra svarNa mudrAe~ duuN|' ___rANI manoramA bolI - 'svAmIna! maiM isase bAz2I kI bAta to nahIM karatI paraMtu isakA ghamaMDa tor3anA cAhatI huuN| isalie agara AjJA ho to maiM apanA murgA isake murge se ldd'aauu|' - ___ rAjA ne AjJA dii| manoramA ne apanA murgA mNgvaayaa| donoM murge lar3ane lge| bahuta dera taka kisI kA murgA nahIM haaraa| yadyapi donoM cauMcoM kI aura ThokaroM kI coToM se lahU luhAna ho gaye the tathApi eka dUsare para barAbara prahAra kara rahe the| koI pIche haTanA nahIM cAhatA thaa| rAjA ne kahA - 'inameM se koI kisI se nahIM haaregaa| isalie inheM chur3A do|' taba megharatha ne pUchA - 'inakI hArajIta kaise mAlUma hogI?' trijJAnajJa rAjA ne javAba diyA - 'inakI hArajIta kA nirNaya nahIM ho skegaa| isakA kAraNa tuma inake pUrvabhava kA hAla sunakara bhalI prakAra se kara skoge| suno ratnapura nagara meM dhanavasu aura datta nAma ke do mitra rahate the| ve garIba the, isalie dhana kamAne kI AzA se bailoM para mAla lAdakara donoM cle| raste meM bailoM ko aneka taraha kI takalIpheM dete aura logoM ko Thagate ve eka zahara meM phuNce| vahAM kucha paisA kmaayaa| mahAna lobhI ve donoM kisI kAraNa se lar3a par3e aura eka dUsare ke mahAna zatru ho gye| Akhira ArtadhyAna meM vairabhAva se marakara ve hAthI hue| phira maiMse hue, meMDhe hue aura aba ye murge hue haiN|' apane pUrva janma kA hAla sunakara murgoM ko jAtismaraNa jJAna huaa| unhoMne vaira tyAgakara anazana vrata liyA aura marakara acchI gati paayii| rAjA ghanaratha ne putra megharatha ko rAjya dekara varasIdAna dekara dIkSA : zrI zAMtinAtha caritra : 122 : Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ le lI aura tapa kara kevalajJAna pAkara tIrthaMkara paryAya kA upabhoga kara mokSalakSmI paayii| .. ___ megharatha ke do putra hue| priyamitrA se naMdiSeNa aura manoramA se meghsen| drar3haratha kI patnI sumati ne bhI rathasena nAmaka putra ko janma diyaa| eka dina megharatha pauSadha lekara baiThA thA usI samaya eka kabUtara Akara usakI goda meM baiTha gayA aura 'bacAo! bacAo!' kA karuNa nAda karane lgaa| rAjA ne sasneha usakI pITha para hAtha pherA aura kahA - 'koI bhaya nahIM hai| tUM nirbhaya rh|' usI samaya eka bAja AyA aura bolA - 'rAjan! isa kabUtara ko chor3a do| yaha merA bhakSya hai| maiM isako khaauuNgaa|' rAjA ne uttara diyA - 'he bAja! yaha kabUtara merI zaraNa meM AyA hai| maiM isako nahIM chor3a sktaa| zaraNAgata kI rakSA karanA kSatriyoM kA dharma hai| aura tUM isa becAre ko mArakara kauna sA buddhimAnI kA kAma karegA? agara tere zarIra para se eka paMkha ukhAr3a liyA jAya to kyA yaha bAta tujhe acchI lagegI?' bAja bolA - 'paMkha kyA paMkha kI eka kalI bhI agara koI ukhAr3a le to maiM sahana nahIM kara sktaa|' rAjAM bolA - 'he bAja! agara tujhe itanI sI takalIpha bhI sahana nahIM hotI hai to yaha becArA prANAMta pIr3A kaise saha sakegA? tujhe to sirpha apanI bhUkha hI miTAnI hai| ataH tUM isako khAne ke bajAya kisI dUsarI cIja se apanA peMTa bhara aura isa becAre ke prANa bcaa|' bAja bolA - 'he rAjA! jaise yaha kabUtara mere Dara se vyAkula ho rahA hai vaise hI maiM bhI bhUkha se vyAkula ho rahA huuN| yaha ApakI zaraNa meM AyA hai| kahie maiM kisakI zaraNa meM jAUM? agara Apa yaha kabUtara mujhe nahIM saupeMge to maiM bhUkha se mara jaauuNgaa| eka ko mAranA aura dUsare ko bacAnA yaha Apane kaunasA dharma aMgIkAra kiyA hai? eka para dayA karanA aura dUsare para nirdaya honA yaha kauna se dharmazAstra kA siddhAMta hai? he rAjA! maherabAnI :: zrI tIrthaMkara caritra : 123 : Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karake isa pakSI ko chor3ie aura mujhe bcaaiie| maiM tAjA mAMsa ke sivA kisI taraha se bhI jiMdA nahIM raha sakatA huuN|' - megharatha ne kahA - 'he bAja! agara aisA hI hai to isa kabUtara ke barAbara maiM apane zarIra kA mAMsa tujhe detA huuN| tUM khA aura isa kabUtara ko chor3akara apanI jagaha jaa|' bAja ne yaha bAta kabUla kii| rAjA ne churI aura tarAjU mNgvaaye| eka palar3e meM kabUtara ko rakhA aura dUsare meM apane zarIra kA mAMsa kATakara rkhaa| rAjA ne apane zarIra kA bahuta sA mAMsa kATakara rakha diyA to. bhI vaha kabUtara ke barAbara na huaa| taba rAjA khuda usake barAbara tulane ko taiyAra huaa| cAroM tarapha hAhAkAra maca gyaa| kuTuMbI loga jora-jora se rone lge| maMtrI loga AMkhoM meM AMsU bharakara samajhAne lage - 'mahArAja! lAkhoM ke pAlanevAle Apa, eka tuccha kabUtara ko bacAne ke lie prANa tyAga ne ko taiyAra hue haiM, yaha kyA ucita hai? yaha karor3oM manuSyoM kI bastI Apake AdhAra para hai; ApakA kuTuMba parivAra Apake AdhAra para hai unakI rakSA na kara kyA Apa eka kabUtara ko bacAne ke lie jAna gaMvAyeMge? mahArAniyA~ - ApakI patnIyAM, Apake zarIra chor3ate hI prANa de deMgI, unakI mauta apane sirapara lekara bhI, eka pakSI ko bacAne ke lie manuSyanAza kA pApa sira para lekara bhI, kyA Apa isa kabUtara ko bacAyeMge? aura rAjadharma ke anusAra duSTa bAja ko daMDa na dekara, usakI bhUkha bujhAne ke lie apanA zarIra deMge? prabho! Apa isa nyAya-asaMgata kAma se hAtha uThAIe aura apane zarIra kI rakSA kiijie| hameM to yaha pakSI bhI chalapUrNa mAlUma hotA hai| saMbhava hai yaha koI deva yA rAkSasa ho|' rAjA megharatha ne gaMbhIra vANI meM uttara diyA - 'maMtrIjI, Apa jo kucha kahate haiM so ThIka kahate haiN| mere rAjya kI, mere kuTuMba kI aura mere zarIra kI bhalAI kI evaM rAjadharma kI yA rAjanyAya kI dRSTi se ApakA kahanA bilakula ThIka jAna par3atA hai| magara isa kathana meM dharmanyAya kA abhAva hai| rAjA prajA kA rakSaka hai| prajA kI rakSA karanA aura durbala ko : zrI zAMtinAtha caritra : 124 : Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo satAtA ho use daMDa denA yaha rAjadharma hai - rAjanyAya hai| usake anusAra mujhe bAja ko daMDa denA aura kabUtara ko bacAnA caahie| magara maiM isa samaya rAjyagaddI para nahIM baiThA hUM, isa samaya maiM rAjadaMDa dhAraNa karanevAlA megharatha nahIM huuN| isa vakta to maiM pauSadhazAlA meM baiThA hUM; isa samaya maiM sarvatyAgI zrAvaka huuN| jaba taka maiM pauSadhazAlA meM baiThA hUM aura jaba taka maiMne sAmAyika le rakhI he taba taka maiM kisI ko daMDa dene kA vicAra nahIM kara sktaa| daMDa dene kA kyA kisI kA jarA sA dila dukhe aisA vicAra bhI maiM nahIM kara sktaa| aisA vicAra karanA, sAmAyika se giranA hai; dharma se patita honA hai| aisI hAlata meM maMtrIjI! tumhIM kaho, donoM pakSiyoM kI rakSA karane ke lie mere pAsa apanA balidAna dene ke sivA dUsarA kauna sA upAya hai? mujhe manuSya samajhakara, kartavyaparAyaNa manuSya samajhakara, dharma pAlanevAlA manuSya samajhakara, zaraNAgata pratipAlaka manuSya samajhakara, yaha kabUtara merI zaraNa meM AyA hai; maiM kaise isako tyAga sakatA hUM? aura isI taraha bAja ko bhUkha se tar3apane ke lie bhI kaise chor3a sakatA huuN| isalie merA zarIra dekara ina donoM pakSiyoM kI rakSA karanA hI merA dharma hai| zarIra to nAzavAna hai| Aja nahIM to kala yaha jarUra naSTa hogaa| isa nAzavAna zarIra ko bacAne ke lie maiM apane yazaH zarIra ko, apane dharmazarIra kA nAza na hone duuNgaa|' aMtarikSa se AvAja AyI - 'dhanya rAjA! dhanya!' sabhI Azcarya se idhara udhara dekhane lge| usI samaya vahAM eka divya rUpadhArI devatA khar3A huaa| usane kahA - 'nRpAla! tuma dhanya ho| tumheM pAkara Aja pRthvI dhanya ho gyii| bar3e se lekara tuccha prANI taka kI rakSA karanA hI to saccA dharma hai| apanI Ahuti dekara jo dUsare kI rakSA karatA hai vahI saccA dharmAtmA hai| 'he rAjA! maiM IzAna devaloka kA eka devatA huuN| eka bAra IzAnendra ne tumhArI, dRr3ha dharmI hone kI tArIpha kii| mujhe usa para vizvAsa na huA aura maiM tumhArI parIkSA lene ke lie aayaa| apanA saMzaya miTAne ke lie tumheM takalIpha dI isake liye mujhe kSamA kro|' . deva apanI mAyA sameTa kara apane devaloka meM gyaa| donoM pakSiyoM ne : zrI tIrthaMkara caritra : 125 : Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA ke mukha se apanA pUrvabhava sunA ki, pahale ve eka seTha ke putra the| donoM eka ratna ke lie lar3e aura lar3ate lar3ate ArtadhyAna se marakara ye pakSI hue haiN| yaha sunakara donoM ne anazana dhAraNa kiyA aura marakara devayoni paayii| eka bAra megharatha ne aSTama tapa karake kAryotsarga dhAraNa kiyaa| rAta ke samaya IzAnendra ne apane aMtaHpura meM baiThe hue 'namo bhagavate tubhyaM' kahake namaskAra kiyaa| iMdrANiyoM ke pUchane para ki Apane abhI kisako namaskAra kiyA hai? iMdra ne javAba diyA - 'puMDarIkiNI nagarI ke rAjA megharatha ne aSTama tapa kara abhI kAryotsarga dhAraNa kiyA hai| vaha itanA dRr3ha manavAlA hai ki, duniyA kA koI bhI prANI use apane dhyAna se vicalita nahIM kara sktaa|' _ iMdrANiyoM ko yaha prazaMsA asahya huii| ve bolI - 'hama jAkara dekhatI haiM ki, vaha kaisA dRr3ha manavAlA hai|' iMdrANiyoM ne Akara aura devamAyA / phailAkara megharatha ko dhyAna se calita karane kI, rAtabhara aneka kozizeM kI, anukUla aura pratikUla upasarga kiye; paraMtu rAjA apane dhyAna se na ddigaa| sUrya udita honevAlA hai yaha dekha iMdrANiyoM ne apanI mAyA sameTa lI aura dhyAnastha rAjA ko namaskAra kara usase kSamA mAMgI, phira ve calI gyii| dhyAna samApta kara rAjA ne dIkSA lene kA dRr3ha saMkalpa kara liyaa| eka bAra ghanaratha prabhu vihAra karate hue udhara aaye| megharatha ne apane putra meghasena ko rAjya dekara dIkSA le lii| unake bhAI dRr3haratha ne, unake sAta sau putroM ne aura anya cAra hajAra rAjAoM ne bhI unake sAtha dIkSA lii| megharatha muni ne bIsa sthAnaka kI ArAdhanA kara tIrthaMkara nAma karma kA baMdha kiyaa| aMta meM, megharatha aura dRr3haratha muni ne akhaMDa cAritra pAla, aMbara tilaka parvata para jAkara anazana dhAraNa kiyaa| gyArahavAM bhava :____ AyupUrNa kara megharatha aura dRr3haratha muni sarvArthasiddha devaloka meM devatA hue aura vahAM para taiMtIsa sAgaropama kI Ayu sukhaM se bitaayii| : zrI zAMtinAtha caritra : 126 : Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArahavAM bhava, :- (bhagavAna zAMtinAtha) : isa jaMbUdvIpa ke bharata kSetra meM kurudeza ke aMdara hastinApura nAma kA eka bar3A vaibhavazAlI nagara thaa| usameM ikSvAku vaMzI vizvasena nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| vaha rAjA dharmAtmA, prajApAlaka, parAkramI aura vIra thaa| usakI dharmapatnI kA nAma acirA devI thaa| mahAdevI acirA bar3I patiparAyaNA aura rUpaguNa saMpannA thii| nRpaziromaNi vizvasena apanI dharmapatnI ke sAtha sAmrAjya lakSmI bhogate the| . eka dina anuttara vimAna meM mukhya sarvArthasiddha nAma ke vimAna se cyavakara bhAdrapada vadi 7 ke dina bharaNI nakSatra meM caMdramA kA yoga hone para pUrvajanma ke rAjA megharatha kA jIva mahAdevI ke kokha meM aayaa| usa samaya rAta ko acirA ne cakravartI aura tIrthaMkara ke janma kI sUcanA dene vAle caudaha mahA svapna do bAra dekhe| prAtaHkAla hI mahAdevI ne pati se svapnoM kA sArA vRttAMta varNana kiyaa| rAjA ne kahA - 'he mahAdevI! tumhAre alaukika guNoM vAlA eka putra hogaa|' , - rAjA ne svapna ke phala-ko jAnanevAle nimittiyoM ko bulAkara svapna kA phala puuchaa| unhoMne uttara diyA - 'svAmin! ina svapnoM se Apake yahAM eka aisA putra paidA hogA jo cakravartI bhI hogA aura tIrthaMkara bhii|' iMdrAdi devoM ke Asana kAMpe aura unhoMne prabhu kA cyavanakalyANaka mahotsava kiyaa| ___nau mAsa pUre hone para jyeSTha mAsa kI vadi terasa ke dina bharaNI nakSatra meM acirAdevI ke garbha se, svarNa jaisI kAMtivAle eka suMdara kumAra kA janma huaa| usake janma se nArakI jIvoM ko bhI kSaNa bhara ke lie sukha huaa| chappanadikkumArI evaM iMdrAdi devoM ne Akara prabhu kA janma kalyANaka kiyaa| acirAdevI kI nidrA bhaMga huii| saba tarapha AnaMda kI badhAIyA~ baMTane lgii| ghara-ghara meM maMgalAcAra hone lge| unakA nAma zAMtikumAra rakhA gyaa| dhIre-dhIre dUja ke caMdramA ke samAna kumAra bar3hane lge| zaizavakAla kI manohara 1. ye pAMcaveM cakravartI bhI the| : zrI tIrthaMkara caritra : 127 : Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRtiyoM dvArA kumAra apane mAtApitA ko AnaMda dene lge| jaba zAMtikumAra yuvAvasthA ko prApta hue taba vizvasena ne atyAgraha kara zAMtikumAra kA aneka rAjakanyAoM ke sAtha vivAha kara diyaa| phira vizvasena ne zAMtikumAra ko rAjya dekara apanA jIvana sArthaka banAne ke lie vrata grahaNa kiyaa| zAMtikumAra rAjA ne aba rAjya kI bAgaDora apane hAtha meM lii| aura nyAyapUrvaka rAjya karane lge| unakI yazomati nAmaka eka paTTarAnI thii| usakI kokha meM dRr3haratha kA jIva svArthasiddha vimAna se cyavakara aayaa| usI rAta ko mahAdevI ne apane svapna meM muMha meM cakraratna ko praveza hote dekhaa| yathA samaya mahAdevI ke eka putra utpanna huaa| usakA nAma cakrAyudha rakhA gyaa| dhIre-dhIre rAjakumAra yuvAvasthA ko prApta ho saba vidyAoM meM pAraMgata ho gyaa| zAMtikumAra ne apane putra rAjakumAra kA aneka rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha kara diyaa| ____ kAlAMtara meM zAMtikumAra ke zastrAgAra meM cakraratna kA prAdurbhAva huaa| unhoMne cakraratna ke prabhAva se chaH khaMDa pRthvI ko jIta liyaa| isake uparAMta zAMtikumAra rAjA ne varasIMdAna diyaa| phira unhoMne sahasAmra vana meM jyeSTha kRSNA, caturdazI ke dina bharaNI nakSatra meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha dIkSA grahaNa kii| iMdrAdi devoM ne dIkSA kalyANaka kA utsava kiyaa| dUsare dina bhagavAna ne sumitra rAjA ke yahAM pAraNA kiyaa| rAjamaMdira meM vasudhArAdi pAMca divya prakaTa hue| eka varSa taka anyatra vihArakara bhagavAna phira hastinApura ke sahasAmravana meM aaye| yahAM poSa sudi navamI ke dina bharaNI nakSatra meM unheM kevalajJAna prApta huaa| iMdrAdi devatAoM ne milakara samavasaraNa kI racanA kI aura jJAnakalyANaka mnaayaa| bhagavAna ke zAsana meM zUkara ke vAhanavAlA garur3a zAsana devatA aura kamala ke Asana para sthita, hAtha meM kamaMDala, pustakAdi dhAraNa karanevAlI 'nirvANI' nAma kI zAsana devI prakaTa huii| eka samaya vihAra karate-karate bhagavAna ne phira hastinApura meM padArpaNa kiyaa| isa samAcAra ko sunakara unakA potA kurucaMda bhagavAna ke : zrI zAMtinAtha caritra : 128 : Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanArtha aayaa| usane hAtha jor3akara pUchA - 'maiM pUrva janma ke kina karmoM se isa janma meM rAjA huA hUM aura mujhe prati dina pAMca adbhuta vastra aura phalAdi cIjeM bheTa svarUpa kyoM milatI haiM? maiM ina vastuoM kA bhoga kyoM nahIM kara sakatA hUM? kyoM inheM iSTa janoM ke lie rakha chor3atA hUM?' bhagavAna ne uttara diyA - 'tumheM sAmrAjya lakSmI milI hai isakA kAraNa yaha hai ki tumane pUrva janma meM eka muni ko dAna diyA thaa| phira bhagavAna ne vistArapUrvaka usake pUrvajanma kA vRttAMta isa taraha kahanA AraMbha kiyA - bharatakSetra ke kauzala deza meM zrIpura nAmaka eka nagara thaa| usameM sudhana, dhanapati, dhanadaM aura dhanezvara ye cAra ekasI umravAle vaNika putra rahate the| eka samaya ye cAroM mitra paradeza meM dravyopArjana karane ke lie apane ghara se ravAnA hue| unake sAtha meM bhojana kA sAmAna lenevAlA droNa nAmaka eka sevaka thaa| mArga meM jAte-jAte unheM eka vana meM eka muni kA samAgama huaa| unhoMne apane bhojana meM se thor3A muni mahArAja ko dene ke lie droNa se. khaa| droNa ne bar3I zraddhA se munijI ko pratilAbhita kara AhAra diyaa| vahAM se saba ratnadvIpa meM pahuMce aura bahuta sA dravyopArjana kara apane deza ko lautte| . droNa dharmakaraNI karake mraa| hastinApura meM rAjA ke yahAM jnmaa| vahI droNa tuma kurucaMdra ho| cAroM meM se sudhana aura dhanada bhI marakara vaNika putra hue haiN| unameM se sudhana kaMpilapura meM paidA huA hai aura dhanada kRttikApura meN| pahale kA nAma hai vasaMtadeva aura dUsare kA nAma hai kAmapAla| dhanapati aura dhanezvara mAyAcArI the isalie ve marakara strI rUpa meM vaNika ke ghara janme haiN| unakA nAma madirA aura kesarA hai| pUrva bhava meM prIti thI isase ina cAroM kA samAgama huA hai| vasaMtadeva ke sAtha kesara kA byAha huA hai aura kAmapAla ke sAtha madirA kaa| donoM daMpatI abhI vidyamAna haiM aura yahIM maujUda hai| itanI kathA kahakara bhagavAna ne phira Age kahanA AraMbha kiyA - 'he rAjA! pUrva janma ke sneha ke kAraNa tumheM jo pAMca adbhuta vastuoM kI bheTa milatI thI unakA upayoga tuma nahIM kara sakate the| aba apane mitroM ke sAtha tuma una vastuoM kA upabhoga kara skoge| itane dinoM taka iSTa : zrI nIrthaMkara caritra : 129 : Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mitroM ko na jAnane se tuma padArthoM ke upabhoga se vaMcita rahe the|' ____ vasaMta, kesarA, kAmapAla aura madirA ne bhI ye bAteM suni| ve kurucaMdra se mile| kurucaMdra unako apane ghara le gayA aura bar3A Adara satkAra kiyaa| kevalajJAna se lagAkara nirvANa ke samaya taka bhagavAna zAMtinAtha ke parivAra meM 36 gaNadhara, bAsaTha hajAra Atma naiSThika muni, ikasaTha hajAra cha: sau sAdhviyAM, ATha sau caudaha pUrvadhArI mahAtmA, tIna hajAra avadhijJAnI, cAra hajAra manaHparyavajJAnI, cAra hajAra tIna sau kevalajJAnI, chaH hajAra vaikriya labdhivAle, do hajAra cAra sau vAdalabdhivAle, do lAkha navve hajAra zrAvaka aura tIna lAkha tarAnave hajAra zrAvikAe~ thiiN| bhagavAna ne apanA nirvANa kAla samIpa jAna sametazikhara para padArpaNa kiyaa| yahAM nau sau muniyoM ke sAtha anazana kiyA eka mAsa ke aMta meM jyeSTha mAsa kI kRSNA trayodazI ke dina bharaNI nakSatra meM bhagavAnaM zAMtinAtha una muniyoM ke sAtha mokSa gye| iMdrAdi devoM ne nirvANa-kalyANaka kiyaa| bhagavAna ne pacIsa hajAra varSa kaumArAvasthA meM, pacIsa hajAra varSa yuvarAjAvasthA meM, pacIsa hajAra varSa rAjapATa para aura pacIsa hajAra varSa dIkSAvasthA meM, isa taraha eka lAkha varSa kI Ayu bhogii| unakA zarIra cAlIsa dhanuSa UMcA thaa| dharmanAthajI ke nirvANa bAda pauna palyopama kama tIna sAgaropama bIte taba zAMtinAtha bhagavAna mokSa meM gye| . zAMtinAtha hai zAMti ke dAtA, jo-jo Akara guNa ko gAtA / atizIghra vo zivapar3ha pAtA, guNagAna meM bana jo rAtA // : zrI zAMtinAtha caritra : 130 : Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. zrI kunthunAtha caritra zrIkunthunAtho bhagavAn, sanAtho'tizayarddhibhiH / surAsuratUnAthAnA, - mekanAthostu vaH zriye // bhAvArtha - jisako cautIsa atizayoM kI Rddhi prApta hai aura jo iMdroM aura rAjAoM ke nAtha haiM ve zrIkunthunAtha bhagavAna tumhArA kalyANa kreN| prathama bhava : - jaMbUdvIpa ke pUrva videha meM Avarta nAmaka deza hai| usameM khaDgI nAma kI nagarI thii| usakA siMhAvaha nAma kA rAjA thaa| saMsAra se vairAgya hone ke kAraNa usane saMvarAcArya ke pAsa dIkSA le lii| bIsa sthAnaka kI ArAdhanA . kara usane tIrthaMkara gotra baaNdhaa| dUsarA bhava :__aMta meM AyupUrNa kara vaha sarvArthasiddha vimAna meM ahamindra deva huaa| tIsarA bhava : bharata kSetra ke hastinApura nagara kA rAjA vasu thaa| usakI zrI nAmakI rAnI thii| vahAM se cyavakara siMhAvaha kA jIva zrI rAnI ke garbha meM do bAra caudaha svapna se sUcita zrAvaNa vadi 6 ke dina kRttikA nakSatra meM aayaa| iMdrAdi devoM ne cyavanakalyANaka mnaayaa| . samaya pUrA hone para vaizAkha vadi 14 ke dina kRttikA nakSatra meM bakare ke cihnayukta, svarNavarNavAle, putra ko rAnI ne janma diyaa| bAlaka kA nAma kuMthunAtha rakhA gyaa| kAraNa - garbha samaya meM rAnI ne kuMthu nAmaka ratnasaMcaya ko dekhA thaa| chappana dikkumArI evaM iMdrAdi devoM ne janmakalyANaka mnaayaa| yauvanAvasthA prApta hone para mAtA-pitA ke atyAgraha se aneka rAja kanyAoM se kuMthunAtha ne byAha kiyaa| 23 hajAra sAr3he sAta sau varSa taka : zrI tIrthaMkara caritra : 131 : Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvarAja rhe| 23750 varSa bAda unakI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huaa| usIke bala cha: sau varSa meM unhoMne bharatakhaMDa ke chaH khaMDa jiite| 23 hajAra sAr3he sAta sau varSa taka cakravartI rhe| pIche lokAMtika devoM ne prArthanA ki - 'he prabhu! dIkSA dhAraNa kiijie|' taba prabhu ne varasIdAna de vaizAkha vadi 5 ke dina kRttikA nakSatra meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha sahasAma vana meM dIkSA dhAraNa kii| iMdrAdi devoM ne dIkSAkalyANaka mnaayaa| dUsare dina bhagavAna ne cakrapura nagara ke rAjA vyAghrasiMha ke ghara pAraNA kiyaa| .. vahAM se vihAra kara solaha varSa bAda prabhu usI vana meM pdhaareN| tilaka vRkSa ke nIce kAyotsarga dhAraNakara, ghAtiyA karmoM kA kSaya kara caitra sudi 3 ke dina kRttikA nakSatra meM prabhu ne kevalajJAna prApta kiyaa| iMdrAdi devoM ne jJAnakalyANaka manAyA aura samozaraNa kI racanA kii| ... unake parivAra meM 35 gaNadhara, 60 hajAra sAdhu, 60 hajAra 6 sau sAdhviyAM, 670 caudaha pUrvadhArI, DhAI hajAra avadhijJAnI, 3 hajAra 3 sau 40 manaH paryavajJAnI, 3 hajAra 2 sau keMvalI, 5 hajAra eka sau vaikriya labdhivAle, 2 hajAra vAdI, 1 lAkha 76 hajAra zrAvaka aura 3 lAkha 81 hajAra zrAvikAe~ thii| tathA gaMdharva nAma kA yakSa aura balA nAmA kI zAsana devI thii| krama se vihAra karate hue mokSakAla samIpa jAna bhagavAna sammedazikhara para pdhaareN| vahAM unhoMne eka hajAra muniyoM ke sAtha eka mAsa kA anazana dhAraNakara vaizAkha vadi 1 ke dina kRttikA nakSatra meM karmanAza kara mokSa paayaa| iMdrAdi devoM ne nirvANa kalyANaka mnaayaa| kuMthunAthajI 23750 varSa kumArAvasthA meM, utanA hI yuvarAja, cakravartItva evaM dIkSA paryAya meM sabhI milAkara unakI saMpUrNa Ayu 65 hajAra varSa kI thii| unakA zarIra 35 dhanuSa UMcA thaa| __zAMtinAthajI ke nirvANa jAne ke bAda AdhA palyopama bItane para kuMthunAthajI ne nirvANa prApta kiyaa| : zrI kunthunAtha caritra : 132 : Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. zrI aranAtha caritra aranAthastu bhagavA~, -zcaturAranabhoraviH / caturthapuruSArthazrI,-vilAsaM vitanotu vaH // bhAvArtha - cauthA ArA rUpI AkAza meM sUraja ke samAna (tapanevAle) bhagavAna aranAtha caturtha puruSArtha yAnI mokSalakSmI tumheM deveN| prathama bhava : ____ jaMbUdvIpa ke pUrva videha meM susImA nAma kI nagarI thii| usakA rAjA dhanapati thaa| usako saMsAra se vairAgya huaa| usane saMvara nAmaka muni ke pAsa dIkSA le lii| bIsa sthAnaka kA tapa kara tIrthaMkara gotra baaNdhaa| . dUsarA bhava : - Ayu pUrNa kara vaha naveM graiveyaka meM deva huaa| tIsarA bhava : - vahAM se cyavakara dhanapati kA jIva hastinApura nagara ke rAjA sudarzana kI rAnI mahAdevI kI kukSi meM do bAra caudaha svapna se sUcita phAlguna sudi 2 ke dina jaba caMdra revatI nakSatra meM thA taba iMdrAdi devoM ne cyavanakalyANaka mnaayaa| garbhakAla ke pUrNa hone para mArgazIrSa sudi 10 ke dina revatI nakSatra meM naMdAvarta lakSaNavAle, svarNa varNI putra ko mahAdevI ne janma diyaa| chappana dikkumArI aura iMdroM ne janma kalyANaka mahotsava mnaayaa| garbhakAla meM mAtA ne cakra-ArA dekhA thA isase putra kA nAma aranAtha rakhA gyaa| yuvAvasthA prApta hone para mAtA-pitA ke Agraha se prabhu ne causaTha : zrI tIrthaMkara caritra : 133 : Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hajAra rAjakanyAoM ke sAtha byAha kiyaa| 21 hajAra varSa taka yuvarAja rhe| phira unakI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huaa| usa cakra ke sAtha cAra sau varSa ghUmakara bharatakhaMDa ke chaH khaMDoM ko jiitaa| prabhu 21 hajAra varSa taka cakravartI rhe| phira laukAMtika devoM ne vinatI kI - 'he prabhu! bhavya jIvoM ke hitArtha tIrtha prvrtaaie|' taba saMvatsarI dAna de, mRgasara sudi 11 ke dina revatI nakSatra meM cha? tapa yukta, sahasAmravana meM jAkara prabhu ne dIkSA lii| iMdrAdi devoM ne dIkSA kalyANaka utsava kiyaa| dUsare dina rAjanagara ke rAjA aparAjiMta ke yahAM para pAraNA kiyaa| phira vahAM se vihAra kara tIna varSa bAda usI udyAna meM aaye| AmravRkSa ke nIce kAryotsarga dhyAna kiyaa| kArtika sudi 12. ke dina caMdra revatI nakSatra meM thA taba prabhu ko kevalajJAna huaa| iMdrAdi devoM ne jJAnakalyANaka mnaayaa| prabhu ke saMgha meM 33 gaNadhara pacAsa hajAra sAdhu, sATha hajAra sAdhviyAM 610 caudaha pUrvadhArI, 2600 avaMdhijJAnI, 2551 manaHparyaya jJAnI, 2800 kevalI, 7 hajAra 3 so vaikriya labdhivAle, 1 hajAra cha: sau vAdI, 1 lAkha 84 hajAra zrAvaka aura 3 lAkha 72 hajAra zrAvikAe~ tathA SaNmukha nAmaka yakSa aura dhAraNI nAma kI zAsana devI thii| . mokSakAla samIpa jAna prabhu sammeda zikhara para aaye| aura eka mAsa kA anazana dhAraNa kara mArgazIrSa sudi 10 ke dina caMdra jaba revatI nakSatra meM thA, 1 hajAra muniyoM ke sAtha mokSa meM gye| iMdrAdi devoM ne mokSakalyANaka mnaayaa| inakI saMpUrNa Ayu 84 hajAra varSa kI thii| zarIra kI UMcAI 30 dhanuSa kI thii| kuMthunAthajI ke bAda hajAra karor3a varSa kama palyopama kA cauthA aMza bItane para araHnAthajI mokSa meM gye| aThAraveM jina aranAtha kI, mAlA phero nita nita jina kI / nATaka kUTa para siddha aneka hai, namana karata caraNe aneka haiN| : zrI aranAtha caritra : 134 : Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19. zrI mallinAth caritra surAsura-narAdhIzamayUra-nava-vAridam / karmadrunmUlane hasti-mallaM mallimabhiSTumaH // bhAvArtha - suroM asuroM aura manuSyoM ke adhipati rUpI mayUroM ke lie navIna megha samAna karma rUpI vRkSa ko mUla se ukhAr3ane ke lie, airAvata hAthI samAna zrI mallinAtha paramAtmA kI hama stuti karate haiN| prathama bhava : - jaMbUdvIpa ke apara videha meM salilAvatI vijaya hai| usameM vItazokA nAmaka nagarI thii| usakA rAjA bala thA, usakI bhAryA dhAraNI thii| usake mahAbala nAma kA putra huaa| kamalazrI Adi pAMca sau rAjakanyAoM ke sAtha usakA vivAha huaa| bala ne dIkSA lii| aura mahAbala rAjA huaa| usakI kamalazrI se balabhadra nAma kA putra huaa| mahAbala ke acala, dharaNa, pUraNa, vasu, vaizramaNa aura amicaMdra ye cha: rAjA bAlamitra the| eka bAra mahAbala ne apane mitroM ke sAmane dIkSA lene kI icchA prakaTa kii| yaha bAta sabako ruci aura sAtoM mitroM ne eka sAtha dIkSA dhAraNa kI aura aisI pratijJA kI, ki hama saba ekasI tapasyA kreNge| isake anusAra saba tapa karane lge| unameM se mahAbala ko adhika phala pAne kI icchA thI, isase pAraNe ke dina vaha, Aja mere zira meM darda hai, Aja mere peTa meM darda hai Adi kahakara bahAne banAtA thA aura pAraNA nahIM karake adhika tapasyA kara letA thaa| isa prakAra mAyAcAra karake tapa karane se usane strIveda tathA bIsasthAnaka kI ArAdhanA karane se tIrthaMkara gotra baaNdhaa| dUsarA bhava :. Ayu pUrNa kara mahAbala kA jIva vaijayaMta anuttara meM deva huaa| : zrI tIrthaMkara caritra : 135 : Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarA bhava : jaMbUdvIpa ke dakSiNa bharata meM mithilA nagarI thii| unakA rAjA kuMbha thaa| usakI strI kA nAma prabhAvatI thA svarga se mahAbala kA jIva cyavakara phAlguna sudi 4 ke dina azvinI nakSatra meM prabhAvatI ke garbha meM caudaha svapna sahita aayaa| iMdrAdi devoM ne cyavanakalyANaka mnaayaa| samaya ke pUrNa hone para mArgazIrSa sudi 11 ke dina azvinI nakSatra meM prabhAvatI devI ke garbha se kuMbhalakSaNa yukta, nIla varNI putrI kA janma huaa| jaba putrI garbha meM thI, taba mAtA ko mAlya (puSpa) kI zayyA para sone kI icchA huI thI, isase unakA malli kumArI nAma rakhA gyaa| iMdrAdi devoM ne janmakalyANaka mnaayaa| ve krama se bar3hatI huI yuvA huii|.. mallikumArI ke pUrvabhava ke mitroM meM se acala kA jIva sAketa nagarI meM pratizuddha nAmaka rAjA huaa| dharaNa kA jIva caMpAnagarI meM caMdrachAyA nAmaka rAjaputra huaa| pUraNa kA jIva zrIvatsI nagarI meM rukmI nAmaka rAjA huaa| vasu kA jIva banArasI nagarI meM zaMkha nAmaka rAjA huaa| vaizravaNa kA jIva . hastinApura meM adInazatru nAmaka rAjA huA aura amicaMdra kA jIva kaMpilApura nagara meM jitazatru nAma kA rAjA huaa| ina chahoM rAjAoM ne pUrva bhava ke sneha se mallikumArI ke sAtha vivAha karane kI icchA se apane-apane dUta bheje| mallikumArI ne avadhijJAna se yaha jAnakara ki mere pUrva bhava ke chahoM mitroM ko azokavATikA meM jJAna honevAlA hai, azoka vATikA ke aMdara eka khaMDa kA mahala taiyAra kraayaa| usameM eka manohara ratnamayI siMhAsana banavAyA aura usameM eka manojJa svarNa-pratimA rkhvaayiiN| vaha polI thii| usake mastaka meM cheda rakhavAyA aura usa para svarNakamala kA Dhakkana lgvaayaa| phira vaha hamezA Dhakkana uThAkara apane AhAra meM se eka-eka grAsa usameM DAlane lgii| jisa makAna meM pratimA rakhavAyI thI, vaha choTA thaa| usake cha: daravAje bnvaaye| pratyeka daravAje para tAlA DalavA diyaa| una daravAjoM ke : zrI mallinAtha caritra : 136 : Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Age eka-eka koThar3I aura bnvaayii| pratimA ke pIche kI tarapha bhI eka dvAra banavAyA, vaha pratimA se bilakula saTA huA thaa| dUta kuMbharAjA ke pAsa mallikumArI ko mAMgane phuNce| kuMbha ne apamAna kara unheM nikAla diyaa| una chahoM rAjAoM ne socA, kuMbharAjA ne hamArA apamAna kiyA hai| isalie usako isakA daMDa denA hI caahie| unhoMne paraspara salAhakara badalA lene ke lie mithilA nagarI para car3hAyI kara dii| .. kuMbha rAjA ne yuddha kI taiyArI kii| mallikumArI ne kahA - 'pitAjI! Apa vyartha hI narahatyA na karie, na kraaie| rAjAoM ko mere pAsa milane ko bheja diijie| maiM sabako ThIka kara duuNgii| . abhimAnI rAjA ne saMzaka netroM se apanI kanyA kI tarapha dekhaa| putrI kI AMkhoM meM vaha pavitra teja thA ki jise dekhakara usakA saMdeha miTa gyaa| rAjA kuMbha ne chahoM rAjAoM ko mallikumArI se milane kA saMdezA bhejaa| rAjA loga milane aaye| dAsiyoM ne chahoM rAjAoM ko chahoM choTI * koThar3iyoM ke aMdara pratimAvAle kamare ke daravAje ke bAhara khar3A kara diyaa| kivAr3a sIkhaMcevAle the| isalie unheM pratimA spaSTa dikha rahI thii| rAja loga usa rUpa ko dekhakara daMga raha gye| ve samajhe yahI mallikumArI hai| rAjA kucha boleM isake pahale hI mallikumArI ne usa pratimA ke sira se Dhakkana haTA diyaa| Dhakkana haTate hI badabU saba tarapha phaila gyii| rAjA apanI nAka kapar3e se baMdakara lauTane lge| taba mallikumArI bolI - 'he rAjAo! isa mUrti meM pratidina kevala eka-eka grAsa DAlA gayA hai| usakI durgaMdha ko bhI Apa loga yadi sahana nahIM kara sakate haiM to mere zarIra kI durgaMdha ko, jisameM prati dina na jAne kitane grAsa DAle gaye haiM aura jo mahAdurgaMdha vAlA ho gayA hai, Apa kaise sahana kara sakeMge? jJAnI puruSa isa zarIra meM moha nahIM krte| aura Apa logoM ne to tIsare bhava meM mere sAtha dIkSA lI thii| Apa use : zrI tIrthaMkara caritra : 137 : Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyoM smaraNa nahIM karate haiM aura kyoM nahIM saMsAra kI mAyA se chUTate haiM? una logoM ne jaba mallikumArI ke ye vacana sune to unheM jAtismaraNa jJAna ho aayaa| usase apane pUrva mava jAne aura prabhu ko phcaanaa| ve hAtha jor3akara kahane lage - 'he bhagavan! Apane hama logoM kI AMkheM khola diiN| hameM AjJA dIjie hama kyA kare?' prabhu bole - 'mujhe kevala jJAna ho taba AnA aura dIkSA le lenaa| phira ve vidAya hue| usI samaya lokAMtika devoM ne Akara vinatI kI - 'he prabhu! aba tIrtha prvrtaaie|' taba prabhu ne varasIdAna de, cha? tapa kara mArgazIrSa sudi 11 ke dina azvinI nakSatra meM sahasAmra vana meM jAkara eka hajAra puruSoM aura tIna sau striyoM ke sAtha dIkSA grahaNa kii| iMdrAdi devoM ne dIkSAkalyANaka mnaayaa| usI dina prabhu ko manaHparyava aura kevalajJAna prApta hue| dUsare dina vizvasena rAjA ke ghara para pAraNA kiyaa| iMdrAdi devoM ne jJAnakalyANaka mnaayaa| unake mitroM ne unake pAsa.cAritra liyaa| prabhu ke tIrtha meM kubera nAma kA yakSa aura vairATa (dharaNapriyA) nAma kI zAsana devI thii| unake parivAra meM - 28 gaNadhara, 40 hajAra sAdhu, 55 hajAra sAdhviyA~, 668 caudaha pUrvadhArI, 2 hajAra 2 sau avadhijJAnI, 1750 manaH paryavajJAnI, 2 hajAra 2 sau kevalI, 2 hajAra 6 sau vaikriya labdhivAle, 1 hajAra 4 sau vAdI, 1 lAkha 83 hajAra zrAvaka aura 3 lAkha 70 hajAra zrAvikAe~ thii| mallinAtha apanA nirvANakAla samIpa jAna sammeda zikhara para aaye| pAMca sau sAdhuoM aura pAMca sau sAdhvioM ke sAtha unhoMne anazana grahaNa kiyaa| eka mAsa ke bAda phAlguna sudi 12 ke dina bharaNI nakSatra meM ve mokSa gye| iMdrAdi devoM ne mokSa kalyANaka mnaayaa| inakI kula Ayu 55 hajAra varSa kI thI, usameM se 100 varSa kumArAvasthA meM aura zeSa dIkSA paryAya meM bitaayii| inakA zarIra 25 dhanuSa UMcA thaa| aranAtha ke nirvANa jAne ke bAda koTi hajAra varSa pIche mallinAthajI mokSa meM gye| : zrI mallinAtha caritra : 138 : Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. zrI munisuvrata caritra jaganmahAmohanidrA - pratyUSa - samayopamam / munisuvratanAthasya, dezanA-vacanaM stumaH // bhAvArtha - saMsAra ke prANiyoM kI mahAmoha rUpI nidrA ur3Ane ke lie prAtaHkAla jaise zrI munisuvrata svAmI ke dezanA vacana kI hama stuti karate haiN| prathama bhava : - . jaMbUdvIpa ke apara videha meM bharata deza hai| usameM caMpA nAma kI nagarI thii| usameM surazreSTha nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usane naMdana muni kA upadeza sunakara unase dIkSA le lii| arhata-bhakti Adi bIsa sthAnaka kI ArAdhanA karane se tIrthaMkara gotra baaNdhaa| dUsarA bhava :- Ayu pUrNa kara vaha prANata devaloka meM gyaa| tIsarA. bhava : bharata kSetra ke magadha deza meM rAjagRhI nAma kI nagarI hai| usameM harivaMza kA rAjA sumitra rAjya karatA thaa| usakI padmAvatI nAma kI rAnI thii| svarga se surazreSTha kA jIva cyavakara zrAvaNa sudi 15 ke dina zravaNa nakSatra meM padmAvatI devI ke garbha meM cauda svapna sucita aayaa| iMdrAdi devoM ne cyavana kalyANaka mnaayaa| garbha-kAla ke samApta hone para jayeSTha vadi 6 ke dina zravaNa nakSatra meM sumitra rAjA ke yahAM putraratna kA janma huaa| chappana dikkumArI aura iMdrAdi devoM ne janmakalyANaka kA utsava dhUmadhAma se mnaayaa| inake kachue : zrI tIrthaMkara caritra : 139 : Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA cihna thaa| garbhakAla meM mAtA muniyoM kI taraha suvratA (acche vrata pAlanevAlI) huI thii| isase putra kA nAma munisuvrata rakhA gyaa| putra ke yuvA hone para mAtA-pitA ne atyAgraha kara prabhAvatI Adi aneka rAjakanyAoM ke sAtha byAha kraayaa| prabhAvatI se suvrata nAmaka putra huaa| rAjA sumitra ne dIkSA lii| munisuvrata rAjA hue aura 15 hajAra varSa taka rAjya kiyaa| phira laukAMtika devoM ne prArthanA kI jisase unhoMne varSIdAna de, suvrata putra ko rAjya sauMpa, phAlguna sudi 12 ke dina zravaNa nakSatra nIlaguhA nAmaka udyAna meM eka hajAra rAjAoM ke sAtha dIkSA dhAraNa kii| iMdrAdi devoM ne dIkSAkalyANaka mnaayaa| dUsare dina munisuvrata svAmI ne brahmadatta rAjA ke yahAM pAraNA kiyaa| caMpA cira kAla taka anyatra vihAra kara ve vApisa usI udyAna meM aaye| vRkSa 'ke nIce unhoMne kAryotsarga dhAraNa kiyA aura ghAtiyA karmoM kA nAza kara phAlguna vadi 12 ke dina zravaNa nakSatra meM kevalajJAna prApta kiyaa| iMdrAdi devoM ne jJAnakalyANaka mnaayaa| eka samaya 60 yojana kA vihAra kara prabhu bhRgukaccha (bhaDUca) nagara meM aaye| vahAM samozaraNa kI racanA huI, prabhu upadeza dene lge| usa nagara kA rAjA i zatru ghor3e para car3hakara darzanArtha aayaa| rAjA aMdara gyaa| ghor3A bAhara khar3A rhaa| ghor3e ne bhI kAna UMce kara prabhu kA upadeza sunaa| upadeza samApta hone para gaNadhara ne pUchA- 'isa samozaraNa meM kisI ne dharma pAyA?' prabhu ne uttara diyA- 'jitazatru rAjA ke ghor3e ke sivA aura kisIne bhI dharma dhAraNa nahIM kiyaa|' jitazatru rAjA ne pUchA - 'yaha ghor3A kauna hai so kRpA karake khie|' prabhu ne uttara diyA 'padmanI khaMDa nagara meM jinadharma nAma kA eka seTha thaa| usakA sAgaradatta nAma kA mitra thaa| vaha hamezA jainadharma sunane AyA karatA thaa| eka dina usane vyAkhyAna meM sunA ki jo arhatbimba banavAtA hai, vaha janmAMtara meM saMsAra kA maMthana karanevAle dharma ko pAtA hai| vaha jAnakara sAgaradatta ne : zrI munisuvrata caritra : 140 : - Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka jina - pratimA banavAyI aura dhUma dhAma se sAdhuoM ke pAsa se usakI pratiSThA krvaayii| .. sAgaradatta pUrva meM mithyAtvI hone se pahale usane nagara ke bAhara eka ziva kA maMdira banavAyA thaa| eka bAra uttarAyaNa parva ke dina sAgaradatta vahAM gyaa| usa maMdira ke pUjArI pUjA ke lie pahale ke rakhe hue ghI ke ghar3e jaldI-jaldI khIMcakara uThA rahe the| bahuta dina taka eka jagaha rakhe rahane se ghar3oM ke nIce jIva paidA ho gaye the isalie unheM khIMcakara uThAne se kIr3e mara jAte the| aura kaI unake pairoM ke nIce kucale jAte the| yaha dekhakara sAgaradatta una kIr3oM ko apane kapar3e se eka tarapha haTAne lgaa| use aisA karate dekha eka pUjArI bolA - 'are tujhe ina saphedapoza yatiyoM ne yaha nayI zikSA dI hai kyA?' aura taba usane pairoM se aura bhI koI kIr3oM ke kucala diyaa| sAgaradatta duHkhI hokara pUMjAriyoM ke AcArya ke pAsa gyaa| AcArya ne usa pApa kI upekSA kii| taba sAgaradatta ne vicArA , yaha bhI nirdayI hai| aise . guru kI zikSA se durgati meM jAnA pdd'egaa| aisA guru patthara kI nAva hai| Apa saMsAra-samudra meM DUbegA aura dUsaroM ko bhI ddubaaygaa| yadyapi usakI ziva para azraddhA ho gayI thI to bhI vaha lokalAja se ziva-pUjA karatA rhaa| isa taraha zraddhA DhIlI hone se use samyaktva na huA aura vaha marakara ghor3A huA hai| maiM usako bodha karAne ke lie hI yahAM para AyA huuN| pUrva bhava meM isane dayAmaya dharma pAlA thA isase yaha kSaNamAtra meM dharma pAyA hai|' yaha sunakara rAjA ne usa ghor3e ko savArI ke baMdhana se mukta kara diyaa| usI. samaya me bhaDUca zahara meM adhAvabodha nAma kA tIrtha huaa| - munisuvrata svAmI ke tIrtha meM varuNa nAma kA yakSa aura varadattA nAma kI zAsana dedhI huii| 18 gaNadhara, 30 hajAra sAdhu, 50 hajAra sAdhviyA~, 500 caudaha pUrvadhArI, 1800 avadhijJAnI, 1500 manaH paryavajJAnI, 1800 kevalI, 2000 vaikriya labdhivAle, 1200 vAdalabdhivAle, 1 lAkha 72 hajAra zrAvaka aura 3 lAkha 50 hajAra zrAvikAe~ thii| nirvANa kAla samIpa jAnakara prabhu sammeda zikhara para pdhaare| aura eka hajAra muniyoM ke sAtha eka mAsa kA anazana dhAraNa kara jayeSTha vadi 6 ke :: zrI tIrthaMkara caritra : 141 : Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dina azvinI nakSatra meM mokSa gye| iMdrAdi devoM ne mokSakalyANaka mnaayaa| prabhu ne sAr3he sAta hajAra varSa kaumArAvasthA meM sAr3he sAta hajAra varSa rAjya kArya meM aura 15 hajAra varSa vrata pAlana meM, isa taraha 30 hajAra varSa kI Ayu pUrNa kii| unake zarIra kI UMcAI 20 dhanuSa thii| mallinAthajI ke nirvANa jAne ke bAda cauvana lAkha varSa bItane para munisuvrata svAmI mokSa meM gye| munisuvrata svAmI ke samaya meM mahApadma nAma kA cakravartI huaa| aura inake zAsana kAla meM rAma baladeva, lakSmaNa vAsudeva aura rAvaNa prativAsudeva hue| kRpaNa banA udAra paradeza meM samudra ke kinAre para eka bAra eka dhanI, para kRpaNa vyakti ghuma rahA thaa| usakA zarIra asvastha thaa| auSadhiM meM rupaye kharca karane par3ate the| usa kI vaha icchA nahIM thii| tabhI kisI ne kahA 'eka havA sau davA' usase vaha samudra kinAre paidala ghUmane AtA thaa| usa samaya eka amerikana karoDapati vyakti vahAM se jA rahA thaa| usane use vahAM ghUmate dekha kucha socakara usake pAsa AyA aura eka kArDa dekara, kahA kala isa sthAna para AnA tujhe nokarI para rakha duuNgaa| ApaghAta mata krnaa| abhI ye daza pauMDa le le| vaha kucha bole usake pUrva to vaha moTara meM baiThakara calA gyaa| usa samaya usa kRpaNa kI manodazA meM palaTA A gyaa| vaha udAra bana gyaa| karma ne palaTA khAyA aura vaha karoDapati karjadAra bana gayA aise samAcAra pddh'e| usa udAra baneM vyakti ne vahAM jAkara 70 lAkha DaoNlara kA ceka diyaa| usako karja mukta kara vyApAra meM lagA diyaa| vIzamA jinavara bhAve pUjo, tina loka meM deva na dUjo / nirajara kUTa ko Apa zobhAve, anazana kara zivanagare jAve // : zrI munisuvrata caritra : 142 : Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 21. zrI naminAtha caritra luTato namatAM mUrdhni nirmalIkArakAraNam / vAriplavA iva namaH pAntu pAda-nakhAMzavaH // bhAvArtha - namaskAra karane vAloM ke mastaka para phar3akatI huI aura jala ke pravAha kI taraha nirmala karane meM kAraNabhUta, aisI zrInaminAtha prabhu ke caraNoM ke nakha kI kiraNeM tumhArA rakSaNa kreN| prathama bhava : jaMbUdvIpa ke pazcima mahAvideha meM kauzAMbI nAma kI nagarI thii| usameM siddhArtha rAjA rAjya karatA thaa| kisI kAraNa se usako saMsAra se vairAgya huA aura usane sudarzana muni ke pAsa dIkSA lI evaM bIsa sthAnaka kI ArAdhanA se tIrthaMkara gautra baaNdhaa| dUsarA bhava :- aMta meM zubhadhyAna pUrvaka Ayu pUrNa kara vaha aparAjita devaloka meM gyaa| . tIsarA. bhava : ___ vahAM se cyavakara siddhArtha kA jIva mithilA nagarI ke rAjA vijaya kI rAnI vaprA ke garbha meM, Azvina sudi 15 ke dina azvinI nakSatra meM aayaa| iMdrAdi devoM ne cyavanakalyANaka mnaayaa| ___garbha kA samaya pUrA hone para vaprA devI ne, zrAvaNa vadi 8 ke dina azvinI nakSatra meM nIlakamala lakSaNayukta, svarNavarNI putra ko janma diyaa| chappana dikkumArI aura iMdrAdi devoM ne janmakalyANaka mnaayaa| jisa samaya prabhu garbha meM the, usa samaya mithilA ko zatruoM ne ghera liyA thA, unheM dekhane ke lie vaprA devI mahala kI chata para gyii| unheM dekhakara garbha ke prabhAva se zatru : zrI tIrthaMkara caritra : 143 : Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA vijaya nRpa ke caraNoM meM A nme| isase mAtA-pitA ne putra kA nAma naminAtha rkhaa| prabhu anukrama se yuvA hue| aneka rAjakanyAoM ke sAtha mAtA-pitA ke Agraha se byAha kiyaa| DhAI hajAra varSa ke bAda rAjA hue aura pAMca hajAra varSa taka rAjya kiyaa| phira lokAMtika devoM kI vinatI se prabhu ne varasIdAna diyA, suprabha putra ko rAjya sauMpA aura sahasAmra vana meM jAkara aSADha kRSNa 6 ke dina azcinI nakSatra meM dIkSA dhAraNa kii| iMdrAdi devoM ne dIkSAkalyANaka mnaayaa| dUsare dina prabhu ne vIrapura ke rAjA datta ke ghara pAraNA kiyaa| prabhu vahAM se vihAra kara punaH nau mAsa ke bAda usI udyAna meM Aye aura borasalI vRkSa ke nIce kAyotsarga dhAraNa kara mArgazIrSa vadi 11 ke dina azvinI nakSatra meM kevalajJAna paaye| ____nami prabhu ke tIrtha meM bhRkuTi nAmaka yakSa aura gAMdhArI nAmaka zAsana devI thii| unakA saMgha isa prakAra thA - 17 gaNadhara, 20 hajAra sAdhu, 41 hajAra sAdhviyA~, 450 caudaha pUrvadhArI, 1 hajAra cha: sau avadhijJAnI, 12 sau 50 manaH paryavajJAnI, 1600 kevalI, 5 hajAra vaikriya labdhivAle, 1 hajAra vAda labdhivAle, 1 lAkha 70 hajAra zrAvaka aura 3 lAkha 48 hajAra prAvikAe~ thii| vihAra karate hue apanA mokSakAla samIpa jAna prabhu sammeda zikhara para aaye| vahAM eka hajAra muniyoM ke sAtha eka mAsa kA anazana dhAraNa kara vaizAkha vadi 10 ke dina azvinI nakSatra meM mokSa gye| iMdrAdi ne nirvANa kalyANaka mnaayaa| inakI Ayu kula 10 hajAra varSa kI. thI aura zarIraUMcAI 15 dhanuSa thii| munisuvrata svAmI ke nirvANa jAne ke chaH lAkha varSa bAda naminAthajI mokSa meM gye| isake zAsana kAla meM hariSeNa aura jaya nAmaka cakravartI hue haiN| jami jiNaMda ke caraNa kamala meM, vaMdana karate bhAvadhara dila meM / kUTa mitradhara nAma hai isakA, guNa gAvU siddha bhaye jinakA // : zrI naminAtha caritra : 144 : Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. zrI neminAtha caritra yaduvaMza-samudrenduH, karmakSaya-hutAzanaH / ariSTanemibhagavAn, bhUyAdoriSTanAzanaH // bhAvArtha - yaduvaMza rUpI samudra meM caMdra tathA karmarUpI vana ko jalAne meM agni samAna zrI ariSTanemi bhagavAna tumhAre amaMgala kA nAza karane vAle ho| . . prathama bhava :. jaMbUdvIpa ke bharata kSetra meM acalapura nAmaka nagara thaa| usakA rAjA vikramadhana thaa| usako dhAriNI nAma kI rAnI thii| rAnI ne eka rAtri meM svapna dekhA ki eka puruSa ne phaloM vAle Amra vRkSa ko hAtha meM lekara kahA ki, yaha vRkSa tumhAre AMgana meM ropA jAtA hai| jaise-jaise samaya bItegA vaise-vaise vaha adhika phalavAlA hogA aura bhinna-bhinna sthAnoM para nau jagaha ropA jaaygaa| savere zayyA chor3akara rAnI uThI aura nitya kRtyoM se nivRtta ho usane svapna kA phala rAjA se puuchaa| rAjA ne zIghra hI svapnanimittika ko bulAkara svapna kA phala kahane kI AjJA dii| usane kahA - 'he rAjana! tumhAre adhika guNavAna putra hogaa| aura nau bAra vRkSa ropA jAyagA isakA phala kevalI gamya hai|' yaha sunakara rAjA aura rAnI harSita hue| samaya pUrNa hone para rAnI ne putra ratna ko janma diyaa| putra kA nAma 'dhana' rakhA gyaa| zizu kAla ko tyAga kara usane yauvanAvasthA meM padAparNa kiyaa| kusumapura nagara meM siMha nAmaka rAjA kI vimalA rAnI ke dhanavatI nAmakI kanyA thii| eka dina vasaMta Rtu meM yuvatI dhanavatI sakhiyoM ke sAtha, udyAna kI zobhA dekhane ko gyii| usa udyAna meM ghUmate hue rAjakumArI ne, azoka vRkSa : zrI tIrthaMkara caritra : 145 : Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke nIce hAtha meM citra lekara khar3e hue eka citrakAra ko dekhaa| dhanavaMtI kI kamalinI nAmaka dAsI ne usake hAtha se citra le liyaa| vaha eka adbhuta rUpavAna rAjakumAra kA citra thaa| sakhI ne vaha citra rAjakumArI ko diyaa| usako dekhakara Azcarya ke sAtha rAjakumArI ne pUchA - 'yaha citra kisakA hai? sura-asura manuSyoM meM aisA rUpavAna kauna hai?' .. yaha suna, citrakAra haMsA aura bolA - 'acalapura ke rAjA vikramadhana ke yuvA putra (dhanakumAra) kA yaha citra hai|' rAjakumArI usa rUpa para mohita ho gyii| aura usane pratijJA kI ki maiM dhana kumAra ko chor3a anya kisIke sAtha zAdI nahIM kruuNgii| kanyA ke pitA ko yaha bAta mAlUma huii| usane apanA dUta byAha kA saMdeza lekara acalapura ke rAjA vikramadhana ke yahAM bhejaa| vahAM jAkara usane rAjA kA saMdezA kaha sunaayaa| rAjA ne bhI use sviikaaraa| dhanakumAra aura dhanavatI kA byAha ho gyaa| donoM pati-patnI AnaMda se samaya vyatIta karane lge| eka bAra vasuMdhara nAmaka muni se vikrama dhana ne rANi ke svapna kA phala puuchaa| muni ne uttara diyA - 'nau bhava kara tumhArA putra mokSa meM jaaygaa|' . vasaMta Rtu meM dhanakumAra dhanavatI ke sAtha eka sarovara para gyaa| vahAM unhoMne eka sthAna para eka munirAja ko aceta par3e dekhaa| aneka zItopacArakara unhoMne unakI mUrchA dUra kii| muni ke saceta hone para rAjakumAra ne praNAma kara unake aceta hone kA kAraNa puuchaa| muni ne sumadhura svara meM kahA - 'he rAjan! maiM apane guru ke sAtha vihAra kara rahA thA, isa jaMgala meM rastA bhUla gyaa| bhaTakate hue, bhUkha, pyAsa aura thakAna se mujhe mUrchA A gyii|' phira munirAja ne zrAvaka dharma kA upadeza diyaa| jisase dhanakumAra ne samyaktva sahita zrAvakadharma svIkAra kara liyaa| rAjakumAra mahaloM meM gayA aura muni anyatra vihAra kara gye| rAjakumAra ne cirakAla taka saMsAra kA sukha bhoga, jayaMta putra ko rAjya sauMpa, vasuMdhara nAmaka muni ke pAsa donoM ne dIkSA lI aura cirakAla taka munivrata paalaa| : zrI neminAtha caritra : 146: Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA bhava :- . anazana sahita AyupUrNa dhanakumAra va dhanavatI kA jIva saudharma devaloka meM deva hue| tIsarA bhava : dhanakumAra kA jIva vahAM se cyavakara vaitADhya parvata kI uttara zreNI meM surateja nAmaka nagara ke khecara rAjA zrIsUra kI rAnI vidyunmati ke garbha se jnmaa| usakA nAma citragati rakhA gyaa| dhanavatI kA jIva usI parvata kI dakSiNa zreNI meM zivamaMdira nagara ke rAjA anaMgasiMha kI rAnI zaziprabhA ke garbha se putrI rUpa meM jnmii| usakA nAma ratnavatI rakhA gyaa| -- cakrapura nagara ke rAjA sugrIva kI do rAniyA~ thii| yazasvI aura bhdraa| yazasvI kA putra sumitra thA aura bhadrA kA pdmkumaar| sumitrakumAra dharmAtmA aura sadAcArI thaa| padmakumAra mithyAtvI, ahaMkArI aura vyasanI thaa| eka dina duSTA bhadrA rAnI ne, yaha vicAra kara ki yadi sumitra jItA rahegA to mere putra padma ko rAjya nahIM milegA, sumitra ko jahara de diyaa| viSa ke pIte hI sumiMtra pRthvI para mUrchita hokara gira pdd'aa| jahara sAre zarIra meM vyApta ho gyaa| jaMba yaha khabara sugrIva rAjA ko milI to ve maMtrI sahita vahAM aaye| aneka taraha ke upacAra kiye para viSa kA asara kama na huaa| rAjA bar3e duHkhI hue| sAre nagara meM bhadrA kI apakIrti phaila gyii| vaha kahIM cupacApa bhAga gyii| ... citragati vidyAdhara vimAna meM baiTha AkAza meM phirane nikalA thaa| ghUmate-ghUmate vaha usI nagara meM A niklaa| kolAhala sunakara usane vimAna nIce utaaraa| pUchane para logoM ne use viSa kI bAta sunaayii| usane jala maMtrakara sumitra para chidd'kaa| rAjakumAra saceta ho gayA aura Azcarya se idhara udhara dekhane lgaa| rAjA ne kahA - 'he putra! terI apara mAtA ne (sotelI mAM . ne) tujhako viSa diyA thaa| ina mahApuruSa ne tujhako jIvita dAna diyA hai|' : zrI tIrthaMkara caritra : 147 : Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phira sumitra aura usake pitA ne aneka prakAra ke kAtara vacanoM meM kRtajJatA prakaTa kI aura kucha dina apane yahAM rahane kI usane vinatI kii| citragati Thaharane meM apane ko asamartha batA sumitra ko apanA mitra banA kara calA gyaa| eka dina udyAna meM suyazA nAmaka kevalI pdhaareN| rAjA parivAra sahita unako vaMdanA karane gye| vaMdanA karake rAjA yathAsthAna baiTha gye| phira hAtha jor3a unase pUchA - 'he bhagavan! merI dUsarI strI bhadrA kahAM para gayI?' kevalI bole - 'vaha yahAM se bhAgakara vana meM gayI para coroM ne usake AbhUSaNa lUTa liye aura use eka bhIla ko sauMpa diyaa| bhIlane use eka vaNika ko beca diyaa| vaha rAste meM jA rahI thI ki jaMgala meM AMga se jala gayI aura marakara prathama naraka meM gayI hai| yaha usake bure karmoM kA phala hai|' rAjA sugrIva ko vairAgya ho gyaa| usane usI samaya sumitra ko rAjya sauMpakara dIkSA le lI aura kevalI ke sAtha vihAra kiyaa| sumitra apane sthAna ko gyaa| sumitra kI bahana kaliMga deza ke rAjA ke sAtha byAhI gayI thii| usako anaMgasiMha rAjA kA putra, ratnAvatI kA mAI kamala, harakara le gyaa| isa samAcAra se sumitra bahuta kruddha huA aura vaha yuddha kI taiyArI karane lgaa| yaha khabara eka vidyAdhara ke mukha se citragati ne snii| taba citragati ne usIke sAtha yaha saMdezA sumitra ke pAsa bhejA - 'he mitra! Apa kaSTa na kreN| maiM thor3e hI dinoM meM ApakI bahana ko chur3A laauuNgaa|' phira citragati apanI senA lekara zivapura gyaa| citragati aura kamala meM ghora yuddha hone lgaa| yuddha meM kamala hAra gayA, taba usakA pitA anaMgasiMha AyA aura usane citragati ko lalakArA - 'chokare! bhAga jA! nahIM to merA yaha khaDga abhI terA sira dhar3a se judA kara degaa|' citragati ne haMsakara vidyAbala se cAroM tarapha aMdherA kara diyA; anaMgasiMha ke pAsa khaDga china liyA aura vaha kucha na kara skaa| citragati phira sumitra kI bahana ko lekara vahAM se calA gyaa| thor3I dere ke bAda jaba aMdherA miTA taba usane cAroM tarapha dekhA to mAlUma huA ki citragati to calA gayA hai, vaha pachatAne lgaa| phira use muni ke : zrI neminAtha caritra : 148 : Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacana yAda Aye ki, jo puruSa tere hAtha se khaDga chInegA vahI terA jAmAtA hogaa| magara aba use vaha kahAM DhUMDhatA? vaha apane ghara gyaa| citragati ne sumitra ko isakI bahana lAkara sauMpa dii| sumitra ne upakAra maanaa| sumitra pahale hI saMsAra se udAsa ho rahA thaa| isa ghaTanA ne usake mana se saMsAra kI mohamAyA sarvathA nikAla dI aura usane suyazA muni ke pAsa dIkSA le lii| citragati apane deza ko calA gyaa| sumitra muni aneka barasoM taka vihAra karate hue magadha deza meM Aye aura eka gAMva ke bAhara ekAMta meM kAyotsarga karake rhe| sumitra kA sautelA bhAI padma-jo sumitra ke gaddI baiThane para deza chor3akara calA gayA thA - bhaTakatA huA vahAM A niklaa| usane sumitra muni ko akele dekhaa| use vicAra AyA - yahI puruSa hai jisake kAraNa se merI mAtA bhAgI aura burI hAlata meM duHkha jhelakara marI, yahI puruSa hai jisake kAraNa maiM vana-vana aura gAMva-gAMva, mArA-mArA phira rahA huuN| Aja maiM isakA badalA luuNgaa| usane dhanuSa para bANa car3hAyA aura khIMcakara muni kI chAtI meM maaraa| muni kA dhyAna bhaMga ho gyaa| unhoMne apanI chAtI meM bANa aura sAmane apanA bhAI dekhaa| muni ko khayAla AyA - Aha! maiMne isako rAjya na dekara isakA bar3A apakAra kiyA thaa| unhoMne kahanA cAhA - 'bhAI! mujhe kSamA karo! magara bolA na gyaa| bANa ke ghAva ne asara kiyaa| vaha jamIna para gira pdd'e| duSTa padma khuza huaa| muni ne bhAI se aura jagata ke sabhI jIvoM se kSamA mAMgI aura saMthArA kara liyaa| aha~ta ahaMta kahate hue ve marakara brahmaloka meM iMdra ke sAmAnika deva hue| ... padma vahAM se bhaagaa| aMdherI rAta meM kahIM sarpa para paira par3a gyaa| sarpa ne use kATA aura vaha marakara sAtavIM naraka meM gyaa| sumitra kI mRtyu ke samAcAra sunakara citragati ko bar3A kheda huaa| vaha yAtrA ke lie apane pitA ke sAtha siddhAyatana para gyaa| usa samaya aura bhI aneka vidyAdhara vahAM Aye hue the| anaMgasiMha bhI apanI putrI ratnAvatI ke sAtha vahAM AyA thaa| citragati jaba prabhu kI pUjA stuti kara cukA taba devatA : zrI tIrthaMkara caritra : 149 : Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bane hue sumitra ne usa para phUloM kI vRSTi kii| anaMgasiMha ne citragati kA vahAM pUrA paricaya paayaa| * apane deza jAkara anaMgasiMha ne citragati ke pitA zrIsUra cakravartI ko vivAha kA saMdezA khlaayaa| zrIsUra ne saMdezA svIkArA aura citragati ke sAtha ratnAvalI kA vivAha kara diyaa| vaha sukha se dina bitAne lge| __zrIsUra rAjA ne citragati ko rAjya dekara dIkSA le lii| citragati nyAya se rAjya karane lgaa| eka bAra usake AdhIna eka rAjA mara gyaa| usake do putra the| ve donoM rAjya ke lie lar3ane lge| citragati ne unako samajhAkara zAMta kiyaa| kucha dina ke bAda usane sunA ki donoM bhAI eka dina lar3akara mara gaye haiN| isa samAcAra se use saMsAra se vairAgya ho gayA aura usane puraMdara nAmaka putra ko rAjya dekara, patnI ratnavatI aura anuja manogati tathA capalagati ke sAtha damadhara muni ke pAsa dIkSA le lii|' cauthA bhava : cira kAla taka tapa kara citragati mahendra devaloka meM paramarddhika devatA huaa| usake donoM bhAI aura usakI patnI bhI usI devaloka meM devatA hue| pAMcavAM bhava : pUrva videha ke padma nAmaka vijaya meM siMhapura nAma kA aparAjita zahara thaa| usameM harinaMdI rAjA evaM usakI priyadarzanA rAnI thii| citragati kA jIva devaloka se cyavakara priyadarzanA ke garbha se jnmaa| usakA nAma aparAjita rakhA gyaa| ___ jaba vaha bar3A huA taba, vimalabodha nAmaka maMtrI-putra ke sAtha usakI mitratA ho gyii| eka dina donoM mitra ghor3oM para savAra hokara phirane ko nikle| ghor3e bekAbU ho gaye aura bhAge hue eka jaMgala meM jAkara tthhre| ve ghor3oM se utare aura jaMgala kI zobhA dekhane lge| usI samaya eka puruSa 'bacAo! bacAo!' pukAratA huA Akara aparAjita ke caraNoM meM gira pdd'aa| aparAjita ne use abhaya diyaa| vimala bodha bolA - 'kumAra! anajAne : zrI neminAtha caritra : 150 : Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kisI ko abhaya denA ThIka nahIM hai| kauna jAne yaha puruSa kucha gunAha karake AyA ho|' .. aparAjita bolA - 'kSatriya zaraNa meM Aye hue ko abhaya dete haiN| zaraNAgata ke guNadoSa dekhanA kSatriyoM kA kAma nahIM hai| unakA kAma hai kevala zaraNa meM Aye hue kI rakSA krnaa| ___ itane hI meM 'mAro! mAro!' pukArate hue kucha sipAhI Aye aura bole-'musAphira! ise chor3a do| yaha luTerA hai|' aparAjita bolA - 'yaha merI zaraNa meM AyA hai| maiM ise nahIM chor3a sktaa|' taba hama ise jabardastI pakar3akara le jaayeNge|' kahakara eka sipAhI Age bddh'aa| aparAjita ne, talavAra khIMca lI aura kahA - 'khabaradAra! Age bar3hA to prANa jaayeNge|' saba sipAhI Age Aye aura aparAjita para AkramaNa karane lge| aparAjita apane ko bacAtA rhaa| jaba sipAhiyoM ne dekhA ki isako harAnA kaThina hai to ve bhAga gye| kauzaleza ke pAsa jAkara unhoMne phariyAda kii| kauzalapati ne luTere ke rakSaka ko pakar3a lAne yA mAra DAlane ke lie phauja bhejii| aparAjita ne saikar3oM sipAhiyoM ko yamadhAma phuNcaayaa| usake bala ko dekhakara senA bhAga gyii| taba rAjA khuda phauja ke sAtha aayaa| ghur3a savAroM aura hAthIsavAroM ne aparAjita ko cAroM tarapha se ghera liyaa| aparAjita bhI ghor3e para savAra hokara apanA raNakauzala batAne lgaa| aparAjita ne khAMDA aura bhAlA calAte hue anekoM ko dharAzAyI kiyaa| kauzalapati eka hAthI para baiThA huA thaa| aparAjita ne hAthI para bhAlA claayaa| mahAvata mArA gyaa| hAthI ghUma gyaa| dUsarA hAthI sAmane aayaa| aparAjita chalAMga mArakara usa hAthI para jA car3hA aura usake savAra va mahAvata donoM ko mAra ddaalaa| rAjA 'zAbAza! zAbAza!' pukAra utthaa| vIra hamezA vIroM kI prazaMsA karate haiN| cAhe vaha zatru hI kyoM na ho| . kauzalapati ko usake maMtrI ne kahA - 'mahArAja! yaha vIra to apane mitra harinaMdI kA putra hai| anajAna meM hama yuddha kara rahe haiN| yuddha rokie|' rAjA ne yuddha roka diyA aura kumAra ko apane pAsa bulaayaa| sneha ke sAtha usake sira para hAtha pherA aura kahA - 'tumhArI vIratA dekhakara maiM : zrI tIrthaMkara caritra : 151 : Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bar3A khuza huuN| yaha jAnakara to mujhe adhika khuzI huI hai ki tuma mere mitra harinaMdI ke putra ho|' use aura vimalabodha ko lekara vaha zahara meM gyaa| rAjA ne DAkU ko mApha kara diyaa| aura aparAjita ke sAtha apanI kanyA kanakamAlA kA byAha kara diyaa| apane mitra harinaMdI ko bhI isakI sUcanA kara dI aura yaha bhI kahalA diyA ki aparAjita thor3e dina kauzala meM hI rhegaa| eka dina rAta meM aparAjita apane mitra vimalabodha ko lekara kisI ko kahe bagaira cupa cApa cala pdd'aa| rAste meM calate hue usane sunA - 'hAya! pRthvI kyA Aja puruSavihIna ho gayI hai? are! koI mujhe isa duSTa se bacAo!' aparAjita cauMka pdd'aa| usane ghor3e ko AvAja kI tarapha.ghumA diyaa| jahAM se AvAja AyI thI vahAM donoM mitra phuNce| unhoMne dekhA ki agnikuMDa ke pAsa eka puruSa eka strI kI coTI eka hAtha se pakar3e aura dUsare hAtha se talavAra uThAye use mArane kI taiyArI meM hai|' ... aparAjitane lalakArA - 'nAmarda! auratoM para talavAra uThAtA hai? agara kucha dama ho to puruSoM ke sAtha do do hAtha kara!' vaha puruSa strI ko chor3akara aparAjita para jhpttaa| aparAjita ne usakA vAra khAlI kara diyaa| donoM thor3I dera taka asi yuddha karate rhe| usakI talavAra TUTa gayI, to aparAjita ne bhI apanI talavAra DAla dI aura donoM bAhuyuddha karane lge| aparAjita se apane ko hAratA dekha usa vidyAdhara ne mAyA se aparAjita ko nAgapAza meM bAMdha liyaa| pUrva puNya se balI bane hue aparAjita ne pAzako tor3a DAle aura khaDga uThAkara usa para AghAta kiyaa| vaha jakhmI hokara girA aura behoza ho gyaa| vimalabodha aura aparAjita ne upacAra karake usako hoza kraayaa| jaba use hoza AyA taba aparAjita bolA - 'aura bhI lar3ane kI icchA ho to, maiM taiyAra huuN|' vaha bolA - 'maiM pUrI taraha se hAra gayA huuN| Apa merI thailI meM maNI aura jaDIbuTTI davA hai, vaha maNi ke jala meM ghisakara mere ghAva para lagA dIjie tAki mere ghAva bhara jaaye|' aparAjita ne auSadha lagAyA aura vaha acchA ho gyaa| aparAjita ke pUchane para vidyAdhara bolA - 'merA nAma sUryakAMta hai : zrI neminAtha caritra : 152 : Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura isa yuvati kA nAma amRtamAlA hai| isane jJAnI se sunA ki, isakA byAha harinaMdI rAjA ke putra aparAjita ke sAtha hogA taba se yaha usIke nAma kI mAlA japatI hai| maiMne ise dekhA aura mere sAtha byAha karane ke lie isako ur3A laayaa| maiMne bahuta vinatI kI; magara yaha na maanii| bolI - 'isa zarIra kA mAlika yA to aparAjita hI hogA yA phira agni hI se yaha zarIra pavitra bnegaa|' merI bAta na mAnI isalie maiMne isako agni ke samarpaNa karanA sthira kiyaa| isI samaya tuma Aye aura isakI rakSA ho gyii|' ___vimalabodha bolA - 'ye hI harinaMdI ke putra aparAjita hai| bhAgya meM jo likhA hotA hai vaha kabhI nahIM mitttaa|' usI samaya ratnamAlA ke mAtApitA bhI DhUMDhUMDhate hue vahAM A gye| unhoMne yaha sArA hAla sunA aura vahIM kanyA ko aparAjita ke sAtha byAha diyaa| sUryakAMta ne aparAjita ko vaha maNi jaDIbUTI aura maMtrI putra ko veza badalane kI guTikA de dii| aparAjita yaha kahakara vahAM se vidA huA ki jaba maiM bulAUM taba ise merI rAjadhAnI meM bheja denaa| vahAM se calakara donoM mitra eka jaMgala meM phuNce| dhUpa teja thii| pyAsa se aparAjita kA halaka sUkhane lgaa| vimalabodha usako eka jhAr3a ke nIce biThAkara pAnI lene gyaa| vApisa Akara dekhatA kyA hai ki vahAM aparAjita kA patA nahIM hai| vaha cAroM tarapha DhUMDhane lagA, paraMtu aparAjita kA kahIM patA na claa| becArA vimalabodha AkraMdana karatA huA idhara-udhara bhaTakane lgaa| kaI dina aise hI nikala gye| eka dina eka gAMva meM vaha udAsa baiThA thA, usI samaya usake sAmane do puruSa Aye aura usakA nAma puuchaa| usane nAma batAyA, taba va bole - 'hama bhuvanabhAnu nAmaka vidyAdhara ke naukara haiN| hamAre rAjA ke kamalinI aura kumudinI nAma kI do putriyAM haiN| unake lie aparAjita hI yogya vara hai| aisI bAta nimittiye ne kahI thii| isalie aparAjita ko lAne ke lie hameM hamAre mAlika ne bhejaa| hamane tumheM vana meM dekhA aura hama aparAjita ko uThA le gaye; magara aparAjita tumhAre bagaira mauna dhArakara baiThA hai| aba tuma calo aura hamAre svAmI kI icchA pUrI kro|' : zrI tIrthaMkara caritra : 153 : Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimalabodha AnaMda pUrvaka unake sAtha gyaa| donoM mitra milakara bahuta khuza hue| phira bhuvanabhAnu kI kanyAoM ke sAtha aMparAjita kI zAdI ho gyii| kucha dina ke bAda aparAjita vahAM se ravAnA ho gyaa| donoM mitra Age cle| aura zrImaMdirapura phuNce| vahAM unhoMne zahara meM kolAhala aura udAsI dekhii| pUchane se mAlUma huA ki yahAM ke dayAlu rAjA ko koI churI mAra gayA hai| usakA ghAva prANahArI ho gayA hai| aneka ilAja kiye magara aba taka koI lAbha nahIM huaa| aba jAna par3atA hai rAjA na bcegaa| ____ aparAjita ko dayA aayii| vaha mitra sahita rAjamahala meM phuNcaa| usane sUryakAMta kI dI huI auSadhi ghisakara lagAyI aura rAjA acchA ho gyaa| rAjA ne usakA hAla jAnakara apanI kanyA raMbhA usake sAtha byAha dii| ____ kucha dina ke bAda aparAjita vahAM se mitra sahita ravAnA huA aura kuMDinapura phuNcaa| vahAM svarNa kamala para baiThe dezanA dete hue eka muni ko usane dekhaa| unheM vaMdanA kara vaha baiThA aura dharmopadeza sunane lgaa| dezanA samApta hone para aparAjita ne pUchA - 'bhagavana maiM bhavya hUM yA abhavya?' kevalI ne javAba diyA-'he bhadra! tUM bhavya hai| isI jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM bAIsavAM tIrthaMkara hogA aura terA mitra mukhya gaNadhara hogaa|' yaha sunakara donoM ko AnaMda huaa| ____ janAnaMda nAma ke nagara meM jitazatru nAma kA rAjA thaa| usake dhAriNI nAma kI rAnI thii| ratnavatI svarga se cyavakara dhAriNI ke garbha se jnmii| usakA nAma prItimatI rakhA gyaa| vaha saMba kalAoM meM nipuNa huii| usake Age acche-acche kalAkAra bhI hAra mAnate the| isalie usake pitA jitazatru ne prItimatI kI icchA jAnakara saba jagaha yaha prasiddha kara diyA ki jo puruSa prItimatI ko jItegA usIke sAtha usakA byAha hogaa| aura amuka samaya meM isakA svayaMvara hogaa| usI meM kalAoM kI parIkSA hogii| svayaMvara maMDapa sajAyA gyaa| aneka rAjA aura rAjakumAra vahAM jamA hue| prItimatI ne unase prazna kiye; paraMtu koI javAba na de skaa| : zrI neminAtha caritra : 154 : Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparAjita bhI veza badale hue vahAM A pahuMcA thaa| jaba usane dekhA ki saba rAjA loga niruttara ho gaye haiM, taba usase na rahA gyaa| vaha Age AyA aura usane prItimatI ke praznoM kA uttara diyaa| prItimatI hAra gayI aura usane aparAjita ke gale meM varamAlA DAla dii| jitazatru ciMtA meM par3A,- aphasosa ! merI bhUla se aura apanI haTha se Aja yaha sone kI pratimA, isa anajAna rAhagIra kI patnI hogii| usake bhAgya ! dUsare rAjA lar3ane ko taiyAra hue| aparAjita ne una sabako parAjita kara diyaa| somaprabha ne apane bhAnaje ko pahacAnA aura use gale lgaayaa| phira usane jitazatru vagairA se aparAjita kA paricaya karA diyaa| usakA paricaya pAkara sabako baDA AnaMda huaa| dhUmadhAma ke sAtha aparAjita aura prItimatI kA byAha ho gyaa| jitazatru ke maMtrI kI kanyA ke sAtha vimalabodha kI bhI zAdI ho gyii| donoM sukha se dina bitAne lge| kaI dina ke bAda harinaMdI kA eka AdamI vahAM aayaa| use dekhakara aparAjita ko bar3I khuzI huii| vaha usase gale milakara mAtA pitA kA hAla pUchane lgaa| AdamI ne kahA 'Apake viyoga meM ve maraNAsanna ho rahe haiN| kabhI kabhI Apake samAcAra sunakara unako naye jIvana kA anubhava hotA hai| abhI ApakI zAdI ke samAcAra sunakara ve bar3e khuza hue haiM; Apako dekhane ke lie Atura haiM aura isalie unhoMne bulAne ke lie mujhe yahAM bhejA hai| prabhu aba caliye mAtApitA ko adhika duHkha na dIjie / aparAjita ko mAtApitA kA hAla sunakara duHkha huaa| vaha apanI patniyoM ko lekara rAjadhAnI meM gyaa| mAtApitA putra ko aura putravadhuoM ko dekhakara AnaMdita hue| manogati aura capalagati ke jIva mAhendra devaloka se cyavakara aparAjita ke anuja baMdhu hue| rAjA harinaMdI ne aparAjita ko rAjya dekara dIkSA lI aura tapa karake ve mokSa gye| eka bAra aparAjita rAjA phirate hue eka bagIce ke aMdara A phuNcaa| vaha bagIcA samudrapAla nAmaka seTha kA thA / sukha sAmagriyoM kI usameM : zrI tIrthaMkara caritra : 155 : Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koI kamI na thii| seTha kA lar3akA anaMgadeva vahAM krIDA meM nimagna thaa| rAjA ke Ane kI bAta jAnakara usane unakA svAgata kiyaa| rAjA ko yaha jAnakara parama saMtoSa huA ki mere rAja meM aisI sukhI aura samRddha puruSa haiN| dUsare dina rAjA jaba phirane nikalA taba usane dekhA ki loga eka mUrde ko le jA rahe haiN| vaha anaMgapAla kA murdA thaa| rAjA ko bar3A kheda huaa| jIvana kI asthiratA ne usako saMsAra se virakta kara diyaa| kala zAma ko jo parama svastha aura sukha meM nimagna thA Aja zAma ko usakA murdA jA rahA hai| yaha bhI koI jIvana hai? rAjA ne prItimatI se janme hue padmanAbha putra ko rAjya dekara dIkSA lii| usake sAtha hI usake bhAiyoM ne aura patnI prItimatI ne bhI dIkSA le lii| chaTThA bhava : ve sabhI tapa kara kAladharma ko prApta hue aura AraNa nAma ke gyArahaveM devaloka meM iMdra ke sAmAnika deva hue| , sAtavAM bhava : bharata kSetra ke hastiAnApura meM zrISeNa nAma kA rAjA thaa| usakI zrImatI nAma kI rAnI thii| isake garbha se aparAjita kA jIva cyavakara utpanna huaa| usakA nAma zaMkha rakhA gyaa| bar3A hone para vaha bar3A vidvAna aura vIra huaa| vimalabodha kA jIva bhI cyavakara zrISeNa rAjA ke maMtrI guNanidhi ke ghara utpanna huaa| usakA nAma matiprabha rakhA gyaa| zaMkha aura matiprabha kI Apasa meM bahuta mitratA ho gyii| eka bAra rAjA zrISeNa ke rAja meM samaraketu nAmakA DAkU logoM ko lUMTane aura satAne lgaa| prajA pukAra karane aayii| rAjA usako daMDa dene ke lie jAne kI taiyArI karane lgaa| kumAra zaMkha ne pitA ko AgrahapUrvaka rokA aura Apa usako daMDa dene gyaa| DAkU ko parAsta kiyaa| vaha kumAra kI zaraNa meM aayaa| kumAra ne : zrI neminAtha caritra : 156 : Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usakA sArA dhana una prajAjanoM ko dilA diyA jinako usane lUTA thaa| phira DAkU ko mApha.kara use apanI rAjadhAnI meM le claa| rAste meM zaMkha kA par3Ava thaa| vahAM rAtri meM usane kisI strI kA karuNa rudana sunaa| vaha khaDga lekara udhara claa| rotI huI strI ke pAsa pahuMcakara usase rone kA kAraNa puuchaa| strI ne uttara diyA - 'anaMgadeza meM jitArI nAma ke rAjA kI kanyA yazomatI hai| use zrISeNa ke putra zaMkha para prema ho gyaa| jitArI ne kanyA kI icchA ke anusAra usakI sagAI kara dii| vidyAdharapati maNizekhara ne jitArI se yazomatI ko maaNgaa| rAjA ne inkAra kiyaa| taba vidyAdhara apane vidyAbala se usako harakara le claa| maiM bhI kanyA ke lipaTa rhii| isalie vaha duSTa mujha ko isa jaMgala meM DAlakara calA gyaa| yahI kAraNa hai ki maiM ro rahI huuN|' zaMkhakumAra usa dhAya ko apane par3Ava meM jAne kI AjJAkara yazomatI ko DhUMDhane niklaa| eka parvata para usane yazomatI ke sAtha vidyAdhara ko dekhA aura llkaaraa| vidyAdhara ke. sAtha zaMkha kA yuddha huaa| aMta meM vidyAdhara hAra gayA aura yazomatI zaMkha ko sauMpa dii| zaMkha ke samAna parAkramI vIra ko kaI vidyAdharoM ne bhI apanI kanyAe~ arpaNa kiiN| zaMkha sabako lekara hastinApura gyaa| mAtApitA ko apane putra ke parAkrama se bahuta AnaMda huaa| saMkha ke pUrva janma ke baMdhu sUra aura soma bhI AraNa devaloka se cyavakara zrISeNa ke ghara yazodhara aura guNadhara nAma ke putra hue| / rAjA zrISeNa ne putra ko rAjya dekara dIkSA lii| jaba unheM kevala jJAna huA taba rAjA zaMkha apane anujoM aura patnI sahita dezanA sunane gyaa| dezanA ke aMta meM zaMkha ne pUchA - 'bhagavana yazomatI para itanA adhika sneha mujhe kyoM huA?' kevalI ne kahA - 'jaba tUM dhanakumAra thA taba yaha terI dhanavatI patnI thii| saudharma devaloka meM yaha terA mitra huaa| citragati ke bhava meM yaha terI . ratnavatI nAmakI priyA thii| mAheMdra devaloka meM yaha terA mitra thaa| aparAjita ke bhava meM yaha terI prItimatI nAma kI priyatamA thii| AraNa devaloka meM terA : zrI tIrthaMkara caritra : 157 : Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mitra thaa| isa bhava meM yaha terI yazomatI nAmakI patnI huI hai| isa taraha sAta bhavoM se tumhArA saMbaMdha calA A rahA hai| yahI kAraNa hai ki tumhArA Apasa meM bahuta prema hai| bhaviSya meM tuma donoM aparAjita nAma ke anuttara vimAna meM jAoge aura vahAM se cyavakara isI bharatakhaMDa meM neminAtha nAma ke bAIsaveM tIrthaMkara hogeM aura yaha rAjImatI nAma kI strI hogii| tumase hI byAha karanA sthira kara yaha kumArI hI tumase dIkSA legI aura mokSa meM jaaygii|' ___zaMkha ko vairAgya huA aura usane dIkSA le lii| usake anujoM ne, mitroM ne aura patnI ne bhI dIkSA lii| bIsa sthAnaka tapa ArAdhanakara usane tIrthaMkara gotra baaNdhaa| AThavAM bhava : aMta meM pAdopagamana anazana kara zaMkha muni sabake sAtha aparAjita nAma ke cauthe anuttara vimAna meM utpanna hue| . navAM bhava (ariSTa nemi) :- . bharata khaMDa ke sauripura nagara meM samudravijaya nAma ke rAjA the| unakI patnI kA nAma zivAdevI thaa| zivAdevI ko caudaha mahA svapna Aye aura zaMkha kA jIva aparAjita vimAna se cyavakara kArtika vadi 12 ke dina citrA nakSatra meM zivAdevI kI kokha meM caudaha svapna se sucita aayaa| iMdrAdi devoM ne cyavanakalyANaka mnaayaa| krama se nau mahIne aura ATha dina pUre hone para zrAvaNa sudi 5 ke dina citrA nakSatra meM zivAdevI ne putraratna ko janma diyaa| chappana dikkumArI evaM iMdrAdi devoM ne janma kalyANaka mnaayaa| unakA laMchana zaMkha kA aura varNa zyAma thaa| svapna meM mAtA ne ariSTa ratnamayI cakradhArA dekhI thii| isalie unakA nAma ariSTanemi rkhaa| samudravijaya ke eka bhAI vasudeva the| unake zrIkRSNa aura baladeva nAma ke do putra hajAroM putroM meM mukhya the| zrIkRSNa kI vIratA to jagaprasiddha hai| ve vAsudeva the| zrIkRSNa aura ariSTanemi cacere bhAI the| zrIkRSNa bar3e the aura ariSTanemi chotte| zrIkRSNa kI eka bahuta bar3I vyAyAmazAlA thii| usameM khAsa khAsa vyaktiyAM hI jA sakatI thii| usameM rakhe hue AyudhoM kA upayoga : zrI neminAtha caritra : 158 : Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karanA hareka ke lie sarala nahIM thaa| usameM eka zaMkha rakhA huA thaa| vaha itanA bhArI thA ki acche acche yoddhA bhI use uThA nahIM sakate the, bajAne kI bAta hI kyA thI? eka dina ariSTanemi phirate hue kRSNa kI AyudhazAlA meM pahuMca gye| unhoMne itanA bar3A zaMkha dekhA aura kutUhala ke sAtha savAla kiyA 'yaha kyA hai ? aura yahAM kyoM rakhA gayA hai?' - naukara ne javAba diyA- 'yaha zaMkha hai| pAMcajanya isakA nAma hai| yaha itanA bhArI hai ki zrIkRSNa ke sivA koI ise uThA nahIM sakatA hai / ' ariSTanemi haMse aura zaMkha uThAkara bajAne lge| zaMkhadhvani sunakara zahara kAMpa utthaa| zrIkRSNa vicArane lage, aisI zaMkhadhvani karanevAlA Aja kauna AyA hai? iMdra hai yA cakravartI ne janma liyA hai? usI samaya unako khabara milI ki, yaha kAma ariSTanemi kA hai| unheM vizvAsa na huaa| ve khuda gye| dekhA ki ariSTanemi isa taraha zaMkha bajA rahe haiM mAno koI baccA khilaune se khela rahA ho| kRSNa ko zaMkA huI, ki kyA Aja sabase balazAlI hone kA merA dAvA yaha lar3akA khArija kara degA? unhoMne isakA phaisalA kara lenA ThIka samajhakara ariSTanemi se kahA - 'bhAI! Ao! Aja hama kuztI kreN| dekheM kauna balI hai|' ariSTanemi ne viveka kiyA - 'baMdhu! Apa bar3e haiM, isalie hamezA hI balI haiN|' zrIkRSNa ne kahA - 'isameM kyA harja hai? thor3I dera khela hI ho jaaygaa|' ariSTanemi bole - dhUla meM lauTane kI merI icchA nahIM hai| magara balaparIkSA kA maiM dUsarA upAya batAtA huuN| Apa hAtha laMbA kiijie| maiM use jhukA duuN| aura maiM laMbA karUM Apa use jhukaayeN| jo hAtha na jhukA sakegA vahI kama tAkatavAlA samajhA jaaygaa|' - zrIkRSNa ko yaha bAta pasaMda aayii| unhoMne hAtha laMbA kiyaa| ariSTanemi ne unakA hAtha isa taraha jhukA diyA jaise koI baiMta kI patalI lakar3I ko jhukA detA hai|' phira ariSTanemi ne apanA hAtha laMbA kiyA; paraMtu zrIkRSNa use na jhukA ske| ve sAre bala se usako jhukAne lage para ve isa taraha jhUla gaye jaise koI lohe ke DaMDe para jhUlatA ho / zrIkRSNa kA sabase : zrI tIrthaMkara caritra : 159 : Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhika balazAlI hone kA khayAla jAtA rhaa| unhoMne socA - 'duniyA meM ekase eka adhika balavAna hamezA janmatA hI rahatA hai| phira bole - bhAI! tumheM badhAI hai! tuma para kuTuMba yogya abhimAna kara sakatA hai|' .... ariSTanemi yuvA hue; paraMtu yauvana kA mada unameM na thaa| javAnI AyI magara javAnI kI aiyAza tabIyata unake pAsa na thii| ve udAsa, duniyA ke kAmoM meM nirutsAha, sukhasAmagriyoM se besarokAra aura ekAMta sevI the| unako aneka bAra rAja kArobAra meM lagAne kI koziza kI gayI, magara saba bekAra huii| zAdI karane ke lie unheM kitanA manAyA gayA magara ve rAjI na hue| zrIkRSNa kI aneka rAniyAM thiiN| eka dina ve sabhI jamA ho gayI aura ariSTanemi ko cher3ane lgii| eka bolI - 'agara tuma puruSa na hote to jyAdA acchA hotaa|' dUsarI ne kahA - 'ajI inake mana lAyaka mile taba to ye zAdI kareM na?' tIsarI bolI - 'becAre yaha socate hoMge ki, bahU lAkara use khilAyeMge kyA? jo AdamI hAtha para hAtha dhare baiThA rahe vaha duniyA meM kisa kAma kA hai?' cauthI ne unakI pITha para mukkA mArA aura kahA - 'ajaba gUMge AdamI ho jI! kucha to bolo| agara tuma kucha udyoga na kara sakoge to bhI koI ciMtA kI bAta nahIM hai| kRSNa ke saikar3oM rAniyAM haiN| ve khAtI pahanatI haiM tumhArI strI ko bhI mila jaaygaa| isake lie itanI ciMtA kyoM?' pAMcavI ne thanaka kara kahA - 'mAM bApa beTe ko byAha ne ke lie rAta dina rote haiM; magara ye haiM ki inake dila para koI asara hI nahIM hotaa| jAna par3atA hai vidhAtA ne inameM kucha kamI rakha dI hai|' chaTThI ne cuTakI kATI aura kahA - 'ye to miTTI ke putale haiN|' ariSTanemi haMsa pdd'e| isa haMsI meM ullAsa thA, upekSA nhiiN| saba cillA uThI - 'maMjUra! maMjUra!' eka bolI - 'aba sApha kaha do ki zAdI kruuNgaa|' dUsarI ne kahA - 'nahIM to pIche se mukara jaaoge|' tIsarI ne tAnA mArA -'hAMjI ve paiMde ke AdamI haiN| inakA kyA bharosA?' cauthI bolI - 'mAtA pitA kI to yaha bAta sunakara vAMche khila jaayeNgii| pAMcavI ne kahA - 'zrIkRSNa isa khuzI meM hajAroM luTA deNge|' chaTThI ne kahA - 'aba jaldI se : zrI neminAtha caritra : 160 * Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAM kaha do varanA par3heM maMtra ?' ariSTanemi ko yaha saba dekhakara vizeSa hAsya A gayA aura usa hAsya ko unhoMne svIkRti mAna lii| nemikumAra ne koI virodha nahIM kiyaa| saba daur3a gyii| koI samudravijaya ke pAsa gayI, koI mAtAjI ke pAsa gayI aura koI zrIkRSNa ke pAsa gyii| mahaloM meM aura zahara meM dhUma maca gyii| rAjA samudravijaya ne tatkAla zrIkRSNa ko kahIM sagAyI aura byAha sAtha hI sAtha nakkI kara Ane ke lie bhejaa| zrIkRSNa mathurA ke rAjA ugrasena kI putrI rAjImatI ke sAtha sagAI kara Aye aura kaha Aye ki hama thor3e hI dinoM meM byAha kA nakkI kara likheNge| tuma byAha kI taiyArI kara rkhnaa| kRSNa ke saurIpura Ate hI samudravijaya ne jozI bulAye aura unheM kahA- 'isI mahIne meM adhika se adhika agale mahIne meM byAha kA muhUrta nikaalo|' jozI ne uttara diyA- 'mahArAja ! abhI to caumAsA hai| caumAse meM byAha zAdI vagairA kArya nahIM hote| samudravijaya adhIra hokara bole - 'saba' ho sakate haiN| ve kyA kahate haiM ki, hameM na kro| bar3I kaThinatA se ariSTanemi zAdI karane ko rAjI huA hai| agara vaha phira mukara jAyagA to koI use na manAM skegaa|' jozI ne 'jaisI mahArAja kI icchA' kahakara sAvana sudi 6 kA muhUrta nikaalaa| ghara-ghara bAMdanavAra baMdhe aura rAjamahaloM meM byAha ke gIta gAye jAne lge| byAhavAle dina bar3I dhUma ke sAtha barAta ravAnA huI / ariSTanemi kA vaha alaukika rUpa dekhakara saba mugdha ho gye| striyAM ThagIsI khar3I usa rUpamAdhurI kA pAna karane lgii| -- barAta mathurA kI sImA meM phuNcii| rAjImatI ko khabara lgii| vaha zrRMgAra adhUrA chor3a barAta dekhane ke lie chata para daur3a gyii| godhUli kA samaya thaa| asta hote hue sUrya kI kiraNeM neminAthajI ke mukuTa para girakara unake mukhamaMDala ko sUryakAsA tejomaya banA rahA thaa| rAjImatI usa rUpa ko dekhane meM tallIna ho gyii| vaha pAsa meM khar3I sakhi - saheliyoM ko bhUla gayI, pRthvI, AkAza ko bhUla gayI, apane Apako bhUla gyii| usake sAmane : zrI tIrthaMkara caritra : 161 : Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raha gayI kevala ariSTanemi kI tribhuvana-mana-mohinI muurti| barAta mahala ke pAsa AtI jA rahI thI aura rAjImatI kA hRdaya AnaMda se uchala rahA thaa| usI samaya usakI dAhinI AMkha aura bhujA phdd'kii| rAjImatI cauMka par3I mAno kisIne pITha meM mukkA mArA ho| sakhiyAM pAsa khar3I thii| eka ne pUchA'bahana! kyA huA?' rAjImatI ne gadgada kaMTha hokara kahA - 'sakhi! dAhinI AMkha aura bhujA kA phar3akanA kisI azubha kI sUcanA de rahA hai| merA zarIra bhaya ke mAre pAnI-pAnI huA jA rahA hai|' sakhiyoM ne sAMtvanA dI - 'abhI thor3I hI dera meM zAdI ho jaaygii| bahana ghabarAo nhiiN| AMkha to vAdI se phar3akane lagI hai| calo aba nIce cleN| bArAta bilkula pAsa A gayI hai|' rAjImatI bolI - 'Thaharo, bArAta ko aura pAsa A jAne do; taba nIce cleNgii|' rAjImatI phira barAta kI ora dekhane lgii| . neminAtha kA ratha jyoMhI mahala ke pAsa pahuMcA tyoMhI unake kAnoM meM pazuoM kA AnaMda pdd'aa| ve cauMkakara idhara-udhara dekhane lage aura bole - 'sArathI! pazuoM kI yaha kaisI AvAja A rahI hai?' sArathI ne javAba diyA'yaha pazuoM kA ArtanAda hai| ye kaha rahe haiM, he drayAlu! hameM chur3Ao! hamane kisIkA koI aparAdha nahIM kiyaa| kyoM bephAyadA hamAre prANa liye jAte haiM?' neminAthajI ne pUchA - 'inake prANa kyoM liye jAyeMge?' sArathi ne javAba diyA-'Apake barAtiyoM ke lie inakA bhoz2ana hogaa|' 'kyA kahA? mere hI kAraNa inake prANa liye jAyeMge? aisA nahIM ho sktaa|' kahakara unhoMne apanA ratha pazuzAlA kI tarapha ghumAne kA hukma diyaa|' sArathI ne ratha pazuzAlA meM pahuMcA diyaa| neminAthajI ratha se utara par3e aura unhoMne pazuzAlA kA pIche kA phATaka khola diyaa| pazu apane prANa lekara bhaage| kSaNabhara meM pazuzAlA khAlI ho gyii| sabhI stabdha hokara yaha ghaTanA dekhate rhe| neminAthajI punaH ratha para savAra hue aura hukma diyA - 'saurIpura clo| zAdI nahIM kruuNgaa|' sArathI yaha hukma sunakara digmUr3ha sA ho rhaa| phira AvAja AyI - 'ratha calAo! kyA dekhate ho?' sArathI ne lAcAra hokara ratha haaNkaa| samudra vijayajI, mAtA zivAdevI, baMdhu zrIkRSNa aura dUsare : zrI neminAtha caritra : 162 : Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhI hitaiSiyoM ne Akara ratha ko ghera liyaa| mAtApitA rone lge| hitaiSI samajhAne lage; magara ariSTanemi sthira the| zrIkRSNa bAle 'bhAI! tumhArI kaisI dayA hai? pazuoM kI ArttavANI sunakara tumane unheM sukhI karane ke lie unako mukta kara diyA; magara tumhAre mAtA pitA aura svajanasaMbaMdhI ro rahe haiM to bhI unakA duHkha miTAne kI bAta tumheM nahIM suujhtii| yaha dayA hai yA dayA kA upahAsa? pazuoM para dayA karanA aura mAtApitA ko rulAnA, yaha dayA kA siddhAMta tumane kahAM se sIkhA ? calo zAdI karo aura sabako sukha phuNcaao|' - neminAtha bole - 'pazu cillAte the, kisI ko baMdhana meM DAle binA apane prANoM kI rakSA karane ke lie aura mAtApitA ro rahe haiM, mujhe saMsAra ke baMdhanoM meM bAMdhane ke lie| hajAroM janma bIta gye| kaI bAra zAdI kI, mAtA pitA ko sukha pahuMcAyA, svajana saMbaMdhiyoM ko khuza kiyA; paraMtu sabakA pariNAma kyA huA? mere liye saMsAra bhrmnn| jaise-jaise maiM bhoga kI lAlasA meM phaMsatA gayA, vaise hI vaise mere baMdhana dRr3ha hote gye| aura mAtA pitA ? ve apane karmoM kA phala Apa hI bhogeNge| putroM ko byAha ne para bhI mAtApitA duHkhI hote haiM, balI aura javAna putroM ke rahate hue bhI mAtApitA rogI banate haiM, evaM mauta kA zikAra ho jAte haiN| prANiyoM ko saMsAra ke padArthoM meM na kabhI sukha milA hai aura na bhaviSya meM kabhI milegA hI / agara putra ko dekhakara hI sukha hotA ho to mereM dUsare bhAI haiN| unheM dekhakara aura unako byAha kara ve sukhI hoN| baMdhu! mujhe kSamA kro| maiM duniyA ke cakkara se bilakula bejAra ho gayA huuN| aba maiM haragija isa cakkara meM na rhuuNgaa| maiM isa cakkara meM ghumAnevAle karmoM kA nAza karane ke lie saMyamazastra grahaNa karUMgA aura unase nizciMta hokara zivaramaNI ke sAtha zAdI kruuNgaa|' mAtApitA ne samajha liyA - 'aba neminAtha na rheNge| inako roka rakhanA vyartha hai| sabane ratha ko rastA de diyaa| neminAtha sauripura phuNce| usI samaya lokAMtika devoM ne Akara prArthanA kI 'prabho! tIrtha pravartAie / ' neminAtha to pahale hI taiyAra the| unhoMne vArSika dAna denA AraMbha kara diyaa| isa tarapha jaba rAjImatI ko yaha khabara milI ki neminAthajI : zrI tIrthaMkara caritra : 163 : - Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAdI karane se mukhamor3a, saMsAra se udAsa ho, dIkSA lene ke irAde se saurIpura lauTa gaye haiM to usake hRdaya para bar3A AghAta lgaa| vaha mUrchita hokara bhUmi para gira pdd'ii| jaba zItopacAra karake vaha hoza meM lAyI gayI to karuNa AkraMdana karane lgii| sakhiyAM use samajhAne lagIM - 'bahana! vyartha kyoM rotI ho? sneha-hIna aura nirdaya puruSa ke lie ronA to bahuta bar3I bhUla hai| tumhArA usakA saMbaMdha hI kyA hai? na usane tumhArA hAtha pakar3A hai, na saptapadI par3hI hai aura na tumhAre ghara Akara usane toraNa hI bAMdhA hai| vaha tumhArA kauna hai jisake lie aisA vilApa karatI ho? zAMta ho| tumhAre lie saiMkar3oM rAjakumAra mila jaayeNge|' rAjImatI bolI - 'sakhiyoM! yaha kyA kaha rahI ho ki ve mere kauna hai? ve mere devatA haiM, ve mere jIvana dhana haiM, ve mere isa loka aura paraloka ke sAdhaka haiN| unhoMne mujhako grahaNa nahIM kiyA hai, paraMtu maiMne unake caraNoM meM apanA sarvasva arpaNa kara diyA hai| devatA bheTa svIkAra kareM yA na kreN| bhakta kA kAma to sirpha bheTa arpaNa karanA hai| arpaNa kI huI vastu kyA vApisa lI jA sakatI hai? nahIM bahana! nahIM! unhoMne jisa saMsAra ko chor3anA sthira kiyA hai maiM bhI usa saMsAra meM nahIM rhuuNgii| unhoMne Aja merA kara grahaNa karane se mukha mor3A hai; paraMtu mere mastakara para vAsakSepa DAlane ke lie unakA hAtha jarUra bddh'egaa| aba na rouuNgii| unakA dhyAna kara apane jIvana ko dhanya bnaauuNgii|' rAjImatI ne hIroM kA hAra tor3a diyA, mastaka kA mukuTa utAra kara phaiMka diyA, jevara nikAla nikAla kara DAla diye, suMdara vastroM ke sthAna meM eka sapheda sAr3I pahana lI aura phira vaha neminAtha ke dhyAna meM lIna ho gyii| vArSika dAna denA samApta huaa| neminAthajI ne sahasAmra vana meM jAkara sAvana sudi 6 ke dina citrA nakSatra meM dIkSA lii| iMdrAdi devoM ne Akara dIkSAkalyANaka kiyaa| unake sAtha hI eka hajAra rAjAoM ne bhI dIkSA lii| dUsare dina prabhu ne varadatta brAhmaNa ke ghara kSIra se pAraNA kiyaa| neminAthajI ke choTe bhAI rathanemi ne eka bAra rAjImatI ko dekhaa| vaha usa para Asakta ho gayA aura usako vaza meM karane ke lie usake pAsa : zrI neminAtha caritra : 164 : Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneka taraha kI bheTeM bhejane lgaa| rAjImatI yadyapi kinhIM bheToM kA upabhoga nahIM karatI thI tathApi unheM yaha socakara rakha letI thI ki ye mere prANezvara ke anuja kI bhejI huI bheTeM haiN| kabhI-kabhI vaha samudravijayajI aura zivAdevI ke pAsa jaatii| vahAM rathanemI bhI usase milatA aura haMsI majAka krtaa| vaha nizcala bhAva se usake parihAsa kA uttara detI aura apane ghara lauTa jaatii| isase rathanemi samajhatA ki, yaha bhI mujha para anurakta hai| eka dina ekAMta meM rathanemi ne kahA - 'he striyoM ke gauravarUpa rAjImatI! tuma isa vairAgI ke veza meM rahakara kyoM apanA yauvana gumAtI ho? merA bhAI vajramUrkha thaa| vaha tumhArI kadara na kara skaa| tumhAre isa rUpa para, isa hAsya para aura isa yauvana para hajAroM rAja, hajAroM tAja aura vairAgya ke bhAva nyochAvara kiye jA sakate haiN| maiM tumhAre caraNoM meM apanA jIvana samarpaNa karane ko tatpara hUM, maiM zAdI kruuNgaa| tuma mujha para prasanna hoo aura yaha vairAgiyoM kA veza chor3a do|!' rAjImatI isake lie taiyAra na thii| usake hRdaya meM eka AghAta lgaa| vaha mUrchita baiThI rhii| jaba usakA jI kucha ThikAne AyA taba vaha bolI - 'rathanemi! maiM phira kisI vakta isakA javAba duuNgii|' . rAjImatI bar3I ciMtA meM pdd'ii| use eka upAya suujhaa| usane mIMDala pisavAyA aura usako pur3iyA meM bAMdhakara ratha nemi ke ghara kA rastA liyaa| jaba vaha pahuMcI daivayoga se rathanemi akelA hI use mila gyaa| vaha bolI - 'rathanemi! mujhe bar3I bhUkha lagI hai| mere liye kucha khAne ko mNgvaao|' ___rathanemi ne turata kucha dUdha aura miThAI mNgvaaye| rAjImatI ne unheM khAyA aura sAtha hI mIMDala kI phAkI bhI le lii| phira bolI - 'eka parAta mNgvaao|' parAta aayii| rAjImatI ne jo kucha khAyA piyA thA saba vamana kara diyaa| phira bolI - 'rathanemi! tuma ise pI jaao|' vaha kruddha hokara bolA'tumane kyA mujhe kuttA samajhA hai?' rAjImatI haMsI aura bolI - 'tumhArI lAlasA to aisI hI mAlUma hotI hai| mujhe neminAtha ne vamana kara diyA hai| tuma merI lAlasA kara rahe ho| yaha lAlasA vamita padArtha khAne hI kI to hai| he rathanemi! tumane merA javAba suna liyaa| bolo aba tumhArI kyA icchA hai?' : zrI tIrthaMkara caritra : 165 : Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rathanemi ne lajjita hokara sira jhukA liyaa| rAjImatI rathanemi ko aneka taraha se upadeza de apane ghara calI gayI aura phira kabhI vaha rathanemi ke ghara na gyii| vaha rAta dina dharmadhyAna meM apanA samaya bitAne lgii| neminAtha prabhu copana dina idhara udhara vihAra kara punaH sahasAmra vana meM aaye| vahAM unhoMne vetasa (baiMta) vRkSa ke nIce telA karake kAusagga kiyaa| unheM Asoja vadi 30 kI rAta ko citrA nakSatra meM kevala jJAna utpanna huaa| iMdrAdi devoM ne Akara jJAna kalyANaka manAne ke lie samavasaraNa kI racanA kii| ye samAcAra zrIkRSNa, samudravijaya vagairA ko bhI mile| ve sabhI dhUma dhAma ke sAtha neminAtha bhagavAna ko vAMdane aaye| aura vaMdanA kara samavasaraNa meM baitthe| bhagavAna ne dezanA dii| dezanA sunakara anekoM ne yathAyogya niyama liye| zrIkRSNa ne pUchA - 'prabho! vaise to sabhI tuma para sneha rakhate haiM; paraMtu rAjImatI tumheM sabase jyAdA cAhatI hai| isakA kyA kAraNa hai?' prabhu ne dhana aura dhanavatI ke bhava se aba taka ke navoM bhavoM kI kathA sunaayii| use sunakara sabakA saMdeha jAtA rhaa| prabhu se varadatta Adi aneka puruSoM ne aura striyoM ne bhI dIkSA lI aura aneka puruSa striyoM ne zrAvaka zrAvikA ke vrata liye| isa taraha caturvidha saMgha sthApanA kara prabhu vahAM se vihAra kara gye| bhagavAna neminAtha vihAra karate hue mahilapura nagara meM phuNce| vahAM devakIjI ke chaH putra-jo sulasA ke ghara bar3e hue the - rahate the| unhoMne dharmopadeza sunakara dIkSA lii| eka bAra ve sabhI dvArakA gye| vahAM gocarI ke lie phirate hue do sAdhu devakIjI ke ghara phuNce| unheM dekhakara devakIjI bahuta prasanna huI aura prAsuka AhAra pAnI diye| unake jAne ke bAda dUsare do sAdhu aaye| vaisA hI rUpa raMga dekhakara devakIjI ko Azcarya huaa| phira socA, zAyada adhika sAdhu hone se aura AhAra pAnI kI jarUrata hogii| isalie phira se ye Aye haiN| devakIjI ne unheM AhArapAnI diyaa| thor3I dera ke bAda aura do sAdhu aaye| vahI rUpa, varha : zrI neminAtha caritra : 166 : Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raMga, vahI cAla, vahI AvAja! devakIjI se na rahA gyaa| usane pUchA - 'munirAja! Apa kyA rAstA bhUla gaye haiM ki bAra-bAra yahIM Ate haiM?' unhoMne kahA - 'hama to pahalI hI bAra yahAM Aye haiN| devakIjI ko aura bhI Azcarya huaa| ve bolI - 'to kyA mujhe bhrama huA hai? nahIM bhrama nahIM huaa| ve bhI bilakula tumhAre hI jaise the|' sAdhu bole - 'hama chaH bhAI haiN| sabhI eka se rUpa raMgavAle haiM aura sabhI ne dIkSA le lI hai| hamAre cAra bhAI pahale Aye hoNge| isalie tumheM bhrAMti ho gayI hai|' devakIjI ne bhagavAna se unakA hAla puuchaa| unhoMne unakA hAla sunaayaa| sunakara devakIjI ko duHkha huaa| ve rone lagIM - 'hAya! mere kaise khoTe bhAga haiM ki maiM apane eka bhI bacce kA pAlanA na bAMdha skii| unake bAlakhela se apane mana ko sukhI na banA skii|' bhagavAna ne samajhAyA - 'kheda karane se kyA phAyadA hai? yaha to pUrva bhava kI karaNI kA phala hai| pUrva bhava meM tumane apanI sauta ke sAta hIre curA liye the| vaha becArI kalpAMta karane lgii| jaba vaha bahuta royI pITI taba tumane use eka hIrA vApisa diyaa| isI hetu se tumhAre sAtoM putra tumase chUTa gye| eka hIrA tumane vApisa diyA thA isalie tumhArA eka putra tumako milA hai|' devakIjI apane pUrva bhava ke bure karmoM kA vicAra kara mana hI mana duHkhI rahane lgii| - eka bAra zrIkRSNa ne mAtA ko udAsI kA kAraNa puuchaa| devakIjI ne udAsI kA kAraNa batAyA aura kahA - 'jaba taka maiM bacce ko na khilAUMgI taba taka merA duHkha kama na hogaa|' zrIkRSNa ne mAtA ko saMtoSa dekara kahAM - 'mAtA kucha ciMtA na kro| maiM tumhArI icchA pUrI kruuNgaa|' ___. phira zrIkRSNa ne harInaigameSI devatA kI ArAdhanA kii| devatA ne pratyakSa hokara kahA - 'he bhadra! tumhArI icchA pUrI hogii| tumhArI mAtA ke garbha se eka putra janmegA; paraMtu javAna hone para vaha dIkSA le legaa|' devatA calA gyaa| samaya para devakIjI ke garbha se eka putra jnmaa| usakA nAma gajasukumAla rakhA gyaa| mAtApitA ke harSa kA ThikAnA na thaa| mAtA ko kabhI bAlaka khilAne kA saubhAgya na milA thaa| Aja vaha saubhAgya : zrI tIrthaMkara caritra : 167 : Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAkara unake AnaMda kI sImA na rhii| lAkhoM kA dAna diyA, sAre kaidiyoM ko chor3a diyA aura jahAM kisIko duHkhI-daridra pAyA use nihAla kara * diyaa| gajasukumAla yuvA hue| mAtA-pitA ne, unakI icchA na hote hue bhI do kanyAoM ke sAtha unakA byAha kara diyaa| eka rAjaputrI thii| usakA nAma prabhAvatI thaa| dUsarI somazarmA brAhmaNa kI putrI thii| usakA nAma somA thaa| kucha dina ke bAda neminAtha bhagavAna kA samavasaraNa dvArakA meM huaa| sabhI yAdavoM ke sAtha gajasukumAla bhI prabhu ko vaMdanA karane gye| dezanA sunakara gajasukumAla ko vairAgya ho AyA aura unhoMne mAtApitA kI AjJA lekara prabhu se dIkSA le lii| [unakI donoM patniyoM ne bhI svAmI kA anusaraNa kiyaa|] jisa dina dIkSA lI thI usI rAta ko gajasukumAlaM muni pAsa ke zmazAna meM jAkara dhyAnamagna hue|' somazarmA kisI kAma se bAhara gayA huA thaa| usane lauTate samaya gajasukumala muni ko dekhaa| unheM dekhakara use bar3A krodha AyA, isa pAkhaMDI ko dIkSA lene kI icchA thI to bhI isane zAdI kI aura merI putrI ko duHkha diyaa| isako isake pAkhaMDa kA daMDa denA hI ucita hai| vaha masAna meM jalatI huI citA meM se miTTI ke eka ThIkare meM Aga bhara lAyA aura vaha ThIkarA gajasukumAla muni ke sira para rakha diyaa| gajasukumAla kA sira jalane lagA; paraMtu ve zAMti se dhyAna meM lage rhe| isase unake karma kaTa gye| unheM kevalajJAna prApta huaa| usI samaya unakA Ayukarma bhI samApta ho gayA aura ve marakara mokSa gye| __ dUsare dina zrIkRSNAdi yAdava prabhu ko vaMdanA karane aaye| gajasukumAla ko vahAM na dekhakara zrIkRSNa ne unake lie puuchaa| bhagavAna ne sArA hAla kaha sunaayaa| sunakara unheM bar3A krodha aayaa| bhagavAna ne unheM samajhAyA - 'krodha karane se koI lAbha nahIM hai| magara unakA krodha zAMta na huaa| jaba ve vApisa dvArakA meM jA rahe the| taba unhoMne sAmane se somazarmA ko Ate dekhaa| zrIkRSNa kA krodha dviguNa ho utthaa| ve use sajA dene kA vicAra karate hI the 1. kisI kathA meM vihAra kara Ane ke bAda kAussaga kA varNana hai| : zrI neminAtha caritra : 168 : Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki, somazarmA kA sira acAnaka phaTa gayA aura vaha jamIna para gira pdd'aa| usako sajA dene kI icchA pUrI na huii| unhoMne usake pairoM meM rassI baMdhavAyI, use sAre zahara meM ghasITavAyA aura usako pazupakSiyoM kA bhojana banane ke lie jaMgala meM phiMkavA diyaa| gajasukumAla kI dazA se duHkhita hokara aneka yAdavoM ne, vasudeva ke binA nau dazA)ne, prabhu kI mAtA zivAdevI ne, prabhu ke sAta sahodara bhAiyoM ne, zrIkRSNa ke aneka putroM ne, rAjImatI ne, naMda kI kanyA ekanAzA ne aura aneka yAdava striyoM ne dIkSA lii| usI samaya zrIkRSNa ne niyama liyA thA ki, maiM aba se kisI kanyA kA byAha na karUMgA, isalie unakI aneka kanyAoM ne bhI dIkSA le lii| kanakavatI, rohiNI aura devakI ke sivA vasudeva kI sabhI patniyoM ne dIkSA lii| kanakavatI saMsAra meM rahate hue bhI vairAgyamaya jIvana bitAne lgii| isase usake ghAtiyA karmoM kA nAza huA aura unheM kevalajJAna kI prApti huii| phira ve apane Apa dIkSA lekara vana meM gyii| eka mahIne kA anazana kara unhoMne mokSa paayaa| . eka bAra zrIkRSNa ne prabhu se pUchA.- 'bhagavan! Apa caumAse meM vihAra kyoM nahIM karate haiM?' bhagavAna ne uttara diyA - 'caumAse meM aneka jIvajaMtu utpanna hote haiN| vihAra karane se unake nAza kI saMbhAvanA rahatI hai| isIlie sAdhu loga caumAse meM vihAra nahIM karate haiN| zrIkRSNa ne bhI niyama liyA ki maiM bhI aMbase caumAse meM kabhI bAhara nahIM nikluuNgaa| eka bAra neminAtha prabhu ke sAtha jitane sAdhu the una sabako zrIkRSNa dvAdazAvarta vaMdanA karane lge| unake sAtha dUsare rAjA aura vIrA nAma kA julAhA-jo zrIkRSNa kA bahuta bhakta thA-bhI vaMdanA karane lge| aura to saba thakakara baiTha gaye; paraMtu vIrA julAhA to zrIkRSNa ke sAtha vaMdanA karatA hI rhaa| jaba vaMdanA samApta ho cukI to zrIkRSNa ne prabhu se vinatI kI - 'Aja maiM itanA thakA hUM ki jitanA 360 yuddha kiye usameM bhI nahIM thakA thaa|' prabhu ne kahA-'Aja tumane bahuta puNya upArjana kiyA hai| tumako kSAyika samyaktva huA hai, tumane tIrthaMkara nAmakarma bAMdhA hai, sAtavIM nArakI ke yogya karmoM ko : zrI tIrthaMkara caritra : 169 : Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khapAkara tIsarI nArakI ke yogya Ayukarma bAMdhA hai| use tuma bhava ke aMta nikAcita kroge|' zrIkRSNa bole - 'maiM eka bAra aura vaMdanA karUM ki jisase narakAyu ke yogya jo karma haiM ve sarvathA naSTa ho jAyeM / ' bhagavAna bole- 'aba tuma jo vaMdanA karoge vaha dravyavaMdanA hogii| phala bhAvavaMdanA kA milatA hai dravyavaMdanA kA nhiiN| tumhAre sAtha vIrA julAhe ne bhI vaMdanA kI hai, magara usako koI phala nahIM milaa| kAraNa usane vaMdanA karane ke irAde se vaMdanA nahIM kI hai; kevala tumheM khuza karane ke irAde se tumhArA anukaraNa kiyA hai| zrIkRSNa apane ghara gye| eka bAra vihAra karate hue prabhu giranAra para gye| vahAM se rathanemi AhArapAnI lene gaye the; magara acAnaka bAriza A gayI aura rathanemi eka guphA meM cale gye| rAjImatI aura anya sAdhviyAM bhI neminAtha prabhu ko vaMdana kara lauTa rahI thI; barasAta ke kAraNa, sabhI idhara udhara ho gyii| rAjImatI usI guphA meM calI gayI jisameM rathanemi the| use mAlUma nahIM thA ki rathanemi bhI isI guphA meM hai| vaha apane bhIge hue kapar3e utArakara sukhAne lgii| rathanemi use dekhakara kAmAtura ho gaye aura Age aaye| rAjImatIne pairoM kI AvAja sunakara jhaTase gIlA kapar3A hI vApisa or3ha liyaa| rathanemi ne prArthanA kI - 'suMdarI ! mere hRdaya meM AgasI laga rahI hai| tuma to sabhI jIvoM ko sukhI karane kA niyama le cukI ho| isalie mujhe bhI sukhI kro|' saMyamadhAriNI rAjImatI bolI- 'rathanemi ! tuma muni ho, tuma tIrthaMkara ke bhAI ho, tuma ucca vaMza kI saMtAna ho, tumhAre mukha meM aise vacana nahIM shobhte| ye vacana to patita, nIca aura asaMyamI logoM ke yogya haiM, ye to saMyama kI virAdhanA karanevAle haiM; aise vacana uccAraNa karanA aura aisI ghRNita lAlasA rakhanA mAno apane pazu svabhAva kA pradarzana karAnA hai| muni! prabhu ke pAsa jAo aura prAyazcita lo| ' rathanemi mohamugdha ho gaye the| unheM hoza aayaa| ve apane patana para pazcAttApa kara rAjImatI se kSamA mAMga prabhu ke pAsa gye| vahAM jAkara unhoMne : zrI neminAtha caritra : 170 : Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhu ke sAmane apane pApoM kI AlocanA kara prAyazcitta liyaa| phira ve cira kAla taka tapasyA kara, kevalajJAna pAkara mokSa meM gye| anyadA prabhu vihAra kara dvArikA aaye| taba vinayI kRSNa ne dezanA ke aMta meM pUchA - 'he karuNAnidhi! kRpA karake batAie ki, merA aura dvArakA kA nAza kaise hogA?' bhagavAn bole - 'bhAvI prabala hai| vaha hokara hI rahatA hai| saurIpura ke bAhara pArAzara nAmaka eka tapasvI rahatA hai| eka bAra vaha yamunA dvIpa gayA thaa| vahAM usane kisI nIca kanyA se saMbaMdha kiyaa| usase dvIpAyana nAma kA eka putra huA hai| vaha pUrNa saMyamI aura tapasvI hai| yAdavoM ke sneha ke kAraNa vaha dvArakA ke pAsa hI vana meM rahatA hai| zAMba Adi yAdava kumAra eka bAra vana meM jAyeMge aura madirA meM matta hokara use mAra ddaaleNge| vaha marakara agnikumAra deva hogA sArI dvArakA ko aura yAdavoM ko jalAkara bhasma kara degaa| tuma jaMgala meM apane bhAI jarAkumAra ke hAtha se mAre jaaoge|' ... baladeva ke siddhArtha nAma kA sArathI thaa| usane baladeva se kahA - . 'svAmin! mujha se dvArakA kA nAza na dekhA jaaygaa| isalie kRpA kara mujhe dIkSA lene kI anumati diijie|' baladeva bole - 'siddhArtha! yadyapi terA viyoga mere liye duHkhadAyI hogA; paraMtu maiM zubha kAma meM vighna na ddaaluuNgaa| hAM tapa ke prabhAva se tUM marakara agara devatA ho to merI madada krnaa|' usane yaha bAta svIkAra kI aura dIkSA le lii| - bhagavAna ke itanA parivAra thA varadattAdi gyAraha gaNadhara, 18 hajAra mahAtmA sAdhu, cAlIsa hajAra sAdhviyA~, 4 sau caudaha pUrvadhArI, 15 sau avadhijJAnI, 15 sau vaikriya labdhivAle, 15 sau kevalI, eka hajAra manaHparyavajJAnI, 8 sau vAdalabdhivAle, 1 lAkha 66 hajAra zrAvaka aura 3 lAkha 36 hajAra shraavikaaeN| isI taraha gomedha nAma kA yakSa aura aMbikA nAma kI zAsanadevI thii| vihAra karate hue apanA nirvANakAla samIpa jAna prabhu raivatagiri (giranAra) para gaye aura vahAM 536 sAdhuoM ke sAtha pAdopagamana anazana kara : zrI tIrthaMkara caritra : 171 : Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASADha zuklA 8 ke dina citrA nakSatra meM mokSa gye| iMdrAdi devoM ne nirvANa kalyANaka mnaayaa| rAjImatI Adi aneka sAdhviyAM bhI kevalajJAna prApta kara mokSa meM gyii| rAjImatI kI kula Ayu 601 varSa kI thii| ve 4 sau varSa kaumArAvasthA meM, eka varSa saMyama lekara chadmasthAvasthA meM aura 5 sau varSa kevalI avasthA meM rahI thii| bhagavAna neminAtha tIna sau varSa kaumArAvasthA meM aura 7 sau varSa sAdhuparyAya meM rahe, 1 hajAra varSa kI Ayu bitA, naminAthajI ke mokSa jAne ke bAda pAMca lAkha varSa bIte taba, mokSa gye| unakA zarIra pramANa 10 dhanuSa thaa| ___ bhagavAna neminAtha ke tIrtha meM naveM vAsudeva kRSNa, naveM baladeva balabhadra aura naveM prati-vAsudeva jarAsaMgha hue haiN| sAdhu aura svarNa mohareM akabara bAdazAha ke samaya kI bAta hai| akabara dharma kArya meM dAna puNya para AsthAvAlA thaa| use sAdhu-saMto para prIti thii| eka dina usane socA Aja sAdhu-saMtoM meM so sonA muhareM kA dAna karavA daM, aura bIrabala jo sAdhu-saMtoM kA bhakta thaa| use bulAkara kahA-jA ye so svarNa mohareM sAdhu-saMtoM ko dakSiNA dAna meM dekara aajaa| bIrabala dina bhara ghUmakara thelI vApisa le aayaa| akabara ne pUchA - yaha kyA? koI sAdhu-saMta nagara meM nahIM hai? usane kahA sAdhu-saMta bahuta hai| to phira vApisa kyoM le AyA? bIrabala ne kahA-Apane sAdhu-saMtoM ko dene kA kahA thaa| maiM gayA to sAdhu-saMta to svarNa kA sparza bhI nahIM karate aura jo kevala sAdhu ke veza meM the| unako dene se dharma thor3A hI hotA hai| ataH maiM vApisa le aayaa| tIna kalyANaka raivatarigi para, dIkSA kevala aMtima sunavakara / neminAtha bAla brahmacArI, vaMdanA ho nita prati hamArI // : zrI neminAtha caritra : 172 : Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23. zrI pArzvanAtha caritra kamaTe dharaNendre ca, svocitaM karma kurvati / prabhustulyamanovRttiH pArthanAthaH zriye'stu vaH // bhAvArtha - apane svabhAva ke anusAra kArya karanevAle kamaTha aura dharaNendra para samAna bhAva' rakhane vAle pArzvanAtha prabhu tumhArA kalyANa kreN| prathama bhava (marubhUmi) : - jaMbUdvIpa ke bharata kSetra meM potanapura nAma kA nagara thaa| usameM araviMda nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usake parama zrAvaka vizvabhUti nAmaka brAhmaNa purohita thaa| usakI anuddharA nAma kI patnI ke garbha se kamaTha aura marubhUmi nAma ke do putra utpanna hue| ... ve jaba javAna hue taba mAtApitA ne unakA byAha karavA diyaa| kamaTha kI strI kA nAma varuNA thA aura marubhUmi kI strI kA nAma vsuNdhraa| vasuMdharA donoM meM adhika rUpavatI thii| bhAiyoM meM kamaTha laMpaTa thA aura marubhUmi sdaacaarii| ___samaya para vizvabhUti aura anuddharA donoM svargavAsI hue| kamaTha saMsArarata aura kriyAzIla manuSya thaa| vaha rAjA kI naukarI karane lgaa| saMsAravimukha marubhUmi dharmadhyAna meM lIna huA aura brahmacarya pAlana karatA huA prAyaH pauSadhazAlA meM rahane lgaa| yuvatI vasuMdharA apane yauvana ko bhogavihIna jAte dekha, mana hI mana duHkhI hotI; paraMtu apane pati ke dharmamaya jIvana meM vighna DAlane kA yatna na krtii| itanA hI kyoM? vaha bhI yathAsAdhya apanA samaya 1. kamaTha ne prabhu ko du:kha diyA thA aura dharaNendra ne prabhu kI duHkha se rakSA kI thI; paraMtu bhagavAna ne na kamaTha para roSa kiyA thA aura na dharaNendra para prasannatA dikhAyI thii| donoM para unake dveSa aura rAga rahita samAna bhAva the| : zrI tIrthaMkara caritra : 173 : Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmakAryoM meM bitaatii| laMpaTa kamaTha ko apane bhAI kI vairAgyadazA kA hAla mAlUma huaa| usane vasuMdharA para Dore DAlane AraMbha kiye| eka dina usane vasuMdharA ko ekAMta meM pakar3a liyaa| bhoga kI icchA rakhanevAlI vasuMdharA bhI thor3A virodha karane ke bAda usake adhIna ho gayI! usane apanA zIla bhogecchA ke arpaNa kara diyaa| aba to ve prAyaH viSayabhoga meM lIna rahane lge| kamaTha kI strI varuNA ko yaha hAla mAlUma huaa| usane donoM ko bahuta phaTakArA; paraMtu una para isakA koI asara na huaa| taba usane yaha bAta apane devara marubhUmi se khii| marubhUmi ne yaha bAta na mAnI aura apanI AMkha se yaha bAta dekhanI caahii| marubhUti ne bAhara gAMva jAne kA kahakara kArpaTika ke veSa meM Akara ghara meM rAta rahakara donoM kI lIlA najaroM se dekhii| marubhUmi ko bar3A krodha AyA aura usane savere hI jAkara rAjA se phariyAda kii| dharma aura nyAya ke premI rAjA ko yaha anAcAra aMsahya huA aura usane kamaTha kA kAlA muMha karavA kara, usakA sira muMDavAkara, use gadhe para biThavA kara, sAre zahara meM phiravA kara; zahara bAhara nikalavA diyaa| vaha marubhUmi para atyaMta kruddha ho, vana meM jA, bAlatapa karane lgaa| . sarala pariNAmI marubhUmi jaba usakA krodha kama huA to socane lagA-'maiMne yaha kyA anartha kiyA? jIva ko apane pApoM kA phala Apa hI mila jAtA hai| mere bhAI ko bhI apane pApoM kA phala Apa hI mila jaataa| maiMne kyoM rAjA se phariyAda kI? na maiM phariyAda karatA na mere bhAI ko daMDa miltaa| calUM, jAkara bhAI se kSamA maaNguu| marubhUmi ne jAkara rAjA se apane mana kI bAta khii| rAjA ne usako bahuta samajhAyA ki duSTa svabhAvavAle kabhI kSamA kA guNa nahIM samajhate haiN| abhI vaha tuma para bahuta gusse ho rahA hai| saMbhava hai vaha tuma para coTa kare; paraMtu vaha yaha kahakara calA gayA ki, agara vaha apane duSTa svabhAva ko nahIM chor3atA hai to maiM apane sarala svabhAva ko kyoM choDUM? marubhUmi jyoMhI kamaTha ke pAsa pahuMcA tyoMhI kamaTha kA krodha bhabhaka utthaa| aura vaha marubhUmi kA tiraskAra karane lgaa| marubhUmi ne namratApUrvaka kSamA mAMgI aura namaskAra kiyaa| isako kamaTha ne apanA upahAsa smjhaa| : zrI pArzvanAtha caritra : 174 : Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaha aura bhI adhika khIjha gyaa| usane pAsa meM par3A huA eka bar3A patthara uThA liyA aura marubhUmi ke sira para de maaraa| isakA sira phaTa gyaa| vaha pIDA se vyAkula ho chaTapaTAne lagA aura Arta dhyAna meM mraa| dUsarA bhava (hAthI) : aMta meM ArtadhyAna meM marA isase vaha pazu yoni meM janmA aura viMdhyagiri meM yUthapati hAthI huaa| eka dina potanapura ke rAjA araviMda apanI chata para baiThe hue the| AkAza meM ghanaghora ghaTA chAyI huI thii| bijalI camaka rahI thii| iMdradhanuSa tanA huA thaa| AkAza bar3A suhAvanA mAlUma ho rahA thaa| usI samaya jora kI havA clii| megha chinna bhinna ho gye| bijalI kI camaka jAtI rahI aura iMdradhanuSa kA kahIM nAma nizAna bhI na rhaa| rAjA ne socA, jIvana sukha-dhanaghaTA bhI isI taraha Ayu samApti kI havA se naSTa ho jaaygii| isalie jIvana samApti ke pahale jitanA ho sake utanA dharma kara lenA caahie| rAjA. araviMda ne samaMtabhadrAcArya ke pAsa dIkSA le lii| unheM avadhijJAna huaa| eka dina araviMda muni sAgaradatta seTha ke sAtha aSTApadajI para vaMdanA karane cle| rAste meM unhoMne eka sarovara ke kinAre par3Ava ddaalaa| sabhI strI puruSa apane-apane kAma meM lge| araviMda muni eka tarapha kAyotsarga dhyAna meM lIna ho gye| ___ marubhUmi hAthI sarovara para aayaa| pAnI meM khUba kalloleM kara vApisa claa| sarovara ke kinAre par3Ava ko dekhakara vaha usI tarapha jhpttaa| kaiyoM ko pairoM tale rauMdA aura kaiyoM ko sUMDa meM pakar3akara pheMka diyaa| loga idhara udhara apane prANa lekara bhaage| araviMda muni dhyAna meM lIna khar3e rhe| hAthI una para jhapaTA; magara unake pAsa jAkara ekadama ruka gyaa| muni ke teja ke sAmane hAthI kI krUratA jAtI rhii| vaha muni ke cehare kI tarapha cupacApa dekhane lgaa| ___muni kAusagga pAra kara bole - 'he marubhUti! apane pUrva bhava ko yAda kr| mujha araviMda ko phcaan| apane bure pariNAmoM kA phala hAthI hokara bhoga rahA hai| aba hatyAe~ karake kyA pApa ko aura bhI bar3hAnA cAhatA : zrI tIrthaMkara caritra : 175 : Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai ?' marubhUmi ko muni ke upadeza se jAtismaraNa jJAna ho gyaa| vaha muni se zrAvaka vrata aMgIkAra kara rahane lagA / kamaTha kI strI varuNA bhI hathinI huI thii| usane bhI sArI bAteM sunIM aura use bhI jAtismaraNa jJAna ho aayaa| seTha ke sAtha ke aneka manuSya tapa kA prabhAva dekhakara muni ho gye| saMgha vahAM se aSTApada kI tarapha calA gyaa| aba marubhUmi hAthI saMyama se rahane lgaa| vaha sUrya ke AtApa se tapA huA pAnI pItA aura pRthvI para gire hue sUkhe patte khAtA / brahmacarya se rahatA aura kabhI kisI prANI ko nahIM satAtA / rAtadina vaha socatA- maiMne kaisI bhUla kI ki, manuSya bhava pAkara use vyartha kho diyaa| agara maiMne pahale samajhakara saMyama dhAraNa kara liyA hotA to yaha pazu paryAya mujhe nahIM miltii| saMyama ke kAraNa usakA zarIra sUkha gayA thaa| usakI zakti kSINa ho gayI thiiN| vaha IryA samiti ke sAtha calatA thA aura eka kIr3I ko bhI takalIpha na ho isa bAta kA pUrA dhyAna rakhatA thA / eka dina pAnI pIne gyaa| vahIM daladala meM phaMsa gyaa| usase nikalA na gyaa| udhara kamaTha ke usa hatyAre kAma se sAre tApasa usase nArAja hue aura use apane yahAM se nikAla diyaa| vaha bhaTakatA huA marakara sA~pa huaa| vaha sAMpa phiratA huA vahAM A nikalA jahAM marubhUmi hAthI phaMsA huA thaa| usane marubhUmi ko dekhA aura kATa khaayaa| tIsarA bhava (sahasrAra devaloka meM deva ) : marubhUmi ne apanA mRtyukAla samIpa jAna saba mAyA-mamatAdi kA tyAga kara diyaa| marakara vaha sahasrAra devaloka meM saMgraha sAgaropama kI AyuvAlA deva huaa| hathinI varuNI bhI bhAva tapa kara marI aura dUsare devaloka meM devI huii| phira vaha dUsare devaloka ke devoM ko chor3a sahasrAra devaloka meM marubhUmi ke jIva deva kI devAMganA banakara rahI / kamaTha kA jIva bhI marakara pAMcaveM naraka meM satraha sAgaropama kI AyuvAlA nArakI huaa| cauthA bhava (kiraNa vega ) : prAgvideha ke sukaccha nAmaka prAMta meM tilakA nAma kI nagarI thii| : zrI pArzvanAtha caritra : 176 : Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usameM vidyudgati nAma kA khecara rAjA thaa| usakI rAnI kanakatilakA ke garbha se, marubhUti kA jIva devaloka se cyavakara, paidA huaa| mAtApitA ne usakA nAma kiraNavega rkhaa| yuvA hone para padmAvatI Adi rAjakanyAoM se usakA byAha kiyA gyaa| kucha kAla ke bAda vidyudgati ne kiraNavega ko rAjya dekara dIkSA le lii| kiraNavega kI paTTarAnI padmAvatI ke garbha se kiraNateja nAma kA putra paidA huaa| eka bAra suraguru nAmaka muni usa tarapha aaye| unakI dezanA sunakara kiraNavega ko vairAgya ho AyA aura usane dIkSA le lii| kiraNavega muni aMgadhArI hue| guru kI AjJA lekara ekala vihAra karane lge| apanI AkAzagamana kI zakti se ve puSkara dvIpa meM gye| vahAM zAzvata arhatoM ko namaskAra kara vaitADhya giri ke pAsa hemagiri parvata para tIvra tapa karate hue samatA meM magna rahakara apanA kAla bitAne lge| __kamaTha kA jIva pAMcaveM naraka se nikala kara usI himagiri kI guphA meM eka bhayaMkara sarpa ke rUpa meM janmA thaa| vaha yamarAja kI taraha prANiyoM kA nAza karatA huA vana meM phirane lgaa| eka vakta vaha phiratA huA usa guphA meM calA gayA jahAM kiraNavega muni dhyAna meM lIna the| unheM dekhakara use pUrva janma kAM vaira yAda aayaa| usane unako lipaTa kara cAra pAMca jagaha zarIra meM kaattaa| unake sAre zarIra meM bhayaMkara jahara vyApta ho gyaa| - muni socane lage - 'yaha sarpa merA bar3A upakAra karanevAlA hai| mujhe jaldI yA dera meM apane karma kATane hI the| isa sarpa ne mujhe mere karma kATane meM bar3I madada kI hai| unhoMne caurAsI lAkha jIvayoni ke jIvoM ko khamAyA aura cAroM AhAroM kA tyAga kara diyaa| kucha dera ke bAda ve aise mUrchita hue. ki phira na utthe| pAMcavAM bhava (devaloka meM deva) : marubhUti kA jIva kiraNavega ke bhava meM zubha bhAvoM se Ayu pUrNa kara aura bArahaveM devaloka meM jaMbUdrumAvata nAma ke vimAna meM bAIsa sAgaropama kI AyuvAlA devatA huA aura sukha bhogane lgaa| - kamaTha kA jIva mahAsarpa kI yoni meM jalakara marA aura tamaH - prabhA : zrI tIrthaMkara caritra : 177 : Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma ke naraka meM, bAIsa sAgaropama kI Ayu aura DhAI sau dhanuSa kI kAyAvAlA nArakI jIva huaa| chaTThA bhava : jaMbUdvIpa ke pazcima mahAvideha meM sugaMdha nAma kI vijaya hai| usameM zubhaMkarA nAma kI eka nagarI hai| usameM vajravIrya nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usakI lakSmIvatI nAma kI rAnI ke garbha se marubhUmi kA jIva devaloka se cyavakara jnmaa| usakA nAma vajranAbha rakhA gyaa| yuvA hone para byAha huaa| kucha kAla ke bAda vajravIrya rAjA ne vajranAbhaM ko rAjyaM dekara dIkSA le lii| vajranAbha ke kucha kAla ke bAda cakrAyudha nAma kA putra huaa| jaba vaha bar3A huA taba rAjA vajranAbha ne cakrAyudha ko rAjya Trekara kSemaMkara tIrthaMkara ke pAsa dIkSA le lii| aneka taraha kI tapasyAe~ karane se muni ko AkAzagamana kI labdhi milii| eka bAraM vajranAbha muni AkAzamArga se sukaccha vijaya meM gye| kamaTha kA jIva bhI naraka se nikala kara sukaccha vijaya ke jvalana giri ke bhayaMkara jaMgala meM bhIla ke ghara jnmaa| usakA nAma kuraMgaka rakhA gyaa| jaba vaha javAna huA taba mahAna zikArI bnaa| vajranAbha muni phirate hue jvalanagiri kI guphA meM jAkara kAyotsarga karake rhe| nAnA bhAMti ke bhayAvane pazupakSI rAtabhara bolate aura unake AsapAsa phirate rahe; paraMtu muni sthira rahe aura dhyAna se calita na hue| savere hI jisa samaya ve kAyotsarga chor3akara guphA meM se nikale usI samaya kuraMgaka nAma kA bhIla bhI dhanuSabANa lekara ghara se ravAnA huaa| use sAmane muni dikhe| unheM dekhakara bhIla ko bar3A gussA aayaa| isa bhikSuka ne savere hI savere merA zakuna bigAr3a diyA hai, yaha socakara usane unhIM ko sabase pahale apane bANa kA nizAnA bnaayaa| bANa lagate hI ve arhata pukArakara pRthvI para gira pdd'e| saba jIvoM se unhoMne kSamata kSAmaNA kiye aura mana ko saba taraha se vyApAroM se haTAkara AtmadhyAna meM lIna kara diyaa| : zrI pArzvanAtha caritra : 178 : Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtavAM bhava (lalitAMga deva) : rAjarSi vajranAbha zubha dhyAna pUrvaka Ayu pUrNa kara madhyapraiveyaka devaloka meM lalitAMga nAmaka deva hue| kamaTha kA jIva kuraMgaka bhIla bhI umrabhara zikAra meM jIvana bitA azubha dhyAna se marA aura rorava nAma ke sAtaveM naraka meM nArakI huaa| AThavAM bhava (suvarNabAhu) : jaMbUdvIpa ke pUrvavideha meM purANapura nAma kA nagara hai| usameM iMdra ke samAna pratApI kulizabAhu rAjA rAjya karatA thaa| usakI sudarzanA nAma kI rAnI ke garbha meM, vajranAma kA jIva devaloka se cyavakara utpanna huaa| samaya para janma hone para usakA nAma suvarNabAhu rakhA gyaa| - jaba suvarNabAhu javAna hue taba unake pitA kulizabAhu ne unheM rAjyagaddI para biThAkara, dIkSA le lii| . eka dina suvarNabAhu ghor3e para savAra hokara phirane niklaa| ghor3A bekAbU ho gayA aura rAjA ko eka vana meM le gyaa| usake sAthI saba chUTa gye| eka sarovara ke pAsa jAkara ghor3A khar3A ho gyaa| suvarNabAhu thaka gayA thaa| ghor3e se utara pdd'aa| usane sarovara se nirmala jala piyA, ghor3e ko pilAyA aura taba ghor3e ko eka vRkSa se bAMdhakara pAsa ke bAga kI zobhA dekhane lgaa| .. usa bAga meM eka tapasvI rahate the| unhoMne hiraNoM aura khargozoM ke bacce pAla rakhe the| ve idhara udhara kiloMle kara rahe the| rAjA ko dekhakara jhopar3I kI tarapha daur3a gye| Azrama ke aMdara suMdara puSpoM ke paudhe the| unameM yauMvanonmukhI kucha kanyAe~ jalasiMcana kara rahI thii| una kanyAoM meM eka bahuta hI suMdarI thii| phirate hue suvarNa bAhu kI najara usa para aTaka gyii| vaha eka vRkSa kI oTa meM chipakara usa rUpasudhA kA pAna karane lagA aura socane lagA - 'yaha amRta kA sarota yahAM kahAM se AyA? yaha tApasakanyA to nahIM ho sktii| yaha koI svarga kI apsarA hai yA nAgakanyA hai? : zrI tIrthaMkara caritra : 179 : Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usI samaya eka bhaMvarA gUMjatA huA AyA aura usa bAlA ke mukha para maMDarAne aura rUparasa kA pAna karane kI koziza karane lgaa| vaha usako haTAtI; paraMtu vaha bAra-bAra lauTa AtA thaa| isase ghabarAkara vaha pukArI - 'are koI merI isa bhramara-rAkSasa se rakSA karo! rakSA karo!' usake sAtha hI eka kanyA bolI - 'sakhi! suvarNabAhu ke sivA tumhArI rakSA kare aisA koI puruSa duniyA meM nahIM hai| isalie tuma unhIM ko pukaaro|' suvarNabAhu to inase bAteM karane kA maukA DhUMDha hI rahA thaa| vaha turaMta yaha kahatA huA jhAr3a kI Ar3a se nikala AyA ki - 'jaba taka kuliza bAhu kA putra suvarNabAhu maujUda hai, taba taka kisakI majAla hai ki, tumheM duHkha de|' phira usane eka dupaTTe ke palle se bhaMvare ko pkdd'aa| bhaMvarA becArA cillAtA huA vahAM se calA gyaa| . acAnaka eka puruSa ko sAmane dekhakara sabhI bAlAeM aisI ghabarA gayI jaise zera ko sAmane dekhakara manuSya vyAkula ho jAte haiN| ve bhayavihvala khar3I huI pRthvI kI tarapha dekhane lgii| suvarNabAhu ne unako sAMtavanA dete hue bar3e madhura zabdoM meM kahA - 'bAlAo! Daro mata! maiM tumhArA rakSaka huuN| kaho, tuma yahAM nirvighna tapa kara sakatI ho na? tumheM koI kleza to nahIM hai?' rAjA ke sumadhura zabdoM se unakA bhaya kama huaa| eka bolI - 'jaba taka pRthvI para suvarNa bAhu rAjA rAjya karatA hai, taba taka kise apanA jIvana bhArI hogA ki vaha hamAre tapa meM vighna DAlegA? atithi, aaie| baitthie|' eka bAlA ne kadaMba per3a ke nIce Asana bichA diyaa| suvarNa bAhu usa para baiTha gye| dUsarI ne pUchA - 'mahAzaya, Apa kauna haiM? aura isa vana meM Ane kA Apane kaise kaSTa kiyA hai?' suvarNabAhu bar3e saMkoca meM pdd'e| ve kaise kahate ki, maiM hI suvarNa bAhu hUM aura apane ko dUsarA koI batAkara mithyA bolane kA doSa bhI kaise karate? unheM cUpa dekhakara tIsarI bolI - 'bahana! ye to khuda suvarNabAhu rAjA haiN| kyA tumane inako yaha kahate nahIM sunA ki'jaba taka suvarNabAhu maujUda hai taba taka kisa kI majAla hai so tumheM duHkha de?' phira rAjA se pUchA - 'mahArAja! hamArI asabhyatA kSamA kIjie aura : zrI pArzvanAtha caritra : 180 : Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahiye Apa hI mahArAja suvarNabAhu haiM na?' rAjA muskurA diyaa| bAlAoM ko nizcaya ho gayA ki ye hI mahArAja suvarNabAhu hai| rAjA ne sabase adhika suMdarI bAlA kI tarapha saMketa karake pUchA'ye bAlA kauna hai? ye tApasakanyA to nahIM mAlUma hotii| inakA zarIra paudoM ke jalasiMcana karane ke kAma kA nahIM hai| kaho ye kauna hai?' eka bAlA dIrgha niHzvAsa DAlakara bolI - 'ye ratnapura ke rAjA kheracarendra kI kanyA hai| inakA nAma padmA hai aura inakI mAtA kA nAma ratnAvalI hai| jaba khecareMdra kA dehAMta ho gayA taba unake putra rAjya ke lie Apasa meM lar3ane lge| isase sAre deza meM balavA maca gyaa| ratnAvalI apanI kanyA ko lekara apane kucha vizvasta manuSyoM ke sAtha vahAM se nikala bhAgI aura yahAM, tApasoM ke kulapati gAlava muni ke Azrama meM, A rhii| Azrama meM rahanevAle sabhI strIpuruSoM ko kAma karanA par3atA hai| isalie hamArI sakhI rAjakumArI padmA ko bhI kAma karanA par3atA hai| kala idhara koI divya jJAnI Aye the aura unhoMne kahA thA - 'ratnAvalI! tuma ciMtA na kro| tumhArI kanyA cakravartI suvarNabAhu kI rAnI hogii| use usakA ghor3A bekAbU hokara yahAM le aaygaa|' mahArAja! jJAnI kI bAta Aja saca huI hai?' - rAjA ne pUchA - 'zrImatIjI! ApakA nAma kyA hai? aura gAlava muni abhI kahAM gaye haiM?' usane uttara diyA - 'mahArAja! merA nAma naMdA hai| gAlaba muni unhIM jJAnI muni ko pahuMcAne gaye haiM, jinakA maiMne abhI jikra kiyA hai|' ____ itane hI meM dUra ghor3oM kI TApeM sunAI dI aura dhUla ur3atI najara aayii| rAjA ne samajhA - 'saMbhavataH mere AdamI mujhe DhUMDhate hue A pahuMce haiN| calUM unase milakara unheM saMtoSa duuN| suvarNabAhu cle| sunaMdA padmA ko lekara jhoMpar3I meM gyii| rAjA apane AdamiyoM ko bAhara sarovara ke kinAre baiThane kI sUcanA kara vApisa bagIce meM A baitthaa| ____ naMdA ne jAkara gAlava RSi ko - jo usI samaya lauTakara A gaye the-suvarNabAhu ke Ane ke samAcAra sunaaye| gAlava muni khuza hue| ve ratnAvalI, : zrI tIrthaMkara caritra : 181 : Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmA aura naMdA ko lekara rAjA ke pAsa aaye| rAjA ne uThakara unheM namaskAra kiyA aura kahA - 'RSivara! Apane kyoM takalIpha kI? maiM hI khuda Apake pAsa hAjira ho jaataa|' ___ gAlava RSi bole - 'eka to Apa atithi hai, dUsare prajA ke rakSaka haiM aura tIsare merI bhAnajI padmA ke svAmI honevAle haiN| isa taraha Apa hara taraha se pUjya haiM isalie tathaiva padmA kA hAtha Apako pakar3A dene ke lie AyA huuN| ise grahaNakara hameM upakRta kiijie|' . suvarNabAhu ne padmA ke sAtha gAMdharva vivAha kiyaa| ratnAvalI aura gAlava RSi ne donoM ko AzIrvAda diyaa| usI samaya padmottara nAmaka khecareMdra kA lar3akA jo ratnAvalI kA sotelA putra thA vahAM A phuNcaa| ratnAvalI ne use suvarNabAhu kA hAla sunaayaa| padmottara sunakara bar3A prasanna huaa| vaha suvarNabAhu ke pAsa gayA aura bolA - 'he deva! maiM Apa hI ke pAsa jA rahA thaa| sadbhAgya se Apake yahIM darzana ho gye| kRpA karake Apa vaitADhya giri para merI rAjadhAnI meM calie aura mujhe upakRta kiijie|' suvarNabAhu apanI senA ke sAtha vaitADhya giri para gye| padmA, ratnAvalI Adi bhI unake sAtha gyii| kucha samaya vahAM raha, dUsarI kaI vidyAdharakanyAoM se byAhakara suvarNabAhu pIche apanI rAjadhAnI purANapura meM aaye| ___ jaba unheM rAjya karate kaI barasa bIta gaye, taba cakra Adi caudaha ratna prApta hue| unhoMne cha: khaMDa pRthvI ko jItA aura ve cakravartI banakara rAjya karane lge| eka bAra jagannAtha tIrthaMkara kA purANapura ke udyAna meM samosaraNa huaa| devatA AkAza se vimAnoM meM baiTha baiThakara A rahe the| suvarNabAhu ne apanI chatapara baiThe hue una vimAnoM ko dekhaa| vimAna kahAM jA rahe haiM, yaha jAnakara unheM bar3A harSa huaa| ve bhI parivAra sahita samavasaraNa meM gye| jaba ve dezanA sunakara lauTe to devatAoM ke vimAnoM kA vicAra karane lge| socate socate unheM jAtismaraNa jJAna ho gyaa| unheM apane pUrva bhava kA hAla mAlUma huA aura nAzavAna jagata kA vicAra kara vairAgyavAna ho gye| isase unhoMne putra ko rAjya dekara, jagannAtha tIrthaMkara ke pAsa dIkSA le lii| : zrI pArzvanAtha caritra : 182 : Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ugra tapasyA kara, arhatbhakti Adi bIsa sthAnakoM kI ArAdhanA kara unhoMne tIrthaMkara nAmakarma bAMdhA aura ve pRthvI maMDala para jIvoM ko upadeza dete hue bhramaNa karane lge| eka bAra vihAra karate hue suvarNabAhu muni kSIragiri nAmaka parvata ke pAsa ke kSIravaNA nAmaka vana meM aaye| vahAM sUrya ke sAmane dRSTi rakha, kAyotsarga kara AtApanA lene lge| kamaTha kA jIva naraka se nikalakara usI vana meM siMha rUpa se paidA huA thaa| vaha do roja se bhUkhA phira rahA thaa| usane muni ko dekhakara ghora garjanA kii| muni ne usI samaya kAyotsarga pUrA kiyA thaa| zera kI garjanA suna, apane Ayu kI samApti samajha, unhoMne saMlekhanA kI, caturvidha AhAra kA tyAga kiyA aura zarIra kA moha chor3akara dhyAna meM mana lagA diyaa| siMha ne chalAMga mArI aura muni ko pakar3a kara cIra diyaa| navAM bhava (mahAprabha vimAna meM deva) :- suvarNabAhu muni zubha dhyAnapUrvaka Ayu pUrNakara mahAprama nAma ke vimAna meM bIsa sAgaropama kI AyuvAle. devatA hue| kamaTha kA jIva siMha marakara cauthe naraka meM dasa sAgaropama kI AyuvAlA nArakI huA aura vahAM kI Ayu pUrNakara, tiryaMca yoni meM bhramaNa karane lgaa| dasavAM bhava (pArzvanAtha tIrthaMkara) : jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM vArANasI (banArasa) nAma kA zahara hai| usameM azvasena nAma ke rAjA rAjya karate the| unakI rAnI vAmAdevI thii| eka rAta meM vAmAdevI ko tIrthaMkara ke janma kI sUcanA denevAle caudaha mahAsvapna aaye| marubhUmi kA jIva mahApadma nAma ke vimAna se cyavakara, caitra kRSNA caturthI ke dina vizAkhA nakSatra meM vAmAdevI ke garbha meM aayaa| iMdrAdi devoM ne cyavanakalyANaka mnaayaa| garbhakAla pUrA hone para poSa vadi 10 ke dina anurAdhA nakSatra meM vAmAdevI ne sarpa lakSaNavAle putra ko janma diyaa| chappana dikkumArI aura iMdrAdi devoM ne janma kalyANaka mahotsava kiyaa| : zrI tIrthaMkara caritra : 183 : Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azvasena rAjA ko putra janma ke samAcAra mile| unhoMne lAkhoM luTA diye, kaidI chor3a diye aura jisane jo mAMgA usako vahI diyaa| eka bAra jaba bAlaka garbha meM thA taba vAmAdevI so rahI thIM aura unake pAsa se eka bhayaMkara sarpa kisI ko kaSTa pahuMcAye binA phutkAra karatA huA nikala gayA thA, isalie mAtA-pitA ne putra kA nAma pArzva rkhaa| kramazaH ve javAna hue| AnaMda se dina bitAne lge| eka dina rAjA azvasena rAjasabhA meM baiThe the, usI samaya unheM kisI bAharI rAjadUta ke Ane kI sUcanA milii| rAjA ne usako aMdara bulAyA aura ucita sammAna dekara pUchA - 'tuma kauna ho aura yahAM kisa liye Aye ho?' rAjadUta ne uttara diyA - 'maiM kuzasthala nagara se AyA huuN| vahAM pahale naravarmA nAma ke rAjA rAjya karate the| unhoMne saMsAra ko asAraM jAnakara apane putra prasenajita ko rAja gaddI dI aura khuda ne dIkSA le lii| rAjA prasenajita ke eka kanyA hai| usakA nAma prabhAvatI hai| prabhAvatI ne eka bAra banArasa ke rAjakumAra pArzvanAtha ke rUpa lAvaNya kI tArIpha sunI aura usane apanA jIvana inake caraNoM meM arpaNa karane kA saMkalpa kara liyaa| vaha rAta dina unhIM ke dhyAna meM lIna ho AnaMdollAsa chor3a eka tyAginI kI taraha jIvana bitAne lgii| rAjA prasenajita ko jaba ye samAcAra mile to usane prabhAvatI ko svayaMvarA kI taraha banArasa bhejane kA saMkalpa kara liyaa| kaliMgadeza meM yavana nAma kA rAjA rAjya karatA hai| vaha bar3A parAkramI hai| usane jaba ye samAcAra sune to vaha bar3A gusse huA aura apanI sabhA meM bolA- 'bheTa grahaNa karane kI zakti mere sivA isa bharatakhaMDa meM dUsare kisa rAjA meM hai? pArzvakumAra kauna hai jo prabhAvatI ko grahaNa karegA aura kuzasthalapati kI kyA majAla hai ki vaha prabhAvatI ko pArzvakumAra ke pAsa bhejegA? senApati jAo aura kuzasthala ko ghera lo| agara prabhAvatI banArasa bhejI jAya to usako pakar3akara mere pAsa bheja do|' usake senApati ne Akara kuzasthala ko ghera liyaa| thor3e dina ke bAda khuda rAjA yavana bhI AyA aura usane kahalAyA ki - 'yA to tuma prabhAvatI ko mere havAle karo yA lar3AI ke lie taiyAra ho jaao| ' : zrI pArzvanAtha caritra : 184 : Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA prasenajita ne apane ko yavana ke sAmane lar3ane meM asamartha pA uttara diyA - 'maiM eka mahine ke bAda Apako nizcita javAba duuNgaa|' aura mujhe Apake pAsa ravAnA kiyaa| rAjA yavana ne zahara ko isa taraha ghera rakhA hai ki, eka pariMdA bhI na aMdara jA sakatA hai aura na bAhara nikala sakatA hai| maiM bar3I kaThinatA se Apake pAsa AyA huuN| merA nAma puruSottama hai aura rAjA kA maiM mitra huuN| aba Apako jo ThIka jAna par3e so kiijie|' rAjadUta kI bAteM sunakara azvasena bar3e kruddha hue aura bole - 'yavana kI yaha majAla ki, merI putravadhU ko roka rkhe| maiM usa duSTa ko daMDa duuNgaa| senApati jAo! merI phauja taiyAra karo! maiM Aja hI ravAnA houuNgaa|' pavanavega se sAre zahara meM yaha bAta phaila gyii| loga yavana rAjA ke kRtya ko apanA apamAna samajhane lage aura zahara ke kaI aise loga bhI jo sipAhI na the sipAhI banakara lar3AI meM jAne ko taiyAra ho gye| jaba pArzvakumAra ko ye samAcAra mile to ve apane pitA ke pAsa Aye aura bole - 'pitAjI! Apako eka mAmUlI rAjA para car3hAI karane kI koI jarUrata nahIM hai| aisoM ke lie ApakA putra hI kAphI hai| Apa yahI ArAma kIjie aura mujhe AjJA dIjie ki, maiM jAkara use daMDa duuN|' . bahuta Agraha ke kAraNa pitA ne pArzvakumAra ko yuddha meM jAne kI AjJA dii| pArzvakumAra hAthI para savAra hokara ravAnA hue| pahale par3Ava para iMdra kA sArathI ratha lekara AyA aura usane hAtha jor3akara vinatI kI - 'svAmin! yadyapi Apa saba taraha se samartha haiM, kisI kI sahAyatA kI Apako jarUrata nahIM hai, tathApi apanI bhakti batAne kA maukA dekhakara mahArAja iMdra ne apanA saMgrAma karane kA ratha ApakI sevA meM bhejA hai aura mujhe sArathI banane kI AjJA dI hai| Apa yaha sevA svIkAra kara hameM upakRta kiijie|' ___ pArthakumAra ne iMdra kI yaha sevA svIkAra kii| usI ratha meM baiThakara ve AkAzamArga se kuzasthala ko gye| unakI senA bhI unake sAtha hI phuNcii| devatAoM ne pArzvakumAra kI chAvanI meM inake rahane ke lie eka sAta maMjila . kA mahala taiyAra kara diyaa| pArzvakumAra ne apanA eka dUta rAjA yavana ke pAsa bhejaa| usane : zrI tIrthaMkara caritra : 185 : Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAkara kahA - 'azvasena ke yuvarAja pArthakumAra kI AjJA hai ki, he kaliMgAdhipati yavana! tuma tatkAla hI apane deza ko lauTa jAo agara aisA nahIM karoge to merI senA tumhArA saMhAra karegI isakA uttaradAyitva hamAre sira na rahegA?' rAjA yavana kruddha hokara bolA - 'he dUta! apane rAjakumAra ko jAkara kahanA ki, apanI sukumAra vaya meM apane mauta ke muMha meM na ddaale| kaliMga kI senA ke sAtha lar3AI karanA apanI mauta ko bulAnA hai| agara apanI jAna pyArI ho to kala zAma ke pahale taka yahAM se lauTa z2Aya varanA parasoM savere hI kaliMga kI senA tumhArA nAza kara degI?' dUta bolA - 'mahArAja kaliMga! mujhe Apa para dayA AtI hai| jina pArthakumAra kI iMdrAdi deva sevA karate haiM unake sAmane ApakA lar3AI ke lie khar3e honA mAno zera ke sAmane bakarI kA khar3A honA hai| isalie Apa apanI jAna bacAkara cale jaaie| varanA jisa mauta kA Apa bAra-bAra nAma le rahe haiM vaha mauta Apako hI uThA le jaaygii| .. rAjA yavana ke darabAriyoM ne talavAreM khIMca lI aura ve usa muMhajora dUta para AkramaNa karane ko taiyAra hue| vRddha maMtrI ne usako rokA aura kahA- 'he subhaTo! dUta avadhya hotA hai| phira yaha to eka aise mahAn balazAlI kA dUta hai jisakI iMdrAdi devaM pUjA karate haiN| sacamuca hI hama unake sAmane tuccha haiN|' phira dUta ko kahA - 'tuma jAkara pArzvakumAra se hamArA praNAma kahanA aura nivedana karanA ki, hama ApakI sevA meM zIghra hI hAjira hoNge|' dUta calA gyaa| phira maMtrI ne rAjA yavana ko kahA - 'mahArAja! apane aura duzmana ke balAbala kA vicAra karake hI yuddha AraMbha karanA caahie| maiMne patA lagAyA hai ki, pArzvakumAra aura unakI senA ke sAmane hama aura hamArI senA bilakula nAcIja hai| isalie hamArI bhalAI isI meM hai ki, hama pArzvakumAra ke pAsa jAkara unase saMdhI kara leN|' rAjA yavana bolA - 'maMtrI! kyA mujhe aura merI bahAdura senA ko kisI ke sAmane sira jhukAnA par3egA? mujhe yaha bAta pasaMda nahIM hai| isa apamAna se lar3AI meM maranA maiM adhika pasaMda karatA huuN|' : zrI pArzvanAtha caritra : 186 : Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRddha maMtrI ne ati namra zabdoM meM vinatI kI - 'mahArAja! nIti yaha hai ki, agara duzmana balavAna ho to usase mela kara lenA caahie| phira pArthakumAra to sAmAnya zatru nahIM hai, ye to devAdhideva haiN| sArI duniyA ke pUjya haiN| inase saMdhI karane meM, inakI sevA karane meM isa bhava aura para bhava donoM bhavoM meM kalyANa hai| ____ rAjA yavana ne maMtrI kI bAta mAnakara kuzasthala kA gherA uThAne kA hukma diyaa| phira maMtrIsahita vaha pArzvakumAra kI sevA meM hAjira huaa| dayAlu kumAra ne use abhaya dekara vidA kiyaa| gherA uThA jAne para kuzasthalI ke nivAsiyoM ne zAMti kA vAsa liyaa| zahara ke hajAroM naranArI apane rakSaka ke darzanArtha ulaTa pdd'e| rAjA prasenajita bhI aneka taraha kI bheTeM lekara pArzvakumAra kI sevA meM hAjira huA aura vinatI kI - 'Apa merI kanyA ko grahaNa kara mujhe upakRta kiijie|' pArthakumAra bole-'maiM pitAjI kI AjJA se kuzasthalI kI rakSA karane AyA thaa| byAha karane yahAM nahIM aayaa| isalie mahArAja prasenajita maiM ApakA anurodha svIkArane meM asamartha huuN|' phira pAryakumAra apanI phauja ke sAtha banArasa lauTa gye| prasenajita bhI apanI kanyA prabhAvatI ko lekara banArasa gyaa| mahArAja azvasena ne atyAgraha kara pArthakumAra kA byAha prabhAvatI ke sAtha kara diyaa| patipatnI AnaMda se dina bitAne lge| - eka dina pArzvakumAra apane jharokhe meM baiThe hue the usa samaya unhoMne dekhA ki, loge phUloM bharI chAbeM aura miThAI marI thAliyAM apane siroM para rakhe cale jA rahe haiN| pUchane para unheM mAlUma huA ki zahara ke bAhara koI kamaTha nAma kA tapasvI AyA hai aura vaha paMcAgni tapa kI ghora tapasyA kara rahA hai| usIke lie ye bheTa le jA rahe haiN| pArzvakumAra bhI usa tapasvI ko dekhane ke lie gye| - yaha kamaTha tapasvI kamaTha kA jIva thaa| jo siMha ke bhava se marakara aneka yoniyoM meM janmatA aura duHkha uThAtA huA eka gAMva meM kisI garIba : zrI tIrthaMkara caritra : 187 : Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brAhmaNa ke ghara jnmaa| usakA janma hone ke thor3e hI dina bAda usake mAtApitA kI mRtyu ho gyii| vaha nirAdhAra, bar3I takalIpheM uThAtA idhara udhara ThukarAtA bar3A huaa| jaba vaha acchI taraha bhalAI burAI samajhane lagA taba usane eka dina kisIse pUchA - 'isakA kyA kAraNa hai ki mujhe to peTabhara anna aura badana Dhakane ko phaTe-purAne kapar3e bhI bar3I muzkila se milate haiM aura kaiyoM ko maiM dekhatA hUM ki unake gharoM meM meve miSTAnna par3e sar3ate haiM aura kImatI kapar3oM se saMdUkeM bharI par3I hai?' usane javAba diyA - 'yaha unake pUrva bhava meM kiye tapa kA phala hai|' usane socA- maiM bhI kyoM na tapa karake saba taraha kI sukha sAmagriyAM pAne kA adhikArI bnuuN| usane gharabAra chor3a diye aura vaha khAkI bAbA bana vana meM rahane kaMdamUla khAne aura paMcAgni tapa karane lgaa| tyAga aura saMyama cAhe ve ajJAnapUrvaka hI kiye gaye hoM, kucha na kucha phala diye binA nahIM rhte| kamaTha ko isa ajJAna tapa ne bhI phala diyaa| logoM meM usakI pratiSThA bar3hI aura vaha pujAne lgaa| usa samaya vaha phiratA phiratA banArasa AyA thA aura zahara ke bAhara dhUnI lagAkara paMcAgni tapa kara rahA thaa| pArzvakumAra bhI kamaTha ke pAsa phuNce| vahAM jAkara unhoMne dekhA ki, usake cAroM tarapha bar3I dhUniyAM haiN| unameM bar3e-bar3e lakkaDoM se agnizikhA prajvalita ho rahI hai| Upara se sUraja kI teja dhUpa jhulasA rahI hai aura kamaTha pAMcoM tarapha kI teja Aga ko sahana kara rahA hai| loga usakI usa sahana zakti ke lie dhanya dhanya kara rahe haiM aura bheTa pUjAe~ lA lAkara usake Age rakha rahe haiN| , pArzvakumAra ne avadhijJAna se dekhA ki ina lakar3oM meM se eka lakar3e meM sarpa jhulasa rahA hai| ve bole - 'he tapasvI! tumhArA yaha kaisA dharma hai ki, jisameM dayA kA nAma bhI nahIM hai| jaise jalahIna nadI nikammI hai aura caMdrahIna rAtri nikammI hai isI taraha dayAhIna dharma bhI nikammA hai| tuma tapa karate ho aura isameM jIvoM kA saMhAra karate ho| yaha tapa kisa kAma kA hai ? ' : zrI pArzvanAtha caritra : 188 : Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamaTha bolA - 'rAjakumAra tuma ghor3e kudAnA aura aiyAzI karanA jAnate ho| dharma ke tattva ko kyA samajho? aura mujha para jIvoM ko mArane kA doSa lagAnA to tumhArI akSamya dhRSTatA hai!' pArzvakumAra ne apane AdamI ko AjJA dI - 'isa dhUnI meM se vaha lakkar3a nikAlakara cIra ddaalo|' naukara ne AjJA kA pAlana kiyaa| usameM se eka tar3apatA huA sAMpa niklaa| kumAra ne usako navakAra maMtra sunavAyA aura paccakkhANa dilaayaa| sarpa marakara navakAra maMtra ke prabhAva se bhuvanapati kI nAgakumAra nikAya meM, dharaNendra nAma kA deva huaa| isa ghaTanA se kamaTha kI pratiSThA ko dhakkA phuNcaa| isase vaha pArzvakumAra para mana hI mana nArAja huA aura adhika ghora tapa karane lgaa| magara ajJAna tapa ke kAraNa use samyaga jJAna na huA aura aMta meM marakara bhuvanavAsI devoM kI meghakumAra mikAya meM meghamAlI nAma kA deva huaa| eka dina lokAMtika devoM ne Akara vinatI kI - 'he prabho! tIrtha prvrtaaie|' prabhu ne apane bhogAvalI karmoM ko pUre hue jAna varasIdAna diyaa| varasIdAna samApta huA taba iMdrAdi devoM ne aura azvasena Adi rAjAoM ne pArzvakumAra kA dIkSAbhiSeka kiyaa| phira deva aura manuSya hajAra vyakti jise uThAkara le jA sakeM aisI vizAla nAma kI pAlakI (zibikA) meM baiThakara prabhu Azramapada nAmaka udyAna meM aaye| vahAM sAre vastrAbhUSaNoM ko tyAga, paMcamuSTI loca kara; prabhu ne poSa vadi gyArasa ke dina caMdra jaba anurAdhA nakSatra meM thA dIkSA lii| tIna sau rAjAoM ne bhI unake sAtha dIkSA lii| dIkSA lete hI unheM manaHparyava jJAna utpanna huaa| sabhI tIrthaMkaroM ko dIkSA lete hI manaHparyava jJAna utpanna hotA hai| iMdrAdi devoM ne dIkSA kalyANaka mnaayaa| dUsare dina kopaTa gAMva meM dhanya nAmaka gRhastha ke ghara pAyasAnna (khIra) se pAraNA kiyaa| devatAoM ne usake yahAM vasudhArAdi paMca divya prakaTa kiye| prabhu ne aneka gAMvoM aura zaharoM meM vicaraNa karate hue kisI zahara kI 1. anya kathAoM meM use iMdra banA kara bhI likhA hai| : zrI tIrthaMkara caritra : 189 : Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarapha A rahe the ki jaMgala hI meM sUryAsta ho gyaa| vahAM pAsa hI meM kucha tApasoM ke ghara bhI the| prabhu eka kueM ke pAsa vaTa vRkSa ke nIce kAyotsarga kara dhyAna meM magna ho gye| ___kamaTha ke jIva ne - jo meghamAlI deva huA thA-avadhijJAna se pArzvanAtha ko, jaMgala meM jAna, apane pUrva bhava kA vaira yAda kara, duHkha denA sthira kiyaa| usane zera, cItte, hAthI, bicchU, sAMpa vagairA aneka bhayaMkara prANI, apanI devamAyA se paidA kiye| ve sabhI garjana, tarjana, cItkAra, phutkAra Adi se prabhu ko DarAne lage; paraMtu parvata ke samAna sthira prabhu tanika bhI calita na hue| isase sabhI adRzya ho gye| jaba ina prANiyoM se prabhu na Dare to meghamAlI ne bhayaMkara megha paidA kiye| AkAza meM kAlajihvA ke samAna bhayAnaka bijalI camakane lagI, yaha brahmAMDa ko phor3a degI aisI bhIti utpanna karanevAlI meghoM kI garjanA hone lagI aura aisA ghora aMdhakAra huA ki AMkha kI rozanI koI . cIja dekhane meM asamartha thii| aisA mAlUma hotA thA ki pRthvI aura AkAza donoM eka ho gaye haiN| - aba mUsaladhAra pAnI barasane lgaa| bar3e-bar3e ole girane lge| jaMgala ke pazu pakSI vyAkula jaladhArA meM baha bahakara jAne lge| pAnI prabhu ke ghuTane taka AyA, chAtI taka aayaa| aura hote hote nAsikA taka pahuMca gyaa| vaha vakta karIba thA ki prabhu kA zarIra sArA pAnI meM DUba jAtA aura zvAsozvAsa baMda ho jAtA, usI samaya sarpa ke jIva ko - jo dharaNeMdra huA thAyaha bAta mAlUma huii| vaha turaMta apanI rAniyoM sahita daur3a pdd'aa| usakI gati aisI mAlUma hotI thI mAno vaha mana se bhI jaldI daur3a jaaygaa| ___usane prabhu ke pAsa pahuMcate hI eka sone kA kamala banAyA, prabhu ko usa para car3hAyA aura apane phana phailAkara tIna tarapha se prabhu ko Dhaka liyaa| dharaNendra kI rAniyAM prabhu ke Age nRtya, nATyAdi se bhakti karane lgii| __jaba varSA kA upadrava bahuta dera taka zAMta na huA taba dharaNendra ne avadhijJAna ke upayoga se meghamAlI kA yaha kRtya jAnakara kruddha hokara bolA- 'he meghamAlI! apanI duSTatA aba baMda kr| yadyapi maiM prabhu kA sevaka : zrI pArzvanAtha caritra : 190 : Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hUM, krodha karanA mujhe zobhA nahIM detA, to bhI terI duSTatA aba sahana na kara skuuNgaa| prabhu ne tujhako pApa se bacAkara tujha para upakAra kiyA thaa| tUM ulTA upakAra ke badale apakAra karatA hai| sAvadhAna! aba agara turaMta tUM apanA upadrava baMda na karegA to tujhe isakI sajA dI jaaygii|' meghamAlI aba taka pAnI barasAne meM lIna thaa| aba usane dharaNendra kI bAta sunakara nIce dekhaa| prabhu ko nirvighna dhyAna karate dekha vaha socane lagA-'dharaNendra jaise jinakI sevA karate haiM unako satAne kA khayAla karanA sarAsara mUrkhatA hai| inakI zakti ke Age merI zakti tuccha hai| inake sAmane maiM isI taraha kSudra hUM jisa taraha havA ke sAmane tinakA hotA hai| to bhI ina kSamAzIla prabhu ko dhanya hai ki inhoMne mere upadrava ko sahana kiyA hai| merA kalyANa isI meM hai ki, maiM jAkara prabhu se kSamA maaNguu| . meghamAlI Akara prabhu ke caraNoM meM par3A; magara samabhAvI prabhu to apane dhyAna meM magna the| unake mana meM na to vaha upadrava kara rahA thA taba roSa thA na aba yaha caraNoM meM Akara girA isase toSa hai| unake mana meM usakI donoM kRtiyAM upekSita haiN| meghamAlI pazcAttApa karatA huA vahAM se calA gyaa| prabhu ko upasarga rahita hue samajha dharaNendra bhI prabhu ko namaskAra kara apane sthAna para calA gyaa| saverA huA aura prabhu vahAM se vihAra kara gye| prabhu vicarate hue 84 dina ke bAda banArasa ke pAsa Azramapada nAma ke udyAna meM Aye aura dhAtakI vRkSa ke nIce kAyotsarga karake rhe| vahAM unake ghAtI karmoM kA nAza huA aura caitra vadi cautha ke dina, caMdra jaba vizAkhA nakSatra meM thA, unheM kevalajJAna utpanna huaa| dIkSA lene ke caurAsI dina bAda prabhu ko kevalajJAna huaa| iMdrAdi devoM ne prabhu kA kevalajJAna kalyANaka kiyaa| rAjA azvasena ko prabhu ke samavasaraNa ke samAcAra mile| azvasena vAmAdevI aura parivAra sahita samavasaraNa meM aaye| prabhu kI dezanA sunakara azvasena ne apane choTe putra hastisena ko rAjya dekara dIkSA lii| mAtA vAmAdevI ne aura pArthaprabhu kI bhAryA prabhAvatI devI ne bhI dIkSA lii| . prabhu ke zAsana meM pArzva nAmaka zAsanadeva aura padmAvatI nAmA zAsana :: zrI tIrthaMkara caritra : 191 : Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devI the| unake parivAra meM Aryadatta vagairA dasa gaNadhara, 16 hajAra sAdhu, 38 hajAra sAdhviyAM, 350 caudaha pUrvadhArI, 1 hajAra 4 sau avadhijJAnI, sAr3he sAta sau manaHparyavajJAnI, 1 hajAra kevalI, 11 sau vaikriya labdhivAle, cha sau vAda labdhi vAle, 1 lAkha 64 hajAra zrAvaka aura 3 lAkha 27 hajAra zrAvikAe~ thii| apanA nirvANa samaya nikaTa jAna bhagavAna sammeta zikhara para gye| vahAM tetIsa muniyoM ke sAtha anazana grahaNa kara, zrAvaNa zuklA 8 mI ke dina vizAkhA nakSatra meM ve mokSa gye| iMdrAdi devoM ne nirvANa kalyANaka kiyaa| . unakI kula Ayu 100 varSa kI thii| usameM se ve 30 varSa gRhastha paryAya meM aura 70 varSa sAdhu paryAya meM rhe| zrI neminAtha ke nirvANa pAne ke bAda 83 hajAra 7 sau 50 varSa bIte taba zrIpArzvanAtha mokSa meM gye| inakA zarIra pramANa 6 hAtha kA thaa| mukti kA upAya eka seTha sAdhu bhagavaMto ke acche bhakta the| para unako pIjare meM popaTa rakhane kA zauka thaa| unhoMne popaTa ko bolanA sikhAyA thaa| usa ghara meM rahate rahate use jAti smaraNa jJAna bhI ho gayA thA aba vaha pIjare ke baMdhana se mukta hokara jaMgala meM aNasaNa karanA caahtaa.thaa| eka dina seTha ko usane kahA Apa sAdhujI se merI mukti kaba hogI puuchnaa| seTha ne sAdhu se pUchA sAdhu to sunate hI jaise bebhAna vyakti sotA hai vaise so gye| seTha to bhaya pAkara ghara A gye| popaTa ke pUchane para unhoMne kahA kyA kahU~ merA itanA pUchane para to ve bebhAna ho gye| popaTa samajha gyaa| do dina bAda vaha pIjare meM bebhAna par3A thaa| seTha ne use marA samajhakara jaMgala meM chor3ane kA naukara ko kaha diyaa| naukara ne jaMgala meM ddaalaa| naukara ke jAte hI popaTa ur3akara calA gyaa| apanA Atma sAdhana kiyaa| pArasa jinavara nAma ko dhyAve, usake karama zIghra haTa jove / suvarNabhadra para bhavijana Ave, vandana kara nirmala thAve // : zrI pArzvanAtha caritra : 192 : Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. bhagavAna zrI mahAvIra caritra kRtAparAdhe'pi jane, kRpAmantharatArayoH / ISadbASpAnyorbhadraM, zrIvIrajinanetrayoH // bhAvArtha - jina AMkhoM meM dayA sUcita karanevAlI putaliyAM haiM aura jo AMkheM dayA ke kAraNa se AMsuoM se bhIga jAtI haiM, una bhagavAna mahAvIra kI, AMkhoM kA kalyANa ho|' prathama bhava : . jaMbUdvIpa ke pazcima videha kSetra meM mahAvapra nAma kA prAMta thaa| usakI jayaMtI nAma kI nagarI meM zatrumardana nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usake rAjya meM pRthvI pratiSThAna nAma ke gAMva meM nayasAra nAma kA svAmIbhakta paTela (gAmetI) thaa| yadyapi usako sAdhu saMgati kA lAbha nahIM milA thaa| tathApi vaha sadAcArI aura guNagrAhI thaa| eka bAra vaha rAjya ke kArakhAnoM ke lie lakkar3a bhijavAne kA hukma pAkara jaMgala meM gyaa| bhayAnaka jaMgala meM jAkara usane lakkar3a kttvaaye| jaba dupahara kA vakta huA taba sabhI majadUra apane-apane Dibbe kholakara khAne lge| nayasAra ne socA, gAMva meM maiM hamezA abhyAgata ko khilAkara khAtA huuN| Aja merA maMda bhAgya hai ki koI abhyAgata nhiiN| dekhU agara koI idhara-udhara se musAphira 1. isa zloka ke saMbaMdha meM eka aisI kathA prasiddha hai ki 'saMgama' nAma ke devatAne mahAvIra svAmI para cha: mahIne taka upasarga kiye the to bhI bhagavAna sthira rahe the| unakI dRr3hatA dekhakara vaha bolA - 'he deva! he Arya! Apa aba svecchApUrvaka bhikSA ke lie jaaie| maiM Apako takalIpha na duuNgaa|' bhagavAna bole- 'maiM to svecchApUrvaka hI bhikSA ke lie jAtA huuN| kisI ke kahane se nahIM jaataa|' 'saMgama' deva apane devaloka ko claa| use jAte dekha, prabhu kI AMkhoM meM yaha socakara AMsu A gaye ki becAre deva ne mujha para upasarga kara bure karma bAMdhe haiM aura usake phala rUpa meM duHkha ise bhoganA pdd'egaa| : zrI tIrthaMkara caritra : 193 : Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtA ho to use hI khilAkara phira khaauuN| vaha idhara-udhara kisI musAphira kI talAza meM phiratA rahA; paraMtu koI musAphira bahuta dera gujara jAne para mI udhara se na niklaa| vaha durbhAgya kA vicAra karatA huA usa jagaha lauTA jahAM saba bhojana karane baiThe the| jyoMhI vaha bhojana parosa kara khAnA cAhatA thA tyoMhI use sAmane kucha muni Ate hue dikhAyI diye| nayasAra ne uThAyA huA navAlA vApisa eka tarapha rakhakara, uThA aura muniyoM ke pAsa jAkara hAtha jor3akara bolA'merA sadbhAgya hai ki, Apake isa bhayAnaka jaMgala meM, darzana ho gye| kRpAnAtha! bhojana taiyAra hai AIye aura kucha lekara mujhe upakRta kiijie| kSudhApIr3ita muniyoM ne AhAra pAnI zuddha jAnakara grahaNa kiyaa| jaba muni AhAra kara cuke taba nayasAra ne pUchA - 'mahArAja! isa bhayAnakaM jaMgala meM Apa kaise A car3he? bhayAnaka pazuoM se bhare hue isa jaMgala meM zastradhArI bhI Ate hicakicAte haiN| Apane yaha sAhasa kaise kiyA?' muni bole - 'hama banajAre ke sAtha musApharI kara rahe the| rAste meM eka gAMva meM hama AhArapAnI lene gaye aura banajAre kI bAlada se chUTa gye| calate hue rAstA bhUlakara isa jaMgala meM A caDhe haiN|' caliye maiM gAMva kA rAstA batA duuN|' kaha nayasAra sAdhuoM ko rAstA batAne gyaa| jaba ve rAste para pahuMce gaye taba eka vRkSa ke nIce baiThakara muniyoM ne nayasAra ko dharma sunAyA aura nayasAra dharma grahaNa kara samyaktvI bnaa| phira sAdhu apane rAste gaye aura nayasAra bhI lakkar3a rAjadhAnI meM ravAnA kara apane ghara gyaa| bahuta samaya taka dharma pAla aMta meM marakara nayasAra kA jIva saudharmadevaloka meM palyopama kI AyuvAlA devatA huaa| marIci kA bhava : isI maratakSetra meM vinItA nAma kI nagarI meM bhagavAna RSabhadeva ke putra bharata cakravartI rAjya karate the| nayasAra kA jIva devaloka se unhIM ke ghara putrarUpa meM utpanna huaa| apane sUrya ke samAna teja se vaha cAroM tarapha : zrI mahAvIra caritra : 194 : Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marIci (kiraNeM ) phailAtA thA, isase usakA nAma marIci rakhA gyaa| kramazaH marIci javAna huaa| bhagavAna RSabhadeva kA sabase pahalA samavasaraNa vinItA ke bAhara huaa| marIci bhI apane kuTuMba ke sAtha samavasaraNa meM gayA aura dezanA suna, dharma grahaNakara sAdhu ho gyaa| teja jaba garamiyoM ke dina Aye to samaya para AhArapAnI na milane se, dhUpa meM vihAra karane ke duHkha se aura pasIne ke mAre kapar3oM ke gaMde ho marIcikA mana bahuta vyAkula ho utthaa| vaha socane lagA 'parvata ke samAna durvaha dIkSAbhAra maiMne kahAM uThA liyA? Akhira taka mujhase isakA pAlana na hogaa| magara gRhastha bhI aba kaise huA jAya ? isase to loka haMsAI hogii| magara isa bhAra ko halakA karane kA koI rAstA nikAlanA caahie| bahuta dina taka vicAra karane ke bAda usane sthira kiyaa| muni loga tridaMDa se virakta haiM aura maiM to tridaMDa ke AdhIna hUM isalie maiM tridaMDadhArI bnuuNgaa| kezaloca karane se mahAna pIr3A hotI hai, maiM usa pIr3A ko sahana karane meM asamartha huuN| isalie bAla ustare se muMDavAyA karUMgA aura zira para zikhA bhI rkhuuNgaa| muni mahAvratadhArI hote haiM maiM aNuvrata kA pAlana karUMgA! muni kapardakahIna hote haiM maiM apanI jarUratoM ko pUrA karane ke lie paisA rkhuuNgaa| muni moha hIna hone se dhUpa aura pAnI se bacane ke lie koI sAdhana nahIM rakhate, maiM apanI rakSA ke lie chatrI kA upayoga karUMgA aura jUte phnuuNgaa| muni zIla se sugaMdhita hote haiM, maiM sugaMdha ke lie caMdana kA tilakaM lgaauuNgaa| muni kaSAyarahita hone se zvetavastra dhAraNa karate haiM, magara maiM to kaSAyavAlA hUM isalie kASAya (raMgIna) vastra phnuuNgaa| sacitta jala se aneka jIvoM kI virAdhanA hotI hai isalie saMkaTa sahakara bhI muni sacitta jala nahIM lete; magara maiM to saMkaTa sahane meM asamartha huuN| isalie hamezAM sacitta jala kA upayoga kruuNgaa| isa taraha sukha se rahane ke lie marIci ne gRhastha aura sAdhu ke bIca kA mArga nikAlA aura tridaMDI saMnyAsa grahaNa kiyaa| : zrI tIrthaMkara caritra : 195 : Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aisA vicitra veSa dekhakara loga usase dharma pUchate the; magara vaha logoM ko zuddha jainadharma kA hI upadeza detA thaa| jaba koI use pUchatA ki, tumane aisA vicitra veSa kyoM banAyA hai to vaha javAba detA- 'maiM itanA kaThina tapa nahIM kara sakatA isalie aiSA beSa banAyA hai| ' eka bAra mahArAja bharata cakravartI ke prazna para bhagavAna RSabhadeva ne unake bAda honevAle tIrthaMkaroM aura cakravartiyoM Adi ke nAma btaaye| bharata ne pUchA - 'prabhu isa samavasaraNa meM bhI koI aisA jIva hai jo isa caubIsI meM tIrthaMkara hogA?' bhagavAna ne javAba diyA- 'tumhArA putra marIci bharatakSetra meM mahAvIra nAma kA caubIsavAM tIrthaMkara hogA, potanapura meM tripRSTha nAma kA pahalA vAsudeva hogA aura mahAvideha kSetra kI mUkApurI meM priyamitra nAma kA cakravartI hogaa|' phira bharata uThakara marIci ke pAsa gaye aura maiM Apako isa veSa ke kAraNa, vAsudeva, cakravartI banoge isalie vaMdana nahIM karatA / paraMtu Apa isa bharata kSetra meM aMtima tIrthaMkara banoge isalie vaMdanA karatA huuN| yaha bAta sunakara marIci khuzI se nAcane lagA aura kahane lagA - 'duniyA meM mere samAna kauna kulIna hogA ki jisake pitA pahale cakravartI haiM, jisake dAdA pahale tIrthaMkara haiM aura jo khuda pahalA vAsudeva, caubIsavAM tIrthaMkara aura ' videhakSetra meM cakravartI hogaa|' isa taraha kula kA garva karane se usane nIca gotra baaNdhaa| bhagavAna mokSa meM gaye usake bAda bhI vaha tridaMDI ke veza meM rahatA thA aura zuddha dharma kA hI upadeza karatA thaa| eka bAra bImAra huA; 1 paraMtu use saMyamahIna samajhakara sAdhuoM ne usakI sevA zuzrUSA na kI / isase marIci ke mana meM kSobha huA aura socane lagA 'ye sAdhu loga bar3e hI svArthI, nirdaya aura dAkSiNyahIna hai ki bImArI meM bhI merI zuzrUSA nahIM krte| yaha saca hai ki, maiMne saMyama chor3A hai, paraMtu dharma to nahIM chor3A ? maiMne vinaya kA to tyAga nahIM kiyA? inako kyA lokavyavahAra kA bhI jJAna nahIM hai? phira socA - 1. kisI kathA meM bhagavAna kI upasthiti meM yaha prasaMga banA aisA varNana hai / : zrI mahAvIra caritra : 196 : -- Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiM kyoM sAdhuoM ko burA samajhaM? ye loga jaba apane zarIra kI bhI paravAha nahIM karate to mujha asaMyamI kI paravAha na kI isameM kaunasI burAI huI? phira socA - 'magara bhaviSya ke lie to mujhe isakA upAya karanA hI caahie| maiM aba rogamukta hone ke bAda kucha ziSya bnaauuNgaa| marIci jaba acchA ho gayA taba usake pAsa eka kapila nAma kA puruSa dharmopadeza sunane aayaa| marIci ne use yahA~ bhI dharma hai aisA kahakara apanA ziSya banAyA aura tabhI se tridaMDI dharma kI hamezA ke lie nIMva par3a gyii| isa utsUtra kathana dvArA mithyAdharma kI nIMva DAlane se marIci ke jIva ne koTAkoTi sAgaropama pramANa kA saMsAra upArjana kiyaa| apane mithyA dharmopadeza kI AlocanA kiye binA marakara marIci kA jIva brahmaloka meM devatA huaa| kapila ne apane mata kA khUba upadeza diyA aura AsUrya Adi ko apanA ziSya banAyA kapila bhI marakara devatA huaa| vahAM avadhijJAna se apane pUrva janma kA hala jAnakara vaha pRthvI para AyA aura apane AsUrya Adi ko apane mata kA nAma btaayaa| tabhI se 'sAMkhya darzana' pracalita huaa| kauzika brAhmaNa kA bhava :- .. . brahmadevaloka se cyavakara marIci kA jIva kollAka nAma ke gAMva meM assI lAkha pUrva kI AyuvAlA kauzika nAma kA brAhmaNa huaa| usa bhava meM bhI usane tridaMDI saMnyAsa dhAraNa kiyaa| usake bAda marIci ne aneka bhavoM meM bhramaNa kiyaa| vizvabhUtikA bhava :-. rAjagRha meM vizvanaMdI nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usake priyaMgu 1. zrI madbhAgavata hindu dharma kA eka mAnanIya graMtha hai| usameM sAMkhyamata kI utpatti isa taraha likhI hai - 'manujI kI kanyA devahUtI thii| usake sAtha kardama RSi kA byAha huaa| devahUti ke garbha se nau kanyAe~ aura eka putra huaa| putra kA nAma kapila thaa| kapilajI caubIsa avatAroM meM se pAMcaveM avatAra hue haiN| inhoMne apanI mAtA devahUtIjI ko jJAna karAne ke lie jo tattvopadeza diyA, vahI tattvopadeza sAMkhya darzana ke nAma se prasiddha huaa|' : zrI tIrthaMkara caritra : 197 : Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakI rAnI se vizAkhAnaMdI nAma kA eka putra thaa| rAjA ke vizAkhAbhUti nAma kA choTA bhAI thaa| vaha yuvarAja thaa| usakI dhAriNI nAmA strI ke garbha se, marIci kA jIva, utpanna huaa| usakA nAma vizvabhUti rakhA gyaa| [yaha .. solahavA~ bhava hai] _ vizvabhUti yuvA huA taba kI bAta hai| eka bAra vaha apane janAne sahita puSpakaraMDaka nAma ke rAjA ke suMdara bAga meM krIr3A karane gayA thaa| pIche se rAjA kA putra vizAkhAnaMdI bhI usI vana meM krIr3A karane ke irAde se pahuMcA; paraMtu vizvAbhUti ko vahAM jAnakara phATaka hI se lauTa AnA pdd'aa| usane apanI mAtA se yaha bAta khii| rAnI nArAja huI aura usane vizvabhUti ko kisI bhI taraha se, bAga se nikAlane ke lie rAjA ko lAcAra kiyaa| rAjA ne phauja taiyAra karane kA hukma diyA aura sabhA meM kahA ki, puruSasiMha nAma kA sAmaMta bAgI ho gayA hai| usakA damana karane ke lie maiM jAtA huuN| vizvabhUti ko bhI yaha khabara pahuMcAyI gyii| sarala svabhAvI vizvabhUti turaMta samA. meM AyA aura rAjA ko roka Apa phauja lekara gyaa| __ jaba vaha puruSasiMha kI jAgIra meM pahuMcA to usane puruSasiMha ko AjJA dhAraka paayaa| use Azcarya huaa| vaha vApisa AyA aura puSpakaraMDaka nAma ke bAga meM gayA, to mAlUma huA ki vahAM rAjaputra vizAkhAnaMdI A gayA hai| vizvabhUti bar3A kruddha huaa| usane dvArapAloM ko bulAyA aura kahA - 'dekho, mujhe dhokhA diyA gayA hai| agara maiM cAhUM to tumhArA aura rAjakumAra kA kSaNa bhara meM nAza kara mujhe dhokhA dekara isa bAga se nikAlane kI sajA de sakatA huuN| phira usane phaloM se lade hue eka vRkSa para mukkA maaraa| vRkSa ke phala saba jamIna para A gire| phira usane dvArapAloM ko kahA - 'dekhI merI zakti? ina phaloM kI taraha hI maiM tuma logoM ke sira dhar3a se judA kara sakatA hUM; paraMtu mujhe yaha kucha nahIM karanA hai| jisa bhoga ke lie aisA chala kapaTa aura baMdhudroha karanA par3e usa bhoga ko dhikkAra hai!' vizvabhUti ne usI vakta saMbhUti muni ke pAsa jAkara dIkSA le lii| rAjA vizvanaMdI ko yaha khabara milii| use apanI kRti para duHkha huaa| usane : zrI mahAvIra caritra : 198 : Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvabhUti ke pAsa jAkara kSamA mAMgI aura usase rAja lene kA Agraha kiyA; paraMtu tyAgI vizvabhUti ne yaha bAta svIkAra na kii| eka. bAra ekAkI vihAra karate hue vizvabhUti muni mathurA aaye| vizAkhAnaMdI bhI usa samaya mathurA AyA thA isI zahara meM usakA sasurAla thaa| vizvabhUti muni eka mahIne ke upavAsa ke bAda gocarI lene zahara meM jA rahe the| jaba ve vizAkhAnaMdI ke makAna ke pAsa pahuMce to naukaroM ne aura usane vizvabhUti ko phcaanaa| vizAkhAnaMdI muni ko dekha yaha soca una para gusse huA ki, isIke kAraNa se pitAjI ne merA tiraskAra kiyA thaa| itane hI meM eka gAya daur3atI huI AyI aura vizvabhUti muni se ttkraayii| muni gira pdd'e| vizAkhAnaMdI aura usake naukara haMsa pdd'e| vaha muni ko uddeza kara bolA 'are! Aja terA jhAr3a ke phala girAne kA bala kahAM gayA?' isa tiraskAra se muni gusse hue| unhoMne, uThakara, gAya ko sIMga pakar3akara uThAyA, ghumAyA aura AkAza meM uchAla diyaa| isa parAkrama ko dekhakara vizAkhAnaMdI aura usake naukara lajjita ho gye| vizvabhUti muni ne yaha niyANA kiyA ki, mere tapa ke prabhAva se bhavAMtara maiM bahuta bala zAlI hoUM aura merA apamAna karanevAle vizAkhAnaMdI ko daMDa duuN| . ... marIci kA jIva vizvabhUti muni Ayu pUrNakara mahAzukra devaloka meM utkRSTa AyuvIlA devatA huaa| tripRSTha vAsudeva kA bhava :- . . bharatakSetra ke potanapura nAmaka nagara meM ripupratizatru nAmaka rAjA rAjya karate the| unakI paTarAnI bhadrA ke garbha se cAra svapnoM se sUcita eka putra jnmaa| usakA nAma 'acala' rakhA gyaa| usake bAda bhadrA ne eka suMdara kanyA ko janma diyaa| usakA nAma mRgAvatI rakhA gyaa| dhIre-dhIre yauvana ne vasaMta Rtu kI mAMti, mRgAvatI para apanA sAmrAjya sthApita kiyaa| mahAdevI bhadra ko, apanI priya putrI ko yauvanavatI dekha usake vivAha kI ciMtA huii| eka dina mRgAvatI apane pitA ko praNAma karane gayI thii| usake rUpa lAvaNya ko dekhakara rAjA kAmAMdha bnaa| mRgAvatI ko apanI goda meM biThAkara vaha : zrI tIrthaMkara caritra : 199 : Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usake gAloM para hAtha phairane lgaa| usane mana hI mana usake sAtha vivAha karane kA nizcaya kiyaa| dUsare dina vaha jaba apanI sabhA meM gayA taba usane zahara ke sabhI pratiSThita puruSoM ko bulAyA aura pUchA - 'mere rAjya meM koI ratna utpanna ho to usakA svAmI kauna hai?' sabane kahA - 'Apa haiN|' rAjA ne phira pUchA - 'maiM usakA svAmI ho sakatA huuN|' sabane javAba diyA - 'hAM mahArAja, Apa ho sakate haiN| rAjA ne phira pUchA - 'socakara kaho, kyA maiM usa ratna kA upabhoga kara sakatA hUM?' ve kyA jAnate the ki rAjA chala karake unase bAteM pUcha rahA hai| saba ne zuddha bhAva se kahA - 'hA kRpAnAtha, Apa kara sakate haiN| taba rAjA bolA- 'mere ghara janme hue kanyA ratna se maiM byAha karanA cAhatA huuN|' rAjA kI bAta sunakara sabhI sannATe meM A gye| unake muMha utara gye| kisI kI jabAna meM zabda nahIM thaa| rAjA bolA - 'tuma logoM ne hI saMmati dI hai ki mere rAjya meM jo ratna ho usakA maiM svAmI huuN| aba cupa kyoM ho? maiM isa samaya tumhArI maujUdagI meM gAMdharva vivAha kruuNgaa|' rAjA ne mRgAvatI ko bulAkara zahara ke sabhI pratiSThita puruSoM kI upasthiti meM usase gAMdharva vivAha kara liyaa| mahAdevI bhadrA pati ke isa ghRNita kArya se bar3I lajjita huI aura apane putra baladeva acala ko sAtha le dakSiNa meM calI gyii| rAjakumAra acala ne apane bala evaM parAkrama se mAhezvarI nAmaka eka nayA nagara bsaayaa| kucha dina vahAM raha zahara ko vyavasthita kara vaha apane pitA ke pAsa calA gyaa| aura pitA ke doSa kI upekSA kara vaha bhakti sahita unakI sevA karane lgaa| zahara ke loga rAjA ko ripupratizatru kI jagaha prajApati kahakara pukArane lage, kAraNa vaha apanI prajAsaMtAna kA pati huA thaa| rAjA ne mRgAvatI ko paTTarAnI pada se suzobhita kiyaa| kAlAMtara meM marIci kA (vizvabhUti kA) jIva mahAzukra devaloka se cyavakara usake garbha meM aayaa| usa rAta mahAdevI ne vAsudeva ke janma kI sUcanA denevAle sAta zubha svapna dekhe| samaya para eka putra ratna utpanna huaa| usake pRSTha bhAga meM tIna : zrI mahAvIra caritra : 200 : Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haDDiyAM thIM, isalie usakA nAma tripRSTha rakhA gyaa| yahI isa caubIsI meM prathama vAsudeva huA hai| [yaha aThArahavA~ bhava hai ] rAjakumAra acala apane bhAI ko khelAtA aura AnaMda se dina bitAtA / tripRSTha bar3A huA aura donoM bhAiyoM gAr3hI prIti ho gyii| bar3e sukha se tripRSTha bAlyakAla ko vyatIta kara yuvAvasthA ko prApta huaa| jaba vaha javAna huA taba usakA zarIra pramANa assI dhanuSa thaa| usa tarafa ratnapura nagara ke mayUragrIva nAmaka rAjA kI nIlAMjanA nAmaka rAnI ke garbha se avagrIva nAmaka prati vAsudeva kA bhI janma ho cukA thaa| vaha bar3A parAkramI evaM raNanipuNa thaa| dhIre-dhIre usakI vIratA kI dhAka saba rAjAoM para baiTha gayI thI / prAyaH sabhI rAjA usake AdhIna ho gaye the| samaya para prati vAsudeva kA cakra bhI usakI AyudhazAlA meM utpanna huA thaa| usake prabhAva se avagrIva ne bharata kSetra ke tIna khaMDoM para vijaya patAkA phaharA dI thii| mAgadha varadAma Adi tIrthadevoM se bhI usase apanA Adhipatya svIkAra karAyA thaa| eka bAra usane avabindu nAmaka naimittika ko bulAkara apanA bhaviSya puuchaa| aJcabindu ne bar3I AnAkAnI ke bAda kahA rAjan! Apake caMDavega nAmaka dUta ko jo pITegA aura tuMgagiri meM rahanevAle kesarI siMha ko jo mAra DAlegA usI ke hAtha se ApakI mauta hogii|' yaha sunakara avagrIva bar3A ciMtita huaa| usane zatru kA patA lagAne ke lie tuMgagiri ke pAsa zaMkhapuraM pradeza meM zAlI ke kheta taiyAra karAye aura unakI rakSA karane ke lie vaha apane adhInastha rAjAoM ko bhejane lgaa| / eka bAra usako patA lagA ki, potanapura ke do rAjakumAra bar3e balavAna haiN| use vahema huA ki kahIM ve hI to mere zatru nahIM hai| usane unakI jAMca karane ke lie apane dUta caMDavega ko bhejaa| caMDavega bar3A vIra puruSa thaa| vaha apane dalabala sahita potanapura pahuMcA aura sIdhA prajApati kI rAjasabhA meM calA gyaa| mahArAja usa samaya samasta darabAriyoM aura donoM rAjakumAroM ke sAtha saMgIta kI madhura dhvani sunane meM magna the| caMDavega ke acAnaka sabhA meM praveza karane se rAga raMga baMda ho gaye, sabhA meM sannATA chA : zrI tIrthaMkara caritra : 201 : ---- Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayA aura prajApati ne usakA yathAyogya satkAra kiyaa| tripRSTha isa navAgaMtukapara bar3A nArAja huaa| usane apane eka maMtrI se pUchA -- 'yaha kauna hai?' usane javAba diyA -- 'yaha azvagrIva prati vAsudeva kA parAkramI caMDavega dUta hai|' abhimAnI tripRSTha ne kahA -- 'isa duSTa ko maiM jarUra daMDa duuNgaa| yaha cAhe kitane hI bar3e rAjA kA dUta ho, magara ijAjata liye binA sabhA meM Ane kA ise koI haka nahIM thaa|' magara vahAM vaha kucha nahIM bolaa| usane apane AdamiyoM se kahA -- 'yaha jaba yahAM se bidA ho taba tuma mujhe khabara denaa|' - thor3e dina ke bAda prajApati ne caMDavega ko vidA dii| rAjakumAra tripRSTha ko usake jAne ke samAcAra diye gye| donoM bhAiyoM ne use mArga meM jAte hue ko rokakara kahA -- 're duSTa! re mUrkha! tuMne ghamaMDa ke mAre niyamoM kA ullaMghana kara rAjasabhA meM praveza kiyA hai aura hamAre rAga-raMga meM vighna DAlA hai| isalie Aja tujhe isakI sajA dI jaaygii|' tripaMSTha ne talavAra nikaalii| acala ne use aisA karane se rokA aura apane AdamiyoM ko izArA kiyaa| AdamiyoM ne caMDavega se hathiyAra chIna liye aura use khUba piittaa| caMDavega ke sAthI sabhI bhAga gye| dUta kI aisI durgatI huI sunakara prajApati ko duHkha huaa| usane AdamI bhejakara dUta ko vApisa bulAyA, lar3ake kI kRti ke lie duHkha pradarzita kiyA aura use aneka taraha se inAma.ikarAma dekara saMtuSTa kiyaa| aura isa ghaTanA kI khabara azvagrIla ko na dene kA usase vAdA kraayaa| apamAnita dUta azvagrIva ke pAsa phuNcaa| usake pahale hI usake sAthiyoM ne jAkara potanapura kI ghaTanA ke samAcAra sunA diye the| apanA vAdA pUrA hone kA koI upAya na dekha dUta ne bhI sArA vRttAMta sunA diyaa| sunakara azvagrIva ko krodha ho AyA; paraMtu prajApati kI kSamAyAcanA ke samAcAra sunakara kucha zAMti bhI huii| usane vicArA ki naimaitika kI eka bAta to saccI huI hai| aba dUsarI bAta kI satyatA jAnane ke lie bhI upAya karanA caahie| usane dUta bhejakara prajApati ko zAlI ke kheta kI rakSA ke lie jAne kA Adeza diyaa| prajApati ne azvagrIva kI AjJA donoM kumAroM ko sunA dii| tripRSTha : zrI mahAvIra caritra : 202 : Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha sunakara siMha kA badha karane jAne ke lie taiyAra ho gyaa| donoM bhAiyoM ne tuMgagiri ke khetoM ke pAsa jAkara Dere ddaale| __ logoM ke dvArA siMha kI atula zakti kA patA claa| bar3e-bar3e balavAno ko usane palaka mArate mAra girAyA thaa| acche acche bahAdura usake grAsa bana gaye the| aise vikrAla siMha ko mAranA bar3A kaThina kArya thaa| paraMtu tripRSTha evaM acalakumAra ne usako usakI guphA meM jA llkaaraa| siMha ne TeDhI nigAha karake dekhA aura do javAnoM ko apanI guphA ke sAmane khar3A dekhakara vApisa beparavAhI se AMkha baMda kara liiN| tripRSTa ke naukaroM ne cAroM tarapha se cillAnA aura patthara pheMkanA AraMbha kiyaa| yaha bAta zera ko asahya huii| usane uThakara garjanA kii| usakI garjanA sunakara tripRSTha ke kaI naukara bhaya se gira par3e, pakSI per3oM se nIce A rahe aura pazu khAnA aura calanA phiranA chor3a tAkane lge| yaha saba huA; paraMtu do javAna to usakI guphA ke sAmane kucha dUra sthira khar3e hI rhe| zera ne guphA se bAhara nikalakara khar3e hue javAnoM para chalAMga maarii| tripRSTha ne lapaka kara zera ke jabar3e pakar3e aura cIra diyaa| do Tukar3e hone para bhI.zera kA dama na niklaa| vaha tar3apa rahA thA aura yaha socakara duHkhI thA ki Aja isa chokare ne mujhe mAra ddaalaa| hajAroM bar3e-bar3e zastradhAriyoM ko maiMne palaka mArate yamadhAma pahuMcAyA thA usI mujhako, isa chokare ne kSaNabhara maiM cIrakara pheMka diyaa| tripRSTha ke sArathI ne-jo mahAvIra ke bhava meM gautama gaNadhara hue the - kahA -- 'he siMha, jaise taM pazuoM meM siMha hai vaise hI ye tripRSTha manuSyoM meM siMha haiM aura vAsudeva hai| terA sadbhAgya hai ki, tUM inake hAtha se mArA gayA haiN|' siMha ko yaha sunakara saMtoSa huA aura vaha marakara cauthI naraka meM gyaa| ___tripRSTha ne zera kA camar3A nikalavAyA aura use lekara vaha rAjadhAnI ko claa| agrIva ko yaha khabara milii| usako nizcaya ho gayA ki merI mauta A gayI hai| usane zaMkA meM jIvana bitAnA ThIka na samajhA aura prajApati ko kahalAyA ki, tumhAre lar3akoM ne jo bahAdurI kI usase maiM bahuta khuza huuN| unheM zera ke camar3e ke sAtha mere pAsa bheja do| maiM unako inAma duuNgaa|' : zrI tIrthaMkara caritra : 203 : Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tripRSTha bolA -- 'azvagrIva ko kahanA ki, jo rAjA eka zera ko nahIM mAra sakA usa rAjA se inAma lene ko tripRSTha taiyAra nahIM hai| vIra vIroM se inAma lete haiM, mAmUlI AdamiyoM se nhiiN|' yaha sunakara azvagrIva ke dUta ko krodha ho AyA aura vaha bolA - 'uddhata chokare! tumheM mAlUma nahIM hai ki, tuma kisake!...' dUta apanI bAta pUrI bhI na kara pAyA thA ki, tripRSTha ke AdamiyoM ne use pITapATakara vahAM se nikAla diyaa| azvagrIva ko jaba ye samAcAra mile to vaha apanI Aja lekara aayaa| tripRSTha bhI phauja lekara lar3ane niklaa| thor3I dera taka phaujeM lar3atI rhii| phira tripRSTha ne kahalAyA -- 'vRthA phauja kA nAza kiyA jA rahA hai| Ao tuma aura maiM lar3akara lar3AI kA phaisalA kara leN| acaMgrIva ne yaha bAta mAna lii| donoM ne bhayaMkara yuddha kiyA aura aMta meM azvagrIva usIke cakra dvArA . mArA gyaa| athagrIva ko marA jAna sabhI rAjAoM ne A Akara tripRSTha ko apanA svAmI svIkAra kiyA aura bheTeM de dekara usakI kRpA caahii| tripRSTha ne sabako abhaya kiyaa| vahAM se tripRSTha ne jAkara bharatArddhako jItA koTizilA ko kSaNamAtra meM apane sirase bhI UMcA uThAkara rakha diyA aura sArI pRthvI ko apane parAkrama se jItakara potanapura kA rAstA liyaa| potanapura meM devatAoM ne aura rAjAoM ne unheM arddhacakrI pada para abhiSikta kiyaa| pRthvI para jo-jo alabhya ratna the| ve sabhI tripRSTha ko mile| bharatArddha meM jitane uttama gavaiye the ve bhI tripRSTha ke rAjya meM A gye| eka rAta ko gavaiye gA rahe the, aura tripRSTha zayyA para leTA huA thaa| usane apane dvArapAla ko hukma diyA, jaba mujhe nIMda A jAya taba gavaiyoM ko chuTTI de denaa| tripRSTha so gayA magara madhura saMgIta ke rasiyA dvArapAla ne gavaiyoM ko chuTTI na dii| saberA huaa| tripRSTha jAgA aura usane krodha se pUchA -- 'abhI taka gavaiye kyoM gA rahe haiM?' dvArapAla ne Darate hue javAba diyA -- 'prabho! madhura gAyana ke lobha se maiMne inheM chuTTI na dii|' tripRSTha ko aura bhI adhika : zrI mahAvIra caritra : 204 : Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gussA car3hA aura usane zIzA garama karavAkara usake kAna meM DalavA diyaa| becArA dvArapAla tripRSTha ke isa krUra karma se tar3apakara mara gyaa| tripRSTha ne aura bhI aise aneka krUra karma kiye the| jinase usane bhayaMkara asAtAvedanI karma bAMdhA aura aMta meM marakara vaha sAtavIM naraka meM gyaa| tripRSTha ke bhAI acala balabhadra vairAgya pA, dIkSA le mokSa meM gye| cakravartI priyamitra kA bhava : marIci kA jIva naraka se nikalakara kezarIsiMha huaa| phira manuSya tiyaMcAdi ke kaI bhavoM meM bhramaNakara aMta meM manuSya janma paayaa| aura zubha karmoM ko upArjana kara apara videha meM, dhanaMjaya kI rANI dhAriNI ke garbha se janmA aura priyamitra nAma rakhA gyaa| yuvA hone para usane chaH khaMDa pRthvI kI sAdhanA kI aura devatAoM ne tathA rAjAoM ne bAraha varSa taka utsava kara use cakravartI pada se suzobhita kiyaa| [yaha 23 vA~ bhava huA ] aneka varSoM taka nyAya pUrvaka rAjya kara priyamitra ne poTTila nAma ke. AcArya se dIkSA lI aura tapakara vaha mahA zukradevaloka meM sarvArtha nAmaka vimAna meM devatA huaa| (rAjA naMdana kA bhava) : .mahAzukra devaloka se cyavakara bharatakhaMDa ke chatrA nAmaka nagara meM jitazatru * rAjA kI bhadrA nAmA rAnI ke garbha se marIci kA jIva janmA / nAma * naMdana rakhA gyaa| rAjA jitazatru ke dIkSA lene para naMdana rAjA siMhAsana para baitthaa| kaI barasoM taka rAjya kara jaba caubIsa lAkha barasa kI Ayu huI taba usane poTTilAcArya se dIkSA lI aura bIsa sthAnaka kI ArAdhanA meM mAsakhamaNa ke pAraNe mAsakhamaNa kara tIrthaMkara nAma karma baaNdhaa| naMdana - RSIjI ne 1188645 mAsakhamaNa kiye| : (prANata nAmaka devaloka meM deva ) : naMdana muni AyuSya ke aMta meM anazana grahaNa kara prANata nAmaka devaloka meM puSpottara vimAna meM deva hue| : zrI tIrthaMkara caritra : 205 : Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (bhagavAna mahAvIra kA bhava) : jaMbUdvIpa ke bharatakSetra ke magadha pradeza meM brAhmaNa kuMDa nAma kA eka brAhmaNoM kA gAMva thaa| usameM kuDAlasa kula kA RSabhadatta nAmaka brAhmaNa rahatA thaa| usake devAnaMdA nAma kI bhAryA thii| vaha jAlaMdhara kula meM janmI thii| usako ASAr3ha sudi 6 ke dina caMdramA jaba hastottara (uttaraphAlgunI) nakSatra meM AyA thA, taba caudaha mahAsvapna Aye aura naMdana RSI kA jIva dasaveM devaloka se cyavakara devAnaMdA kI kokha meM aayaa| savere hI devAnaMdA ne apane pati se svapnoM kI bAta khii| RSabhadatta ne kahA- 'tumhAre garbha se eka mahAna AtmA janma legaa| vaha cAroM vedoM kA pAragAmI aura parama niSThAvAna bnegaa|' yaha sunakara vaha bahuta prasanna huI / prabhu ke garbha meM Ane ke bAda RSabhadatta ko bahuta mAna aura dhana mile| jaba devAnaMdA ke garbha ko bayAsI dina bIte taba saudharma devaloka ke iMdra kA Asana kNpaa| saudharmendra ne aghadhijJAna se prabhu ko devAnaMdA ke garbha meM AyA jAna, siMhAsana se utarakara vaMdanA kii| phira vaha socane lagA 'tIrthaMkara kabhI tuccha kula meM, daridra kula meM yA bhikSuka kula meM utpanna nahIM * hote| ve hamezA ikSvAku Adi kSatriya vaMza meM hI janmate haiN| mahAvIra prabhu bhikSuka kula kI strI ke garbha meM Aye, yaha unheM, marIci ke bhava meM kiye hue, kulAbhimAna kA phala milA hai| aba maiM unako kisI ucca kSatriya vaMza meM pahuMcAne kA prayatna kruuN| iMdra ne apanI pyAdA senA ke senApati harINaigameSI deva ko bulAyA aura hukma diyA - ''magadha meM kSatriyakuMDa' nAma kA nagara hai| usameM ikSvAku - 1. Rgveda meM isa deza kA kIkaTa nAma se ullekha hai| arthaveda meM isako magadha deza hI likhA hai| hemacaMdrAcArya ne apane koza meM donoM nAma diye haiN| pantravaNA sUtra meM Arya deza ginAte samaya magadha sabase pahale ginAyA gayA hai| isa samaya . kA bihAra prAMta magadha deza kahA jA sakatA hai| isameM jainoM aura bauddhoM ke bahuta se tIrtha hai| isase ve use pavitra mAnate haiN| 2. bihAra prAMta ke basADha paTTI ke pAsa basukuMDa nAma kA eka gAMva hai| zodhaka usako kSatriyakuMDa batAte haiN| : zrI mahAvIra caritra : 206 : Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMza ke siddhArtha nAmaka rAjA rAjya karate haiN| unakI rAnI vasiSTha gotra kI trizalA garbhavatI hai| unake garbha meM kanyA hai| use le jAkara brAhmaNakuMDa kI devAnaMdA nAmA brAhmaNI ke garbha meM rakhanA aura devAnaMdA ke garbha ko lAkara trizalA mAtA ke garbha meM rakhanA / ' harINaigameSI deva ne iMdra kI AjJA kA pAlana kiyaa| usane jaba devAnaMdA kA garbha haraNa kiyA taba devAnaMdA ne caudahoM mahA svapna apane mukha se nikalate dekhe| vaha sahasA uTha baiThI to use mAlUma huA ki, usakA garbhastha bAlaka kisIne hara liyA hai| vaha bahuta roI cillAyI; paraMtu saba bekAra thaa| garbhastha bAlaka nikAla liyA gayA thaa| usakA vApisa AnA asaMbhava thaa| Asoja vadi 13 ke dina caMdramA jaba uttarAphAlgunI nakSatra meM thA taba haraNaigameSI deva ne naMdana RSI ke jIva ko trizalAdevI ke garbha meM rkhaa| trizalAdevI ko caudaha mahAsvapna aaye| iMdrAdi devoM ne cyavana kalyANaka mnaayaa| svapna pAThakoM ne svapna phala sunaayaa| garbha ko jaba sAta mahIne bIte usake bAda eka dina garbhastha mahAvIra svAmI ne socA ki, mere hilane se mAtA ko kaSTa hotA hai| isalie garbhAvAsa * 1. kalpasUtra aura vizeSAvazyaka meM siddhArtha ko jJAta kula kA kSatriya likhA hai, rAjA nhiiN| "kSatriyakuMDa gAMva meM siddhArtha nAma kA kSatriya hai| usakI bhAryA trizalA kI kokha meM bhagavAna ko le jaa|' (Agamodaya samiti kA vizeSAvazyaka bhAga 1 lA peja 591) 'RSabhadeva ke vaMza meM janme hue jJAta nAmaka kSatriya vizeSoM ke madhya meM janme hue kAzyapagotra ke siddhArtha nAmaka kSatriya kI bhAryA vasiSTha gotra kI 'trizalA nAmaka kSatrANI kI kokha meM rakhane kA nizcaya kiyaa| (kalpasUtra sukha bodhikA peja 83) itihAsajJoM kA mata hai ki, kSatriyakuMDa vaizAlI kA eka parA (SUBARBAN ) thA / vaizAlI meM gaNarAjya thaa| siddhArtha kSatriyakuMDa kI tarapha se pratinidhi aura kSatriyakuMDavAsiyoM ke netA the| ye jJAta kula ke the| Avazyaka cUrNI meM 'RSabhadeva ke apane hI logoM ko jJAta batAyA hai / jJAtoM kA kula jJAtakula huA aura unakA vaMza jJAtavaMza kahalAyA thaa| ikSvAkuvaMza bhI RSabhadeva hI kA hai| isase jAna par3atA hai ki jJAtavaMza aura ikSvAkuvaMza eka hI vaMza ke do nAma haiN| : zrI tIrthaMkara caritra : 207 : Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM yogI kI taraha sthira rhuN| garma kA hilanA baMda hone se trizalAdevI ko bar3A duHkha huaa| unhoMne samajhA ki, merA garbha naSTa ho gayA hai| ve rone lgii| sAre muhalloM meM yaha khabara phaila gyii| siddhArtha Adi sabhI duHkhI hue| garbhastha avadhijJAnI prabhu ne mAtA-pitA kA duHkha jAnakara apanA aMgasphUraNa kiyaa| garbha kAyama jAnakara mAtA pitA ko aura sabhI logoM ko bar3A AnaMda huaa| mAtA-pitA ne AnaMda ke atireka meM lAkhoM luTA diye| prabhu ne garbhavAsa hI meM mAtA-pitA kA adhika sneha dekhakara niyama kiyA ki jaba-taka mAtApitA jIvita raheMge taba taka maiM dIkSA nahIM luuNgaa| agara maiM dIkSA lUMgA to inheM duHkha hogA aura ye asAtA vedanI karma baaNdhege| caitrasudi 13 ke dina AdhI rAta ke samaya, garbha ko z2aba 6 mahIne aura sAr3he sAta dina bIta cuke the aura caMdra jaba hastottarA (uttarAphAlgunI) nakSatra meM AyA thA taba 'trizalAdevI ne, siMha lakSaNavAle putraratna ko janma diyaa| usa samaya bhogaMkarA Adi chappana dikkumAriyoM ne Akara prabhu kA aura mAtA kA sUtikA karma kiyaa| saudharmendra kA Asana kaaNpaa| vaha prabhu kA janma jAnakara parivAra sahita sUtikA gRha meM aayaa| unhoMne dUra hI se prabhu ko aura mAtA ko praNAma kiyA. phira iMdra ne devI ko avasvApanikA nidrA meM sulAyA, mAtA kI bagala meM prabhu kA pratibiMba rakhA aura prabhu ko uThA liyaa| usake bAda iMdra ne apane pAMca rUpa bnaaye| eka rUpa ne prabhu ko goda meM liyA, dUsare rUpa ne prabhu para chatra rakhA, tIsare aura cauthe rUpa donoM tarapha caMvara ur3Ane lage aura pAMcavAM rUpa vajra uchAlatA aura nAcatA kUdatA Age claa| isa taraha saudharmendra prabhu ko lekara sumeru parvata para phuNcaa| aura vahAM atikaMbalA nAma kI zilA ke zAvata siMhAsana para baitthaa| dUsare tarasaTha iMdra bhI apane AdhIna devatAoM ke sAthe, snAtra karAne ke lie vahAM A phuNce| __ Abhiyogika deva tIrthajala le Aye aura saba iMdroM ne, iMdrANiyoM ne aura sAmAnika devoM ne abhiSeka kiyaa| saba do sau pacAsa abhiSeka hue| eka 1. trizalAdevI vaizAlI ke licchavI rAjA ceTaka kI bahina thiiN| : zrI mahAvIra caritra : 208 : Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhiSeka meM causaTha hajAra kalaza hote haiN| (janmotsava aura. balapradarzana) : isa avasarpiNI kAla ke caubIsa ve tIrthaMkara mahAvIra svAmI kA zarIra-pramANa dUsare teIsa tIrthaMkaroM se bahuta hI choTA thA, isalie abhiSeka karane kI saMmati dene ke pahale iMdra ke mana meM zaMkA huI ki, bhagavAna kA yaha bAla-zarIra itanI abhiSeka-jala-dhArA ko kaise saha sakegA? (isa indra kA yaha prathama janmAbhiSeka kA kArya thA) - avadhijJAna se bhagavAna ne yaha bAta jAnI aura unhoMne apane bAe~ paira ke aMgUThe se meru parvata ko dbaayaa| parvata kAMpa utthaa| prabhujanma-mahotsava ke samaya yaha upadrava kaise huA? iMdra ne avadhijJAna se dekhaa| use prabhu kA bala vidita huA aura usane tatkAla hI kSamA maaNgii| abhiSeka, bhaktipUjanAdi kI vidhi samApta kara, iMdra prabhu ko vApisa trizalA devI kI goda meM sulA, prabhupratibiMba le, mAtA kI avasvApanikA nidrA hara, ghara meM battIsa karor3a mUlya ke ratna, suvarNa, rajatAdi kI vRSTi karavAkara prabhu ko yA prabhu kI mAtA ko kaSTa dene kA koI upadrava na kare aisI ghoSaNA karavAkara apane sthAna para gyaa| .. . . - siddhArtha rAjA ne savere hI prabhu kA janmotsava manAyA, kaidiyoM ko 1. tIrthaMkaroM meM kitanA bala hotA hai? isakA ullekha zAstroM meM isa taraha kiyA gayA bAraha yoddhAoM kA bala eka goddhA (baila) meM hotA hai; dasa bailoM kA bala eka ghor3e meM hotA hai; bAraha ghoDoM kA bala eka bhaise meM hotA hai; paMdraha bhaisoM kA bala mattaM hAthI meM hotA hai; pAMca sau matta hAthiyoM kA bala eka kesarI siMha meM hotA hai; do hajAra kesarI siMhoM kA bala eka aSTApada meM hotA hai; dasa lAkha aSTApadoM kA bala eka baladeva meM hotA hai; do baladevoM kA bala eka vAsudeva meM hotA hai; do vAsudevoM kA bala eka cakravartI meM hotA hai; eka lAkha cakravartiyoM kA bala eka nAgendra meM hotA hai; eka karor3a nAgendroM kA bala eka iMdra meM hotA hai aise anaMteM iMdroM kA bala jinendroM kI caTTI aMgulI meM hotA hai| . isalie tIrthaMkara 'atula baladhArI' kahAte haiN| : zrI tIrthaMkara caritra : 209 : Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chor3a diyA, prajAjanoM ko - rAjya kA RNa chor3akara athavA khajAne se karjA cukavAkara RNamukta kiyA, saba taraha se 'kara' chor3a diye aura rAjyabhara meM aisI vyavasthA kara dI ki prajAjana dasa dina taka AnaMdotsava karate rheN| bAraha dina siddhArtha rAjA ne prabhu kA nAma 'varddhamAna' rakhA; kAraNa jaba se bhagavAna garma meM Aye taba se siddhArtha rAjA ke rAjya meM dhana-dhAnyAdi kI vRddhi huI, zatru parAsta hue aura saba tarapha sukha zAMti bar3hI thii| (deva kA garva haraNa kiyA) : ____ jaba varddhamAna svAmI ATha varSa ke hue taba kI bAta hai| ve apanI umra ke lar3akoM ke sAtha eka udyAna meM khela rahe the| usa samaya prasaMgavaza iMdra ne varddhamAna svAmI kI vIratA aura dhIratA kI prazaMsA kii| eka mithyAtvI deva ko manuSya kI vIratA ke bakhAna acche na lge| isalie vaha turata vahAM AyA . jahAM sabhI bAlaka khela rahe the| . jaba deva pahuMcA taba ve Amala kI krIDA karate the| varddhamAna svAmI aura kaI lar3ake jhAr3a para car3he hue the| deva bhayaMkara sarpa kA rUpa dharakara jhAr3a ke lipaTa gyaa| use dekhakara lar3ake bahuta ddre| varddhamAna svAmI ne lar3akoM ko dhIraja bNdhaayii| phira prabhu nIce utre| unhoMne sarpa ko pUMcha se pakar3akara eka jhaTakA maaraa| vaha DhIlA par3a gayA aura jhAr3e se usake baMdhana nikala gye| prabhu ne use tinake kI taraha eka tarapha phaiMka diyaa| lar3ake phira dUsarA khela khelane lge| usameM jItanevAlA dUsare 1. putra janmotsava ke samaya, yuvarAja ke abhiSeka ke samaya aura vijayotsava ke samaya kaidiyoM ko chor3ane kI aura kara baMda karane kI prAcIna paddhati thii| 2. lar3ake jhAr3a para car3hate hai, eka lar3akA unako pakar3atA hai| jaba pakar3anevAlA jhAr3a para car3hatA hai taba dUsare kucha lar3ake nIce kUdakara yA utara kara, pakar3anevAle kI eka lakar3I-jo amuka gola kuMDAle meM rahatI hai - dUra pheMka dete haiN| isase pakar3anevAle lar3ake ko vaha lakar3I lene jAnA par3atA hai| jaba taka vaha lakar3I kuMDAle meM nahIM hotI taba taka vaha kisako nahIM pakar3a sktaa| 'yahI Amala kI krIDA' hai| : zrI mahAvIra caritra : 210 : Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lar3akoM para savArI karatA thaa| varddhamAna svAmI jiite| ve saba rAjakumAroM para car3ha-car3ha kara dAMva lene lge| lar3ake kA rUpa dhAraNa kiye hue deva bhI unake aMdara thaa| usakI ghor3A banane kI pArI aayii| vaha prabhu ko lekara bhAgA aura itanA UMcA ho gayA ki usake kaMdhe para baiThe hue varddhamAna svAmI aise mAlUma hone lage mAnoM ve AkAza meM pahuMca gaye haiN| lar3ake bhaya se cillaaye| varddhamAna svAmI ne apane jJAnabala se usakI duSTatA jAnI aura usake kaMdhe para jora se eka ghUMsA maaraa| vaha duHkha se cillAkara choTe lar3akoM sA ho gyaa| usane prabhu ko kaMdhe se utArA aura apane devarUpa se prabhu ko namaskAra kiyaa| phira vaha apane sthAna para calA gyaa| adhyayana : jaba ve 'ATha varSa ke hue taba pAThazAlA meM bhejane kI vidhi kI, usa samaya iMdra kA Asana kAMpA / usane avadhijJAna se prabhu ko pAThazAlA bhejane kI bAta jAnakara eka brAhmaNa kA rUpa dharakara AyA aura usane upAdhyAya se kucha prazna puuche| upAdhyAya javAba na de sakA taba prabhu ne usake praznoM ke uttara diye| yaha dekhakara sabhI logoM ko acaraja huaa| phira brAhmaNa ke rUpa meM Aye hue iMdra ne kahA - 'he upAdhyAya ! mahAvIra sAmAnya bAlaka nahIM hai| ye to pUrvopArjita puNya ke kAraNa mahAna jJAnavAna hai| ' iMdra ne mahAvIra svAmI se zabda - vyutpatti Adi vyAkaraNa saMbaMdhI aneka prazna puuche| use una sabakA yogya uttara milaa| isase usako bahuta saMtoSa huA aura usane prabhu ke uttaroM ko jo unhoMne iMdra ko aura usako diye the - saMgraha kara, jagata meM jinendra - vyAkaraNa ke rUpa meM prasiddha kiyaa| byAha aura saMtAna : yuvA hone para varddhamAna svAmI kA byAha rAjA samaravIra kI putrI yazodAdevI ke sAtha huaa| varddhamAna svAmI kI icchA zAdI karane kI na thI; paraMtu mAtA pitA kI prasannatA ke lie aura apane bhogAvalI karmoM kA upabhoga kiye binA chuTakArA na thA isalie unhoMne byAha kiyA thaa| yazodAdevI kI kokha se priyadarzanA nAma kI eka kanyA huI / : zrI tIrthaMkara caritra : 211 : Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usakA byAha jamAlI nAmaka rAjaputra ke sAtha huaa| jamAlI mahAvIra svAmI kI bahana sudarzanA kA putra thaa| dIkSA : jaba varddhamAna svAmI kI Ayu 28 barasa kI huI taba unake mAtApitA Ayu pUrNa kara ke acyuta devaloka meM gye| 1 mahAvIra svAmI ke bar3e bhAI naMdivarddhana rAjyagaddI para baiThe / kucha dinoM ke bAda mahAvIra svAmI ne apane bar3e bhAI naMdivarddhana se dIkSA lene kI AjJA maaNgii| bhAI ne duHkha se kahA - 'baMdhu ! abhI mAtApitA ke viyoga kA duHkha bhI nahIM miTA hai, phira tuma viyoga-duHkha dene kI bAta kyoM karate ho?' prabhu ne jyeSTha baMdhu kI bAta mAnakara aura thor3e dina ghara para hI rahanA sthira kiyaa| ghara para ve bhAvayati hokara saMyama se samaya bilAne lge| eka varSa ke bAda lokAMtika devoM kI prArthanA se varasI dAna dekara mahAvIra svAmI ne dIkSA lene kI taiyArI kii| naMdivarddhana ne 50 dhanuSa laMbI, 36 dhanuSa laMbI, 36 dhanuSa UMcI aura 25 dhanuSa caur3I caMdraprabhA nAma kI eka pAlakhI taiyAra kraayii| prabhu usameM virAjamAna hue aura iMdrAdi deva use uThAkara 'jJAtakhaMDa' nAma ke upavana meM le gye| prabhu ne pAlakhI se utara kara vastrAbhUSaNoM kA tyAga kiyaa| iMdra ne unake kaMdhe para devadUSya vastra ddaalaa| prabhu ne paMca muSTi locakara siddhoM ko namaskAra kiyaa| mArgazIrSa kRSNA dazamI ke dina caMdra jaba hastottarA nakSatra meM AyA thA taba cAritra grahaNa kiyaa| usI samaya prabhu ko manaH paryavajJAna utpanna huaa| jisa samaya mahAvIra svAmI ne dIkSA grahaNa kI usa samaya unakI umra 30 varSa kI ho cukI thI / 1. siddhArtha kI Ayu 87 aura trizalAdevI kI 85, naMdIvarddhana kI 98, yazodAdevI kI 90, sudarzanA kI 85, priyadrazanA kI 85 varSa kI thii| (ma. ca. pR. 208 ) : zrI mahAvIra caritra : 212 : Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhe devadUSya vastra kA dAna : jaba prabhu vihAra karane ke lie cale taba raste meM 'soma' nAma kA eka brAhmaNa milaa| vaha bolA - 'he prabhu! Apake dAna se sArA jagata (magadhadeza?) daridratA se mukta ho gayA hai| maiM hI bhAgyahIna hUM ki merI daridratA aba taka na gyii| prabho! merI nirdhanatA bhI dUra kiijie|' prabhu bole - 'he vipra! mere pAsa isa samaya kucha nahIM hai| devadUSya vastra hai| isakA AdhA tUM le jaa|' soma brAhmaNa! AdhA devadUSya vastra phAr3akara le gyaa| brAhmaNa jaba vaha kapar3A tUnanevAle ke pAsa le gayA taba usane kahA'he brAhmaNa! agara tUM isakA AdhA bhAga le AyagA to isakI kImata eka lAkha dInAra (sone kA sikkA) milegii|' brAhmaNa vApisa mahAvIra svAmI ke pAsa gyaa| unake sAtha-sAtha vaha teraha mahIne taka phiraa| bAda meM eka dina prabhu jaba morAka gAMva se uttara vAcAla nAmake gAMva ko jAte the taba rAste meM 'suvarNavAlukA' nAma kI nadI ke kinAre jhADoM meM unakA AdhA devadUSya vastra phaMsa gyaa| brAhmaNa ne turata daur3akara vaha vastra uThA liyaa| prabhu ne pIche fira kara dekhA aura brAhmaNa ko vastra uThAte dekha Age kA rAstA liyaa| brAhmaNa vaha vastrArddha lekara tUnanevAle ke pAsa gyaa| tUnanevAle ne donoM Tukar3oM ko bemAlUma tUnA aura taba eka lAkha dInAra meM usa vastra ko beca diyaa| brAhmaNa aura tUnanevAlA donoM ne pacAsa pacAsa hajAra dInAra le lii| (gavAla-kRta upasarga) : prabhu dIkSA lekara pahale dina kumAra' gAMva meM phuNce| vahAM gAMva ke bAhara kAyotsarga karake rhe| eka gavAla zAma ko vahAM AyA aura apane bailoM ko vahIM chor3akara gAMva meM gAyeM duhane calA gyaa| baila phirate hue kahIM jaMgala meM cale gye| jaba gavAlA vApisa AyA taba vahAM baila nahIM the| usane mahAvIra 1. kSatriyakuMDa athavA vaizAlI se nAlaMdA jAte samaya rAste meM lagabhaga 17-18 mAila para eka kusmara nAma kA gAMva hai| saMbhavata: yahI gAMva pahale 'kumAra' nAma se prasiddha ho| (daza upAsako peja 36) : zrI tIrthaMkara caritra : 213 : Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI se bailoM ke lie pUchA; paraMtu dhyAnastha vIra se use koI javAba na milaa| vaha bailoM ko DhUMDhane jaMgala meM gyaa| sArI rAta DhUMDhatA rahA; magara use . kahIM baila na mile| becArA hArakara vApisa AyA to kyA dekhatA hai ki baila mahAvIra svAmI ke sAmane baiThe hue jugAlI kara rahe haiN| gavAle ko bar3A krodha aayaa| usane socA - dhyAna kA DhoMga karanevAle isI bAbe ne mere baila chipAye the| isakA vicAra baila curAkara bhAga jAne kA thaa| usane prabhu ko aneka bhalI burI bAteM kahIM; paraMtu prabhu to mauna hI rhe| ve bolate bhI kaise? unhoMne to rAtabhara ke lie kAyotsarga kara diyA thaa| vaha mahAvIra svAmI ko mArane dauddaa| iMdra ne bhagavAna ne kisa taraha yaha rAta bitAyI aisA abadhijJAna se dekhA to usI samaya gavAle ko prabhu para jhapaTate dekhaa| tatkAla hI gavAle ko apane daivabala se vahIM staMbhita kara iMdra prabhu ke pAsa pahuMcA aura gavAle ko tiraskAra kara bolA - 'mUrkha! tUM kyA nahIM jAnatA ki ye siddhArtha rAjA ke putra varddhamAna svAmI haiM?' varddhamAna svAmI kA nAma sunate hI becArA gavAlA bhayabhIta huA aura vahAM se calA gyaa| svAvalaMbana kA iMdra ko upadeza : jaba prabhu ne kAyotsarga kA tyAga kiyA taba iMdra ne pradakSiNA dekara vaMdanA kI aura kahA - 'prabho! bAraha varSa taka Apa para niraMtara upasarga hoMge isalie yadi Apa AjJA deM to maiM ApakI sevA meM rhuuN|' prabhu ne jalada gaMbhIraM vANI meM uttara diyA- 'he iMdra! arhata dUsaroM kI sahAyatA nahIM caahte| aMtaraMga zatru kAma krodhAdi ko jItane ke lie dUsaroM kI sahAyatA nikammI hai| karmoM kA nAzakara kevalajJAna prApta karane ke lie kinhIM tIrthaMkara ne Aja taka na kisI kI sahAyatA lI hai aura na bhaviSya meM leNge| ve hamezAM nijAtma- bala hI se karmazatruoM kA nAza kara mokSalakSmI ko prApta karate haiN| ' iMdra mauna ho gyaa| vaha kyA bolatA? prabhu kA kathana svAvalaMbana kA aura unnata banane kA rAjamArga hai| isake viparIta vaha kyA kahatA ? vaha prabhu : zrI mahAvIra caritra : 214 : Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko namaskAra kara vahAM se claa| jAte vakta siddhArtha nAma ke vyaMtara deva ko usane AjJA kI - 'tUM-prabhu ke sAtha rahanA aura dhyAna rakhanA ki koI ina para prANAMta upasarga na kre|' prANAMta upasarga hone para bhI tIrthaMkara kabhI nahIM mrte| kAraNa 1. unakA zarIra 'vajraRSabha nArAca' saMhananavAlA hotA hai| 2. ve nirUpakrama AyuSyavAle hote haiN| chaTTha (belA) kA pAraNA : dUsare dina chaTTha kA pAraNA karane ke lie kollAka2 gAMva meM gye| vahAM bahula nAmaka brAhmaNa ke ghara prabhu ne paramAnna se (khIra se) pAraNA kiyaa| devatAoM ne usake ghara vasudhArAdi pAMca divya prakaTa kiye| bhaktijAta upasarga :- . dIkSA ke samaya prabhu ke zarIra para devatAoM ne gozIrSa caMdana Adi sugaMdhita padArthoM kA vilepana kiyA thaa| isase aneka bhaMvare aura anya jIvajaMtu prabhu ke zarIra para A Akara DaMkha mArate the aura sugaMdha kA rasapAna karane kI koziza karate the| aneka javAna prabhu ke pAsa A Akara pUchate the - 'ApakA zarIra aisA sugaMdhapUrNa kaise rahatA hai? hameM bhI vaha tarakIba batAie; vaha auSadhI dIjie jisase hamArA zarIra bhI sugaMdhamaya rhe| paraMtu maunAvalaMbI prabhu se unheM koI javAba nahIM miltaa| isase ve bahuta kruddha hote aura prabhu ko aneka taraha se pIr3A phuNcaate| . ___ aneka svecchA-vihAriNI striyAM prabhu ke tribhuvana-mana-mohana rUpa ko 1. Ayu do taraha kI hotI hai| eka sopakrama aura dUsarI nirupakramA sAta taraha ke upakramoM meM se ghAtoM meM se kisI bhI eka upakrama se kisI kI Ayu jaladI samApta ho jAtI hai use sopakrama AyuvAlA kahate haiN| vyavahAra kI bhASA meM hama kahate haiM inakI Ayu TUTa gayI hai| nirupakrama Ayu kabhI kisI bhI AghAta se nahIM ttuutttii| 2. kSatriya kuMDa se rAjagRha jAte samaya rAste meM kahIM vaha gAMva hogA aura aba isakA koI nizAna nahIM rahA hai| : zrI tIrthaMkara caritra : 215 : Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dekhakara kAma pIr3ita hotI aura davA kI taraha prabhu-aMgasaMga cAhatI; paraMtu vaha na miltaa| ve aneka taraha se prabhu ko upasarga karatI aura aMta meM hAra kara calI jaatii| duijaMtaka tApasoM ke Azrama meM : ___ mahAvIra svAmI vihAra karate hue morAka nAmaka gAMva ke pAsa aaye| vahAM duijjaMtaka jAti ke tApasa rahate the| una tApasoM kA kulapati siddhArtha rAjA kA mitra thaa| usane prabhu se milakara vahIM rahane kI prArthanA kii| prabhu rAtri kI pratimA dhAraNa kara vahIM rhe| dUsare dina savere hI jaba ve vihAra karane lage taba kulapati ne AgAmI cAturmAsa vahIM vyatIta karane kI prArthanA kii| prabhu ne vaha prArthanA sviikaarii| aneka sthaloM meM vihAra kara cAturmAsa ke AraMbha meM prabhu morAka gAMva meM aaye| kulapati ne prabhu ko ghAsaphUsa kI eka jhoMpar3I meM tthhraayaa| jaMgaloM meM ghAsa kA abhAva ho gayA thA aura varSA se navIna ghAsa abhI ugI na thii| isalie jaMgala meM carane jAnevAleM Dhora jahAM ghAsa dekhate vahIM daur3a jaate| kaI Dhora tApasoM ke Azrama kI ora daur3a par3e aura unakI jhoMpar3iyoM kA ghAsa khAne lge| tApasa apanI jhoMpar3iyoM kI rakSA karane ke lie DaMDe le le kara pila pdd'e| Dhora saba bhAga gye| jisa jhauMpar3I meM mahAvIra svAmI rahate the, usa tarapha kucha Dhora gaye aura ghAsa khAne lge| prabhu to niHsvArtha, parahita parAyaNa the| bhalA ve DhoroM ke hita meM kyoM bAdhA DAlane lage? ve apane AtmadhyAna meM lIna rahe aura DhoroM ne unakI jhoMpar3I kI ghAsa khAkara AtmatoSa kiyaa| tAphsa mahAvIra svAmI kI isa kRti ko Alasya aura daMbhapUrNa samajhane lage aura mana hI mana kruddha bhI hue| kucha tApasoM ne jAkara kulapati ko kahA - 'Apa kaise atithi ko lAye haiM? vaha to akRtajJa, udAsIna, dAkSiNya hIna aura AlasI hai| jhauMpar3I kI ghAsa Dhora khA gaye haiM aura vaha cupacApa baiThA dekhatA rahA hai| kyA vaha apane ko nirmohI muni samajha cupa baiThA hai? aura kyA hama guru kI sevA karanevAle muni nahIM hai?' : zrI mahAvIra caritra : 216 : Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tApasoM kI zikAyata suna kulapati mahAvIra svAmI ke pAsa aayaa| usane prabhu ko upAlaMbha kI taraha kahA - 'tumane isa jhauMpar3I kI rakSA kyoM na kI? tumhAre pitA saba kI rakSA karate rahe, tuma eka jhauMpar3I kI bhI rakSA na kara sake? pakSI bhI apane ghauMsale ko bacAte haiM para tuma apanI jhoMpar3I kI ghAsa bhI na bacA sake? Age se khayAla rkhnaa|' kulapati calA gyaa| usa becAre ko kyA patA thA ki deha taka se jinako moha nahIM hai ve mahAvIra isa jhauMpaDI kI rakSA meM kaba kAlakSepa karanevAle the? ahiMsA ke parama upAsaka, DhoroM ko peTa bharane se vaMcita kara kaba unakA mana dukhAnevAle the? prabhu ne socA - 'mere yahAM rahane se tApasoM kA mana duHkhatA hai isalie yahAM rahanA ucita nahIM hai| usI samaya prabhu ne nimna likhita pAMca niyama liye 1. jahAM aprIti ho vahAM nahIM rhnaa| 2. jahAM rahanA vahAM khar3e hue kAyotsarga karake rhnaa| 3. prAyaH mauna dhAraNa karake rhnaa| 4. kara-pAtra se bhojana krnaa| .5. gRhasthoM kA vinayaM na krnaa| zUlapANi yakSa ko pratibodha (pahalA caumAsa) bhagavAna morAka gAMva se vihAra karake 'asthika nAmaka gAMva meM 1. varddhamAna nAma kA eka gAMva. thaa| usake pAsa vegavatI nAma kI nadI thii| dhanadeva nAmaka eka sArthavAha kahIM se mAla bhara ke laayaa| usa samaya vegavatI nadI meM pUra thaa| sAmAnya baila mAla se bharI gAr3I khIMcakara nadI pAra karane meM asamartha the| isalie usane apane eka bahuta bar3e haSTa puSTa baila ko hareka gAr3I ke Age jotaa| isa taraha usa baila ne pAMca sau gar3iyAM nadI pAra kI magara baila ko itanI adhika mahenata par3I ki vaha khUna ugalane lgaa| dhanadeva ne gAMva ke logoM ko ikaTThA kara unheM prArthanA kI - 'Apa mere isa baila kA ilAja karAne kI kRpA kreN| maiM isake kharce ke lie Apako yaha dhana bheTa karatA huuN|' logoM ne usakI prArthanA svIkAra kI aura dhana le liyaa| dhanadeva calA gyaa| gAMva ke loga dhana hajama kara gye| baila kI kucha paravAha nahIM kii| baila marakara vyaMtara deva huaa| usane deva hokara logoM kI krUratA, apane vibhaMga jJAna se dekhI aura kruddha hokara gAMva meM mahAmArI kA roga phailaayaa| loga ilAja karake thaka gaye; : zrI tIrthaMkara caritra : 217 : Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaye| pahalA caumAsA yahIM kiyaa| paMdraha dina isa caumAse ke morAka gAMva meM bitAye the| aura zeSa sAr3he tIna mahIne asthika gAMva meM bitAye the| gAMva meM * Akara zUlapANi yakSa ke maMdira meM Thaharane kI gAMva ke logoM se mahAvIra svAmI ne AjJA caahii| logoM ne yakSa kA bhaya batAkara kahA - 'isa jagaha jo koI manuSya rAta ko ThaharatA hai use yakSa mAra DAlatA hai, isalie Apa amuka dUsare sthAna para tthhrie|' nirbhaya hRdayI mahAvIra ne vahIM rahane kI icchA prakaTa kI aura lAcAra hokara gAMva ke logoM ne anumati dii| . bhagavAna ko apane maMdira meM dekha yakSa bar3A nArAja huAM aura usane unako aneka taraha se kaSTa phuNcaayaa| zrImad hemacaMdrAcArya ne usakA varNana isa taraha kiyA hai - 'prabhu jahAM kAyotsarga karake rahe the vahAM vyaMtara ne ahahAsya kiyaa| usa bhayaMkara aTTahAsya se cAroM tarapha aisA mAlUma hone lagA mAnoM AkAza phaTa gayA hai aura nakSatra maMDala TUTa pdd'aa| 'magara prabhu ke hRdaya meM isakA koI magara kucha phAyadA nahIM huaa| phira devatAoM kI prArthanA karane lge| taba vyaMtara deva bolA - 'maiM vahI baila haM jisake lie milA huA dhana tuma khA gaye ho aura jise tumane bhUkha se tar3apAkara mAra DAlA hai| merA nAma zUlapANi hai| aba maiM tuma sabako mAra ddaaluuNgaa|' logoM ke bahuta prArthanA karane para usane kahA - 'mare hue manuSyoM kI haDDiyAM ikaThThI ko usa para merA eka maMdira bnvaao| usameM baila ke rUpa meM merI mUrti sthApana karo aura niyamita merI pUjA hotI rahe isakA prabaMdha kara do|' gAMvavAloM ne zUlapANi kA maMdira banavA diyA aura usakI sevA pUjA ke lie iMdrazarmA nAmake eka brAhmaNa ko rakha diyaa| tabhI se isa gAMva kA nAma varddhamAna kI jagaha asthika gAMva ho gyaa| 1. (triSaSThizalAkA puruSa caritra ke gujarAtI bhASAMtara ke phuTa noTa meM likhA hai ki 'kAThiyAvAr3a kA var3havANa zahara hI purAnA varddhamAna gAMva hai| vahIM zUlapANi yakSa kA maMdira bhI hai aura usakI pratimA bhii|' paraMtu hameM yaha anumAna ThIka nahIM jAna pdd'taa| kAraNa 1. morAka magadha meM thaa| magadha se caumAse ke 15 dina bitAkara, bAkI sAr3he tIna mahIne bitAne ke lie kAThiyAvAr3a meM A nahIM sakate the| Ate to Adhe se jyAdA caumAsA rAste hI meM bIta jaataa| 2. caumAsA samApta hone para phira. bhagavAna morAka gAMva meM jAte haiN| isase sApha hai ki asthi gAMva yA varddhamAna gAMva kahIM magadha meM yA isake AsapAsa hI honA caahie|] : zrI mahAvIra caritra : 218 : Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asara nahIM huA, taba usane bhayaMkara hAthI kA rUpa dhAraNa kiyA; paraMtu mahAvIra svAmI ne usakI bhI paravAha na kii| taba usane bhUmi aura AkAza ke mAnadaMDa jaise zarIravAle pizAca kA rUpa dharA; magara prabhu usase bhI na Dare taba usa duSTa ne yamarAja ke pAza ke samAna bhayaMkara sarpa kA rUpa dhAraNa kiyaa| amogha viSa -ke jharaNe ke samAna usa sarpa ne prabhu ke zarIra ko dRr3hatA ke sAtha kasa liye aura Dasane lgaa| jaba sarpa kA bhI koI asara na huA taba usane prabhu ke sira, AMkheM, mUtrAzaya, nAsikA, dAMta, pITha aura nAka ina sAta sthAnoM para pIr3A utpanna kii| vedanA itanI tIvra thI ki, sAta kI jagaha eka kI pIr3A hI kisI sAmAnya manuSya ke hotI to usakA prANAMta ho jAtA; magara mahAvIra svAmI para usakA kucha bhI asara na huaa|' jaba zUlapANi prabhu ko koI hAni na pahuMcA sakA taba use acaraja huA aura usane prabhu se kSamA maaNgii| iMdra kA niyata kiyA huA siddhArtha nAma kA deva bhI pIche se AyA aura usane zUlapANi yakSa ko DarAyA' yakSa zAMta . rhaa| taba siddhArtha ne use dharmopadeza diyaa| yakSa samyaktva dhAraNa kara prabhu kI bhakti karane lgaa| - rAtabhara mahAvIra svAmI kA zarIra upasarga sahate sahate zithila ho gayA thaa| isalie unheM saverA hote hote kucha nIMda A gyii| usameM unhoMne dasa svapnaM dekheN| . .. gAMva ke loga savere hI maMdira meM aaye| unhoMne mahAvIra svAmI ko surakSita aura pUjita dekhakara harSanAda kiyaa| gAMva ke logoM meM utpala nAma kA nimittaM jJAnI bhI thaa| usane mahAvIra svAmI ko, jo svapna Aye the .. 1. bhagavAna para. rAtabhara upasarga hue magara siddhArtha na mAlUma kahAM lApatA rhaa| jaba kaSTa sahakara mahAvIra ne kaSTadAtA ke hRdaya ko badala diyA taba siddhArtha devatA yakSa ko dhamakAne aayaa| isase mAlUma hotA hai ki karma ke bhoga bhogane hI haiM kisI kI madada koI kAma nahIM detii| manuSya Apa hI zAMti se kaSTa sahakara duHkhoM se mukta ho sakatA hai| paM. zrI kalyANa vijayajI ne 'zramaNa bhagavAn mahAvIra' pustaka meM siddhArtha ke mukha se kahalavAne kI bAteM saMdigdha batAyI hai| jahAM Avazyaka thA vahAM bhagavAna svayaM bole haiM aisA likhA hai| : zrI tIrthaMkara caritra : 219 : Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unakA phala, binA pUche hI khaa|' phira sabhI mahAvIra svAmI ke dhairya va tapa kI tArIpha karate hue apane-apane ghara gye| . mahAvIra svAmI ne arddha arddha mAsakSapaNa karake cAturmAsa vyatIta kiyaa| caumAsA samApta hone para ve anyatra vihAra kara gye| jaba prabhu vihAra karane lage taba yakSa ne mahAvIra svAmI ke caraNoM meM namaskAra kiyA aura kahA- 'he nAtha! Apake samAna kauna upakArI hogA ki jisane apane sukha kI hI nahIM balke jIvana kI bhI paravAha na karake mujhe sanmArga meM lagAne ke lie, mere sthAna meM rahakara mujha pApI ne jo kaSTa diye ve saba zAMti se rhe| prabho! mere aparAdhoM kI kSamA kiijie|' nirvaira mahAvIra svAmI use AzvAsana . dekara anyatra vihAra kara gye| 1. svapna aura unake phala isa prakAra haiM - 1. pahale svapna meM tAr3avRkSa ke samAna pizAca ko mArA; isakA yaha abhiprAya hai ki Apa moha kA nAza kreNge| 2. dUsare svapna meM sapheda pakSI 'dekhA; isase Apa zukladhyAna meM lIna hoNge| 3. tIsare svapna meM Apane ApakI sevA karatA huA kokila dekhA; isase Apa dvAdazAMgI kA upadeza deNge| 4. cauthe svapna meM Apane gAyoM kA samUha dekhA; jisase Apake sAdhu, sAdhvI aura zrAvaka, zrAvikA rUpa caturvidha saMgha hogaa| 5. pAMcaveM svapna meM Apa samudra taira gaye; isakA matalaba yaha hai ki Apa saMsAra-sAgara ko taireNge| 6. chaTe svapna meM ugatA sUrya dekhA; isase thor3e hI samaya meM Apako. kevalajJAna prApta hogaa| 7. sAtaveM svapna meM mAnuSottara parvata ko AMtoM se lipaTA huA dekhA; isase ApakI kIrti digdigAMta meM phailegii| 8. AThaveM svapna meM meru parvata ke zikhara para caDhe; isase Apa samavasaraNa ke aMdara siMhAsana para baiThakara dharmopadeza deNge| 9. naveM svapna meM padma sarovara dekhA; isase sAre devatA ApakI sevA kreNge| 10. dasaveM svapna meM phUloM kI do mAlAe~ dekhI; isakA matalaba nimittajJAnI na samajha sakA isalie mahAvIra svAmI ne khuda batAyA ki- maiM sAdhu aura gRhastha kA aise do taraha kA dharma btaauuNgaa| noTa :- svapnoM kA krama kalpasUtra ke anusAra diyA hai| triSaSThizalAkA puruSa caritra meM dasavAM svapna cauthA hai aura navA~ svapna chaTThA hai| 2. AdhA mahInA yAnI paMdraha dina upavAsa karake pAraNA karanA; phira. paMdraha dina upavAsa karake pAraNA krnaa| isa taraha caumAse ke sAr3he tIna mahIne meM prabhu ne kevala cha: bAra AhArapAnI liyA thaa| : zrI mahAvIra caritra : 220 : Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsare ke duHkha kA khayAla : dIkSA liye ko eka barasa ho jAne ke bAda mahAvIra svAmI vihAra karate hue phira morAka gAMva Aye aura gAMva ke bAhara udyAna meM pratimA dhAraNa kara rhe| usa gAMva meM acchaMdaka nAma kA eka jyotiSI rahatA thA aura yaMtra maMtrAdi se apanI AjIvikA calAtA thaa| usakA prabhAva sAre gAMva meM thaa| (usake prabhAva ke kAraNa kisI ne prabhu kI pUjA pratiSThA nahIM kI isalie) usake prabhAva ko siddhArtha na saha sakA isase aura logoM se prabhu kI pUjA karAne ke irAde se, usane gAMva ke logoM ko camatkAra dikhaayaa| isase loga 1acchaMdaka kI upekSA karane lge| usakA mAna ghaTa gayA aura use roTI 1. acchaMdaka kA pUrA hAla triSaSThi zalAkA puruSa caritra se yahAM anudita kiyA jAtA hai - 'usa samaya usa (morAka) gAMva meM acchaMdaka nAma kA eka pAkhaMDI rahatA thaa| vaha maMtra, taMtrAdi se apanI AjIvikA calAtA thaa| usake mahAtmya . ko siddhArtha vyaMtara sahana na kara sakA isase aura vIra prabhu kI pUjA kI abhilASA se siddhArtha ne prabhu ke zarIra meM praveza kiyaa| phira eka jAte hue gavAle ko bulAyA aura kahA - 'Aja tUMne sauvIra (eka taraha kI kAMjI) ke sAtha kaMgakUra (eka taraha kA dhAnya) kA bhojana kiyA hai| abhI tUM bailoM kI rakSA karane jA rahA hai| yahAM Ate hue tUMne eka sarpa ko dekhA thA aura Aja rAta ko sapane meM tUM khUba royA thaa| gavAla! saca kaha? maiMne jo kucha kahA hai vaha yathArtha hai yA nahIM?' gavAlA bolA - 'bilakulaM sahI hai|' usake bAda siddhArtha ne aura bhI kaI aisI bAteM kahIM jinheM sunakara gavAle ko bar3A acaraja huaa| usane gAMva meM jAkara kahA-'apane gAMva ke bAhara eka trikAla kI bAta jAnanevAle mahAtmA Aye haiN| unhoMne mujhe saba saccI bAteM batAyI haiN|' loga kautuka se phUla, akSata Adi pUjA kA sAmAna lekara mahAvIra svAmI ke pAsa aaye| unheM dekhakara siddhArtha bolA - 'kyA tuma merA camatkAra dekhane Aye ho?' logoM ne kahA - 'haaN|' taba siddhArtha ne unheM kaI aisI bAteM batAyI jinheM unhoMne pahale dekhI, sunI yA anubhavI thii| siddhArtha ne kaI bhaviSya kI bAteM bhI btaayii| isase logoM ne bar3e Adara ke sAtha prabhu kI pUjA, vaMdanA kii| loga cale. gye| loga isI taraha kaI dina taka Ate rahe aura siddhArtha unheM nayI nayI bAteM batAtA rhaa| : zrI tIrthaMkara caritra : 221 : Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka bAra gAMva ke logoM ne Akara kahA - 'mahArAja! hamAre gAMva meM eka acchaMdaka nAma jyotiSI rahatA hai| vaha bhI ApakI taraha jAnakAra hai|' siddhArtha bolA - 'vaha to pAkhaMDI hai| kucha nahIM jaantaa| tumhAre jaise bhole logoM ko Thagakara peTa bharA karatA hai|' logoM ne Akara acchaMdaka ko kahA - 'are! tUM to kucha nahIM jaantaa| bhUta, bhaviSya aura vartamAna kI sArI bAteM jAnanevAle mahAtmA to gAMva ke bAhara Thahare hue haiN|' yaha suna apanI pratiSThA ke nAza kA khayAlakara vaha bolA - 'he logo! vAstavika paramArtha ko nahIM jAnanevAle tuma logoM ke sAmane hI vaha bAteM banAtA hai| agara vaha mere sAmane kucha jAnakArI jAhira kare to maiM samajhU ki, vaha sacamuca hI jJAtA hai| mere sAtha clo| maiM tumhAre sAmane hI Aja usakA ajJAna prakaTa kara duuNgaa|' yaha kahakara kruddha acchaMdaka mahAvIra svAmI ke pAsa aayaa| gAMva ke kautukI loga bhI usake sAtha aaye| acchaMdaka ne eka tinakA apanI UMgaliyoM ke bIca meM pakar3akara kahA - 'bolo, yaha tinakA mujhase TUTegA yA nahIM?' usane socA thA - agara ye kaheMge ki TUTegA to maiM use nahIM toDUMgA, agara kaheMge nahIM TUTegA to maiM use tor3a duuNgaa| . aura isa taraha unakI bAta ko jhUTha tthhraauuNgaa| siddhArtha bolA - 'yaha nahIM ttuuttegaa|' vaha jyoMhI usa tinake ko tor3ane ke lie taiyAra huA ki usakI pAMcoM UMgaliyAM kaTa gyii| yaha dekhakara gAMva ke loga haMsane lge| isa taraha apanI beijjatI hote dekha acchaMdaka pAgala kI taraha vahAM se calA gyaa| . jisa samaya acchaMdaka aura siddhArtha kI bAteM ho rahI thI usa samaya iMdra ne prabhu kA smaraNa kiyA thaa| usane avadhijJAna dvArA siddhArtha aura acchaMdaka kI bAteM jAnI aura prabhu ke mukha se nikalI huI bAta mithyA na hone dene ke lie usane acchaMdaka kI UMgaliyAM kATa ddaalii| .. acchaMdaka ke cale jAne para siddhArtha bolA - 'vaha cora haiN|' logoM ne pUchA - 'usane kisakA kyA corA hai?' siddhArtha bolA - isa gAMva meM eka vIra ghoSa nAma kA sevaka hai|' vaha sunate hI vIra ghoSa khar3A huA aura bolA - 'kyA AjJA hai?' siddhArtha bolA - 'pahale dasa pala pramANa kA eka pAtra tere ghara se curAyA gayA hai?' vIraghoSa ne kahA - 'hAM,' siddhArtha bolA - 'acchaMdaka ne use curAyA hai| tere ghara ke pIche pUrva dizA meM saragavA (khajUra) kA eka per3a hai| usake nIce eka hAtha kA khaDDA khodakara usameM vaha pAtra acchaMdaka ne gAr3A hai| jA le aa|' vIraghoSa gayA aura khodakara pAtra le aayaa| vaha dekhakara gAMva ke loga acchaMdaka ko burA bhalA kahane lge| siddhArtha phira bolA - 'yahAM koI iMdrazarmA nAma kA gRhastha hai?' iMdrazarmA hAtha jor3akara khar3A huA aura bolA - : zrI mahAvIra caritra : 222 : Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ milanI bhI kaThina ho gyii| yaha dekhakara acchaMdaka ko bar3A duHkha huaa| vaha prabhu ke pAsa AyA aura dIna vANI meM bolA - 'he dayAlu! ApakI to jahAM jAyeMge vahIM pUjA hogI; paraMtu mere liye to isa gAMva ko chor3akara anyatra kahIM sthAna nahIM hai| isalie Apa dayA kara kahIM dUsarI jagaha cale jaaie|' prabhu ne yaha abhigraha le hI rakhA thA ki, jahAM aprIti utpanna hogImere kAraNa kisI ko duHkha hogA - vahAM maiM nahIM rhuuNgaa| isalie ve turata vahAM se uttara vAcAla nAmaka gAMva kI taraha vihAra kara gye| mahAvIra svAmI vihAra karate hue zvetAMbI nagarI kI tarapha cle| rAste 'kyA AjJA hai?' siddhArtha bolA - 'pahale tumhArA eka mIMDhA kho gayA thaa|' iMdrazarmA ne javAba diyA - 'haaN|' siddhArtha ne kahA - 'usa mIMDhe ko acchaMdaka mArakara khA gayA hai aura usakI haDDiyAM borar3I ke jhAr3a se dakSiNa meM thor3I dUra para gAr3a dI hai| jAo dekha lo|' kaI loga daur3e gye| unhoMne khaDDA khodakara dekhA aura vApisa Akara kahA - 'vahAM haDDiyAM haiN|' siddhArtha bolA - 'usa pAkhaMDI ke duzcaritra kI eka bAta aura hai; magara maiM vaha bAta na khuuNgaa|' logoM ke bahuta Agraha karane para siddhArtha bolA - 'apane muMha se vaha bAta maiM na kahUMgA; paraMtu agara tuma jAnanA hI cAhate ho to usakI aurata se puucho|' / kutUhalI loga acchaMdaka ke ghara gye| acchaMdaka apanI strI ko duHkha diyA karatA thaa| isase vaha nArAja thI aura usa dina to acchaMdaka use pITa kara gayA thA, isase aura bhI adhika nArAja ho rahI thii| isalie logoM ke, pUchane para usane kahA - "usa karmacAMDAla kA nAma hI kauna letA hai? vaha pApI apanI bahana ke sAtha bhoga karatA hai| merI tarapha to kabhI vaha dekhatA bhI nahIM hai|' loga acchaMdaka ko burA bhalA kahate hue apane ghara gye| sAre gAMva meM acchaMdaka pApI ke nAma se prasiddha huaa| gAMva meM se use bhikSA milanI bhI baMda ho gyii| phira acchaMdaka ekAMta meM vIra prabhu ke pAsa gayA aura dIna hokara bolA - 'he bhagavan! Apa yahAM se kahIM dUsarI jagaha jaaie| kyoMki jo pUjya hote haiM ve to sabhI jagaha pujate haiM aura maiM to yahIM prasiddha huuN| aura jagaha to koI merA nAma bhI nahIM jaantaa| siyAra kA jora usakI guphA hI meM hotA hai| he nAtha! maiMne anajAna meM bhI jo kucha avinaya kiyA thA usakA phala mujhe yahIM mila gayA hai| isalie aba Apa mujha para kRpA kiijie|' usake aise dIna vacana sunakara aprItivAle sthAna kA tyAga karane ke abhigrahavAle prabhu vahAM se uttara vAcAla nAma ke gAMva kI tarapha vihAra kara gye|' : zrI tIrthaMkara caritra : 223 : . Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM gavAloM ke lar3ake mile| unhoMne kahA - 'he devArya! yaha rAstA sIdhA zvetAMbI jAtA hai; paraMtu rAste meM 'kanakakhala' nAma kA tApasoM kA Azrama hai| usameM eka dRSTi viSa sarpa rahatA hai| usake viSa kI prabalatA ke kAraNa pazu pakSI taka isa rAste meM nahIM jA sakate, manuSyoM kI to bAta hI kyA hai? isalie Apa isa rAste ko chor3akara usa dUsare rAste se jaaie|' prabhu ne avadhijJAna se sarpa ko pahacAnA' aura usakA uddhAra karane ke lie usI tarapha se jAnA sthira kiyaa| prabhu jAkara caMDakauzika ke Azrama meM rhe| Azrama ke AsapAsa kA sArA bhUmibhAga bhayaMkara ho gayA thaa| 1. yaha sarpa pUrva bhava meM eka sAdhu thaa| eka bAra pAraNe ke dina gocarI ke lie kSullaka ke sAtha gyaa| rAste meM ajayaNA se eka meMDhaka mara gyaa|. kSullaka ne kahA - 'mahArAja Apake pairoM tale eka meMDhaka mara gayA hai!'. sAdhu nArAja hokara bolA - 'yahAM bahuta se meMDhaka mare par3e haiN| kyA sabhI mere pairoM tale dabakara mare haiM?' kSullaka yaha socakara mauna ho rahA ki zAma ko pratikramaNa ke samaya mahArAja isakI AlocanA kara leNge|' magara pratikramaNa ke samaya bhI sAdhu ne AlocanA nahIM kii| taba kSullaka ne meMDhaka kI bAta yAda dilaayii| isako sAdhu ne apanA apamAna samajhA aura vaha kSullaka ko mArane daudd'aa| aMdherA thaa| makAna ke bIca kA thaMbhA sAdhu ko na dikhaa| thaMbhe se TakArAkara sAdhu kA sira phUTa gayA aura vaha sAdhutA kI virAdhanA se mr| pUrva tapasyA ke kAraNa jyotiSka deva huaa| vahAM se cyavakara kanakakhala nAmaka sthAna meM pAMca sau tapasviyoM ke kulapati ke ghara jnmaa| nAma kauzika rakhA gyaa| vahAM ke tApasoM kA gotra bhI kauzikA thaa| isalie sAmAnya tayA sabhI kauzika kahalAte the| vaha bahuta krodhI thA, isase isakA nAma 'caMDakauzika' huaa| caMDakauzika kA pitA mara gayA taba vaha khuda kulapati huaa| caMDakauzika ko apane vana khaMDa para bahuta moha hone se vaha kisI ko vahAM se, phala, patra, puSpa Adi lene nahIM detA thaa| isase sabhI tApasa nArAja hokara vahAM se cale gye| eka dina vaha kahIM gayA huA thA taba kucha rAjakumAra zvetAMbI nagarI se Akara vana ke phala, puSpAdi tor3ane lge| vApisa Akara usane ina logoM ko dekhA aura vaha kulhADI lekara unheM mArane daudd'aa| rAste meM paira phisalakara eka khaDDe meM girA, usake hAta kI kulhAr3I usake sira para pdd'ii| sira phUTa gayA aura marakara vahIM dRSTi viSa sarpa huaa| udhara se jo koI jAtA vaha usakI dRSTi ke viSa se mara jaataa| : zrI mahAvIra caritra : 224 : Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahIM na pazuoM kA saMcAra thA na pakSiyoM kI uddddaan| vRkSa aura latAe~ sUkha gaye the| jalasrota bahate baMda ho gaye the aura bhUmi kaMTakAkIrNa ho gayI thii| aisI bhayAvanI jagaha meM mahAvIra dhyAnastha ho kara rhe| sarpa ko mahAvIra kA AnA mAlUma huaa| usane prabhu ke sAmane jAkara bijalI ke samAna tejavAlI dRSTi DAlI, magara jaise miTTI meM par3akara bijalI nikammI ho jAtI hai vaise hI usakI viSa-dRSTi nikammI ho gyii| sarpa ke hRdaya meM AghAta lgaa| vaha socane lagA, Aja aisA yaha kauna AyA hai ki jisane mere prANahArI dRSTi viSa ke prabhAva ko nirarthaka kara diyA hai| acchA, dekhatA hUM ki mere kATane para yaha kaise bacatA hai! sarpa ne jora se mahAvIra ke pairoM meM kATA, phira yaha socakara vaha dUra haTa gayA ki yaha hRSTa puSTa deha, jahara kA asara hone para kahIM mujhI para na A par3e! mahAvIra svAmI ke paira se bUMdeM niklii| Azcarya thA ki ve rakta kI bUMde dugdha ke samAna sapheda thiiN| caMDakauzika ne aura bhI jora se, apanI pUrI tAkAta lagAkara, mahAvIra svAmI ke pairoM meM dAMta gAr3e, jitanA jahara thA, sArA ugala diyA aura taba dUra haTa gyaa| dAMta lage hue sthAna se do patalI dhArAe~ bhiiN| eka thI sapheda rakta kI aura dUsarI thI nIlI jahara kI sarpa hairAna thA, kruddha thA, bebasa thaa| usane nAsikA ke agrabhAga para jamI huI AMkhoM ko dekhA, unameM vizvaprema kA amRta bharA huA thaa| sarpa ne vaha amRta pAna kiyaa| usake hRdaya kI kaluSatA jAtI rhii| mahAvIra kAyotsarga pAra kara bole - 'he caMDakauzika! samajha, vicArakara, mohamugdha na ho|' - kaluSatAhIna hRdaya meM mahAvIra svAmI ke isa upadeza ne mAnoM baMjara bhUmi ko urvarA banA diyaa| vicAra karate karate use jAtismaraNa jJAna ho aayaa| usako apane pUrvabhavoM kI bhUloM kA duHkha huaa| usane zeSa jIvana AtmadhyAna meM, anazana karake bitAnA sthira kiyaa| mahAvIra svAmI ko pradakSiNA dekara usane apanA muMha, isa khayAla se eka bila meM DAla diyA ki kahIM merI najara se prANI na mara jaaye| jhAr3oM para car3hakara gavAloM ke lar3akoM ne dekhA ki, mahAvIra svAmI abhI jiMdA hai aura sarpa sira nIcA kiye unake sAmane par3A hai| lar3akoM ne samajhA yaha koI bhArI mahAtmA mAlUma hotA hai| : zrI tIrthaMkara caritra : 225 : Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unhoMne dUsare gavAloM ko yaha bAta khii| unheM bhI kutUhala huaa| ve DarateDarate usa tarapha gaye aura dUra jhAr3a kI Ar3a meM khar3e hokara patthara phaiMkane lge| magara patthara khAkara bhI sarpa jaba na hilA taba una logoM ko vizvAsa ho gayA ki sarpa nikammA ho gayA hai| yaha bAta saba tarapha phaila gyii| vaha rastA cAlU ho gyaa| Ate jAte loga mahAvIra svAmI ko aura sarpa ko namaskAra kara kara jaate| kaI gavAloM kI striyAM sarpa ko sthira dekha usake zarIra para ghRta lagA gyii| usase aneka kIr3iyAM Akara ghRta khAne lgii| ghI ke sAtha hI sAtha unhoMne sarpa ke zarIra ko bhI khAnA AraMbha kara diyaa| magara sarpa yaha socakara hilA taka nahIM ki, kahIM mere zarIra ke nIce dabakara koI kIr3I mara na jaay| vaha isa pIr3A ko apane pApodaya kA kAraNa samajha cupacApa sahatA rhaa| kIr3iyoM ne usake zarIra ko chalanI banA diyaa| eka kIr3I agara hameM kATa khAtI hai to kitanI pIr3A hotI hai? magara sarpa ne paMdraha dina taka vaha duHkha zAMti se sahA aura aMta meM makara sahasrAra devaloka meM devatA huaa| caMDakauzika kA uddhArakara mahAvIra svAmI uttara vAcAla nAmaka gAMva meM Aye aura eka pakhavAr3e kA pAraNA karane ke lie gocarI lene nikle| phirate hue nAgasena nAmA gRhastha ke ghara phuNce| usa dina nAgasena bar3A prasanna thA, kyoMki usI dina usakA kaI barasoM se khoyA huA lar3akA vApisa AyA thaa| usane isako dharma kA prabhAva samajhA aura mahAvIra svAmI ko dUdha se pratilAmita kiyaa| devatAoM ne usake ghara vasudhArAdi pAMca divya prakaTa kiye| __uttara vAcAla se vihArakara prabhu zvetAMbI nagarI phuNce| prabhunagara ke bAhara rhe| zvetAMbI kA 'pradezI' nAmaka rAjA jinabhakta thaa| vaha saparivAra vaMdanA karane AyA thaa| sudraMSTra nAgakumAra kA upadrava : mahAvIra svAmI vihAra karate hue surabhipura kI tarapha cle| rAste meM gaMgA nadI AtI thii| usako pAra karane ke lie siddhadaMta nAma ke nAvika kI naukA taiyAra thii| dUsare musAphiroM ke sAtha mahAvIra svAmI bhI naukApara baitthe| : zrI mahAvIra caritra : 226 : Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naukA calI, usa samaya kinAre para ullU bolaa| musAphiroM meM kSemila nAma kA zakunazAstrI bhI thaa| usane kahA 'Aja hamako rAste meM maraNAMta kaSTa hogA; paraMtu ina mahAtmA kI kRpA se hama baca jAyeMge / ' naukA bahate hue pAnI para nAcatI huI calI jA rahI thii| rAste meM sudraMSTra nAmaka nAgakumAra deva ne avadhijJAna se jAnA ki, ye jaba tripRSTha vAsudeva the taba maiM siMha thaa| unhoMne usa samaya mujhe bematalaba mAra DAlA thaa| phira usane prabhu ko * DubAkara mAra DAlanA sthira kiyaa| usane saMvartaka nAma kA mahAvAyu claayaa| isase taToM ke jhAr3a ukhar3a gaye, kaI makAna gira pdd'e| naukA UMcI uchala uchalakara par3ane lgii| mAre bhaya ke musAphiroM ke prANa sUkhane lage aura ve apane iSTa deva ko yAda karane lge| mahAvIra zAMta baiThe the| unake cahare para bhaya kA koI cihna nahIM thaa| unheM dekhakara dUsare musAphiroM ke hRdaya meM bhI kucha dhIraja thii| naukA DUbUM DUbUM ho rahI thI, usa samaya kaMbala aura saMbala' nAma ke do devoM ne arihaMta para hote upasarga ko dekhakara naukA ko surakSita nadI ke tIra para pahuMcA diyA aura dharma kA pAlanakara prasannatA anubhava kI / 1. mathurA meM. jinadAsa nAma kA eka seTha rahatA thaa| usake sAdhudAsI nAma kI strI thii| unhoMne parigraha-parimANa kA vrata liyA thaa| usameM Dhora pAlane kA bhI paccakkhANa thaa| isalie ve gAya bhaiMsa nahIM pAlate the| dUdha eka ahIraNa ke yahAM se mola lete the| ahIraNa niyamita acchA dUdha detI thii| seThAnI usase bahuta sneha rakhatI thii| aura aksara usako vastrAdi diyA karatI thii| eka bAra ahIrana ke yahAM vivAha kA avasara aayaa| niyamoM ke kAraNa jinadatta aura sAdhudAsI na gaye; paraMtu vivAha ke lie jo sAmAna cAhie so diyA / isa upakAra kA badalA cukAne ke lie ahIra ahIrana unake yahAM bailoM ke bachar3oM kI eka suMdara jor3I, seTha seThAnI kI icchA na hote hue bhI, bAMdha gye| bailoM kA nAma kaMbala aura zaMbala thaa| seTha ne unheM apane bAlakoM kI taraha rkhaa| unase kabhI koI kAma na liyaa| eka bAra zahara meM maMDakhiNa nAma ke kisI yakSa kA melA thaa| usameM loga aksara pazuoM ko daur3Ane kI krIr3A kiyA karate the| jinadAsa kA eka mitra usa dina cupacApa kaMbala aura zaMbala ko khola le gyaa| becAre baila kabhI jute : zrI tIrthaMkara caritra : 227 : Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puSpa nAmaka sAmudrika ko darzana se lAbha : nadI ke tIra para utara kara prabhu vihAra kara gye| unake pairoM ke cihnoM ko pIche se puSpa nAma ke sAmudrika ne dekhaa| usane socA, idhara cakravartI gaye haiN| calUM unakI sevA karUM aura kucha lAbha utthaauuN| prabhu sthUNaka nAmaka gAMva ke pAsa jA, kAyotsarga kara rhe| puSpa padacihnoM para gyaa| magara cihnavAle ko sAdhu dekha duHkhI huaa| aura socA yaha zAstra jhUThe hai taba iMdra ko yaha bAta mAlUma huii| usane Akara sAmudrika ko satya hakikata samajhAkara manavAMchita dhana diyA aura use prabhudarzana kA phala diyaa| nAlaMdA meM dUsarA caumAsA : prabhu vihAra karate hue rAjagRha meM Aye aura zahara ke bAhara thor3I dUra para nAlaMdA nAmaka sthAna meM eka julAhe ke, kapar3e bunane ke bar3e sthAna meM, usakI ijAjata lekara rhe| dUsarA caumAsA prabhu ne vahIM kiyaa| prabhu ne mAsakSamaNa (eka mahIne kA upavAsa) kara kAyotsarga kiyaa| vahAM gozAlaka nAma kA maMkha prabhu ke pAsa nahIM the, daur3e nahIM the| usa dina khUba jute aura daur3e isase unakI haDDiyAM DhIlI ho gyii| mitra bailoM ko cupa cApa vApisa bAMdha gayA ve ghara Akara par3e rhe| jinadAsa ghara aayaa| usane bailoM kI kharAba hAlata dekhii| usane bailoM ko khilAnA pilAnA caahaa| magara unane kucha na khAyA piyaa| pIche se use asalI hAla mAlUma huaa| use bar3A raMja huaa| usane bailoM ko paccakkhANa karAyA aura unake jIvana kI aMtima ghar3I taka seTha pAsa baiThakara unako navakAra maMtra sunAtA rhaa| isake prabhAva se ve marakara kaMbala aura zaMbala nAgakumAra nAma ke deva hue| unhoMne yaha upadrava dUra kiyaa| 2. maMkhalI nAma kA eka maMkha pATiyoM para citra banA, logoM ko batA bhIkha mAMgakara khAnevAlI jAti vizeSa thii| usake bhadrA nAma kI strI thii| ve donoM citra becate hue eka bAra zakhaNa gAMva meM gye| eka brAhmaNa kI gozAlA meM tthhre| vahI bhadrA ne putra prasava kiyaa| usakA nAma 'gozAlaka' rkhaa| vaha javAna huA taba apane mAtApitA se lar3akara nikala gayA aura ghUmatA huA, nAlaMdA meM jahAM mahAvIra svAmI Thahare the vahAM phuNcaa| dUsare dina mAsakSamaNa kA pAraNA karane prabhu vijaya seTha ke, ghara kara pAtra dvArA, gocarI lene gye| seTha ne bhaktipUrvaka vidhi sahita ': zrI mahAvIra caritra : 228 : Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Akara tthhraa| mahAvIra svAmI ne mAsakSamaNa kA pAraNA vijaya gRhapati ke ghara kiyaa| devatAoM ne pAMca divya prakaTa kiye| isase gozAlaka bar3A prabhAvita huaa| usane se prArthanA kI prabhu 'Apa mere dharmAcArya haiM aura maiM ApakA dharmaziSya huuN|' mahAvIra kucha na bole| taba vaha khuda hI apane ko unakA ziSya batAne lgaa| mahAvIra svAmI ne dUsare mAsakSamaNa kA pAraNA AnaMda ke yahAM aura tIsare mAsakSamaNa kA pAraNA sunaMda ke yahAM kiyA thaa| caumAsA samApta hone para mahAvIra vahAM se vihAra kara gaye aura cauthe mAsakSamaNa kA pAraNA kollAka nAma ke gAMva meM bahula nAmaka brAhmaNa ke ghara kiyaa| eka bAra kArtikI pUrNimA ke dina gozAlaka ne socA ye bar3e jJAnI haiM to Aja maiM inake jJAna kI parIkSA luuN| usane pUchA 'he svAmI! Aja mujhe bhikSA meM kyA milegA?' siddhArtha ne prabhu ke zarIra meM praveza kara uttara diyA -'bigar3akara khaTTA banA huA kodrava aura kUrakA dhAnya tathA dakSiNA meM khoTA rUpayA tujhe milege|' gozAlaka ko dinabhara bhaTakane para bhI zAma ko vahI milaa| isalie gozAlaka ne sthira kiyA ki jo bhaviSya hotA hai vahI hotA hai| 1 - gozAlaka rAta ko AyA; magara mahAvIra vahAM na mile| isalie vaha apanI cIjeM brAhmaNoM ko de, sira muMDA kollAka gAMva meM gyaa| vahAM bhagavAna ne gozAlaka ko ziSya kI taraha svIkAra kiyaa| mahAvIra svAmI ne kollAka se svarNakhala ko vihAra kiyaa| rAste meM kaI gavAle eka hAMDI meM khIra banA rahe the| gozAlaka ne kahA 'prabho! Aie hama bhI khIra kA bhojana kareM phira cleNge|' siddhArtha bolA - 'hAMDI prabhu ko pratilAbhita kiyA aura usake ghara ratnavRSTi Adi paMca divya prakaTa hue| gozAlaka yaha saba dekha sunakara prabhu kA, apane mana hI se, ziSya ho gyaa| [zrI rAmacaMdra jinAgama saMgraha kA bhagavatI sUtra, 15 vAM zataka, peja 370] 1. vizeSAvazyaka, bhagavatI sUtra aura kalpasUtra meM isa ghaTanA kA ullekha nahIM hai| kintu triSaSThi zalAkA puruSa caritra meM hI hai / 2. kalpasUtra meM likhA hai ki, bhagavAna kucha na bole; paraMtu bhagavatI sUtra aura triSaSThi zalAkA puruSa caritra meM gozAlaka ko ziSya svIkAranA likhA hai| : zrI tIrthaMkara caritra : 229 : Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phUTa jAyagI aura khIra nahIM bnegii|' aisA hI huaa| gozAlaka vizeSa niyativAdI bnaa| - svarNakhala se vihAra kara prabhu brAhmaNa gAMva gye| vahAM naMda aura upanaMda nAma ke do bhAIyoM ke muhalle the| prabhu ko pratilAbhita kiyaa| gozAlaka upanaMda ke ghara gyaa| upanaMda ke kahane se dAsI usako bAsI mAta dene lgii| gozAlaka ne lene se inkAra kiyaa| isalie upanaMda ke kahane se dAsI ne vaha bhAta gauzAlaka ke sira para DAla diyaa| gozAlaka ne zApa diyA - 'agara mere guru kA tapateja ho to upanaMda kA ghara jala jaay|' eka vyaMtara deva ne upanaMda kA ghara jalA diyaa| caMpA nagarI meM tIsarA caumaasaa|| brAhmaNa gAMva se vihAra kara mahAvIra caMpA nagarI gye| caumAsA vahI kiyaa| vahAM do mAsakSamaNa karake caumAsA samApta kiyaa| caMpA se vihAra kara prabhu kollAka gAMva meM Aye aura eka zUnya gRha meM kAyotsarga karake rhe| gozAlaka dvAra ke pAsa baitthaa| 1. aisI ghaTanAoM kA ullekha 'zramaNa bhagavAn mahAvIra' pustaka meM nahIM hai| [paM. zrI ___kalyANavijayajI likhita] 2. yaha aMgadeza kI rAjadhAnI thii| jainakathA ke anusAra pitA kI mRtyu ke zoka se rAjagRha meM acchA na lagane se koNika (ajAtazatru) rAjA ne caMpe ke eka suMdara jhAr3avAle sthAna meM nayI rAjadhAnI basAyI aura usakA nAma caMpA rkhaa| bhAgavata kI kathA ke anusAra harizcaMdra ke prapautra caMpa ne isako basAyA thaa| jaina, vaidika aura bauddha tInoM saMpradAya vAle use tIrtha sthAna mAnate haiN| usake dUsare nAma aMgapura, mAlinI, lomapAdapurI aura karNapurI Adi haiN| purAne jainayAtrI likhate haiM ki caMpA paTaNA se 100 kosa pUrva meM hai| usase dakSiNa meM karIba 16 kosa para maMdAragiri nAma kA jainatIrtha hai| vaha abhI maMdArahila nAmaka sTezana ke pAsa hai| caMpA kA vartamAna nAma caMpAnAlA hai| vaha bhAgalapura se tIna mAila hai| usake pAsa hI nAthanagara bhI hai| (mahAvIra nI dharmakathAo, peja naM. 175) 3. gAMva ke ThAkUra kA lar3akA apanI dAsI ko lekara usa zUnya ghara meM aayaa| aMdhakAra meM vahAM kisI ko na dekha usane anAcAra sevana kiyaa| jAte samaya gozAlaka ne dAsI ko hAtha lgaayaa| isase yuvaka ne use piittaa| : zrI mahAvIra caritra : 230 : Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kollAka se vihAra kara mahAvIra patrakAla nAmaka gAMva meM Aye aura eka zUnya gRha meM pratimA dhAraNa kara rhe| gozAlaka dvAra ke pAsa baitthaa|' patrakAla se vihArakara mahAvIra kumAra gAMva meM aaye| vahAM 'caMpakaramaNIya' nAmaka udyAna meM kAusagga karake rhe|2 kumAra gAMva se vihAra kara mahAvIra corAka gAMva meM aaye| vahAM kAyotsarga karake rhe| sipAhI phirate hue Aye aura unheM kisI rAjA ke jAsUsa samajhakara pakar3A aura pUchA - 'tuma kauna ho?' maunadhArI mahAvIra kucha na bole| gozAlaka bhI cupa rhaa| isase donoM ko bAMdhakara sipAhiyoM ne 1. Upara jaisI hI ghaTanA patrakAla meM bhI huii| yahAM gozAlA haMsA, isase pittaa| 2. yahAM kRpanaya nAma kA eka kumhAra rahatA thaa| vaha bar3A zarAbI thaa| pArzvanAthajI kI paraMparA ke municaMdrAcArya apane ziSyoM sahita usake makAna meM Thahare hue the| ve apane ziSya varddhana ko AcAryapada sauMpa jinakalpa kA ati duSkara pratikarma karate the| gozAlaka phiratA huA vahAM jA phuNcaa| usane citravicitra vastroM ko dhAraNa karanevAle aura pAtrAdika rakhanevAle zrI pArzvanAtha kI paraMparA ke uparyukta sAdhuoM ko dekhaa| usane pUchA - 'tuma kauna ho?' unhoMne javAba diyA - 'hama pArzvanAtha ke nigraMtha ziSya haiN|' gozAlaka haMsA aura bolA-'mithyA bhASaNa karanevAlo, tumheM dhikkAra hai! vastrAdi graMthI ko dhAraNa karanevAle tuma nigraMtha kaise ho? jAna par3atA hai ki tumane AjIvikA ke lie yaha pAkhaMDa racA hai| vastrAdi ke saMga se rahita aura zarIra meM bhI mamatA nahIM rakhanevAle, jaise mere dharmAcArya hai vaise nigraMtha hone caahie|' ve jinendra ko jAnate nahIM the, isase bole - 'jaisA lUM hai vaise hI tere dharmAcArya bhI hoNge| kAraNa, ve apane Apa hI liMgasAdhupana grahaNa karanevAle mAlUma hote haiN|' isase gauzAlA nArAja huA aura usane zApa diyA. - 'mere guru kA tapateja se tumhArA upAzraya jala jaay|' magara upAzraya na jlaa| vaha aphasosa karatA calA gyaa| rAta ko municaMdra pratimA dhAraNa kara khar3e the| kupanaya zarAba meM matta hokara aayaa| usane muni ko cora samajhakara itanA pITA ki, unakI mRtyu ho gyii| ve zubha dhyAna ke kAraNa marakara devaloka meM gye| devoM ne Akara unake tapa kI mahimA kii| prakAza dekhakara gozAlaka bolA - 'Akhira merA zApa phlaa|' siddhArtha bolA - 'terA zApa nahIM phalA, muni zubha . dhyAna se mare isase devatA Aye haiN| usIkA yaha prakAza hai|' kutUhalI gozAlaka gayA aura sote hue ziSyoM ko jagAkara unakA tiraskAra kara aayaa| : zrI tIrthaMkara caritra : 231 : Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unheM kUe meM ddaalaa| phira nikAlA phira ddaalaa| isa taraha bahuta sI DubakiyAM khilaayii| phira somA va jayaMti nAma kI sAdhviyoM ne - jo pArzvanAtha ke zAsana kI thI-unheM pahacAnA aura chudd'aayaa| pRSThacaMpA meM cauthA comAsA :___corAka gAMva se vihAra kara prabhu pRSThacaMpA nagarI meM Aye, caumAsA vahI kiyA vahAM cAra mAsakSamaNa (cAra mahIne kA upavAsa) karake vividha prakAra kI pratimA - Asana se vaha caumAsA samApta kiyaa| vahAM se vihAra kara phirate hue mahAvIra kRtamaMgala nAma ke zahara meM Aye aura kAyotsarga karake nagara ke bAhara rhe| 1. AraMbhI, parigrahadhArI aura strIputrAdivAle pAkhaMDI vahAM rahate the| ve daridra sthavira nAma se pahacAne jAte the| unake muhalle meM kisI devatA kI mUrti thii| usa maMdira meM prabhu gaye usa dina utsava thaa| isalie sabhI saparivAra vahAM ikaTThe hue aura gIta-nRtya meM rAta bitAne lge| yaha dekha gozAlaka bolA - 'ye pAkhaMDI kauna hai ki jinakI aurateM bhI zarAba pItI hai aura isa taraha matta hokara nAcatI hai|' yaha sunakara daridra sthavira gusse hue aura unhoMne gozAlaka ko gardaniyA dekara bAhara nikAla diyaa| mAgha kA mahInA thA aura sardI jora kI par3a rahI thii| gozAlaka sardI meM sikur3a rahA thA aura usake dAMta bola rahe the| sthaviroM ne use mApha kiyA aura aMdara bulA liyaa| jaba usakI sardI miTI taba usane phira yahI bAta khii| unhoMne phira nikAlA, phira bulaayaa| usane puna: vahI bAta khii| phira use nikAlA, phira bulaayaa| taba vaha bolA - 'alpa buddhi pAkhaMDiyo! saccI bAta kahane se kyoM nArAja hote ho? tumheM apane isa duSTa caritra para to krodha nahIM AtA aura mujha satya bhASI para kyoM krodha AtA hai?' javAna use mArane daur3e; paraMtu vRddhoM ne unheM yaha kahakara manA kiyA ki yaha ina mahAtmA kA sevaka mAlUma hotA hai| isakI bAtoM para kucha dhyAna na do| 1. gozAlaka ne prabhu se kahA - 'calie gocarI lene|' siddhArtha bolA-'Aja hamAre upavAsa hai|' gozAlaka ne pUchA - 'Aja mujhe kaisA bhojana milegA?' siddhArtha bolA- 'Aja tujhe naramAMsavAlA bhojana milegaa|' gozAlaka yaha nizcita karake calA ki mAMsa kI gaMdha bhI na hogI aisI jagaha bhojana kruuNgaa|' zrIvastI meM pitRdatta nAma kA eka gRhastha rahatA thaa| usake zrIbhadrA nAma kI strI thii| usake hamezA marI huI saMtAna paidA hotI thii| use zivadatta nimittiyA : zrI mahAvIra caritra : 232 : Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vahAM se vihAra kara prabhu haridru nAmaka gAMva meM gaye aura vahAM haridru vRkSa ke nIce pratimA dhAraNa kara rhe| vahAM koI saMgha AyA thA aura rAta ko Aga jalAkara rahA thaa| bar3e savere Aga bujhAye binA loga cale gye| Aga sulagatI huI bhagavAna ke pAsa phuNcii| gozAlaka bhAga gayA; paraMtu pratimAdhArI bhagavAna vahAM se na haTe aura unake paira jhulasa gye| hari se vihAra kara prabhu lAMgala gAMva meM gaye aura vahAM pratimA dhAraNa kara vAsudeva ke maMdira meM rhe| 1 lAMgala se vihAra kara prabhu Avartta nAmaka gAMva meM Aye aura vahAM baladeva ke maMdira meM pratimA dhAraNa kara rahe | 2 Avartta gAMva se vihAra kara prabhu corAka gAMva meM Aye aura vahAM ekAMta sthAna meM pratimA dhAraNa kara rhe| 3 ne kahA ki mare hue bacceM kA mAMsa rudhira sahita ghI aura zahada va dugdha meM DAlanA aura use pakAkara kisI bhikSuka ko khilA denaa| bhadrA ne usa dina vaisI hI khIra taiyAra kara rakhI thii| gozAlaka phiratA huA vahIM pahuMcA aura bhadrA ne use vaha khIra khilA dii| subhadrA ne pahale hI se ghara kA nayA daravAjA banA rakhA thaa| gozAlaka sthAna para phuNcaa| siddhArtha ne use khIra kI sArI bAta khii| usane ulTI kI to usameM se nakhoM ke choTe Tukar3e Adi nikle| gozAlaka bar3A nArAja huA aura pitRdatta ke ghara gayA, paraMtu ghara kA rUpa badala gayA thA isalie use ghara na milaa| taba usane zApa diyA 'yadi mere guru kA tapa ho to yaha sArA muhallA jala jaay| ' kisI vyaMtara deva ne mahAvIra svAmI kI mahimA kAyama rakhane ke lie sArA muhallA jalA diyaa| 1. yahAM gozAlaka ne lar3akoM ko DarAyA, isalie unake mAtApitA ne gozAlaka ko piittaa| vRddhoM ne prabhu kA bhakta jAna chudd'aayaa| 2. yahAM bhI bAlakoM ko DarAne se gozAlaka pITA gyaa| kucha ne socA isake guru ko mAranA caahie| ve mahAvIra ko mArane daudd'e| taba kisI arhatabhakta vyaMtara ne baladeva ke zarIra meM praveza kara mahAvIra prabhu kI rakSA kii| - 3. gozAlaka yahAM bhikSArtha gyaa| eka jagaha goTha ke lie rasoI ho rahI thI / gozAlaka chipakara dekhane lagA ki, rasoI huI yA nahIM? isako chipA dekha logoM ne cora samajhA aura piittaa| gozAlaka ne zApa diyA - 'agara mere guru ke tapa kA prabhAva ho to ina logoM kA sthAna jala jaay| ' mahAvIra ke bhakta vyaMtara ne sthAna jalA diyaa| : zrI tIrthaMkara caritra : 233 : Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vahAM se vihArakara pramu kalaMbuka nAmaka gAMva meM gye| vahAM megha aura kAlahasti nAma ke do bhAI rahate the| usa samaya coroM ko pakar3ane ke lie kAlahastI jA rahA thaa| mahAvIra svAmI aura gauzAlaka ko usane cora samajhA aura pakar3akara bhAI ke sAmane khar3A kiyaa| megha mahAvIra ko pahacAnatA thA, isalie usane unheM chor3a diyaa| mahAvIra svAmI ne avadhijJAna se jAnA ki, aba taka mere bahuta se karma bAkI hai| ve kisI sahAyaka ke binA nAza na. hoNge| Arya deza meM sahAyaka' milanA kaThina jAna unhoMne anArya deza meM vihAra karanA sthira kiyaa| ___ kalaMbuka gAMva se vihAra kara prabhu kramazaH anArya lATa deza meM phuNce| lATa deza ke nivAsI krUrakarmI the| unhoMne mahAvIra ke Upara ghora upasarga kiye| upasargo ko zAMti se sahakara mahAvIra ne aneka azubha karmoM kI nirjarA kii| gozAlaka ne bhI prabhu ke sAtha aneka kaSTa she| ___pUrNa kalaza nAmaka gAMva meM jAte samaya cora mile| coroM ne apazakuna hue jAna donoM ko mArane ke lie talavAra nikaalii| iMdra ne coroM ko mAra ddaalaa| bhaddilapura meM pAMcavAM caumAsA : pUrNa kalaza se vihAra kara prabhu bhaddilapura aaye| pAMcavAM caumAsA vahIM caumAsI tapa (cAra mahIne kA upavAsa) karake bitaayaa| caumAsA samApta hone para tapa kA pAraNA kara vahAM se prabhu kadalI sahAyaka kA artha upasarga-kartA hai| jitane adhika upasarga hote haiM utane hI adhika jaldI karmoM kA nAza hotA hai| zarta yaha hai ki upasarga zAMti se sahe jaayeN| 2. kalpasUtra meM 'bhadrikApurI' aura vizeSAvazyaka meM 'bhadrikA nagarI' likhA hai| : zrI mahAvIra caritra : 234 : Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAgama gAMva meM Aye aura kAyotsarga karake rhe| gozAlaka ne vahAM sadAvrata meM bhojana kiyaa| kadalI samAgama se vihAra kara prabhu jaMbUkhaMDa gAMva meM gye| aura vahAM se tuMbAka1 gAMva meM gye| vahAM naMdISeNAcArya bhI apane ziSyoM sahita Thahare hue the| jaMbUkhaMDa se vihAra kara mahAvIra kUpikA gAMva gye| vahAM sipAhI donoM ko guptacara jAnakara, hairAna karane lge| pragalbhA aura vijayA nAma kI do sAdhviyoM ne jo sAdhupanA na pAla sakane ke kAraNa parivrAjikAe~ ho gayI - thI- unheM chudd'aayaa| kUpika gAMva se prabhu vizAlapura kI tarapha cale / Age do rAste phaTate the| vahAM gozAlaka mahAvIra svAmI se alaga hokara rAjagRha kI tarapha claa| ve vizAlI phuNce| vahAM eka luhAra kA makAna sUnA par3A thaa| luhAra bImAra hone se, chaH mahIne hue kahIM gayA huA thA / mahAvIra svAmI logoM kI AjJA lekara luhAra ke makAna meM kAyotsarga karake rhe| luhAra bhI usI dina acchA hokara vApisa aayaa| apane makAna meM sAdhu ko dekhakara usane 1. kalpasUtra aura vizeSAvazyaka meM isakA nAma kramazaH 'taMbAla' aura 'taMbAka' likhA hai| 2. naMdISeNAcArya pArzvanAtha kI ziSya paraMparA meM se the| gozAlaka ne inake ziSyoM kA bhIM municaMdrAcArya ke ziSyoM kI taraha apamAna kiyA thaa| naMdISeNAcArya jinakalpa kI tUlanA karane kisI cauka meM kAyotsarga kara rahe the| caukIdAroM ne unheM cora samajhakara mAra ddaalaa| 3. gozAlaka eka jaMgala meM phuNcaa| vahAM coroM ne use dekhaa| eka bolA 'koI dravyahIna nagna puruSa A rahA hai|' dUsare bole 'vaha dravyahIna aura nagna hai to bhI use chor3anA nahIM caahie| saMbhava hai, vaha koI jAsUsa ho|' phira ve jhAr3a se utarakara Aye aura eka-eka kara usa para savArI karane lge| Akhira vaha thakakara gira par3A taba cora use chor3akara cale gye| gozAlaka mahAvIra ko. chor3ane ke lie pazcAttApa karatA huA cha: mahIne ke bAda punaH unase jAkara bhadrikApurI meM milaa| : zrI tIrthaMkara caritra : 235 : Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apazakuna smjhaa| vaha ghana lekara unheM mArane daudd'aa| iMdra ne apanI zakti se vaha ghana usI ke sira para DAlA aura vaha vahIM mara gyaa| vizAlI se vihAra kara prabhu grAmaka gAMva Aye aura gAMva ke bAhara udyAna meM vibhelika nAmaka yakSa ke maMdira meM kAyotsarga karake rhe| yakSa ko pUrva bhava meM samyaktva kA sparza huA thA isalie usane prabhu kI pUjA kii| grAmaka gAMva se vihAra kara prabhu zAlizIrSa nAmaka gAMva meM aaye| vahAM udyAna meM pratimA dharakara rhe| kaTapUtanA nAma kI vANa 1 vyaMtarI ne rAtabhara prabhu para upasarga kiye| zAMti se upasarga sahana kara prabhu ne lokAvadhi nAma kA avadhijJAna prApta kiyaa| bhadrikApura meM chaTThA caumAsA : zAlizIrSa se vihAra kara prabhu bhadrikApurI meM aaye| vahAM cAra mAsakSamaNa kara chaTTA caumAsA vahIM kiyaa| vahIM para gozAlaka bhI chaH mahIne ke bAda punaH mahAvIra prabhu ke pAsa A gyaa| varSAkAla bItane para mahAvIra ne nagara ke bAhara pAraNA kiyaa| ATha mahIne taka bhagavAna ne magadha deza meM vividha sthAnoM meM vihAra kiyaa| AlaMbhikA nagarI meM sAtavAM caumAsA : caumAse ke AraMbha se pahale mahAvIra bhagavAna AlaMbhikA nagarI meM aaye| sAtavAM caumAsA vahIM vyatita kiyaa| caumAsA pUrNa hone para gAMva ke bAhara caumAsI tapa kA pAraNA kiyaa| AlaMbhikA se vihAra kara prabhu gozAlaka sahita kuMDaka gAMva meM aaye| vahAM vAsudeva ke maMdira meM eka kone meM pratimA dhAraNa kara rhe| 2 1. kaTapUtanA kA jIva prabhu mahAvIra kA jIva jaba tripRSTha vAsudeva thA taba unakI vijayavatI nAma kI rAnI thaa| tripRSTha se use ucita Adara nahIM milatA thaa| isase vaha krodha karake marI thii| aneka bhava bhaTakane ke bAda manuSya bhava meM AyI aura vahAM bAlatapa kara vANavyaMtarI huii| prabhu mahAvIra ko dekha, pUrvabhava kA vaira yAdakara usane mahAvIra para upasarga kiye| 2. gozAlaka ne vahAM vAsudeva kI mUrti kI kuceSThA kii| usI samaya vahAM pujArI aayaa| usane ise nagna sAdhu samajha isakI burAI logoM ko batAne ke lie gAMva ke logoM ko bulaayaa| lar3ake aura javAna use mArane lage / bUr3hoM ne use pAgala samajha chur3avA diyaa| : zrI mahAvIra caritra : 236 : Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMDaka se vihAra kara prabhu mardana nAmaka gAMva meM Aye aura vahAM baladeva ke maMdira meM pratimA dhAraNa kara rhe| mardana gAMva se vihAra kara prabhu bahuzAla nAmaka gAMva meM gye| vahAM zAlavana nAmaka udyAna meM pratimA dhAraNa kara rhe| vahAM eka vyaMtarI ne aneka taraha ke upasarga kiye| ____ bahuzAla se vihAra kara mahAvIra svAmI lohArgala nAmaka gAMva meM gye| vahAM ke jitazatru rAjA kA kisI anya rAjA ke sAtha yuddha ho rahA thaa| isalie rAjakarmacAriyoM ne ina donoM ko guptacara samajhakara pakar3A aura rAjA ke sAmane upasthita kiyaa| usa samaya asthika gAMva kA utpala nimittiyA AyA huA thaa| usane prabhu ko pahacAnA aura rAjA ko unakA paricaya diyaa| unhoMne unheM kSamAyAcanA kara chor3a diyaa| . lohArgala se vihAra kara prabhu purimatAla nagara gaye aura zahara ke bAhara zakaTa nAmaka udyAna meM kAyotsarga karake rhe|2 parimatAla se vihAra kara prabhu uSNaka nAmaka gAMva kI tarapha cle| rAste meM kinhIM varavadhU kI dillagI karane se logoM ne gozAlaka ko bAMdhakara DAla diyA; paraMtu pIche se prabhu kA sevaka samajhakara chor3a diyaa| 1. yahAM bhI gozAlaka kuceSTA karane se piTA gyaa| 2. purimatAla meM eka vAgura nAma kA dhanADhya seTha rahatA thaa| usake koI saMtAna nahIM thii| vaha apanI seThAnI bhadrA sahita eka bAra zakaTodyAna meM gyaa| vahAM eka jIrNa maMdira meM mallinAthajI kI mUrti ke sAmane usane bAdhA lI ki agara tumhAre prabhAva se mere saMtAna hogI to maiM tumhArA maMdira acchA banavAUMgA aura hamezA ke lie. tumhArA bhakta ho jaauuNgaa| kisI arhatabhakta vyaMtarI ke prabhAva se usake saMtAna huI aura usane apanI pratijJA paalii| bhagavAna mahAvIra Aye usa dina iMdra ne unheM namaskAra karane ke lie khaa| seTha seThAnI ne vaisA kiyaa| 3. rAste meM badasUrata varavadhU mile| unheM dekhakara gozAlaka unake sAmane gayA aura bolA - 'vAha! kaisI vidhAtA kI lIlA hai? donoM toMdavAle, donoM kubar3e aura daunoM daaNtle| hareka bAta meM ekse| tila ghaTe na rAI bddh'e|' isa taraha kI gozAlaka kI bAteM sunakara barAtI nArAja hue aura unhoMne use pakar3a kara bAMdha diyaa| pIche se prabhu kA sevaka samajhakara chor3a diyaa| Age calate hue gavAle mile| usane pUchA - 'he mleccho! he bada zakalo! batAo yaha rAstA kahAM : zrI tIrthaMkara caritra : 237 : Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjagRha meM AThavAM caumAsA : vihAra karate hue prabhu rAjagRha meM pahuMce AThavAM caumAsA caumAsI taMpakara vahIM bitaayaa| mleccha dezoM meM navAM caumAsA : --vihAra karate hue pramu mleccha deza meM Aye aura navAM caumAsA vajrabhUmi, zuddhabhUmi aura lATa adi dezoM meM bitaayaa| .. yahAM prabhu ko rahane ke lie sthAna bhI na milA, isalie kahIM khaMDahara meM aura kahIM jhAr3a tale rahakara vaha caumAsA pUrA kiyaa| isa caumAse meM duSTa prakRti mleccha logoM ne mahAvIra ko bahuta upasarga kiye| .... gozAlaka kA parivartavAda : mleccha deza se vihAra kara mahAvIra siddhArthapura Aye aura siddhArthapura se kUrmagrAma ko cle| gAMva se thor3I dUra rAste meM eka tilakA paudA thaa| gozAlaka ne pUchA - 'svAmI! yaha tilakA paudA phalegA yA nahIM?' 'prabhu ne uttara diyA -'he bhadra! yaha paudA phalegA aura dUsare sAta phUloM ke jIva haiM ve isa paude kI phalI meM sAta tila rUpa meM jnmeNge|' gozAlaka ne mahAvIra svAmI kI vANI ko mithyA karane ke lie usa praude ko ukhAr3a kara dUsarI jagaha rakha diyaa| usI samaya kisI devatA ne mahAvIra kI vANI satya karane ke lie pAnI brsaayaa| mahAvIra svAmI aura gozAlaka kUrmagrAma cale gye| jAtA hai? unhoMne kahA - 'musAphira be phAyadA gAliyAM kyoM detA hai?' gozAlaka bolA - 'maiMne to saccI bAta kahI hai| kyA tuma mleccha aura bada zakala nahIM ho?' isase gavAle nArAja hue aura unhoMne use bAMdhakara eka jhAr3I meM DAla diyaa| dUsare musAphiroM ne dayA kara usake baMdhana khole| 1. aba taka ke saba praznoM kA javAba siddhArtha devane diyA thaa| isa prazna kA uttara svayaM mahAvIra ne diyaa| 2. bhagavatI sUtra meM aura Avazyaka sUtra meM 'kisI devatA ne pAnI barasAyA' aisA ullekha nahIM hai| unameM usI samaya pAnI barasanA likhA hai| ; zrI mahAvIra caritra : 238 : Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tila kA paudA kisI gAya ke paira se jamIna meM ghusa gayA aura dhIre-dhIre vaha punaH paude ke rUpa meM AyA aura usakI phalI sAtoM puSpoM ke jIva tila rUpa meM utpanna hue| kUrmagrAma se vihAra kara prabhu jaba vApisa siddhArthapura cale taba rAste meM tilake paudevAlI jagaha aayii| vahAM gozAlaka ne kahA - 'prabhu, Apane kahA thA ki tila kA paudA phira ugegA aura phUloM ke sAta tila hoMge; magara aisA to nahIM huaa|' mahAvIra bole - 'huA hai|' taba gozAlaka ne paudA jAkara dekhA aura usakI phalI tor3I to usameM se sAta nikle| taba gozAlaka ne parivartavAda' ke siddhAMta ko sthira kiyaa| gozAla ko tejolezyA prApti kI vidhi batAyI : prabhu jaba kUrmagrAma pahuMce taba vahAM eka vaizikAyana nAma kA tapasvI 1. jisa zarIra se jIva maratA hai punaH usImeM utpanna hotA hai| isa taraha ke siddhAMta ko parivartavAda kahate haiN| 2. caMpA aura rAjagRha ke bIca meM eka mobara nAma kA gAMva thaa| usameM gozaMkhI nAmaka kuNbI rahatA thaa| vaha saMtAna hIna thaa| gobara gAMva ke pAsa hI eka kheTaka gAMva thaa| luTeroM ne use lUTa liyaa| gAMva ke kaI logoM ko mAra ddaalaa| vezakA nAma kI eka thor3e hI dina kI prasutA suMdara strI ko bhI ve pakar3akara le cle| bacce ko lekara vaha jaldI nahIM cala sakatI thI, isalie luTeroM ne bacce ko rAste meM eka jhAr3a ke nIce rakha diyA aura vezakA ko caMpAnagarI meM eka vezyA ke ghara beca diyaa| thor3e dinoM meM vaha eka prasiddha vezyA ho gyii| lar3ake ko gozaMkI ne le jAkara bacce kI taraha paalaa| jaba vaha javAna huA taba ghI kI gAr3I bharakara caMpA meM becane ke lie aayaa| zahara meM vezyA ke ghara jAne kI icchA huii| usane vezakA ke yahAM jAnA sthira kiyaa| rAta ko jaba vaha calA taba rAste meM usake paira pAkhAne se bhara gaye, to bhI vaha vApisa na phiraa| Age usane eka gAya bachar3e ko khar3A dekhaa| ye usake kula devatA the jo use adharma se bacAne ke lie Aye the| javAna ne paira kA pAkhAnA bachar3e ke zarIra se poNchaa| bachar3A bolA - 'mAtA! vaha adharmI mere zarIra para viSTA poMcha rahA hai|' gAya ne javAba diyA - 'yaha mahAna adharmI apanI mAM ke sAtha bhoga karane jA rahA hai|' yuvaka ko acaraja huaa| usane vezyA ko jAkara usakA asalI hAla puuchaa| vezyA ne btaayaa| phira usane Akara kuNbI ko puuchaa| kuNbI ne bhI : zrI tIrthaMkara caritra : 239 : Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyA huA thA aura madhyAhna kAla meM, donoM hAtha UMcekara sUryamaMDala ke sAmane dRSTi sthira kara AtApanA le rahA thaa| vaha dayAlu aura samatA bhAvavAlA bhI thaa| dhUpa kI tejI ke kAraNa bIca-bIca meM usake sira se jae~ khira par3atI thI, unheM uThAkara vaha vApisa apane sira meM rakha letA thaa| kautukI gozAlaka ne jAkara use kahA - 'he tApasa! tUM muni hai, yA munIka (pAgala) hai yA jUoM kA palaMga hai?' tApasa kucha na bolaa| isase dUsarI, tIsarI aura cauthI bAra usake aisA kahane para use gussA AyA aura usane gozAlaka para tejolezyA rkhii| mahAvIra ne dayAkara ke usako zIta lezyA se bacA liyaa| gozAlaka ne pUchA - 'bhagavan! tejo lezyA kaise prApta hotI hai?' mahAvIra svAmI ne uttara diyA - 'he gozAlaka! jo manuSya niyama karake chaTTha kA tapa karatA hai aura eka muTThI ur3ada ke bAMkale aura eka cullU jala se pAraNA karatA hai| isa taraha jo cha: mahIne taka lagAtAra chaMTTa kA tapa karatA hai, use tejo lezyA kI labdhi prApta hotI hai|' __kUrmagrAma se vihAra kara prabhu siddhArthapura aaye| gozAlaka yahAM se tejolezyA prApta karane ko tapa karane ke lie zrAvastI nagarI calA gyaa| mahAvIra svAmI siddhArthapura se vihAra kara vaizAlI aaye| yahAM siddhArtha kSatriya ke mitra zaMka gaNarAja ne saparivAra Akara prabhu ko vaMdanA kii| vaizAlI se vihAra kara mahAvIra svAmI vANIjaka gAMva ko cle| rAste meM maMDikIkA nAma kI eka nadI AtI hai| use eka naukA meM baiThakara pAra kiyA. utarate samaya usane Apase kirAyA maaNgaa| prabhu ke pAsa kirAyA kahAM thA? isalie nAvika ne unheM roka rkhaa| zaMkha gaNarAja ke bhAnaje citra ne Apako chudd'aayaa| Apa vANIjaka gAMva meM phuNce| vahAM AnaMda nAmaka eka zrAvaka rahatA thaa| vaha niyamita chaTTa tapa karatA thA aura utkRSTa zrAvakadharma pAlatA thaa| isase usako avadhijJAna ho gayA thaa| usane Akara prabhu kI vaMdanAstuti kii| use sahI sahI bAteM btaayii| isase usakA mana udAsa ho gayA aura vaha tapa karane nikala gyaa| phiratA phiratA vaha usa dina kUrmagrAma meM AyA thaa| usakI mAtA kA nAma vezikA thA isIse vaha vaizikAyana ke nAma se prasiddha huaa| bhagavatI sUtra, vizeSAvazyaka aura kalpasUtra meM isakA nAma vaizyAyana likhA hai| : zrI mahAvIra caritra : 240 : Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvastI nagarI meM dasavAM caumAsA : vANijaka gAMva se vihAra kara prabhu zrAvastI nagarI meM Aye aura cAturmAsa vahIM bitaayaa| cAturmAsa pUrA hone para prabhu sAnuyaSTika gAMva aaye| vahAM bhadrA, mahAbhadrA aura sarvatobhadrA nAmaka pratimAe~ aMgIkAra kii| aura pAraNA kiye binA tInoM pratimAeM kii| phira pAraNA karane AnaMda nAmaka gRhastha ke ghara gye| vahAM usakI bahulA nAma kI dAsI bAsI anna pheMkane vAlI thii| prabhu ko dekhakara usane kahA - 'he sAdho! tumheM yaha anna kalpatA hai?' mahAvIra ne hAtha laMbe kiye| dAsI ne vaha anna hAtha meM rakha diyaa| prabhu ne use khaayaa| devatAoM ne pAMca divya prakaTa kiye| vahAM ke rAjA ne bahulA ko dAsIpana se mukta kiyaa| saMgama devakRta 20 upasarga : sAnuyaSTika gAMva se vihAra kara mahAvIra mlecchoM se bharI huI drar3ha bhUmi meM aaye| vahAM per3hAlA nAmaka gAMva ke pAsa per3hAlA nAmaka udyAna ke polAsa nAmaka caitya meM eka zilA paraM, aTThama tapa sahita eka rAtri kI pratimA se rhe| usa samaya saudharmendra ne mahAvIra svAmI ko namaskAra kara unake dhairya kI 1. vizeSAvazyaka meM isa gAMva kA nAma sAnulaSTha likhA hai| 2. ina pratimAoM ko aMgIkAra karane kI vidhi yaha hai - 1. bhadrA-cha8 kA tapa kare, eka pudgala para dRSTi sthira kre| pahale dina dinabhara pUrva kI tarapha muMha rakhe, pahalI rAta rAtabhara dakSiNa kI tarapha muMha rakhe; dUsare dina dinabhara pazcima kI tarapha mukha rakhe aura dUsarI rAta rAtabhara uttara kI tarapha mukha rkhe| 2. mahAbhadrAisameM dazama tapa (cAra upavAsa) kre| eka pudgala para najara rkhe| pahale dina dinarAta pUrva kI tarapha muMha rakhe, dUsare dina dinarAta dakSiNa kI tarapha muMha rakhe, tIsare dina dinarAta pazcima kI tarapha muMha rakhe aura cauthe dina dinarAta uttara kI tarapha muMha rkhe| 3. sarvato bhadrA - isameM bAvIzama (dasa upavAsa) kA tapa kre| isameM dasa dina rAta taka pratidina eka-eka dizA kI tarapha muMha rkhe| ATha dizAoM meM eka pudgala para dRSTi rkhe| urddha aura adho dizAvAle dina urddha aura adho pudgala para dRSTi rkhe| : zrI tIrthaMkara caritra : 241 : Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazaMsA kii| saMgama nAma kA eka deva usako na saha skaa| usane mahAvIra svAmI ko dhyAna se cyuta karanA sthira kiyaa| usane 18 pratikUla aura 2 anukUla upasarga kiye| pratikUla upasarga ye hai| 1. dhUla kI bAriza barasA kara unako usameM Dubo diyaa| 2. sUI ke samAna tIkSNa mukhavAlI kIDiyA mahAvIra ke zarIra para lagA ... dii| unhoMne zarIra ko chalanI banA diyaa| 3. pracaMDa DAMsa paidA kiye| unake kATane se mahAvIra svAmI ke zarIra meM se gAya ke dUdha jaisA rakta nikalane lgaa| 4. 'uNholA'' paidA kiiN| ve prabhu ke zarIra para aisI cipakaM gayI ki sArA zarIra uNholAmaya ho gyaa| 5. bicchU paidA kiye| unhoMne tIkSNa DaMkha maare| . 6. nakula (nyole) paidA kiye| unhoMne mAMsa kaattaa| 7. bhayaMkara sarpa paidA kiye| unhoMne cAroM tarapha se lipaTakara zarIra koM kasa liyA aura phira phana mAranA AraMbha kiyaa| 8. cUhe paidA kiye| ve prabhu ke zarIra ko kATakara usa para pezAba karane lge| . 6. madonmatta hAthI paidA kiyaa| usane sUMDa meM pakar3a pakar3akara mahAvIra ko uchaalaa| 10. hathinI paidA kii| usane bhI bahuta prahAra kiye| 11. phira usane eka bhayaMkara pizAca kA rUpa dhAraNa kiyaa| 12. phira usane vAgha kA rUpa dhraa| 13. prabhu ke mAtA pitA paidAkara, unase karuNa vilApa kraayaa| 14. phira eka chAvanI bnaayii| usameM se logoM ne mahAvIra svAmI ke pairoM ke bIca meM Aga jalAyI aura donoM pairoM para bartana rakhakara rasoyI bnaayii| 15. phira eka cAMDAla bnaayaa| usane prabhu ke zarIra para nocakara khAnevAle pakSI chodd'e| unhoMne prabhu ke zarIra ko naucaa| 1. eka prakAra kI kiidd'ii| gujarAtI meM isako ghImela kahate haiN| : zrI mahAvIra caritra : 242 : Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. pracaMDa pavana claayaa| usase prabhu maMdira meM havA ke bhayaMkara jhapAToM se idhara se udhara ur3a ur3akara TakarAne lge| 17. vaMToliyA' pavana claayaa| isase cAka para jaise miTTa kA piMDa phiratA hai vaise mahAvIra ghuume| 18. hajAra bhAra kA eka kAlacakra banAyA aura use mahAvIra ke sara para DAlA isase mahAvIra ghuTanoM taka jamIna meM dhaMsa gye| jaba ina pratikUla upasargoM se mahAvIra svAmI vicalita nahIM hue to usane do anukUla upasarga kiye| 16. usane suMdara prAtaHkAla kiyaa| devatA kI Rddhi batAyI aura vimAna __ meM baiThakara kahA - 'he maharSi! maiM tumase prasanna huuN| jo mAMgo so duuN| svarga, mokSa yA cakravartI kA raajy| jo cAhie so mAMga lo|' 20. eka hI samaya meM chahoM Rtue~ prakaTa kI; phira jagamanamohaka devAMganAe~ banAyI, hAva, bhAva, kaTAkSa se unako vicalita karane kA yatna kiyaa|2. isa taraha rAtabhara upasarga sahana karane ke bAda prabhu bAluka gAMva kI tarapha cle| rAste meM saMgama ne pAMca sau cora paidA kiye aura bahutasA retA brsaayaa| calate samaya prabhu ke paira piMDaliyoM taka retA meM ghusate jAte the aura cora prabhu ko 'mAmA', 'mAmA' karate itane jora se sIne se cimaTAte the ki agara sAmAmya.zarIra hotA to cUra cUra ho jaataa| . isI taraha usane cha: mahIne taka aneka taraha ke upasarga kiye| vizeSa Avazyaka ke aMdara saMgama ne chaH mahIne taka kyA kyA upasarga kiye aura mahAvIra svAmI ne kahAM kahAM vihAra kiyA usakA ullekha hai| hama usakA anuvAda yahAM dete haiN| 1. cakra kI taraha phirAnevAlA vAyu, bhUtiyA pavana 2. vizeSAvazyaka meM yaha parisaha nahIM hai| isakI jagaha unnIsavAM aura unnIsaveM kI jagaha saMvartaka vAyu kA calAnA likhA hai| kalpasUtra meM unnIsavAM aura bIsavAM bIsaveM meM haiM aura unnIsaveM meM likhA hai - 'prabhAta karake saMgama ne mahAvIra ko kahA ki saverA ho jAne para bhI, isa taraha dhyAna meM kahAM taka rhoge|' : zrI tIrthaMkara caritra : 243 : Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bhagavAna bAlukA gAMva meM pahuce aura gocarI gye| vahAM usane prabhu ko kANAkSI rUpa-kAnA-banA diyA, vahAM se subhoma gAMva gaye, vahAM hAtha pasAra ke mAMganevAle banAye, vahAM se sukSetra gAMva gye| vahAM viTakA (naTakA) rUpa banA diyaa| malaya gAMva gye| vahAM pizAca kA rUpa btaayaa| hastizIrSa gAMva gaye vahAM unakA zivarUpa(?) banAyA phira prabhu masANa meM jAkara rhe| vahAM saMgama ne haMsI kI aura iMdra ne Akara sukhasAtA puuchii| prabhu tosaliyA gAMva gye| vahAM kuziSya kA rUpa dharakara saMgama ne eka seMgha lgaayii| logoM ne inheM pakar3akara pITanA AraMbha kiyaa| ghara meM mahAbhUti nAma ke iMdrajAlie ne prabhu ko pahacAnakara chudd'aayaa| mosalI gAMva gye| vahAM bhI saMgama ne ziSya bana saMgha lgaayii| siddhArtha ke mitra sumAgadha ne unheM chudd'aayaa| punaH tosalI gAMva meM gye| vahAM cora samajhakara pakar3e gye| loga rassI se bAMdhakara jhAr3a para laTakAne lge| sAta bAra rassI TUTa gyii| isase nirdoSa samajhakara chor3a diyaa| vahAM se siddhArthapura gye| vahAM bhI cora samajhakara pakar3e gye| vahAM kauzika nAmaka ghor3e ke vyApArI ne prabhu ko chudd'aayaa|' isa taraha chaH mahIne taka aneka upasarga karake bhI jaba saMgama prabhu ke mana ko kSubdha na kara sakA taba usane lAcAra hokara prabhu se kahA - 'he kSamAnidhi! Apa mere aparAdha kSamA kIjie aura jahAM icchA ho vahAM niHzaMka hokara vihAra krie| gAMva meM jAkara nirdoSa AhArapAnI liijie|' mahAvIra svAmI bole - 'hama niHzaMka hokara hI icchAnusAra vihAra karate haiN| kisIke kahane se nhiiN|' phira saMgama devaloka meM calA gyaa| iMdra ne use devaloka se nikAla diyaa| prabhu gokula gAMva meM gye| vatsapAlikA nAma kI gavAlina ne prabhu ko paramAnna se pratilAbhita kiyaa| vahAM se vihAra kara pramu AlamikA nagara gye| vahAM hari nAma kA vidyutkumAroM kA iMdra prabhu ko namaskAra karane AyA aura namaskAra kara bolA-'he nAtha! Apane jo upasarga sahe haiM unheM sunakara hI hama kAMpa uThate haiN| sahana karanA to bahuta dUra kI bAta hai| aba Apako, thor3e upasarga aura sahana karane ke bAda kevalajJAna prApta hogaa|' : zrI mahAvIra caritra : 244 : Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AlabhikA se vihAra kara mahAvIra zvetAMbI nagarI meM aaye| vahAM harisaha nAmaka vidyutkumArendra vaMdanA karane aayaa| vetAMbI se vihAra kara prabhu zrAvastI nagarI meM aaye| vahAM pratimA dhAraNakara rhe| usa dina loga svAmI kArtikeya kI mUrti kI bar3I dhUmadhAma ke sAtha pUjA arcA aura rathayAtrA karanevAle the| yaha bAta zakrendra ko acchI na lgii| isalie usane mUrti meM praveza kiyA aura calakara prabhu ko vaMdanA kii| bhakta logoM ne bhI mahAvIra svAmI ko, svAmI kArtikeya kA ArAdhya samajhakara unakI mahimA kii| .. ____ zrAvastI se vihArakara prabhu kauzAMbI nagarI meM aaye| vahAM sUrya aura caMdramA ne apane vimAnoM sahita Akara prabhu ko vaMdanA kii| kauzAMbI se vihAra kara aneka sthaloM meM vicaraNa karate hue prabhu vArANasI (banArasa) phuNce| vahAM zakrendra ne Akara prabhu ko vaMdanA kii| vahAM se rAjagRhI pdhaare| vahAM IzAnendra ne Akara vaMdanA kii| rAjagRhI se vihArakara prabhu mithilApurI phuNce| vahAM rAjA janaka ne aura dharaNendra ne Akara prabhu.ko vaMdanA kii| vaizAlI meM gyArahavAM caumAsA. :... mithilApurI se vihAra kara mahAvIra svAmI vaizAlI Aye aura gyArahavAM caumAsA vahIM bitaayaa| vahAM unhoMne samara nAma ke udyAna meM, baladeva ke maMdira ke aMdara cAra mAsakSamaNa kara pratimA dhAraNa kii| bhUtAnaMda nAmaka nAgakumArendra ne Akara prabhu ko vaMdanA kii| vaizAlI meM jinadatta nAma kA eka nagara seTha thaa| usakI saMpatti calI jAne se vaha jIrNaseTha' ke nAma se prasiddha ho gayA thaa| vaha hamezA mahAvIra svAmI ke darzana karane AtA thaa| usake mana meM yaha abhilASA thI ki prabha ko maiM apane ghara para pAraNA karAUMgA aura dhanyajIvana houuNgaa| caumAsA samApta huaa| prabhu ne dhyAna tjaa| jIrNaseTha ne prabhu ko bhakti sahita vaMdanAkara vinatI kI - 'prabho! Aja mere ghara pAraNA karane pdhaarie|' phira usane ghara jAkara nirdoSa AhArapAnI taiyAra karA prabhu ke Ane kI, daravAje para khar3e hokara pratikSA AraMbha kii| : zrI tIrthaMkara caritra : 245 : Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhu to kisI kA nimaMtraNa grahaNa nahIM krte| kAraNa, nimaMtraNa grahaNa karanA mAno uddiSTa-apane liye banAyA huA - AhAra grahaNa karanA hai| sAdhu kabhI apane liye banAyA huA AhAra-pAnI nahIM lete| sAdhu-AcAra ke kaThora niyama para calane vAle mahAvIra svAmI bhalA kaba jIrNa seTha ke ghara jAnevAle the? ... samaya para prabhu AhAra ke lie nikale aura phirate hue navIna seTha ke ghara phuNce| seTha dhanAMdha thaa| vaha kisI kI paravAha nahIM karatA thaa| magara usa samaya kisI sAdhu ko ghara se lauTA denA bahuta burA samajhA jAtA thA isalie usane apanI dAsI ko kahA - 'isako bhIkha dekara tatkAla hI yahAM se vidA kara!' vaha lakar3e ke bartana meM ur3ada ke ubAle hue bAkale le aayii| aiSaNIyanirdoSa AhAra samajhakara prabhu ne use grahaNa kiyaa| devatAoM ne usake ghara paMca divya prakaTa kiye| loga usakI prazaMsA karane lge| vaha mithyAbhimAnI kahane lagA ki, maiMne khuda prabhu ko paramAnna se pAraNA karAyA hai| jIrNaseTha prabhu ko AhAra karAne kI bhAvanA se bahuta dera taka khar3A rhaa| usake aMtaHkaraNa meM zubha bhAvanAe~ uTha rahI thii| usI samaya usane AkAza meM hotA huA duMdubhi nAda sunaa| 'ahodAMna! ahodAna!' kI dhvani se usakI bhAvanA bhaMga huii| use mAlUma huA ki, prabhu ne navIna seTha ke yahAM pAraNA kara liyA hai| usakA jI baiTha gayA aura vaha apane durbhAgya kA vicAra karane lgaa| 1. mahAvIra svAmI ke vihArakara jAne ke bAda pArzvanAtha bhagavAna ke eka kevalI ziSya aaye| unase rAjA ne aura nagarajanoM ne Akara vaMdanA kI aura pUchA - 'he bhagavana! isa zahara meM sabase adhika puNya upArjana karanevAlA kauna hai? kevalI ne uttara diyA - 'jIrNa seTha sabase adhika puNya paidA karanevAlA hai|' rAjA ne pUchA - 'prabhu ko pAraNA to navIna seTha ne karAyA hai aura adhika puNya jIrNaseTha ne kaise paidA kiyA?' kevalI ne javAba diyA - 'bhAva se to jIrNa seTha ne hI pAraNA karAyA hai aura isIse usane acyuta devaloka kA Ayu bAdhA hai| navIna seTha ne bhAvahIna, dAsI ke dvArA AhAra diyA hai; paraMtu tIrthaMkara ko AhAra diyA hai isalie isa bhava ke lie sukhadAyaka vasudharAdi paMca divya isake yahAM prakaTa hue haiN|' yaha zubha bhAvoM se aura zubha bhAvarahita arihaMta ko pAraNA karAne kA phalA : zrI mahAvIra caritra : 246 : Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaizAlI meM vihArakara prabhu aneka sthAnoM meM bhramaNa karate hue susumArapura meM Aye aura aSTama tapa sahita eka rAtri kI pratimA dhAra azoka khaMDa nAmaka udyAna meM azoka vRkSa ke nIce sthita hue| yahAM camarendra ne prabhu kI zaraNa meM Akara apanA jIvana bcaayaa| dUsare dina pratimA tyAgakara kramazaH vihAra karate hue prabhu bhogapura nAma ke nagara meM aaye| usI gAMva meM mAhendra nAma kA koI kSatriya rahatA thaa| use prabhu ko dekhakara IrSyA huii| vaha unheM lakar3I lekara mArane claa| usI samaya vahAM sanatkumArendra AyA thaa| usane mAhendra ko dhmkaayaa| phira vaha prabhu ko vaMdana kara calA gyaa| bhogapura se vihAra kara prabhu naMdI gAMva aura meDhaka gAMva hokara kozAMbI nagarI meM aayaa| usa dina poSa vadi ekama kA dina thaa| prabhu ne bhISaNa niyama liyA - kaThora abhigraha kiyA, koI satI rAjakumArI ho, kisI kA dAsIpana use milA ho, usake pairoM meM ber3I ho, sira muMDA huA ho, sUpa meM ur3ada ke bAkale lekara, rotI huI eka paira dehalIja ke aMdara aura eka bAhara rakhe hue mujhe AhAra dene ko taiyAra ho usIse maiM AhAra luuNgaa| AhAra ke lie phirate hue karIba cha: mahIne gujara gaye taba prabhu kA abhigraha pUrA huaa| unhoMne binA AhAra cha: mahIne meM pAMca dina rahe taba jyeSTha sudi 11 ke dina, 1. bibhela nAmaka gAMva meM eka dhanika rahatA thaa| usane lakSmI kA tyAgakara bAlatapa kiyaa| usake prabhAva se, marakara vaha camaracaMcA nagarI meM eka sAgaropama kI AyuvAlA. iMdra huaa| usane avadhi jJAna se apane se adhika vaibhavazAlI aura sattAdhArI zakendra ko dekhaa| isa para camarendra ko IrSyA huii| vaha zakendra se lar3ane saudharma devaloka meM gyaa| zakendra ne usa para vajra claayaa| vajra ko Ate dekha camarendra bhaagaa| vajra ne usakA pIchA kiyaa| zakendra bhI usake pIche claa| camarendra laghu rUpa dhArakara prabhu ke pairoM ke bIca meM chipa gyaa| zakendra ne apane vajra ko pakar3a liyA aura camarendra ko prabhu-zaraNAgata samajhakara kSamA kara diyaa| 2. yaha miti posa vadi 1 se cha: mahIne meM pAMca dina kama yAnI pAMca mahIne aura paccIsa dina kI ginatI kara likhI gayI hai| : zrI tIrthaMkara caritra : 247 : Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ur3ada ke bAkaloM se pAraNA kiyaa|' devatAoM ne vasudhArAdi paMca divya prakaTa kiye| ___ kozAMbI se vihAra kara prabhu sumaMgala nAma ke gAMva meM aaye| vahAM sanatkumArendra ne Akara prabhu ko vaMdanA kii| . sumaMgala gAMva se prabhu satkSetra gAMva aaye| vahAM mAhendra kalpa ke iMdra ne Akara prabhu ko vaMdanA kii| satkSetra se prabhu pAlaka gAMva gye| vahAM bhAyala nAma kA koI baniyA yAtrA karane jAtA thaa| usane prabhu ko Ate dekhA aura apazakuna samajha kruddha ho talavAra nikaalii| siddhArtha deva ne usakI talavAra se usIko mAra ddaalaa| 1. caMpA nagarI meM dadhivAhana rAjA thaa| usakI rAnI dhAriNI kI kokha se eka rUpavAna aura guNavatI kanyA jnmii| usakA nAma vasumati rakhA gyaa| kozAMbI kA rAjA zatAnIka thaa| usakI rAnI mRgAvatI pUrNa dharmAtmA thii| eka bAra kisI kAraNa se zatAnIka ne caMpA nagarI para car3hAyI kii| dadhivAhana hAra gyaa| zahara lUTA gyaa| rANI dhAriNI. aura usakI kanyA vasumatI ko eka sainika pakar3a le gyaa| rAste meM sainika kI kudRSTi dhAriNI para pdd'ii| dhAriNI ne prANa dekara apanI Abaru bcaayii| vasumatI kozAMbI meM becI gyii| dhanavAha seTha usako kharIdakara apane ghara le gyaa| use putrI kI taraha pAlane kI apanI seThAnI ko hidAyata kii| vasumatI kI vANI caMdana ke samAna zItalatA utpanna karanevAlI thii| isase seTha ne usakA nAma caMdanabAlA rkhaa| isI nAma se vaha saMsAra meM prasiddha huii| jaba caMdanabAlA bar3I huI, yauvana kA vikAsa huA, saundarya se usakI deha kuMdanasI camakane lagI taba mUlA ko IrSyA huii| seTha kA caMdanabAlA para vizeSa heta dekhakara use vahama bhI huaa| usane eka dina, jaba dhanAvaha kahIM calA gayA thA, caMdanabAlA ko pakar3akara usakA sira muMDavA diyA aura usake pairoM meM ber3I DAlakara use gupta sthAna meM kaida kara diyaa| dhanAvaha ne vApisa AyA taba caMdanabAlA kI talAza kii| mUlA makAna baMdakara kahIM calI gayI thii| naukaroM ne seTha ke dhamakA ne para caMdanabAlA kA patA btaayaa| seTha ne use bAhara nikaalaa| khAne ko usa samaya ubale hue ur3ada ke bAkale rakhe the, ve eka sUpa meM DAlakara use diye aura dhanAvaha luhAra ko bulAne gyaa| caMdanabAlA dahalIja meM khar3I ho kisI atithi kI pratIkSA karane lgii| usI samaya mahAvIra svAmI A gaye aura apanA abhigraha pUrA huA samajha bAkuloM se pAraNA kiyaa| [noTa - isakI vistRta aura suMdara kaMthA graMthabhaMDAra mATuMgA dvArA prakAzita 'strIratna' nAmaka pustaka meM pddh'ie|] / : zrI mahAvIra caritra : 248 : Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMpAnagarI meM bArahavAM caumAsA : pAlaka gAMva se vihAra kara prabhu caMpAnagarI meM Aye aura bArahavAM caumAsA vahI liyaa| vahAM svAtidatta nAmaka kisI brAhmaNa kI yajJazAlA meM cAra mAsakSamaNa kara rhe| vahAM pUrNabhadra aura mANibhadra nAma ke do maharddhika yakSa Akara prabhu kI pUjA kiyA karate the| svAtidatta ne socA, jinakI devatA Akara pUjA karate haiM, ve kucha jJAna jarUra rakhate hoNge| isalie usane Akara prabhu se jIva ke saMbaMdha meM prazna kiye aura saMtoSaprada uttara pAkara svAtidatta prabhu kA bhakta bana gyaa| kAnoM meM kIleM Thokane kA upasarga : caMpAnagarI se vihAra kara prabhu jRMbhaka, mer3haka gAMva hote hue SaNmAni gAMva aaye| vahAM gAMva ke bAhara kAyotsarga karake rhe| usa samaya, vAsudeva ke bhava meM zayyApAlaka ke kAna meM tapAyA huA zIzA DAlakara jo asAtA vedanIya karma upArjana kiyA thA vaha udaya meM aayaa| zayyApAlaka kA vaha jIva isI gAMva meM gavAlA huA thaa| vaha usa dina prabhu ke pAsa bailoM ko chor3akara gAyeM dohane gyaa| mahAvIra to dhyAna meM lIna the| ve kahAM bailoM kI rakhavAlI karate? baila jaMgala meM nikala gye| gavAle ne vApisa Akara pUchA'mere baila kahAM haiM?' koI javAba nhiiN| 'are kyA baharA hai ?' koI javAba nhiiN| 'are adhama! kAna hai yA phUTa gaye haiM?' koI javAba nhiiN| 'Thahara maiM tujhe barAbara baharA banA detA huuN|' kahakara vaha gayA aura 'zarakaTa' 1 kI sUkhI lakar3I kATakara laayaa| usako chIlakara bArIka kIleM banAyI aura phira unheM mahAvIra svAmI ke donoM kAnoM meM Thoka diiN| paraMtu kSamA ke dhAraka mahAvIra ne usa para jarA sA bhI krodha na kiyaa| ve isa taraha AtmadhyAna meM lIna rahe mAnoM kucha huA hI nahIM hai| kAnoM se bAhara nikalA huA jo bhAga thA use bhI usane kATa DAlA, jisase kIleM AsAnI se na nikala ske| gavAlA calA gyaa| SaSmAni se vihAra kara prabhu madhyama apApA nagarI meM Aye / aura siddhArtha nAmaka vaNika ke ghara gocarI ke lie gye| vahAM usane prabhu ko 1. isase tIra banate haiN| : zrI tIrthaMkara caritra : 249 : Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhAra pAnI se, bhaktisahita pratilAbhita kiyaa| usa samaya siddhArtha kA kharaka nAma kA eka vaidya mitra mojUda thaa| usane prabhu ke utare cahere ko dekhakara roga kA anumAna kiyA aura jAMca karane para kAnoM kI kIle mAlUma huii| usane siddhArtha ko yaha bAta khii| usane prabhu kA ilAja karane kI tAkIda kii| prabha to AhArapAnI kara cale gaye aura udyAna meM jAkara dhyAnarata hue| kharaka vaidya aura siddhArtha seTha do saMDAsiyA~ aura dUsarI jarUrI davAe~ aura AdamiyoM ko lekara prabhu ke pAsa gye| unhoMne prabhu ko eka droNI meM biThAkara AdamiyoM ke dvArA tela kI mAliza krvaaii| phira aneka manuSyoM se pakar3avAkara donoM tarapha se saMDAsiyoM se pakar3a kara kIleM khIMca lii| prabha ke mukha se sahasA eka cIkha nikala gyii| vaidya ne kAnoM ke.ghAvoM meM saMrohiNI nAmaka auSadha lagA dii| phira ve prabhu se kSamA mAMgakara cale gye| apane zubhAzayoM se aura zubha kAmoM se unhoMne devAyu kA baMdha kiyaa| . . ___ mahAvIra svAmI para yaha AkhirI parisaha thaa| parisahoM kA AraMbha bhI gavAle se huA aura aMta bhI gavAle se hI huaa| . prabhu ke kAnoM meM se jisa jaMgala meM kIle nikAlI gayI thI usakA nAma mahAbhairava huaa| kAraNa kIleM nikAlate samaya prabhu ke mukha se bhairavanAda (bhayAnaka AvAja) huaa| logoM ne usa jagaha eka maMdira bhI banavAyA thaa| vahAM se vihAra kara prabhu juMbhaka nAmaka gAMva ke pAsa aaye| aura vahAM RjupAlikA' nadI ke uttara taTapara zAmAka nAmaka kisI gRhastha ke kheta meM, eka jIrNa caitya ke pAsa zAlatarU ke nIce cha? tapa karake rahe aura utkaTikAsana se AtApanA karane lge| vahAM vijaya muhUrta meM, zukla dhyAna meM lIna mahAvIra svAmI kSapaka zreNI meM ArUr3ha hue aura unake cAra ghAti karmoM kA nAza ho gyaa| vaizAkha sudi 10 ke dina caMdra jaba hastottarA nakSatra meM AyA thA, dina ke cauthe pahara meM mahAvIra svAmI ko kevalajJAna utpanna haa| iMdrAdi devoM ne Akara kevala-jJAna-kalyANaka mnaayaa| yahAM 1. baMgAla meM pArasanAtha hila ke pAsa isa nAma kI eka nadI hai| 2. manuSya jaise gAya duhane baiThatA hai vaise baiThakara dhyAna karane ko utkaTikAsana kahate haiN| : zrI mahAvIra caritra : 250 : Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavasaraNa meM baiThakara prabhu ne dezanA dI; paraMtu vahAM koI virati pariNAmavAlA na huaa| yAnI kisIne bhI vrata aMgIkAra nahIM kiyaa| dezanA niSphala gyii| tIrthaMkaroM kI dezanA kabhI niSphala nahIM jAtI paraMtu mahAvIra svAmI kI yaha pahalI dezanA niSphala gyii| zAstrakAroM ne ise eka 1 Azcarya mAnA hai| mahAvIra svAmI para tIna kAraNoM se upasarga kiye gye| 2 1. zAstroM meM aise dasa Azcarya mAne gaye haiN| ve isa prakAra haiN| 2. tIrthaMkara kevalI ko pIr3A - eka bAra vihAra karate hue vIra prabhu zrAvastI nagarI meM smosre| usI samaya gozAlaka bhI vahAM aayaa| vaha kahatA thA 'maiM jina huuN|' mahAvIra svAmI ko gautama gaNadhara ne pUchA 'kyA yaha jina hai?' mahAvIra ne kahA 'nhiiN| vaha maMkha kA putra hai| mere pAsa cha: barasa taka mere ziSya kI taraha rahakara bahuzruta huA hai|' gozAlaka ko yaha bAta mAlUma huii| isase nArAja hokara usane mahAvIra para tejolezyA chodd'ii| isase mahAvIra ko cha: mahIne taka kaSTa uThAnA pdd'aa| tIrthaMkaroM ko kevalI hone ke bAda kabhI koI kaSTa nahIM uThAnA par3atA; paraMtu mahAvIra ko uThAnA par3A yaha eka Azcarya huaa| 2. garbha. haraNa - pahale kinhIM jinezvara kA garbha saMkramaNa nahIM huA; paraMtu mahAvIra kA huaa| yaha dUsarA Azcarya hai / 3. strI tIrthaMkara - tIrthaMkara hamezA puruSa hI hote haiM; paraMtu mallinAthajI strI tIrthaMkara hue| yaha tIsarA Azcarya hai| 4. niSphala dezanA - tIrthaMkaroM kA upadeza kabhI niSphala nahIM jaataa| magara mahAvIra svAmI kA gyaa| yaha cauthA Azcarya hai| 5. do vAsudevoM kA milanA - eka bAra nArada pAMDavoM kI patnI draupadI ke pAsa milane cale gye| nArada kA draupadI ne sammAna nahIM kiyaa| isase nArAja hokara dhAtakI khaMDa ke aparakaMkA ke rAjA padmottara ko draupadI ke rUpa kA varNana sunaayaa| padmottara deva kI sahAyatA se sotI huI draupadIM ko uThA le gyaa| kRSNa ko yaha bAta mAlUma huii| ve pAMDavoM sahita gaye aura padmottara ko harAkara draupadI ko le aaye| lauTate samaya unhoMne zaMkhanAda kiyaa| vahAM kapila vAsudeva thaa| usane bhI samudra kinAre Akara zaMkhanAda kiyaa| isa taraha do vAsudeva eka sthAna para ekatra hue| yaha pAMcavAM Azcarya hai| 6. sUrya aura caMdra kA AnA zrAvastI nagarI meM sUraja aura cAMda apane mUla vimAna sahita mahAvIra ke darzana karane Aye the| yaha chaTThA Azcarya hai| 7. yugaliyoM kA isa kSetra meM AnA kauzAMbI kA rAjA vIraka nAma ke julAhe kI vanamAlA nAma kI suMdara strI ko uThA le gyaa| julAhA duHkha aura krodha se pAgala sA -- -- : zrI tIrthaMkara caritra : 251 : Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasargoM ke kAraNa auraM kartA : 1. unakI mahattA kA nAza karane ke lie| inameM zUlapANI aura saMgama ina donoM devoM ke aura caMDakauzika ke upasarga haiN| 2. pUrvabhava kA vaira lene ke lie| inameM sudraSTrakA, vANavyaMtarI kA aura kAnoM meM kIleM ThokanevAle gavAla ke upasarga haiN| 3. vahama ke kaarnn| logoM ne, yaha samajhakara ki inhoMne hamArI amuka vastu dabA lI hai, ye kisI ke guptacara hai athavA inakA zakuna vanamAlA vanamAlA, pukAratA huA idhara udhara phirane lgaa| eka dina vaha rAjamahaloM meM isI taraha pukAratA huA gyaa| daivayoga se usI samaya rAjA aura vanamAlA ne use dekhA! donoM ko pazcAttApa huaa| aura usI samaya bijalI par3ane se ve mara gye| unakA maranA jAna, vIraka kA citta sthira huaa| vaha vairAgyamaya jIvana bitAne lgaa| rAjA aura vanamAlA marakara harivarSa kSetra meM yugaliyA jnme| vIraka bhI marakara vyaMtaradeva huaa| usane vibhaMgajJAna se isa yugala jor3I ko pahacAnA aura unako, naraka gati meM DAlane ke irAde se, isa kSetra meM le AyA aura unake zarIra va Ayu kama kara diye| unake nAma hari aura hariNI rkhe| unheM sapta vyasanoM meM lIna kiyaa| aura taba vaha apane sthAna para calA gyaa| hari aura hariNI vyasanoM meM tallIna mare aura naraka meM gye| isa taraha vIraka ne unase vaira liyaa| unake vaMza meM jo janme ve harivaMza ke khlaaye| . yugaliye na kabhI isa kSetra meM Ate haiM aura na unakI Ayu yA deha hI kama hote haiM; na ve naraka meM jAte haiM paraMtu ye bAteM huii| yaha sAtavAM Azcarya hai| 8. camareMdra kA sudharma devaloka meM jAnA - pAtAla meM rahanevAle asura kumAroM kA iMdra kabhI Upara nahIM jA sakatA paraMtu camareMdra gyaa| yaha AThavAM Azcarya hai| 9. utkRSTa avagAhanAvAloM kA eka samaya mokSa meM jAnA - utkRSTa avagAhanavAle 108 eka samaya meM mokSa nahIM jAte; paraMtu isa avasarpiNI meM RSabhadeva, bharata sivAya unake 99 putra aura bharata ke ATha putra aise 108 utkRSTa avagAhanavAle eka samaya meM mokSa gye| yaha navAM Azcarya hai| 10. asaMyamiyoM kI pUjA - AraMbha aura parigraha meM Asakta rahanevAloM kI kabhI pUjA nahIM hotI; paraMtu naveM aura dasaveM jinezvara ke bIca ke kAla meM huii| yaha dasavAM Azcarya hai| inameM se 9vAM RSabhadeva ke samaya meM, 7 vAM zItalanAthajI ke samaya meM, 5vAM zrIneminAthajI ke tIrtha meM, 3rA mallinAthajI ke tIrtha meM 10 vAM suvidhinAthajI ke tIrtha meM aura zeSa mahAvIra ke samaya meM ye saba Azcarya hue| (kalpasUtra se) : zrI mahAvIra caritra : 252 : Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azubha huA hai, inako pAnI meM DAlA, pakar3A yA pITane ko taiyAra hue yA piittaa| inameM gavAle kA, luhAra kA aura mlecchoM ke upasarga haiN| upasarga karanevAloM meM deva, manuSya aura tiryaMca sabhI haiN| ina upasargoM meM aneka upasarga aise haiM jinheM yadi mahAvIra prabhu cAhate to TAla sakate the| jaise mlecchoM ke upasarga aura caMDakauzika ke upsrg| upasarga, yadi zAMti se sahana kiye jAye to, karmoM kA nAza karane kA rAmabANa ilAja hai| isa bAta ko mahAvIra prabhu jAnate the, aura isalie unhoMne unakA AhvAna kiyA, zAMti se unheM sahA, apane karmoM ko kSaya kiyA, ve jagatvaMdya bane aura anaMta zAMti evaM sukha ke adhikArI bne| ___mahAvIra svAmI ne hamezA zubha manoyoga, zubha vacanayoga aura zubha kAyayoga se pravRtti kii| azubha mana, vacana aura kAya ke yogoM ko hamezA rokaa| kabhI aisA vicAra na kiyA jo dUsare ko hAni pahuMcAne kA kAraNa ho, kabhI aisA zabda na bole jisase kisI kA aMtaHkaraNa duHkhI ho aura kabhI zarIra ke kisI bhI aMga ko isa taraha kAma meM na lAye jisase ki choTe se choTe prANI ko bhI koI takalIpha phuNce| na kabhI bhayaMkara se bhayaMkara AghAta aura prANAMta saMkaTa ke sAmane hI unhoMne sira jhakAyA aura na kabhI svargIya pralobhana meM hI ve mugdha hue| ve sadA karmoM ko khapAne meM lIna rhe| bAraha barasa taka unhoMne binA zastra, binA kaSAya aura binA kisI icchA ke karma zatru se bhayaMkara yuddha kiyaa| sArI duniyA ko apanI aMguliyoM para nacAnevAle karmoM se yuddha kiyA, unheM harAyA aura vijetA bana mahAvIra khlaaye| kevalazrIne-jo ghAtikarmoM kI Ar3a meM khar3I thI-Age car3hakara unheM varamAlA phnaayii| ve AtmalakSmI ko prAptakara jagata kA upakAra karane ke lie samavasaraNa ke siMhAsana para jA biraaje| upamAe~ : mahAvIra svAmI ke guNoM kA upamAe~ dekara, bahuta hI suMdara varNana kalpasUtra meM kiyA hai| usakA anuvAda hama yahAM dete haiN| 1. jaise kAMse kA pAtra jala se nahIM lIMpA jAtA usI taraha ve bhI snehajala se na lIMpe gye| nirlepa rhe| : zrI tIrthaMkara caritra : 253 : Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 3. 4. 5. 6. kaluSatA - mana meM kisI taraha kI malinatA - na rakhanevAle hone se ve zarad Rtu ke - jala kI taraha nirmala hRdayI the| sage saMbaMdhiyoM kA yA karma kA mohaz2ala una para nahIM Thahara sakatA thA, isalie ve saMsAra-sarovara meM kamala ke samAna the| 8. kachuA jaise apane aMgoM ko chipAkara rakhatA hai, vaise hI unhoMne iMdriyoM ko chupAkara rakhA thA, isalie ve iMdriyagoptA the| geMDe ke jaise eka hI sIMga hotA hai vaise hI rAga dveSa hIna hone se geMDe ke sIMga kI taraha ekAkI the| parigraha rahita aura aniyata nivAsa hone se ve pakSI kI taraha svataMtra the| 7. 6. 10. jaise zaMkha raMga se nahIM raMgA jAtA vaise hI prabhu bhI kisI dunyavI raMga sena raMge gye| ve niraMjana rhe| 99. ve sabhI sthAnoM meM ucita rUpa se askhalita vihAra karate the aura saMyama meM askhalita vartate the, isalie ve jIva kI taraha askhalita gativAle the| ve deza, gAMva, kula Adi kisI ke bhI AdhAra kI icchA nahIM rakhate the, isalie ve AkAza kI taraha AdhArahIna nirAlaMbI the| kisI bhI eka jagaha para nahIM rahane se ve vAyu kI taraha baMdhana-hIna the| 14. 15. thor3AsA bhI pramAda nahIM karanevAle bhAraMDa pakSI kI taraha ve apramAdI the| 12. karma rUpI zatruoM ke lie ve gajarAja the| 13. svIkRta mahAvrata ke bhAra ko vahana karane ke lie ve vRSabha kI taraha parAkramI the| P parisahAdi pazuoM ke lie ve durgharSa siMha the| aMgIkAra kiye hue tapa aura saMyama meM dRr3ha rahane se aura upasarga rUpI jhaMjhAvAta se bhI calita na hone se vinizcala sumeru the| : zrI mahAvIra caritra : 254: Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. harSa aura viSAda ke kAraNa prApta hote hue bhI vikAra hIna hone se ve gaMbhIra sAgara the| 17. hareka ke aMtaHkaraNa ko zAMtipradAna karanevAlI bhAvanAvAle hone se ve saumya caMdramA the| 18. dravya se zarIra kI kAMti dvArA aura bhAva se ujjvala bhAvanA dvArA dedIpyamAna hone se ve prakhara sUrya the| 16. karmamala ke naSTa ho jAne se ve nirmala svarNa the| 20. zIta uSNAdi sabhI pratikUla aura anukUla parisahoM ko sahana karane se ve kSamAzIla pRthvI the| 21. jJAna aura taparUpI jvAlA se pradIpta ve jAjvalyamAna agni the| mahAvIra svAmI ne dIkSA lI usake bAda ve bAraha varSa chaH mahIne aura eka pakSa taka yAnI 4515 dina chaMdmastha rhe| itane samaya meM unhoMne 351 tapa kiye, 4165 dina nirAhAra rahe aura 350 dina anna jala grahaNa kiyaa| . unakA byorA hama nIce dete haiN| sabhI pAraNe ekalaThANe se kiye| pAraNoM kI saMkhyA tapoM ke nAma . | saMkhyA . * saba milAkara dinoM kI saMkhyA pUrNa chaH mAsI 180 pAMca dina kama 1 . 175 . cha: mAsI caumAsI... 1080 trimAsI 180 DhAI mAsI 150 dvi mAsI 360 DeDha mAsI mAsika 360 pAkSika 1080 52 m won | 60 : zrI tIrthaMkara caritra : 255 : Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 458 22-1 aTTama chaTTa bhadra pratimA mahAbhadra pratimA sarvatobhadra pratimA 351 41650 mahAvIra svAmI ke zAsana kI sthApanA :- .. mahAvIra svAmI ko kevalajJAna hone ke bAda pahale dina unhoMne jo dezanA dI vaha niSphala gyii| vahAM se vihAra kara prabhu apApA nAmaka nagara meM aaye| vahAM zahara ke bAhara mahasena vana meM devatAoM ne samavasaraNa kI racanA kii| battIsa dhanuSa UMce caityavRkSa ke tIna pradakSiNA de, 'tIrthAyanamaH' kaha ArhatI maryAdA ke anusAra pramu siMhAsana para biraaje| nara, deva, pazu sabhI apane apane sthAnoM para baitthe| phira mahAvIra svAmI ne saMsArasAgara se tairane kA mArga btaayaa| aneka bhavya logoMne usa mArga para calanA sthira kiyaa| unhIM dinoM somila nAma ke eka dhanika brAhmaNa ne apApA meM yajJa 1. tapa 229 haiM paraMtu pAraNe 228 hI hue haiN| isakA kAraNa yaha hai ki AkhirI cha? tapa kA pAraNA kevalajJAna hone bAda kiyA thaa| 2. pratimAoM meM do pAraNe adhika mAne gaye haiN| paraMtu aisA kiye binA dinoM kA hisAba nahIM baitthtaa| gujarAtI mahAvIra svAmI caritra ke lekhaka zrI naMdalAla lallubhAI ne bhI 350 pAraNe hI mAne haiN| yaha saMkhyA tIsa dina kA mahInA mAnakara dI gayI hai| 3. Ajakala yaha zaMkA svAbhAvika utpanna hotI hai ki, manuSya annajala ke binA jI kaise sakatA hai| bezaka nirbala manavAloM ke lie yaha bahuta kaThina bAta hai| jahAM eka bAra bhUkhA rahanA bhI bahuta kaThina mAlUma hotA hai vahAM itane upavAsoM kI kalpanA bhI kaise kI jA sakatI hai; paraMtu anya dharmoM ke graMtha aura vartamAna ke upavAsacikitsA zAstrI kahate haiM ki yaha koI kaThina bAta nahIM hai| : zrI mahAvIra caritra : 256 : Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraMbha kiyA thaa| yajJakarma karAne ke lie iMdrabhUti, agnibhUti Adi 11 vidvAna brAhmaNa Aye the| jisa samaya yajJa cala rahA thA usI samaya devatA mahAvIra svAmI ke darzana karane A rahe the| devatAoM ko dekha iMdrabhUti ne brAhmaNoM ko kahA - 'apane yajJa kA prabhAva to dekho ki, maMtrabala se khiceM hue devatA apane vimAnoM meM baiTha baiThakara cale A rahe haiN| ' magara devatA to yajJabhUmi ko chor3akara Age cale gye| taba bAhara se Aye hue eka manuSya ne kahA- 'zahara ke bAhara eka sarvajJa Aye hue haiN| deva unhIM ko vaMdanA karane aura unakA upadeza sunane jA rahe haiN| sarvajJa kA nAma sunate hI iMdrabhUti krodha se jala utthaa| vaha bolA- 'koI pAkhaMDI logoM ko ThagatA hogaa| maiM abhI jAkara usakI sarvajJatA kI pola kholatA huuN|' krodha se bharA huaa| iMdrabhUti samavasaraNa meM phuNcaa| magara mahAvIra kI saumya mUrti dekhakara usakA krodha ThaMDA ho gyaa| usake hRdaya ne pUchA 'kyA sacamuca hI ye sarvajJa hai?' usI samaya sudhAsI vANI meM mahAvIra bole'he vasubhUtisuta iMdrabhUti! Ao!' iMdrabhUti ko Azcarya huA - ye merA nAma kaise jAnate haiM? usake mannane kahA - tujhe kauna nahIM jAnatA hai? tUM to jagatprasiddha hai| - - 'itane hI meM jalada gaMbhIra vANI sunAyI dI - 'he gautama! tumhAre mana zaMkA hai ki, jIva hai yA nahIM?' apane hRdaya kI zaMkA batAnevAle ke sAmane iMdrabhUti kA mastaka jhuka gyaa| magara jaba mahAvIra ne zaMkA kA samAdhAna kara diyA taba to iMdrabhUti 1 eka dama mahAvIra ke caraNoM meM jA gire aura unhoMne apane 500 ziSyoM ke sAtha dIkSA le lii| 1. iMdrabhUti ke pitA kA nAma vasubhUti aura mAtA kA nAma pRthvI thaa| unakA gau 'gautama' thA aura janma magadha deza ke gobara gAMva meM huA thaa| inakI kula Ayu 92 varSa kI thii| ye 50 barasa gRhastha, 30 barasa chadmastha sAdhu aura 12 barasa kevalI rahe the| iMdrabhUti ke dUsare do bhAI aura the| unake nAma agnibhUti aura vAyubhUti the| ve bhI pIche se mahAvIra ke ziSya hue the| agnibhUti kI Ayu 74 barasa kI thii| ve 46 barasa gRhastha 12 chadmastha sAdhu aura 16 barasa kevalI. raheM the / vAyubhUti kI Ayu 70 barasa kI thii| ve 42 barasa taka gRhastha, 10 barasa taka chadmastha sAdhu aura 18 barasa taka kevalI the| : zrI tIrthaMkara caritra : 257 : Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iMdrabhUti ke choTemAI agnibhUti ne sunA ki iMdrabhUti mahAvIra kA ziSya ho gayA hai to use bar3A krodha aayaa| vaha bhI apane pAMca sau ziSyoM ko sAtha le mahAvIra ko parAsta karane gyaa| magara samavasaraNa meM pahuMcane para usakA dimAga bhI ThaMDA ho gyaa| mahAvIra bole - 'he agnibhUti! tumhAre mana meM zaMkA hai ki karma haiM yA nahIM?' agara karma ho to vaha pratyakSAdi pramANa se agamya aura mUrtimAna hai| jIva amUrta hai| amUrta jIva mUrtimAna karma ko kaise bAMdha sakatA hai?' . tumhArI yaha zaMkA nirmUla hai| kAraNa, atizaya jJAnI puruSa to karma kI sattA pratyakSa jAna sakate haiM; paraMtu tumhAre samAna chadmastha bhI anumAna se ise jAna sakate haiN| karma kI vicitratA se hI saMsAra meM asamAnatA hai| koI dhanI hai aura koI garIba; koI rAjA hai aura koI raiyata; koI mAlika hai aura koI naukara; koI nIroga hai aura koI rogii| isa asamAnatA kA kAraNa eka karma hI hai| agnibhUti ke hRdaya kI zaMkA miTa gayI aura ve bhI apane 500 ziSyoM ke sAtha mahAvIra ke ziSya ho gye| - 'mere donoM bhAiyoM ko harAnevAlA avazya sarvajJa hogA' yaha soca, vAyubhUti zAMta mana ke sAtha apane ziSyoM ke sAtha samavasaraNa meM gayA aura prabhu ko namaskAra kara baitthaa| mahAvIra bole - 'he vAyubhUti! tumheM jIva aura zarIra ke saMbaMdha meM bhrama hai| pratyakSAdi pramANa jise grahaNa nahIM kara sakate vaha jIva zarIra se bhinna kaise ho sakatA hai? jaise pAnI se budabudA uThatA hai aura vaha pAnI hI meM lIna ho jAtA hai vaise hI jIva bhI zarIra hI se paidA hotA hai aura usImeM lIna ho jAtA hai| magara tumhArI dhAraNA mithyA hai| kAraNa - yaha jIva deza se pratyakSa hai| icchA vagairA guNa pratyakSa hone se jIva svasaMvid hai yAnI usakA khuda ko anubhava hotA hai| jIva deha aura iMdriya se bhinna hai| jaba iMdriyAM naSTa ho jAtI haiM taba vaha iMdriyoM ke artha ko smaraNa karatA hai aura zarIra ko chor3a detA hai| __ vAyubhUti kA saMdeha jAtA rahA aura usane bhI apane 500 ziSyoM ke sAtha dIkSA le lii| : zrI mahAvIra caritra : 258 : Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakta ne jaba ye samAcAra sune to ve bhI mahAvIra ke pAsa gye| mahAvIra bole - 'he vyakta, tumhAre dila meM yaha zaMkA hai ki, pRthvI Adi paMcabhUta haiM ki nhiiN| ve haiM aisA jo bhAsa hotA hai vaha jala meM caMdramA hone kA bhAsa hone ke samAna hai| yaha jagata zUnya hai| vedavAkya hai ki 'ityeza brahmavidhiraMjasAvijJeyaH' arthAt yaha sArA jagata svapna ke samAna hai| aura isa vAkya kA tumane yaha artha kara liyA hai ki saba zUnya hai - kucha nahIM hai| yaha tumhArI bhrAMti hai| asala meM isakA abhiprAya yaha hai ki, jaise sapane ke aMdara kI bAteM vyartha hotI haiN| isI taraha isa duniyA kA sukha bhI vyartha hotA hai| yaha socakara manuSya ko AtmadhyAna meM lIna honA caahie|' vyakta kA saMzayaM miTa gayA aura usane bhI apane 500 ziSyoM sahita mahAvIra svAmI ke pAsa dIkSA le lii| vyakta ke samAcAra sunakara upAdhyAya sudharmA bhI mahAvIra svAmI ke pAsa gye| prabhu ne unako kahA - 'he sudharmA! tumhAre mana meM paraloka ke viSaya meM zaMkA hai| tumhArI dhAraNA hai ki jaise gehUM khAda meM milakara gehUM rUpa meM aura cAvala khAda meM milakara cAvala rUpa meM paidA hotA hai vaise hI manuSya bhI marakara manuSya rUpa hI meM janmatA hai; paraMtu yaha tumhArI dhAraNA bhUla bharI hai| manuSya yoga aura kaSAya ke kAraNa vividha rUpa dhAraNa karatA hai| vaha jisa taraha kI bhAvanAoM se prerita hokara AcaraNa karatA hai vaisA hI janma use milatA hai| yadi vaha saralatAM aura mRdutA kA jIvana bitAtA hai to vaha phira se manuSya hotA hai, yadi vaha kaTutA aura vakratA kA jIvana bitAtA hai to vaha pazu rUpa 1. ye kollAka gAMva ke rahanevAle the| inake pitA kA nAma dhanurmitra aura mAtA kA nAma vAruNI thaa| inakA gotra bhAradvAja thaa| inakI Ayu 80 barasa kI thii| ye 40 barasa taka gRhastha, 12 barasa taka chadmastha sAdhu aura 18 barasa taka kevalI rhe| 2. inake pitA kA nAma dhammila aura mAtA kA nAma bhadrilA thaa| agnivaizyAyana gotra ke ye brAhmaNa the aura kollAka gAMva ke rahanevAle the| inakI umra 100 barasa kI thii| ye 50 barasa taka gRhastha 42 barasa taka chadmastha sAdhu aura 8 barasa taka kevalI rhe| : zrI tIrthaMkara caritra : 259 : Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + meM janmatA hai aura yadi usakA jIvana paropakAra parAyaNa hotA hai to vaha deva banatA hai| .. sudharmA kI zaMkA miTa gayI aura unhoMne bhI apane 500 ziSyoM ke sAtha mahAvIra svAmI ke pAsa se dIkSA le lii| unake bAda maMDika' mahAvIra ke pAsa aaye| prabhu ne kahA - 'he maMDika, tumako baMdha aura mokSa ke viSaya meM saMzaya hai| yaha saMzaya vRthA hai| kAraNa, yaha bAta bahuta hI prasiddha hai ki baMdha aura mokSa AtmA kA hotA hai| mithyAtva aura kaSAyoM ke dvArA karmoM kA AtmA ke sAtha jo saMbaMdha hotA hai use baMdha kahate haiM aura isI baMdha ke kAraNa jIva cAra gati meM paribhramaNa karatA hai va duHkha uThAtA hai| samyagjJAna, samyagdarzana aura samyakacAritra ke dvArA AtmA kA karmoM se jo saMbaMdha chUTa jAtA hai use mokSa kahate haiN| mokSa se prANI ko anaMta sukha milatA hai| jIva aura karma kA saMyoga amAdi siddha hai| Aga se jaise sonA aura miTTI alaga ho jAte haiM vaise hI jJAna, darzana aura cAritra rUpI agni se AtmA aura karma alaga ho jAte haiN| maMDika kA saMzaya jAtA rahA aura unhoMne apane 350 ziSyoM ke sAtha dIkSA le lii| unake bAda mauryaputra apane ziSyoM ke sAtha mahAvIra ke pAsa aaye| prabhu bole - 'he mauryaputra! tumako devatAoM ke viSaya meM saMdeha hai| magara vaha saMdeha mithyA hai| isa samavasaraNa meM Aye hue iMdrAdi deva pratyakSa hai| inake 1. maMDika ke pitA kA nAma dhanadeva aura mAtA kA nAma vijayadevA thaa| ye maurya gAMva ke rahanevAle vaziSTa gotrIya brAhmaNa the| inakA janma hote hI dhanadeva kI mRtyu ho gayI thii| isalie vidhavA vijayadevA se dhanadeva ke mAsiyAta bhAI maurya ne byAha kara liyA thaa| maMDika kI umra 83 barasa kI thii| ye 53 barasa gRhastha, 14 barasa chadmastha sAdhu aura 16 barasa kevalI rhe| . 2. inake pitA kA nAma maurya aura inakI mAtA kA nAma vijayadevA thaa| ye maurya gAMva ke rahanevAle kAzyapa gotra ke brAhmaNa the| inakI umra 95 barasa kI thii| ye 65 barasa gRhastha, 14 barasa chadmastha aura 16 bArasa kevalI rahe the| vijayadevA maMDika ke pitA dhanadeva kI patnI thI; magara vidhavA ho jAne ke bAda usane maurya ke sAtha zAdI kara lI thii| : zrI mahAvIra caritra : 260 : Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya meM zaMkA kaisI?' mauryaputra kA bhI saMdeha miTa gayA aura unhoMne bhI apane 350 ziSyoM ke sAtha dIkSA le lii| unake bAda akaMpita' ziSyoM se sahita prabhu ke pAsa aaye| prabhu bole- 'he akaMpita! tumako nArakI jIvoM ke saMbaMdha meM zaMkA hai| paraMtu nArakI jIva hai| ve bahuta paravaza haiN| isalie yahAM nahIM A sakate haiM aura manuSya vahAM jA nahIM skte| isalie sAmAnya manuSya ko unakA jJAna nahIM ho sktaa| sAmAnya manuSya yuktiyoM se unheM jAna sakatA hai| kSAyika jJAnavAlA unheM pratyakSa dekha sakatA hai| koI kSAyika jJAnavAlA hai hI nahIM yahA zaMkA bhI bilakula vyartha hai| kyoMki maiM kSAyika jJAnI pratyakSa yahAM maujUda huuN|' akaMpita kI zaMkA miTa gayI aura unhoMne apane 300 ziSyoM ke sAtha dIkSA le lii| unake bAda acalabhrAtA apane ziSyoM sahita mahAvIra ke pAsa aaye| prabhu bole - 'he acalabhrAtA! tumheM pApa puNya meM saMdeha hai| magara yaha zaMkA mithyA hai| kAraNa, isa duniyA meM pApa puNya ke phala pratyakSa hai| saMpatti, rUpa, ucca kula, loka meM sanmAna adhikAra Adi bAteM puNya kA phala hai| inake viparIta daridratA, kurUpa, nIca kula, loka meM apamAna ityAdi bAteM pApa kA phala hai|' .. .. acala bhrAtA kI zaMkA miTa gayI aura unhoMne apane 300 ziSyoM ke sAtha dIkSA le lii| unake bAda metArya prabhu ke pAsa aaye| prabhu bole - 'he metArya! 1. akaMpita ke pitA kA nAma deva aura inakI mAtA kA nAma jayaMtI thaa| ye vimalapurI ke rahanevAle gautama gotrIya brAhmaNa the| inakI umra 78 barasa kI thii| ye 48 barasa gRhastha, 9 barasa chadmastha aura 21 barasa kevalI rhe| 2. acalabhrAtA ke pitA kA nAma vasu aura unakI mAtA kA nAma naMdA thaa| ve kozala nagarI ke rahanevAle hArIta gotrIya brAhmaNa the| unakI umra 72 barasa kI thii| ve 46 barasa gRhastha, 12 barasa chadmastha aura 14 barasa kevalI rahe the| 3. metArya ke pitA kA nAma datta aura inakI mAtA kA nAma karuNA thaa| ye vatsa deza ke tuMgika nAmaka gAMva meM rahanevAle kauDinya gotrIya brAhmaNa the| inakI umra 62 barasa kI thii| ye 36 barasa gRhastha, 10 barasa chadmastha aura 16 barasa kevalI rahe the| : zrI tIrthaMkara caritra : 261 : Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tumako paraloka ke viSaya meM zaMkA hai| tumhArA khayAla hai ki, AtmA paMca bhUtoM kA samUha hai| unakA abhAva hone se yAnI samUha ke bikhara jAne se AtmA bhI naSTa ho jAtA hai| jaba AtmA hI nahIM rahatA to phira paraloka kisako milegA ? magara tumhArI yaha zaMkA AdhArahIna hai| kAraNa, jIva paMca bhUtoM se judA hai| pAMca bhUtoM ke ekatra hone se kabhI cetanA nahIM upjtii| cetanA jIva kA dharma hai aura vaha paMca bhUtoM se bhinna hai| isIlie paMcabhUtoM ke naSTa hone para bhI jIva kAyama rahatA hai aura vaha paraloka meM, eka deha ko chor3akara dUsarI deha meM jAtA hai| kisI kisI ko jAtismaraNa hone se pUrva bhava kI bAteM bhI yAda AtI hai|' metArya kI zaMkA miTa gayI aura unhoMne apane 300 ziSyoM ke sAtha prabhu ke pAsa se dIkSA le lii| unake bAda prabhAsa' prabhu ke pAsa aaye| prabhu bole- 'he prabhAsa! tumheM mokSa ke saMbaMdha meM saMdeha hai| magara yaha Thahara sake aisI zaMkA nahIM hai| kAraNa, jIva aura karma ke saMbaMdha kA viccheda hI mokSa hai| mokSa aura koI dUsarI cIja nahIM hai| veda se aura jIva kI avasthA kI vicitratA se karma siddha ho cukA . hai| zuddha jJAna, darzana aura cAritra se karmoM kA nAza hotA hai| isase jJAnI puruSoM ko mokSa pratyakSa bhI hotA hai / ' prabhAsa kI bhI zaMkA miTa gayI aura unhoMne bhI apane 300 ziSyoM ke sAtha prabhu ke pAsa se dIkSA grahaNa kara lii| isa taraha gyAraha prasiddha vidvAna brAhmaNa mahAvIra ke ziSya ho gye| isase mahAvIra ke jJAna kI cAroM tarapha dhAka baiTha gyii| ye hI gyAraha mahAvIra ke mukhya ziSya hue aura gaNadhara khlaaye| caMdanabAlA zatAnika rAjA ke yahAM thiiN| ve bhI mahAvIra svAmI ke pAsa Akara dIkSita ho gyii| unake sAtha hI aneka strI puruSoM ne dIkSA le 1. hinduzAstroM meM pRthvI, jala, vAyu, agni aura AkAza ko paMca bhUta mAnA hai| 2. prabhAsa ke pitA kA nAma bala aura unakI mAtA kA nAma atibhadrA thaa| ye rAjagRha nagara ke rahanevAle kauDinya gotrIya brAhmaNa the| inakI umra 40 barasa kI thii| ye 16 barasa gRhastha 8 barasa chadmastha aura 16 barasa kebalI rahe the| ! : zrI mahAvIra caritra : 262 : Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lii| hajAroM naranArI jo dIkSita na hue unhoMne paMca aNuvrata dhAraNa kara zrAvakavrata aMgIkAra kiyaa| isa taraha mahAvIra svAmI kA, sAdhu, sAdhvI, zrAvaka aura zrAvikA kA, caturvidha saMgha sthApita huaa| phira prabhu ne gautamAdi gaNadharoM ko utpAda, vyaya aura dhrauvyAtmaka tripadI kA upadeza diyA aura usase gaNadharoM ne bAraha' aMgoM aura caudaha pUrvo kI racanA kii| inameM se akaMpita aura acala bhrAtA kI vAcanA ekasI, metArya aura prabhAsa kI vAcanA ekasI huI aura dUsare sAta gaNadharoM kI pratyeka kI bhinna bhinna vAcanAe~ huii| prabhu ne tripadI kA ekasA upadeza diyA; paraMtu hareka gaNadhara ne apane jJAnavikAsa ke anusAra use samajhA aura tadanusAra sUtroM kI racanA kii| isase bhinna bhinna vAcanAoM ke anusAra mahAvIra svAmI ke nau gaNa hue| gyAraha gaNadharoM ke aura unakI vAcanAoM ke nAma eka sAtha yahAM likhe jAte haiN| 1. iMdrabhUti-prasiddha nAma gautama svaamii| inakI eka vaacnaa| 2:: agni bhuuti| inakI dUsarI vaacnaa| 3. vAyu bhuuti| inakI tIsarI vaacnaa| 4. . vykt| inakI cauthI vaacnaa| 5. sudhrmaa| inakI pAMcavIM vaacnaa| 6. mNddik| inakI chaTThI vaacnaa| 1. bAraha aMga ye haiM - AcArAMga (AyAra), sUtrakRtAMga (sUyagaDa), ThANAMga, samavAyAMga, bhagatatI aMga, jJAtadharmakathA, (nAyadhammakahA) upAsaka, (uvAsagadasA) aMtakRta, anuttarApapAtikadazA (aNuttarovavAiya), prazna vyAkaraNa (paNhAvAgaraNa), vipAkazruta (vivAga) aura dRSTivAda (ditttthivaay)| 2. caudaha pUrvo ke nAma ye haiM - utpAda, agrAyaNIya, vIra pravAda, astinAsti pravAda, jJAna pravAda, satya pravAda, Atma pravAda, karma pravAda, pratyAkhyAna pravAda, vidyA pravAda, kalyANaka, prANAvAya, kriyAvizAla aura bindusaar| [ye dRSTivAda aMga ke aMdara race gaye haiN| inakI racanA bAraha aMgoM ke pahale huI isalie ye pUrvAMga kahalAye] : zrI tIrthaMkara caritra : 263 : Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ >> paM0 7. mauryputr| inakI sAtavIM vaacnaa| 8. akaMpita aclbhraataa| ina donoM gaNadharoM kI samAna vAcanA hone se AThavIM vaacnaa| 10. maitArya - 11. prbhaas| ina donoM kI bhI samAna vAcanA hone se navIM vaacnaa| phira samaya ko jAnanevAlA iMdra uThA aura sugaMdhita ratnacUrNa (vAsakSepa) se pUrNa pAtra lekara pramu ke pAsa khar3A rhaa| iMdrabhUti Adi gaNadhara bhI mastaka jhukAkara khar3e rhe| taba prabhu ne yaha kahakara ki 'dravya, guNa aura paryAya se tumako tIrtha kI anujJA hai|' pahale iMdrabhUti ke mastaka para vAsaMkSepa ddaalaa| phira kramazaH dUsare gaNadharoM ke mastakoM para ddaalaa| bAda meM devoM ce mI prasanna hokara gyArahoM gaNadharoM para vAsakSepa aura puSpoM kI vRSTi kii| ... isake pazcAt prabhu sudharmA svAmI kI tarapha saMketa kara bole - 'ye dIrghajIvI hokara cirakAla taka dharma kA udyota kreNge|' phira sudharmAsvAmI ko saba muniyoM meM mukhya niyatakara gaNa kI anujJA dii| isake bAda sAdhviyoM meM saMyama ke udyoga kI vyavasthA karane ke lie prabhu ne prathama sAdhvI zrI caMdanabAlA ko pravartinI pada para sthApita kiyaa| . __isa taraha prathama pauruSI (prahara) pUrNa huii| taba rAjA ne jo bali taiyAra karAyI thI use naukara pUrva dvAra se le aayaa| vaha AkAza meM phaiMkI gyii| AdhI devatAoM ne Upara hI se le lii| AdhI bhUmi para pdd'ii| usameM se AdhI rAjA aura zeSa dUsare loga le gye| prabhu vahAM se uThe aura devacchaMda meM jAkara baitthe| gautamasvAmI ne unake caraNoM meM baiThakara dezanA dii| usake bAda kucha dina yahI nivAsakara prabhu apane ziSyoM sahita anyatra vihAra kara gye| rAjA zreNika ko pratibodha : kuzAgrapura meM rAjA prasenajita thaa| isake aneka putra the| unameM se : zrI mahAvIra caritra : 264 : Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka kA nAma zreNika thaa| zreNika ko maMbhAsAra yA biMbasAra bhI kahate the| zreNika ko buddhimAna aura vIra jAnakara prasenajita ne rAjyagaddI dii| prasenajita ne rAjagRha nagara basAyA thaa| aneka barasoM ke bAda, jaba abhayakumAra zreNika kA maMtrI thA taba, zreNika ne vaizAlI ke adhinAyaka ceTaka kI eka kanyA maaNgii| ceTaka ne yaha kahakara kanyA dene se inkAra kiyA ki - 'haihaya vaMza kI kanyA vAhIkula (videzavaMza) vAle ko nahIM dI jA sktii|' abhayakumAra yukti karake ceTaka kI sabase choTI kanyA cellaNA ko hara lAyA thaa| cellaNA se zreNika ke eka putra huaa| usakA nAma koNika thaa| rANI cellaNA jaina thI aura zreNika bauddh| cellaNA ke aneka yatna karane para bhI zreNika jaina nahIM huaa| eka bAra zreNika bagIce meM phirane gayA thaa| vahAM eka yuvaka jaina muni ko ghora tapa karate dekhaa| usake tapa aura tyAga ko dekhakara zreNika kA mana jainadharma kI ora jhukaa| bhagavAna mahAvIra vihAra karate hue rAjagRhI meM aaye| zreNika mahAvIra ke darzana karane gayA aura upadeza suna parama zraddhAvAna zrAvaka ho gyaa| zreNika ke putra, meghakumAra, naMdISeNa Adi ne, apane mAtApitA kI AjJA lekara dIkSA le lii| RSabhadatta aura devAnaMdA ko dIkSA : pramu vihAra karate hue, eka bAra brAhmaNa kuMDa gAMva meM aaye| devatAoM 1. kuzAgrapura meM bahuta Aga lagane se prajA bahuta duHkhI hotI thii| isase rAjA ne hukma nikAlA ki jisake ghara se Aga lagegI vaha zahara bAhara nikAla diyA jaaygaa| daivayoga se rAjA hI ke yahAM se isa bAra Aga lgii| apane hukma ke anusAra vyavahAra karanevAle nyAyI rAjA ne zahara chor3a diyA aura eka mAila dUra Dere ddaale| dhIre-dhIre vahAM mahala banavAye aura loga bhI jA jAkara basane lge| Ate jAte logoM se koI pUchatA - 'kahAM jAte ho?' ve javAba dete - 'rAjagRha (rAjA ke ghara) jAte haiN|' isase usa zahara kA nAma rAjagRha par3a gyaa| 2. jainazAstroM meM isakA dUsarA nAma azokacaMdra aura bauddhagraMthoM meM isakA nAma ajAtazatru likhA hai| isane apane pitA rAjA zreNika ko kaida kara diyA thaa| : zrI tIrthaMkara caritra : 265 : Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne samavasaraNa rcaa| samavasaraNa meM devAnaMdA aura RSabhadatta bhI aaye| mahAvIra ko dekhakara devAnaMdA ke stanoM se dUdha jharane lgaa| vaha eka Taka mahAvIra svAmI kI tarapha dekhane lgii| gautama gaNadhara ne isakA kAraNa puuchaa| mahAvIra ne kahA - 'maiM bayAsI dina taka isakI kokha meM rahA huuN| isalie vAtsalya bhAva se isakI aisI hAlata huI hai|' phira mahAvIra svAmI ne dharmopadeza diyaa| devAnaMdA aura RSabhadatta ne duniyA ko asAra jAnakara dIkSA le lii| jamAlI ko dIkSA : prabhu vihAra karate hue eka bAra kSatriyakuMDa aaye| vahAM rAjA naMdivarddhana aura prabhu kA jamAI 'jamAlI' apane parivAra sahita samavasaraNa meM aaye| prabhu kI dezanA se vairAgyavAna hokara jamAlI ne pAMca sau anya kSatriyoM sahita dIkSA le lii| 1. jamAlI mahAvIra ke bhAnaje the| inhIM ke sAtha mahAvIra kI putrI priyadarzA byAhI __ gayI thii| jamAlI ne dIkSA lene ke bAda gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyaa| taba prabhu ne unheM hajAra kSatriya muniyoM kA AcArya banA diyaa| ve chaTTha aTThama Adi kA tapa karane lge| eka bAra jamAlI ne apane munimaMDala sahita, svataMtrarUpa se vihAra karane kI .. AjJA maaNgii| prabhu ne aniSTa kI saMbhAvanA se mauMna dhAraNa kiyaa| jamAlI mauna ko sammati samajhakara vihAra kara gye| vihAra karate hue ve zrAvastI nagarI phuNce| nagara ke bAhara 'teMduka' nAmaka udyAna ke 'koSThaka' nAmaka caitya meM rhe| virasa, zItala, rukSa aura asamaya AhAra karane se unheM pittajvara Ane lgaa| eka dina jvara kI adhikatA ke kAraNa unhoMne so rahane ke lie saMthArA karane kI apane ziSyoM ko AjJA dii| thor3e kSaNa nahIM bIte the ki, jamAlI ne pUchA - 'saMthArA bichA diyA?' ziSya bole-bichA diyaa| 'jvarAta jamAlI turata jahAM saMthArA hotA thA vahAM aaye| magara saMthArA hote dekhakara ve baiTha gaye aura bole - sAdhuo! Aja taka hama bhUle hue the| isalie asamApta kArya ko bhI samApta ho gayA kahate the| yaha bhUla thii| jo kAma samApta ho gayA ho usake lie kabhI mata kaho ki, vaha ho gayA hai| tumane kahA ki 'saMthArA bicha gayA hai|' vastutaH yaha bicha nahIM cukA thaa| isalie tumhArA yaha kahanA asatya hai| utpanna hotA ho use : zrI mahAvIra caritra : 266 : Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utpanna huA kahanA, aura jo abhI kiyA jAtA ho usake lie ho cukA kahanA, aisA mahAvIra kahate haiM, vaha ayogya hai| kAraNa isameM pratyakSa virodha mAlUma hotA hai| vartamAna aura bhaviSya kSaNoM ke samUha ke yoga se jo kArya ho rahA hai usake lie 'ho cukA' kaise kahA jA sakatA hai? jo baccA garbha meM hotA hai usake lie koI nahIM kahatA ki, baccA paidA ho gyaa| isalie he muniyo! jo kucha maiM kahatA hUM use svIkAra kro| kAraNa, merA kahanA-yuktisaMgata hai| sarvajJa kI taraha vikhyAta mahAvIra mithyA kaha hI nahIM sakate aisA kabhI mata soco| kyoMki kabhI mahApuruSoM meM bhI skhalanA-bhrAMti hotI hai| jamAlI kI yaha bAta jinaM sAdhuoM ko yukti-yukta na jAna par3I ve jamAlI ko chor3akara mahAvIra ke pAsa cale gye| bAkI unhIM ke pAsa rhe| jamAlI kI pUrvAvasthA kI patnI priyadarzanA ne bhI mohavaza jamAlI ke pakSa ko hI svIkAra kiyaa| eka bAra mahAvIra svAmI jaba caMpAnagarI ke pUrNabhadra vana meM samosare the taba jamAlI unake pAsa gaye aura bole - 'he bhagavAna! Apake aneka ziSya chadmastha hI kAladharma ko prApta ho gaye haiM; paraMtu maiM aisA nahIM huuN| mujhe bhI kevalajJAna aura kevaladarzana prApta hue haiN| isalie maiM bhI sarvajJa huuN|' jamAlI kA yaha kathana sunakara gautama svAmI ne pUchA - 'jamAlI! agara tuma sarvajJa ho to batAo ki yaha jIva aura loka zAzvata (aparivartanazIla) hai yA azAzvata ( parivartanazIla)' jamAlI isakA koI javAba na de ske| taba mahAvIra bole - 'tattva kI dRSTi se jIva aura loka donoM zAzvata haiN| dravya kI dRSTi se azAzvata hai|' jisa samaya yaha ghaTanA huI thI usa samaya mahAvIra ko kevalajJAna hue caudaha barasa hue the| mahAvIra ke upadeza se. bhI jamAlI ne jaba apane mata ko na chor3A taba ve saMgha bAhara kara diye gye| eka bAra jamAlI phirate hue zrAvastI meM gye| priyadarzanA bhI vahIM 'DhaMka' nAmaka kumhAra kI jagaha meM apanI eka hajAra sAdhviyoM ke sAtha utarI thiiN| DhaMka zraddhAvAna zrAvaka thaa| usane priyadarzanA ko jainamata meM lAne kA nizcaya kiyaa| eka dina usane priyadarzanA ke vastrapara aMgArA DAla diyaa| priyadarzanA bolI - 'DhaMka! tumane merA vastra jalA diyaa|' DhaMka bolA - 'maiM ApakI mAnyatA ke anusAra kahatA hUM ki Apa mithyA bolatI haiN| kapar3e kA jarA sA bhAga jalA hai| ise Apa kapar3A jalA diyA : zrI tIrthaMkara caritra : 267 : Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra svAmI kI putrI priyadarzanA ne bhI eka hajAra striyoM ke sAtha dIkSA le lii| (bhagavatI sUtra meM aura vizeSAvazyaka sUtra meM inakA nAma priyadarzanA, jyeSThA aura anavadyAMgI bhI likhA hai|) mahAvIra ke prabhAva se zatruoM meM mela :___-eka bAra vihAra karate hue mahAvIra svAmI kozAMbI aaye| usa samaya kozAMbI ko ghera kara ujjyanI kA rAjA caMDapradyota par3A huA thaa| mahAvIra ke kozAMbI meM Ane ke samAcAra suna kozAMbI kI mahArAnI mRgAvatI ne nirbhaya hokara kile ke phATaka khola diye aura vaha apane parivAra sahita samavasaraNa meM gyii| rAjA caMDapradyota bhI prabhu kI dezanA sunane gyaa| dezanA ke aMta meM rANI mRgAvatI ne uThakara apanA putra udayana caMDapradyota ko sauMpA aura kahA - 'isakI Apa apane putra ke samAna rakSA kareM aura mujhe dIkSA lene kI AjJA deN| maiM isa saMsAra se udAsa huuN|' kahatI hai| yaha Apake siddhAMta ke viruddha hai| Apa jalate hue ko jala gayA nahIM khtiiN| aisA to mahAvIra svAmI kahate haiN|', . priyadarzanA buddhimatI thiiN| unheM apanI bhUla mAlUma huii| unhoMne mahAvIra svAmI ke pAsa jAkara prAyazcitta kara punaH zuddha samyaktva dhAraNa kiyaa| jamAlI aMta taka apane navIna maMta kI prarUpaNA karate rhe| inake mata kA nAma 'bahurata vAda thaa| isakA abhiprAya yaha hai ki hote hue kAma ko huA aisA na kahakara saMpUrNa ho cukane para hI huA khnaa| [isa saMbaMdha meM vizeSa jAnane ke lie vizeSAvazyaka sUtra meM gAthA 2306 se 2333 taka aura bhagavatI sUtra ke naveM zataka ke 33 veM uddezaka meM dekhanA caahie|]. mRgAvatI kozAMbI ke rAjA zatAnIka kI patnI thii| jainadharma meM usakI pUrNa zraddhA thii| eka bAra rAjA zatAnIka ne suMdara citrazAlA bnvaayii| eka citrakAra citrakAro meM kisI yakSa kI kRpA se aisA hoziyAra thA ki kisI bhI vyakti ke zarIra ko koI aMga dekhakara usakA sArA citra banA detA thaa| citrazAlA meM citra banAte samaya use acAnaka mRgAvatI rAnI ke paira kA aMgUThA dikha gyaa| isase usane rAnI kA pUrA citra banA ddaalaa| citra banAte vakta citra kI jAMgha para pIchI se kAle raMga kI bUMda, gira pdd'ii| citrakAra ne use miTA dii| dUsarI bAra aura girI jaba tIsarI bAra bhI girI taba usane socA, isakI yahAM AvazyakatA : zrI mahAvIra caritra : 268 : Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hogii| usane vaha kAlA dAga na mittaayaa| dAga jAMghapara kAlA tila ho gyaa| rAjA zatAnIka, citrazAlA, taiyAra hone para, dekhane aayaa| vahAM usane mRgAvatI kA citra jAMgha ke tilasahita hUbahU dekhaa| isase use citrakAra aura rAnI ke caritra para vahama huaa| usane nArAja hokara citrakAra ko katala karane kI AjJA dii| dUsare citrakAroM ne rAjA se prArthanA kI - 'mahArAja! eka yakSa kI maherabAnI se yaha kisI bhI manuSya kA, eka bhAga dekhakara, hUbahU citra banA sakatA hai| yaha niraparAdhI hai|' rAjA ne isakI parIkSA karane ke lie kisI kubar3I kA muMha btaayaa| citrakAra ne usakA hUbahU citra banA diyaa| isase rAjA kI zaMkA jAtI rhii| magara rAjA ne yaha vicAra kara usake dAhine hAtha kA aMgUThA kaTavA diyA ki, yaha phira kabhI aise suMdara citra dUsarI jagaha na banA ske| citrakAra bar3A duHkhI huA; nArAja huaa| usane yakSa kI phira ArAdhanA kii| yakSa ne prasanna hokara vara diyA - 'jA tUM bAyeM hAtha se bhI aise hI suMdara citra banA skegaa|' citrakAra ne zatAnIka se vaira lenA sthira kiyA aura mRgAvatI kA eka suMdara citra bnaayaa| phira vaha citra lekara ujjaina gyaa| usa samaya ujjaina meM caMDapradyota nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| vaha bar3A hI laMpaTa thaa| citrakAra ke pAsa mRgAvatI kA citra dekhakara vaha pAgala sA ho gyaa| usane turata zatAnIka ke pAsa dUta bhejA aura kahalAyA ki, tumhArI rAnI mRgAvatI mujhe sauMpa do, nahIM to lar3ane ko taiyAra ho jaao| strI ko sauMpane kI bAta kauna saha sakatA hai? zatAnIka ne caMDapradyota ke dUta ko, apamAnita karake nikAla diyaa| caMDapradyota phauja lekara kozAMbI pahuMcA; magara zatAnIka to isake pahale hI atisAra kI bImArI hone se mara gayA thaa| caMDapradyota ko AyA jAna mRgAvatI bar3I ciMtA meM pdd'ii| use apanA satIdharma pAlane kI ciMtA thI, apane choTI umra ke putra udayana kI rakSA karane kI ciMtA thii| bahuta - vicAra ke bAda usane caMDapradyota ko chalanA sthira kiyA aura usake pAsa eka dUta bhejaa| dUta ne rAjA ko jAkara kahA - 'mahArAnI ne kahalAyA hai ki, maiM nizciMta hokara ujjaina A sakU isake pahale mere putra udayana ko surakSita kara jAnA jarUrI samajhatI huuN| isalie agara Apa kozAMbI ke cAroM tarapha pakkI dIvAra banavA deM to maiM nizciMta hokara Apake sAtha ujjaina cala skuu|' viSayAMdha caMDapradyota isa jAla meM phaMsa gayA aura usane kozAMbI ke cAroM tarapha. pakkA koTa banavA diyaa| jaba koTa banakara taiyAra ho gayA taba mRgAvatI ne cAroM tarapha ke daravAje baMda karavA diye aura dIvAroM para apane subhaTa car3havA diye| : zrI tIrthaMkara caritra : 269 : Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasa zrAvaka :. mahAvIra svAmI ke zrAvakoM meM se dasa zrAvaka mukhya the| ve mahAna samRddhi zAlI the| bhagavAna ke upadeza se unhoMne zrAvaka vrata aMgIkAra kiyA thaa| unake nAma aura saMkSipta paricaya yahAM diyA jAtA hai - 1. AnaMda - yaha vaNijaka grAma kA rahanevAlA thaa| isake pAsa bAraha __karor3a svarNa mudrAe~ thiiN| gAyoM ke 4 gokula the| 2. kAmadeva - yaha caMpA nagarI kA rahanevAlA thaa| isake pAsa 18 karor3a svarNa mudrAe~ thIM aura gAyoM ke 6 gokula the| 3. culanI pitA - yaha kAzI kA rahanevAlA thaa| isake pAsa 24 karor3a svarNa mudrAe~ thIM aura 80 hajAra gAyoM ke 8 gokula the| 4. surAdeva - yaha kAzI kA rahanevAlA thaa| isake pAsa 18 karor3a svarNamudrAe~ thIM aura 60 hajAra gAyoM ke 6 gokula the| 5. cullazataka - yaha AlasikAM nagarI kA rahanevAlA thaa| isake pAsa 18 karor3a svarNa mudrAe~ thIM aura 60 hajAra gAyoM ke 6 gokula the| ... 6. kuMDagolika - yaha kAMpilyapura kA rahanevAlA thaa| isake pAsa 18 karor3a svarNa mudrAe~ aura 60 hajAra gAyoM ke 6 gokula the| 7. zaddAlaputra - yaha paulAzapura kA rahanevAlA aura jAti kA kumhAra aba caMDapradyota kI AMkheM khulI; paraMtu koI upAya nahIM thaa| vaha zahara ko ghera kara par3A rhaa| kaI mahIne bIta gye| . bhagavAna mahAvIra vihAra karate hue kozAMbI meM smosre| prabhu kA Agamana sunakara mRgAvatI apane parivAra sahita samavasaraNa meM gyii| caMDapradyota bhI samavasaraNa meM gyaa| prabhu ke darzana karake aura unakI dezanA sunakara usake vaira aura kAma ko zAMta ho gye| mRgAvatI ne avasara dekha apanA putra udayana caMDapradyota ko sauNpaa| aura bhagavAna mahAvIra se dIkSA lii| kozAMbI kA nAza karane para tulA huA caMDapradyota, mRgAvatI kI yukti se asaphala huA aura mahAvIra ke prabhAva se vaira bhUlakara kozAMbI kA rakSaka bana gyaa| 1. eka gokula meM 10 hajAra gAyeM rahatI thiiN| : zrI mahAvIra caritra : 270 : Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaa| isake pAsa 3 karor3a svarNamudrAe~ aura 10 hajAra gAyoM kA eka gokula thaa| zahara ke bAhara usakI pAMca sau dukAneM thiiN| 8. mahAzataka - yaha rAjagRha kA rahanevAlA thaa| isake pAsa 24 karor3a svarNa mudrAe~ aura 80 hajAra gAyoM ke ATha gokula the| 6. naMdinIpitA - yaha zrAvastI kA rahanevAlA thaa| isake pAsa 12 karor3a svarNa mudrAe~ aura 40 hajAra gAyoM ke 4 gokula the| 10. zAlinI pitA - yaha zrAvastI kA rahane vAlA thaa| isake pAsa 12 ___ karoDa svarNa mudrAe~ aura 40 hajAra gAyoM ke 4 gokula the| mahAvIra svAmI para gozAlaka kA tejolezyA rakhanA : mahAvIra svAmI vihAra karate hue zrAvastI nagarI meM Aye aura vahAM koSTaka nAmaka udyAna meM smosre| vahIM apane Apako jina kahanevAlA gozAlaka bhI AyA huA thaa| aura vaha hAlAhala nAmaka kumhArina kI dukAna meM ThaharA huA thaa| gautama svAmI ne yaha bAta sunI aura mahAvIra svAmI se pUchA - 'prabho! isa nagarI meM gozAlaka ko jina kahate haiN| yaha yogya hai yA ayogya?' mahAvIra svAmI ne uttara diyA - 'yaha bAta ayogya hai; kyoMki vaha jina nahIM hai|' gautama svAmI ne pUchA - 'vaha kauna hai?' mahAvIra svAmI bole - 'vaha merA eka purAnA ziSya hai| maMkha kA putra hai| aSTAMga nimitta kA jJAna prApta kara usase logoM ke dila kI bAta kahatA hai| mujhase tejolezyA kI sAdhanA sIkha, use sAdhA hai aura aba mithyAtvI ho tejolezyA se apane virodhiyoM kA damana karatA hai|' . samavasaraNa meM ye praznottara hue the| isase zahara ke logoM ne bhI ye bAteM sunI thii| loga carcA karane lage, mahAvIra svAmI kahate haiM ki gozAlaka jina nahIM hai| vaha to maMkha kA beTA hai| gozAlaka ne ye bAteM suniiN| vaha bar3A gusse huaa| vaha jaba apane sthAna meM baiThA huA thA taba usane mahAvIra svAmI ke ziSya AnaMda muni ko, jAte dekha, bulAyA aura tiraskAra pUrvaka kahA - 'he AnaMda! tUM jAkara apane : zrI tIrthaMkara caritra : 271 : Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaguru se kahanA ki ve merI niMdA karate haiM isalie maiM unako parivAra sahita jalAkara rAkha kara duuNgaa|' ... AnaMda bahuta ddre| unhoMne jAkara mahAvIra se sArI bAteM kahIM aura pUchA - 'he bhagavan! gozAlaka kyA aisA karane kI zakti rakhatA hai?' mahAvIra svAmI bole - 'he AnaMda! gozAlaka ne tapa karake tejolezyA prApta kI hai| isalie vaha aisA kara sakatA hai| tIrthaMkara ko vaha nahIM jalA sktaa| hAM takalIpha unako bhI pahaMcA sakatA hai|' thor3I hI dera meM AjIvika saMgha ke sAtha gozAlaka vahAM A gyaa| aura krodha ke sAtha bolA - 'he AyuSyamAna kAzyapa! tuma mujhe maMkhalIputra gozAlaka aura apanA ziSya batAte ho yaha ThIka nahIM hai| maMkhalIputra gozAlaka to marakara svarga meM gayA hai| usakA zarIra parisaha sahana karane ke yogya thA, isalie maiMne usake zarIra meM praveza kiyA hai| eka sau tetIsa barasoM meM maiMne sAta zarIra badale haiN| yaha merA sAtavAM zarIra hai|' mahAvIra bole - 'he gozAlaka! cAra jaise koI AzrayasthAna na milane se kucha Una, sana yA rUI ke tuMtuoM se zarIra ko Dhakakara apane ko chipA huA mAnatA hai, isI taraha he gozAlaka! tuma bhI khuda ko bahAnoM ke aMdara chipA huA mAnate ho; magara asala meM tuma gozAlaka hI ho|' gozAlaka adhika nArAja huaa| use aneka taraha se mahAvIra kA tiraskAra kiyA aura kahA - 'he kAzyapa! maiM Aja tujhe naSTa bhraSTa kara duuNgaa|' guru kI niMdA dekha prabhu ke ziSya sarvAnubhUti muni aura sunakSatra muni ne use guru kA apamAna nahIM karane kI salAha dI; paraMtu usane krodha karake una donoM ko jalA diyaa| phira usane mahAvIra para solaha dezoM ko bhasma karane kI tAkAta rakhanevAlI tejolezyA rakhI; paraMtu vaha prabhu para kucha asara na kara skii| unakA zarIra kucha garama ho gyaa| phira tejolezyA lauTakara gozAlaka ke zarIra meM praveza kara gyii| taba gozAlaka bolA - 'he kAzyapa! abhI tUM baca gayA hai para mere tapa se janmI huI tejolezyA tujhe pittajvara se : zrI mahAvIra caritra : 272 : Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIr3ita karegI aura dAha ke duHkha se chaH mahIne ke aMdara tUM chadmastha hI mara jAyagA !' mahAvIra bole- 'he gozAlaka ! maiM chaH mahIne ke aMdara na mruuNgaa| maiM solaha barasa taka aura bhI tIrthaMkara paryAya meM vicaraNa kruuNgaa| magara tuma khuda hI sAta dina ke aMdara pittajvara se pIr3ita hokara kAladharma ko prApta karoge!' gozAlaka ko tejolezyA kA pratighAta huaa| vaha stabdha ho rhaa| mahAvIra svAmI ne apane ziSyoM se kahA - 'he Aryo! gozAlaka jalakara rAkha bane hue kASTha kI taraha nisteja ho gayA hai| aba isase dhArmika prazna karake isako niruttara kro| aba krodha karake yaha tumheM kucha nukasAna na pahuMcA skegaa|' zramaNa nigraMthoM ne dhArmika praticodanA (gozAlaka ke mata se pratikUla prazna) karake gozAlaka ko niruttara kiyaa| saMtoSakAraka uttara dene meM asamartha hokara gozAlaka bahuta khiijhaa| usane nirgrathoM ko hAni pahuMcAne kA bahuta prayatna kiyA; paraMtu na pahuMcA skaa| isalie apane bAloM ko khIMcatA aura paira pachAr3atA huA hAlAhala kumhArina ke ghara calA gyaa| zrAvastI nagarI meM yaha bAta cAroM tarapha phaila gyii| loga bAteM karane lage- 'nagara ke bAhara koSThaka caitya meM do jina paraspara vivAda kara rahe haiN| eka kahate haiM 'tuma pahale maroge!' dUsare kahate haiM - 'tuma pahale maroge!' inameM satyavAdI kauna hai aura mithyAvAdI kauna hai? kaI mahAvIra ko satyavAdI batAte the aura kaI gozAlaka ko satyavAdI kahate the; paraMtu sAta dina ke bAda jaba gozAlaka kA dehAMta huA taba sabako vizvAsa ho gayA ki mahAvIra hI satyavAdI hai| 1. gozAlaka mahAvIra svAmI ke pAsa se nikalakara hAlAhalA kumhArina ke yahAM aayaa| madya pIne lgaa| bartanoM ke lie taiyAra kI huI miTTI uTA uThAkara apane zarIra para cupar3ane lgaa| jamIna para loTa kara AkraMdana karane lgaa| usakI hAlata pAgala kI sI ho gyii| putrA nAma kA eka puruSa gozAlaka kA bhakta thaa| vaha rAta ke pahale aura pichale pahara meM dharma-jAgaraNa kiyA karatA thaa| eka dina usako zaMkA huI ki hallA (kITa vizeSa) 'kA saMsthAna kaisA hogA? calUM apane sarvajJa guru se puucheN| .: zrI tIrthaMkara caritra : 273 : Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAta dina ke bAda jaba gozAlaka kAladharma pAyA taba gautama svAmI pUchA - 'bhagavan, gozAlaka marakara kisa gati meM gayA?' mahAvIra svAmI ne uttara diyA - 'gozAlaka ne aMtima samaya meM apane pApa kA pazcAttApa kiyA jisase use samyagdarzana huA aura usa samaya AyuSya kA baMdha hone se marakara acyuta devaloka meM gayA hai| aura aneka bhavabhramaNa karane ke bAda vaha mokSa meM jaaygaa|' siMha anagAra kI zaMkA : zrAvastI se vihAra kara prabhu meMDhika grAma meM Aye aura sANakoSThaka gyaa| putrAla jaba hAlAhalA ke yahAM pahuMcA taba usane gozAlaka ko nAcate, kUdate, gAte, rote dekhaa| putrAla ko gozAlaka kI ye kriyAe~ acchI na lgiiN| vaha lauTa gozAlaka ke ziSya pAnI lekara A rahe the| unhoMne putrAla ko jaldI-jaldI ghara kI tarapha jAte dekhA nimittajJAna se usake mana kI bAta jAnakara ve bole- mahAnubhAva! tumako tRNa gopAlikA kA saMsthAna, jAnane kI icchA hai| Ao sarvajJa guru se pUcha lo / guru kA nirvANa samaya najadIka hai| isalie ve nRtya, gAna ityAdi kara rahe haiN| puMtrAla bolA mahArAja! maiM ghara jAkara AtA huuN|' gozAlaka ke ziSyoM ne putrAla ke Ane ke pahale hI gozAlaka ko ThIka taraha se biThA diyA aura putrAla kA prazna batA diyaa| putrAla aayaa| gozAlaka ko namaskAra karake baiThA / gozAlaka bolA - 'tumheM tRNa gopAlikA kA saMsthAna jAnane kI icchA hai| vaha saMsthAna (AkRti) bAMsaM kI jar3a ke jaisA hotA hai| putrAla saMtuSTa hokara apane ghara gyaa| gozAlaka ne eka dina apanA dehAvasAna nikaTa jAna apane ziSyoM ko bulAyA aura kahA 'dekho, maiM sarvajJa nahIM hUM sarvajJatA kA maiMne DhoMga kiyA thaa| maiM sacamuca hI mahAvIra svAmI kA ziSya gozAlaka huuN| maiMne ghora pApa kiyA hai| apane guru para tejolezyA rakhakara unheM bahuta kaSTa pahuMcAyA hai| aura apane do guru bhAiyoM ko jinhoMne mujhe gurudroha nahIM karane kI salAha dI thI-mArakara maiM hatyArA banA huuN| isalie marane ke bAda mere pairoM meM rassI bAMdhanA, mujhe sAre zahara meM ghasITanA aura mere pApoM kA zahara ke logoM ko jJAna karanA / ' mahAvIra svAmI para tejo lezyA rakhI usake ThIka sAtaveM dina gozAlaka marA aura usake ziSyoM ne apanI guru kI AjJA kA pAlana karane ke lie, hAlAhalA ke ghara hI meM, usako paira se DorI bAMdhakara ghsiittaa| : zrI mahAvIra caritra : 274 : Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma ke caitya meM utre| vahAM gozAlaka kI tejolezyA kA prabhAva huaa| unheM rakta atisAra aura pittajvara kI bImArI ho gyii| vaha dina dina bar3hatI hI gyii| prabhu ne usakA koI ilAja nahIM kiyaa| logoM meM aisI carcA AraMbha ho gayI ki gozAlaka ke kathanAnusAra mahAvIra bImAra hue haiM aura cha: mahIne meM ve kAladharma ko prApta kreNge| mahAvIra ke ziSya siMha sANakoSThaka se thor3I hI dUra mAlukA vana ke pAsa cha? tapakara, UMcA hAtha karake dhyAna karate the| dhyAnAMtarikA' meM unhoMne logoM kI ye bAteM sunii| unheM yaha zaMkA ho gayI ki, mahAvIra svAmI sacamuca hI cha: mahIne meM kAladharma paayeNge| isa zaMkA se ve bahuta duHkhI hue aura tapa karane ke sthAna se mAlukA vana meM jAkara jora jora se rone lge| aMtaryAmI zramaNa mahAvIra ne apane sAdhuoM dvArA siMha muni ko bulAyA aura pUchA - 'he siMha! tumhe dhyAnAMtarikA meM mere marane kI zaMkA huI aura tuma mAlukAvana meM jakara khUba roye the na?' siMha ne uttara diyA - 'bhagavana! yaha bAta satya hai|' mahAvIra svAmI bole - 'he siMha! tuma nizciMta rho| maiM gozAlaka ke kathanAnusAra chaH mahIne ke aMdara kAladharma ko prApta nahIM houuNgaa| maiM aba se solaha barasa taka aura gaMdha hasti kI taraha jinarUpa se, vicaraNa kruuNgaa|' prabhu kA siMha ke Agraha se auSadha lenA : siMha ne bar3I hI namratA ke sAtha nivedana kiyA - 'he bhagavana! Apa aura solaha barasa taka vicaraNa kareMge yaha satya hai; paraMtu hama loga Apake isa duHkha ko dekha nahIM sakate, isalie Apa kRpA karake auSadha kA sevanakara hameM anugrahIta kiijie|' mahAvIra svAmI ne kahA - 'he siMha! meMDhika gAMva meM jaao| vahAM revatI nAma kI zrAvikA hai| usane mere nimitta se do kohaloM kA pAka banAyA 1. eka dhyAna pUrA hone ke bAda jaba taka dUsarA dhyAna AraMbha nahIM kiyA jAtA hai taba taka kA kAla dhyAnAMtarikA kahalAtA hai| : zrI tIrthaMkara caritra : 275 : Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai; use mata lAnA; paraMtu apane liye mArjArakRta (mArjAra nAmaka vAyu ko zAMta karanevAlA) bIjorA pAka banAyA hai| use le aanaa|' . siMhamuni revatI ke makAna para gye| dharmalAbha diyaa| revatI ne vaMdanAkara sukhasAtA pUchane ke bAda prazna kiyA - 'pUjyavara ApakA AnA kaise huA?' siMha muni bole - 'maiM bhagavAna ke lie auSadha lene AyA huuN|' revatI prasanna huii| usane bhagavAna ke lie jo kuSmAMDa pAka taiyAra kiyA thA vaha bahorAne lgii| siMha muni bole - 'mahAbhAgA! prabhu ke nimitta se banAye hue isa pAka kI AvazyakatA nahIM hai| tumane apane liye bIjorA pAka banAyA hai vaha laao|' bhAgyavatI revatI ne isako apanA ahobhAgya jAnA aura bIjorA pAka bar3e bhakti-bhAva se sAtha siMha muni ko boharA diyaa| isa zuddha dAna se revatI ne devAyu kA baMdha kiyaa| siMha muni bIjorA pAka lekara mahAvIra svAmI ke pAsa gaye aura yathAvidhi unhoMne vaha prabhu ke sAmane rkhaa| prabhu ne usakA upayoga kiyA aura ve rogamukta hue| usa dina gozAlaka ne tejo lezyA rakhI use chaH mahIne bIte the| prabhu ke Arogya hone ke samAcAra sunakara sabhI prasanna hue| anukrama se vihAra karate hue mahAvIra svAmI potanapura meM padhAre aura manorama nAma ke udyAna meM smosre| potanapura kA rAjA prasannacaMdra prabhu ko vaMdanA karane AyA aura prabhu kA upadeza suna, saMsAra ko asAra jAna, dIkSita ho gyaa| prabhu ke sAtha rahakara rAjarSi prasannacaMdra sUtrArtha ke pAragAmI hue| eka bAra vihAra karate hue prabhu rAjagRha nagara ke bAhara smosre| prasannacaMdra muni thor3I dUra para dhyAna karane lge| rAjA zreNika apane parivAra aura sainya sahita prabhu ke darzana ko claa| rAste meM usane rAjarSi prasannacaMdra ko, eka paira para khar3e ho UMcA hAtha kiye AtApanA karate dekhaa| zreNika bhakti sahita unakI vaMdanAkara ke mahAvIra svAmI ke pAsa phuNcaa| aura pradakSiNA de, vaMdanAkara, hAtha jor3a, baiThA va bolA - 'bhagavan! maiMne isa samaya Ate hue rAjarSi prasannacaMdra ko ugra tapa karate dekhA hai| agara ve isa samaya kAladharma ko pAveM to kaunasI gati meM jAyeMge?' : zrI mahAvIra caritra : 276 : Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra svAmI ne uttara diyA - 'sAtavIM naraka meN|' zreNika ko Azcarya huaa| vaha socane lagA -- 'kyA yaha bhI saMbhava hai ki aisA mahAna tapasvI bhI naraka meM jAye? saMbhava hai mere sunane meM bhUla huI ho| usane phira pUchA - 'prabho! rAjarSi prasannacaMdra yadi abhI kAladharma ko prApta kareM to kauna sI gati meM jAyeMge?' mahAvIra svAmI bole - 'sarvArthasiddha vimAna meN|' zreNika ko aura bhI Azcarya huaa| usane punaH pUchA - 'svAmin! Apane donoM bAra do bAteM kaise kahIM?' mahAvIra svAmI bole -- 'maiMne dhyAna ke bhedoM se do bAteM kahIM thii| tumane pahale prazna kiyA taba prasannacaMdra muni dhyAna meM apane maMtriyoM aura sAmaMtoM ke sAtha yuddha kara rahe the aura dUsarI bAra pUchA taba ve apanI bhUla kI AlocanA kara rahe the|' zreNika ne pUchA --- 'aisI bhUla kA kAraNa kyA hai?' prabhu bole - 'mArga meM Ate hue tumhAre sumukha aura durmukha nAma ke do senApatiyoM ne rAjarSi ko dekhaa| sumukha bolA - 'aisA ghora tapa karanevAle muni ke lie svarga yA mokSa koI sthAna durlabha nahIM hai|' yaha sunakara durmukha bolA - 'kyA tuma nahIM jAnate ki yaha potanapura kA rAjA prasannacaMdra hai| isane apane bAlakumAraM para rAjya kA bhArI bojhA rakhakara bahuta bar3A aparAdha kiyA hai| isake maMtrI caMpAnagarI ke rAjA se milakara rAjakumAra ko rAjyacyuta karanevAle haiN| isakI striyAM bhI na jAne kahAM calI gayI haiM? jisake kAraNa yaha anartha huA yA honevAlA hai usakA to muMha dekhanA bhI pApa hai| durmukha kI bAteM sunakara rAjarSi ko krodha ho AyA aura ve apane maMtriyoM aura unake sAthiyoM ke sAtha mana hI mana yuddha karane lgaa| usa samaya unake pariNAma bhayaMkara the| usI samaya tumane pUchA ki ve kauna sI gati meM jAyeMge aura maiMne javAba diyA ki ve sAtavIM naraka meM jaayeNge| 'magara mana meM yuddha karate hue jaba unake sabhI hathiyAra bekAra hue taba unhoMne apane sira para hAtha rakhA to unakA sira unheM sApha mAlUma : zrI tIrthaMkara caritra : 277 : Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huaa| turaMta unheM khayAla AyA ki, maiM to muni huuN| mujhe rAja aura kuTuMba se kyA matalaba? dhikkAra hai merI aisI icchA ko! maiM tyAga karake bhI pUrA tyAgI na ho sakA! bhagavan! maiM kisa biMTabanA meM par3A?' isa taraha apanI bhUla kI AlocanA karane lge| usI samaya tumane dUsarI bAra pUchA thA ki, ve kaunasI gati meM jAyeMge aura maiMne javAba diyA thA ki sarvArthasiddha vimAna meM jaayeNge| kAraNa, usa samaya unake bhAva ati nirmala the|' isa taraha abhI bhagavAna kA kathana cala hI rahA thA ki AkAza meM duMdubhinAda sunAyI diyaa| zreNika ne pUchA - 'prabho! yaha duMdubhinAda kaisA hai?' prabhu bole - 'rAjana! prasannacaMdra muni ko kevalajJAna utpanna haA hai| unakA dhyAna nirmalatama huaa| ve zukla dhyAna para Arur3ha hue| unake mohinI karma kA aura usake sAtha hI jJAnAvaraNI, darzanAvaraNI aura aMtarAya karma kA bhI kSaya ho gyaa| inake kSaya hote hI unako kevalajJAna kI prApti huI hai|'. zubha yA azubha dhyAna hI prANiyoM ko sukha meM yA duHkha meM DAlate haiN| aMtima kevalI : rAjA zreNika ne pUchA - 'bhagavan! aMtima kevalI kauna hogA? usa samaya vidyunmAlI nAmaka brahmaloka ke iMdra kA sAmAnika devatA apanI cAra deviyoM ke sAtha prabhu ko vaMdanA karane AyA huA thaa| use batAkara prabhu ne kahA-'isa bharatakSetra meM isa avasarpiNI kAla meM yaha puruSa aMtima kevalI hogaa|' zreNika ne pUchA - 'kyA devatAoM ko bhI kevalajJAna hotA hai?' prabhu ne uttara diyA - 'nahIM yaha deva sAta dina ke bAda cyavakara rAjagRhI ke zreSThI RSabhadatta kA putra hogaa| vairAgya pAkara sudharmA kA ziSya hogaa| jaMbU nAma rakhA jaaygaa| use kevalajJAna hogaa| usake bAda koI bhI kevalI nahIM hogaa|' zreNika ne pUchA - 'devatAoM kA jaba aMtakAla najadIka AtA hai taba unakA teja ghaTa jAtA hai| inakA teja kyoM kama nahIM huA?' : zrI mahAvIra caritra : 278 : Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhu ne uttara diyA - 'inakA teja pahale bahuta thA; isa samaya kama hai| inake puNya kI adhikatA ke kAraNa inakA teja eka dama calA nahIM gayA hai|' meMDaka se deva : usI samaya eka kor3hI puruSa Akara vahAM baiThA aura apane zarIra se jharate hue kor3ha ko poMcha-poMchakara prabhu ke caraNoM meM lagAne lgaa| yaha dekhakara zreNika ko bahuta krodha aayaa| prabhu kA isa taraha apamAna karanevAlA unheM vadhya mAlUma huA; paraMtu prabhu ke sAmane ve cupa rhe| unhoMne socA - 'jaba yaha yahAM se uThakara jAyagA taba isakA vadha karavA duuNgaa| prabhu ko chIMka aayii| kor3hI bolA - 'maro! kucha kSaNoM ke bAda rAjA zreNika ko chIMka aayii| kor3hI bolA - 'cira kAla taka jIte rho|' kucha dera ke bAda abhayakumAra ko chIMka aayii| kor3hI bolA - 'maro yA jiio|' usake bAda kAlasaukarika ko chIMka aayii| kor3hI bolA - 'na jI, na mr|' . kor3hI ne jaba mahAvIra svAmI ko kahA ki mro| taba to zreNika ke krodha kA koI ThikAnA hI na rhaa| usane apane subhaToM ko hukma diyA ki yaha kor3hI jaba bAhara nikale taba ise kaida kara lenaa| - thor3I dera ke bAda kor3hI bAhara niklaa| subhaToM ne use ghera liyA; magara subhadoM ko acaraja meM DAla, divyarUpa dhAraNa kara vaha kor3hI AkAza meM uDa gyaa| . subhaToM ne Akara zreNika ko yaha hAla sunaayaa| zreNika acaraja meM pdd'e| unhoMne prabhu se pUchA - 'prabho! vaha kor3hI kauna thA?' . mahAvIra bole - 'vaha deva thaa|' zreNika ne pUchA - 'to vaha kor3hI kaise huA?' 'apanI devI-mAyA se|' kahakara prabhu ne usakI jIvana kathA sunAyI aura kahA - 'deva se pahale kI isakI yonI meMDaka kI thii| isI zahara ke bAhara kI bAvar3I meM yaha rahatA thaa| jaba hama yahAM Aye to loga hameM vaMdanA karane Ane lge| pAnI bharanevAlI striyoM ko hamAre Ane kI bAteM karate isane : zrI tIrthaMkara caritra : 279 : Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sunaa| isake mana meM bhI hameM vaMdanA karane kI icchA huii| vaha bAvar3I se nikalakara hameM vaMdanA karane calA / rAste meM Ate tumhAre ghor3e ke pairoM tale kuMcalakara mara gyaa| zubha bhAvanA ke kAraNa marakara vaha dardurAMka nAma kA devatA huaa| anuSThAna ke binA bhI prANI ko usakI bhAvanA kA phala milatA hai| usane mere pairoM meM gozIrSa caMdana lagAyA thA; paraMtu tumheM vaha kor3ha - rasa dikhAyI diyA thaa|' zreNika ne pUchA 'jaba Apako chIMka AyI taba vaha amAMgalika zabda bolA aura dUsaroM ko chIMke AyI taba mAMgalika zabda bolA, isakA kyA kAraNa hai?' mahAvIra svAmI ne uttara diyA- 'mujhe usane kahA ki, 'maro' isase usakA abhiprAya thA ki tuma aba taka isa duniyA meM kaise ho? mokSa meM jaao| tumheM kahA ki 'jIte raho' isase usakA yaha abhiprAya thA ki tuma. isa zarIra meM rahoge isImeM sukha hai; kyoMki marakara tuma naraka meM jaaoge| abhayakumAra ko kahA ki 'jIo yA maro' isakA yaha matalaba thA ki agara tuma jIte rahoge to dharma karoge aura maroge to anuttara vimAna meM jaaoge| isase jIvana, maraNa donoM samAna hai| kAlasaukarika ko kahA thA ki 'na jI na mara' isase yaha abhiprAya thA ki agara jIegA to pApa karegA aura maregA to sAtavIM naraka meM jAyagA / ' usa samaya apanI 'naraka gati miTAne hetu pUchA aura prabhune upAya btaaye| aura use apane jaisA tIrthaMkara hone kA phala kahA! sAla rAjA ko dIkSA : rAjagRhI se vihAra kara prabhu pRSThacaMpA nAmaka nagarI meM aaye| vahAM kA rAjA sAla aura yuvarAja mahAsAla- jo sAla kA choTA bhAI thA aura jise rAjA ne yuvarAjapada diyA thA - donoM prabhu ko vaMdanA karane Aye aura upadeza pA, vairAgyavAna ho prabhu ke ziSya ho gye| unhoMne apanA rAjya apane bhAnaje 'gAgalI' ko diyaa| gAgalI ke pitA kA nAma piThara' aura mAtA kA nAma 'yazomatI' thaa| pRSThacaMpA se vihAra kara prabhu caMpAnagarI pdhaare| vahAM prabhu ke mukhya ziSya : zrI mahAvIra caritra : 280 : Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama svAmI ne jina logoM kI dIkSA dI thI unheM kevalajJAna ho gayA; paraMtu gautama svAmI ko nahIM huaa| isase ve duHkhI hue| unheM duHkhI dekha mahAvIra svAmI ne unheM kahA - 'he gautama! tumheM kevalajJAna hogA; magara kucha samaya ke baad| tumako mujha para bahuta moha hai| isalie jaba taka tumhArA moha nahIM chUTegA taba taka tumheM kevalajJAna kI prApti bhI nahIM hogii|' aMbaDa saMnyAsI kA Agamana : aMbar3a nAma kA parivrAjaka prabhu ko vaMdanA karane aayaa| usake hAtha meM chatrI aura tridaMDa the| usane bar3e hI bhaktibhAva se prabhu ko vaMdanA kI aura kahA-'he vItarAga! ApakI sevA karane kI apekSA ApakI AjJA pAlanA vizeSa lAbhakArI hai| jo ApakI AjJA ke anusAra calate haiM, unheM mokSa milatA hai| ApakI AjJA hai ki heya (chor3ane yogya) kA tyAga kiyA jAya aura upAdeya (grahaNa karane yogya) ko svIkArA jaay| ApakI AjJA hai ki Asrava heya hai aura saMvara upAdeya hai| Asrava saMsAra-bhramaNa kA hetu hai aura saMvara se mokSa kI prApti hotI haiN| dInatA chor3a prasanna mana se jo ApakI isa AjJA ko mAnate haiM ve mokSa meM jAte haiN| Apa isa viSaya meM mujhe upadeza de| phira. prabhu kA upadeza sunane ke bAda aMbar3a jaba rAjagRhI jAne ko taiyAra huA taba prabhu ne aMbar3a ko kahe - 'tuma rAjagRhI meM nAga nAmaka sArathI kI strI sulasA' ko dharmalAbha khnaa|' rAjA dazArNabhadra : caMpA nagarI se vihAra kara, prabhu dazArNa deza meM Aye| vahAM kI sulasA parama zrAvikA thii| mahAvIra svAmI ne sulasA ko hI dharmalAbha kyoM kahalavAyA? usake parama zrAvikApana kI jAMca karanI caahie| yaha socakara aMbar3a ne aneka yuktiyoM dvArA use zrAvikApana se cyuta karane kI koziza kI: paraMtu vaha niSphala huaa| taba usako vizvAsa huA ki, mahAvIra svAmI ne sulasA ke prati itanA bhAva dikhAyA vaha yogya hI thaa| yaha devI solaha satiyoM meM se eka hai| : zrI tIrthaMkara caritra : 281 : Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjadhAnI dazArNa nAma kI nagarI thii| vahAM dazArNabhadra nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| dazArNa nagarI ke bAhara prabhu kA samavasaraNa huaa| rAjA ko yaha khabara milii| vaha apane pUrNa vaibhava ke sAtha prabhu ke darzana karane gayA aura prabhu ko vaMdanA kara ucita sthAna para baitthaa| usako garva huA ki, mere samAna vaibhavavAlA dUsarA kauna hai| iMdra ko rAjA dazArNabhadra ke isa abhimAna kI qhabara pdd'ii| usane rAjA ko, upadeza denA sthira kara eka adbhuta ratha bnaayaa| vaha vimAna jalamaya thaa| usake kinAroM para kamala khile hue the| haMsa aura sArasa pakSI madhura bola rahe the| deva vRkSoM aura devalatAoM se suMdara puSpa usameM girakara vaira rahe the| nIla kamaloM se vaha vimAna iMdranIla maNimaya sA lagatA thaa| marakata maNimaya kamalinI meM suvarNamaya vikasita kamaloM ke prakAza kA praveza hone se vaha adhika camakadAra mAlUma ho rahA thaa| aura jala kI capala taraMgoM kI mAlAoM se vaha dhvajApatAkAoM kI zobhA ko dhAraNa kara rahA thaa| isakA vizeSa varNana dazArNa bhadra rAjA ke caritra se jaannaa| ___ aise jalakAMta vimAna meM baiThakara eka hAthI kI sUMr3ha meM aneka vApikAe~ eka-eka vApikA meM kamala para nRtya karatI devAMganAoM ke sAtha iMdra samavasaraNa meM AyA, iMdra kA vaibhava dekhakara dazArNa-bhadra rAjA ke garva ko dhakkA lgaa| use khayAla AyA ki, merA vaibhava to isa vaibhava ke sAmane tuccha hai| chi: maiM isI para itanA phUla rahA huuN| kyoM na maiM bhI usa anaMta vaibhava ko pAne kA prayatna karUM jisako prApta karane kA upadeza mahAvIra svAmI de rahe haiN| rAjA ne vahIM apane vasrAbhUSaNa nikAla DAle aura apane hAthoM hI se loca bhI kara ddaalaa| devatA aura manuSya sabhI vismita the| phira dazArNabhadra ne gautama svAmI ke pAsa Akara yatiliMga dhAraNa kiyA aura devAdhideva ke caraNoM meM utsAha pUrvaka vaMdanA kii| dazArNabhadra kA garvaharaNa karane kI icchA rakhanevAlA iMdra Akara muni ke caraNoM meM jhukA aura bolA - 'mahAtman! maiMne Apake vaibhava-garva ko apane vaibhava se naSTa kara denA caahaa| vaha garva naSTa huA bhI; paraMtu vaibhava ko ekadama : zrI mahAvIra caritra : 282 : Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chor3a dene ke Apake mahAna tyAga ne mujhe garva hIna kara diyaa| tyAgI mahAtman! merI bhakti-vaMdanA svIkAra kiijie|' vaibhavabhogI se vaibhavatyAgI mahAn hotA hai| duniyA meM usakI koI samatA nhiiN| dhannA aura zAlibhadra kI dIkSA : - dhannA aura zAlibhadra donoM mahAna samRddhivAna the| rAjagRhI nagarI meM rahate the| eka bAra rAjA zreNika ko zAlibhadra ko dekhane kI icchA pUrNa karane hetu zAlibhadra kI mAtA ne apane yahAM AmaMtraNa diyaa| rAjA zreNika usake ghara aaye| zAlibhadra sAtaveM khaMDa meM rahate the| unheM mAtA ne jAkara kahA - 'putra! nIce clo| tumhAre svAmI rAjA Aye haiN|' mere sirapara bhI svAmI hai' yaha bAta zAlibhadra ko bahuta burI lagI aura ve saba vaibhava kA tyAga karane lge| zAlibhadra ke bahanoI 'dhannA' the| unako bhI yaha bAta mAlUma huii| unheM bhI vairAgya ho aayaa| phira jaba bhagavAna mahAvIra vihAra karate hue vaibhAragiri para aaye| taba zAlibhadra aura dhannA ne bhagavAna ke pAsa jAkara dIkSA le lii| * rohiNeya cora kI dIkSA : prabhu rAjagRhI ke aMdara samavasaraNa meM virAjamAna the| usa samaya eka puruSa prabhu ke pAsa AyA, caraNoM meM girA aura bolA - 'nAtha! ApakA upadeza saMsArasAgara meM gotA khAte hue manuSya ko pAra karane meM jahAja kA kAma detA hai| dhanya hai ve puruSa jo ApakI vANI zraddhApUrvaka sunate haiM aura usake anusAra AcaraNa karate haiN| bhagavan! maiMne to eka bAra kucha hI zabda sune the; paraMtu unhoMne bhI mujhe bacA liyA hai|' _ phira usane prabhu se upadeza sunaa| sunakara use vairAgya huaa| usane pUchA- 'prabho! maiM yatidharma pAne ke yogya hUM yA nahIM? kyoMki maiMne jIvanabhara corI kA dhaMdhA kiyA hai aura aneka taraha ke anAcAra seve haiN|' , prabhu bole - 'rohiNeya! tuma yatidharma ke yogya ho|' : zrI tIrthaMkara caritra : 283 : Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phira rohiNeya cora muni ho gye| prabhu mahAvIra ke upadeza ne aura dharma ke AcaraNa ne cora ko eka pUjya puruSa banA diyaa| rAMjA udAyana kI dIkSA : bhagavAna vihAra karate hue marumaMDala ke vItabhaya nagara meM pdhaareN| vahAM ke rAjA udAyana ne prabhu se upadeza suna, saMsAra se vimukha ho dIkSA grahaNa kii| prabhu vihAra karate hue rAjagRhI meM pdhaare| vahAM zreNika rAjA kI aneka rANiyoM ne pati aura putroM ke viyoga se udAsa ho pramu ke pAsa se dIkSA lii| rAjA kUNika bhI prabhu ke pAsa vaMdanA karane AyA aura usane namratApUrlaka hAtha jor3akara pUchA - 'bhagavana! jo cakravartI umrabhara bhoga ko nahIM chor3ate ve marakara kahAM jAte haiM?' prabhu ne uttara diyA - 've marakara sAtavIM naraka meM jAteM haiN|' kUNika ne phira pUchA - 'maiM marakara kahAM jAUMgA?' .... prabhu bole - 'tuma marakara chaTThI naraka meM jaaoge|' kUNika ne pUchA - 'sAtavIM meM kyoM nahIM?' prabhu bole - 'isalie ki tuma cakravartI nahIM ho|' kUNika ne pUchA - 'maiM cakravartI kyoM nahIM hUM?' prabhu bole - 'isalie ki tumhAre pAsa cakrAdi ratna nahIM hai|' . kUNika isase bahuta duHkhI huA aura vaha cakravartI banane kA irAdAkara apane mahaloM meM calA gyaa| rAjA hastipAla ke svapnoM kA phala : ___ prabhu vihAra karate hue apanA aMtima samaya jAnakara apApA pUrI meM smosre| vahAM kA rAjA hastipAla prabhu ko vaMdanA karane aayaa| vaMdanA kara, apane Asana para baitthaa| prabhu ne upadeza diyA - 'isa jagata meM dharma, artha, kAma aura mokSa nAma ke cAra puruSArtha haiN| inameM se artha aura kAma to nAma mAtra ke puruSArtha haiN| kyoMki inakA pariNAma anartha rUpa hotA hai| vAstava meM puruSArtha to mokSa hai| aura usakA kAraNa dharma hai| dharma saMyama Adi dasa taraha kA hai| vaha : zrI mahAvIra caritra : 284 : Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra-sAgara se jIvoM ko tAratA hai| saMsAra anaMta duHkha rUpa hai aura mokSa anaMta sukha rUpa hai| isalie saMsAra ko chor3ane aura mokSa ko pAne kA kAraNa eka mAtra dharma hI hai| jaise laMgar3A manuSya bhI savArI ke sahAre dUra kI musApharI kara sakatA hai vaise hI ghora karmI manuSya bhI dharma ke sahAre mokSa meM jA sakatA hai|' rAjA ne namratApUrvaka pUchA - 'bhagavan! maiMne rAta ko svapna meM kramazaH hAthI, baMdara, kSIravAlA, vRkSa, kauA, siMha, kamala, bIja aura kuMbha ye ATha cIjeM dekhI thiiN| kRpA karake kahie ki inakA phala kyA hogA?' prabhu bole :- . 1. hAthI - aba se zrAvaka samRddhi ke-daulata ke-kSaNika sukha meM lubdha .. hoNge| hAthI ke samAna zarIra rakhate hue bhI AlasI hokara ghara meM par3e rheNge| mahAsaMkaTa meM A par3ane para bhI aura paracakra kA bhaya hone para bhI ve saMyama nahIM leNge| yadi kucha le leMge to kusaMga doSa se use chor3a deNge| kusaMga doSa meM bhI saMyama pAlanevAle virale hI hoNge| 2. baMdara - dUsare svapna kA phala hai.kiM gaccha ke svAmI AcArya loga . baMdara ke samAna capala (asthira) svabhAva vAle, thor3I zakti vAle aura vrata-pAlana meM pramAda karane vAle hoNge| itanA hI nahIM jo dharma meM sthira hoMge unake bhAvoM ko bhI viparIta bnaayeNge| dharma ke udyoga meM tatpara to virale hI nikleNge| jo khuda dharmAcaraNa meM zithila hote hue bhI dUsaroM ko dharmopadeza deMge unakI loga aise hI dillaMgI kareMge jaise gAvoM ke loga zahara meM rahanevAle (zrama se - DaranevAle) logoM kI kiyA karate haiN| he rAjana! bhaviSya meM isa taraha ke pravacana se ajJAta puruSa AcAAryAdi hoNge| 3. kSIravRkSa - tIsare svapna kA phala yaha hai ki, sAtoM kSetroM meM dravya kA upayoga karanevAle, kSIravRkSa ke jaise dAtAra zrAvaka hoNge| unheM . liMgadhArI (veSadhArI) Thaga roka leMge, (apane rAgI banA leMge) aise pAkhaMDiyoM kI saMgati se siMha ke samAna sattvazIla AcArya bhI unheM : zrI tIrthaMkara caritra : 285 : Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvAna ke jaise sArahIna mAlUma hoNge| suvihita muniyoM kI vihArabhUmi meM aise liMgadhArI zUlake jaisA trAsa deNge| kSIravRkSa ke samAna zrAvakoM ko acche muniyoM kI saMgati nahIM karane deNge| 4. kAkapakSI - isa svapna kA yaha phala hai ki, jaise kAkapakSI vihAra vApikA meM nahIM jAte vaise hI uddhata svabhAva ke muni dharmArthI hote hue bhI apane gacchoM meM nahIM rheNge| ve dUsare gacchoM ke sUriyoM ke sAtha, jo ki mithyAbhAva dikhAnevAle hoMge, mUrkhAzaya se cleNge| hitaiSI agara unako upadeza kareMge ki inake sAtha rahanA anucita hai to ve hitaiSiyoM kA sAmanA kreNge| 5. siMha - isa svapna kA yaha phala hai ki, jaina zAsana jo siMha ke samAna hai - jAtismaraNAdi jJAnarahita aura usako dharma ke rahasya ko - samajhanevAloM se zUnya hokara isa bharatakSetra rUpI vana meM vicaraNa kregaa-rhegaa| use anya tIrthI to kisI taraha kI bAdhA na pahuMcA sakeMge; paraMtu svaliMgI hI-jo siMha ke zarIra meM paidA honevAle kIr3oM kI taraha hoMge - isako kaSTa deMge, jainazAsana kI niMdA kraayeNge| 6. kamala - isa svapna kA yaha phala hai ki, - jaise svaccha sarovara meM honevAle kamala sabhI sugaMdhavAle hote haiM, vaise hI uttama kula meM paidA honevAle bhI sabhI dharmAtmA hote haiM; paraMtu bhaviSya meM aisA na hogaa| ve dharmaparAyaNa hokara bhI kusaMgati se bhraSTa hoNge| magara jaise gaMde pAnI ke gaDDe meM bhI kabhI-kabhI kamala uga Ate haiM vaise hI kukula aura kudeza meM janme hue bhI koI manuSya dharmAtmA hoMge; paraMtu ve hIna jAti ke hone se anupAdeya hoNge| 7. bIja - isakA yaha phala hogA ki kSamAdi guNarUpI kamaloM se aMkita aura sucaritrarUpI jala se pUrita ekAMta meM rakhe hue kuMbha ke samAna maharSi virale hI hoNge| magara malina kalaza ke samAna zithilAcArI liMgI (sAdhu) jahAM-tahAM dikhAyI deNge| ve IrSyAvaza maharSiyoM se : zrI mahAvIra caritra : 286 : Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhagar3A kareMge aura loga ( ajJAnatA ke kAraNa) donoM ko samAna smjheNge| gItArtha muni aMtaraMga meM uttama sthiti kI pratIkSA karate hue aura saMyama ko pAlate hue bAhara se dUsaroM ke samAna banakara rheNge|' A rAjA hastipAla kI dIkSA : rAjA ko vairAgya huA aura rAjapATa sukhasaMpatti ko chor3a usane dIkSA lI aura ghora tapa kara mokSapada ko prApta kiyaa| kalkI rAjA : gautama svAmI ne pUchA - 'bhagavana! tIsare Are ke aMta meM bhagavAna RSabha deva hue| cauthe Are meM ajitanAtha teIsa tIrthaMkara hue jinameM ke aMtima tIrthaMkara Apa haiN| aba duHkhamA nAma ke pAMcaveM Are meM kyA hogA so kRpA karake pharmAie!' mahAvIra svAmI ne javAba diyA 'he gautama! hamAre mokSa jAne ke bAda tIna barasa aura sAr3he ATha mahIne bItane para pAMcavAM ArA AraMbha hogaa| hamAre nirvANa hone ke unnIsa sau aura caudaha barasa bAda pATalIputra meM, mleccha kula meM eka lar3akA paidA hogaa| bar3A hone para vaha rAjA banegA aura kalki, rudra aura caturmukha nAma se prasiddha hogA / usa samaya mathurA ke rAmakRSNa kA maMdira akasmAta purAnA vRkSa jaise pavana se gira jAtA hai. vaise hI gira pdd'egaa| krodha, mAna, mAyA aura lobha usameM isI taraha se janmeMge jaise lakkar3a meM ghuNA jAti kA kIr3A paidA hotA hai| usa samaya prajA ko rAjA kA aura coroM kA donoM hI kA bhaya banA rhegaa| gaMdha aura rasa kA kSaya hogaa| durbhikSa aura ativRSTi kA prakoSa rhegaa| kalki aThAraha barasa kA hogA taba taka mahAmArI kA roga rahA kregaa| phira kalki rAjA bnegaa| 'eka bAra kalki rAjA phirane ko niklegaa| rAste meM pAMca stUpoM ko dekhakara vaha pUchegA ki 'ye stUpa kisane banavAye haiM?' use javAba milegA ki-'pahale naMda nAma kA eka rAjA ho gayA hai| vaha kubera ke bhaMDArI jaisA dhanika thaa| usane ina stUpoM ke nIce bahuta sA dhana gAr3A hai| Aja taka : zrI tIrthaMkara caritra : 287 : 1 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usa dhana ko kisI rAjA ne nahIM niklvaayaa|' dhana kA lobhI rAjA una stUpoM ko khudavAkara dhana nikAla legaa| . phira vaha yaha socakara ki zahara meM aura sthAnoM meM bhI dhana gar3A huA hogA, sAre zahara ko khudavA ddaalegaa| usameM se eka lavaNadevI nAma kI zilAmayI gAya niklegii| vaha caurAhe meM khar3I kara dI jaaygii| vaha apanA prabhAva dikhalAne ke lie muniyoM ke - jo gocarI jAte hue usake pAsa se nikaleMge-apanA sIMga ar3A degii| isako sAdhu bhaviSya meM ati vRSTi kI sUcanA samajheMge aura vahAM se cale jaayeNge| kucha bhojana vastra ke lolupa yaha kahakara vahIM raheMge ki kAlayoga se jo kucha honahAra hai vaha jarUra hogaa| honahAra ko jinezvara bhI nahIM roka sakate haiN| _ 'phira rAjA kalki sabhI dharmoM ke sAdhuoM se kara legaa| isake bAda vaha jaina sAdhuoM se bhI kara maaNgegaa| taba jaina sAdhu kaheMge - 'he rAjana! hama akiMcana haiM aura gocarI karake khAte haiN| hamAre pAsa kyA hai so hama tumheM deM? hamAre pAsa kevala dharmalAbha hai| vahI hama tumako dete haiN| purANoM meM likhA hai ki, jo rAjA brahmaniSTha tapasviyoM kI rakSA karatA hai use unake puNya kA chaTTA bhAga milatA hai| isalie he rAjan! Apa isa duSkarma se hAtha utthaaie| ApakA yaha duSkarma deza aura zahara kA akalyANa kregaa|' 'isase kalki bar3A gusse hogaa| usako nagara ke devatA samajhAyeMge ki he rAjan! niSparigrahI muniyoM ko mata staao| aise muniyoM ko 'kara' ke lie satAkara tuma apanI mauta ko pAsa bulaaoge|' . 'isako sunakara kalki DaregA aura muniyoM ko namaskAra kara unase kSamA maaNgegaa|' 'phira zahara meM, usake (zahara ke) nAza kI sUcanA denevAle bar3e-bar3e bhayaMkara upadrava hoNge| satraha rAta dina taka bahuta meMha brsegaa| isase gaMgA meM(?) bAr3ha AyagI aura pATalIputra ko DubA degii| zahara meM kevala prAtipada nAma ke AcArya, kucha zrAvaka, thor3e zahara ke loga aura kalki rAjA kisI UMce sthAna meM car3ha jAne se baca jaayeNge| zeSa sabhI nagarajana mara jaayeNge| 'pAnI ke zAMta hone para kalki naMda ke pAye hue dhana se punaH zahara : zrI mahAvIra caritra : 288 : Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bsaaygaa| loga aayeNge| zahara meM aura deza meM sukha zAMti hogii| eka paise kA maTakA bhara ke dhAnya bikegA; to bhI kharIdadAra nahIM mileNge| sAdhusaMta sukha se vicaraNa kreNge| pacAra barasa taka sukAla rhegaa| 'jaba rAjA kalki kI mauta nikaTa AyagI taba vaha punaH dharmAtmAoM ko duHkha dene lgegaa| saMgha ke logoM sahita pratipada AcArya ko vaha gozAlA meM baMda kara degA aura unase kahegA-agara tumhAre pAsa paisA dene ko nahIM hai to jo kucha mAMgakara lAte ho usI meM kA chaTThA bhAga do| isase kAyotsarga pUrvaka saMgha zakrendra kI ArAdhanA kregaa| zAsanadevI jAkara kalki ko kahegI - 'he rAjana! sAdhuoMne iMdra kI ArAdhanA ke lie kAyotsarga kiyA hai| isase terA ahita hogaa|' magara kalki kucha bhI dhyAna nahIM degaa| 'saMgha kI tapasyA se iMdra kA Asana kaaNpegaa| vaha apane avadhijJAna se saMgha kA saMkaTa jAnakara kalki ke zahara meM AyagA aura brAhmaNa kA rUpa dharakara rAjA ke pAsa jAkara pUchegA - 'he. rAjan! tumane sAdhuoM ko kyoM kaida kiyA hai?' 'taba kalki rAjA kahegA - 'he vRddha! ye loga mere zahara meM rahate haiM; paraMtu mujhe kara nahIM dete| inake pAsa paise nahIM hai, isalie maiMne inako kahA ki, tuma apanI bhikSA kA chaTThA bhAga mujhe do; magara vaha bhI dene ko ye rAjI nahIM hue| isalie maiMne inako gAyoM ke bAr3e meM baMda kara diyA hai|' taba zakrendra unako kahegA - 'una sAdhuoM ke pAsa tujhe dene ke lie kucha bhI nahIM hai| bhikSA ve itanI hI lAte haiM jitanI unako jarUrata hotI hai| apanI bhikSA meM se ve kisI ko eka dAnA bhI nahIM de skte| aise sAdhuoM se bhikSAMza mAMgate tumheM lAja kyoM nahIM AtI? agara aba bhI apanA bhalA cAhate ho to sAdhuoM ko chor3a do varanA tumhArA apakAra hogaa|' _ 'ye bAteM sunakara kalki nArAja hogA aura apane subhaToM ko hukma degA- 'isa brAhmaNa ko gardaniyA dekara nikAla do|' 'iMdra kupita hokara tatkAla hI kalki ko bhasma kara degA; usake putra datta ko jainadharma kA upadeza dekara rAjyagaddI para biThAyagA, saMgha ko mukta : zrI tIrthaMkara caritra : 289 : Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara namaskAra karegA aura phira devaloka meM calA jaaygaa| kalki chiyAsI varSa kI Ayu pUrNa kara turaMta naraka bhUmi meM jaaygaa| 'rAjA datta apane pitA ko mile hue adharma ke phala ko yAda karake aura iMdra ke diye hue upadeza kA khayAla karake sArI pRthvI ko arihaMta ke caityoM se vibhUSita kara deNge| pAMcaveM Are ke aMta taka jainadharma calA kregaa| .. tIrthaMkara vicaraNa karate haiM taba kaisI hAlata rahatI hai? 'tIrthaMkara jaba vicaraNa karate haiM taba vaha bharatakSetra saba taraha samRddha aura sukhI hotA hai| aisA jAna par3atA hai mAnoM yaha dUsarA svarga hai| isake gAMva zaharoM jaise, zahara alakApurI jaise, kuTuMbIjana rAjA ke jaise, rAjA kubera ke bhaMDArI jaisA, AcArya caMdra ke jaise, pitA deva ke jaise, sAsu mAtA ke samAna aura sasura pitA ke samAna hote haiN| loga satya aura zauca meM tatpara, dharmAdharma ke jAnanevAle, vinIta, devaguru ke bhakta aura svadArAsaMtoSI (apanI strI ke sivA sabhI striyoM ko apanI mAM bahana samajhanevAle) hote haiN| una logoM meM, vijJAna, vidyA aura kara hI DAlA.jAtA hai| aise samaya meM bhI arihaMta kI bhakti ko nahIM jAnanevAle aura viparIta vRttivAle kutIrthiyoM se muniyoM ko upasarga hote hI rahate haiM aura dasa Azcarya bhI hote haiN| pAMcavAM ArA : 'isake bAda duHkhamA nAmaka pAMcaveM.Are meM manuSya kaSAyoM se yukta, lupta dharmabuddhivAle aura bAr3a binA ke kheta kI taraha maryAdA rahita hoNge| jaise-jaise pAMcavAM kAla Age bar3hegA vaise-vaise loga vizeSa rUpa se kutIrthiyoM dvArA kI gayI, bhramita buddhivAle ahiMsA ke tyAgI hoNge| gAMva smazAna ke jaise, zahara pretaloka jaise, kuTuMbI dAsoM ke jaise aura rAjA yamadaMDa ke jaise hoNge| rAjA apane sevakoM para sakhtI kareMge aura sevaka logoM ko satAyeMge, apane saMbaMdhiyoM ko luutteNge| isa taraha mAtsyanyAya' kI pravRtti hogii| jo aMta meM hogA vaha madhyama meM AyagA aura jo madhya meM hogA vaha aMta meM jaaygaa| 1. tAlAba yA samudra ke aMdara kI bar3I machalI choTI machaliyoM ko khAtI haiN| majhalI aura choTiyoM ko khAtI hai| choTI unase choTiyoM ko khAtI haiN| bar3A choTe ko khAya, isakA nAma mAtsya nyAya hai| : zrI mahAvIra caritra : 290 : Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAnI jo halkA hai vaha UMcA ho jAyagA aura jo UMcA hai vaha halkA ho jaaygaa| isa taraha zveta dhvajAvAle ( ? ) jahAjoM kI taraha sabhI calita ho jAyeMge (apane kartavya ko bhUla jAyeMge / ) cora corI se, adhika bhUta ka bAdhAvA manuSya kI taraha uddaMDatA evaM rizvata se aura rAjA karake bojhe se prajA ko staaeNge| loga svArtha-parAyaNa, paropakAra se dUra, satya, lajjA yA dAkSiNya (maryAdA) hIna aura apanoM hI ke vairI hoNge| na guru ziSya ko ziSya kI taraha samajhegA na ziSya hI gurubhakti kregaa| guru ziSyoM ko upadezAdi ( aura AcaraNa dvArA) zrutajJAna nahIM dege| kramazaH gurukula kA nivAsa baMda hogA, dharma meM aruci hogI aura pRthvI bahuta se prANiyoM se Akula vyAkula ho jaayegii| devatA pratyakSa nahIM hoMge, pitA kI putra avajJA kareMge, bahue~ sarpiNI sI AcaraNa kareMgI / aura sAsue~ kAlarAtri ke jaise pracaMDa hoNgii| kulIna striyA~ bhI lajjA chor3akara bhrUbhaMgI se, hAsya se, AlApa se athavA dUsarI taraha ke hAvabhAvoM aura vilAsoM se vezyA jaisI lgeNgii| zrAvaka aura zrAvikApana, kA hAsa hogA, caturvidha dharma kA kSaya hogA aura sAdhu sAdhviyoM ko parva ke dina bhI yA svapna meM bhI nimaMtraNa nahIM milegaa| khoTe mApa tIla cleNge| dharma meM bhI zaThatA hogii| satpuruSa duHkhI aura duSTa puruSa sukhI rheNge| maNi, maMtra, auSadha, taMtra, vijJAna, dhana, Ayu, phala, puSpa, rasa, rUpa, zarIra kI UMcAI aura dharma evaM dUsare zubha bhAvoM kI pAMcaveM Are meM dina prati dina hAni hogI / aura usake bAda chaTTe Are meM to aura bhI adhika hAnI hogii| 'isa taraha puNyakSaya vAle kAla ke phailane para jisa manuSya kI buddhi dharma meM hogI vaha dhanya hogaa| isa bharatakSetra meM duHkhamA kAla ke aMtima bhAga meM duHprasaha nAma ke AcArya, phalguzrI nAmA sAdhvI, nAyala nAmaka zrAvaka aura satyazrI nAmA zrAvikA, vimalavAhana nAmaka rAjA aura sumukha nAmaka maMtrI hoNge| usa samaya zarIra do hAtha kA, umra jyAdA se jyAdA bIsa barasa kI hogii| tapa utkRSTa chaTTa kA hogaa| dazavaikAlika kA jJAna rakhanevAle caudaha pUrvadhArI samajhe jaayeNge| aura aise muni duHprasaha sUri taka saMgha rUpa tIrtha ko : zrI tIrthaMkara caritra : 291 : Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibodha kreNge| isalie usa samaya taka agara koI yaha kahe ki dharma nahIM hai to vaha saMgha bAhara kiyA jaay|' - 'duHprasahAcArya bAraha varSa taka ghara meM raheMge aura ATha varSa taka sAdhudharma pAla aMta meM aTThama tapa kareMge aura Ayu pUrNa kara saudharma devaloka meM jaayeNge| usa dina sabere cAritra kA, madhyAhna meM rAjadharma kA aura saMdhyA ko agni kA uccheda hogaa| isa taraha ikkIsa hajAra varSa pramANa kA duHkhamA kAla pUrA hogaa| 'phira ikkIsa hajAra varSa vAlA ekAMta duHkhamA nAma kA.chaTThA ArA zurU hogaa| vaha bhI ikkIsa hajAra varSa taka rhegaa| usameM dharma-tattva naSTa hone se cAroM tarapha hAhAkAra maca jAyagA. pazuoM kI taraha manuSyoM meM bhI mAtA aura putra kI vyavasthA nahIM rhegii| rAta dina sakhta havA calatI rhegii| bahuta dhUla ur3atI rhegii| dizAe~ dhUe~ ke jaisI hone se bhayAnaka lgeNgii| caMdramA meM atyaMta zItalatA aura sUraja meM atyaMta teja dhUpa hogii| isase bahuta jyAdA sardI aura bahuta jyAdA garamI ke kAraNa loga atyaMta duHkhI hoNge| 'usa samaya virasa bane hue megha khAre, khaTTe viSele viSAgnivAle aura vajramaya hokara, usI rUpa meM vRSTi kreNge| isase logoM meM khAMsI, vAsa, zUla, kor3ha, jalodara, bukhAra, siradarda aura aise hI dUsare aneka roga phaila jaayeNge| jalacara, sthalacara aura khecara tiryaMca bhI mahAna duHkha meM rheNge| kheta, vana, bAga, bela, vRkSa aura ghAsa kA nAza ho jaaygaa| vaitADhya aura RSabhakUTa parvata evaM gaMgA aura siMdhu nadiyAM rheNge| dUsare sabhI pahAr3a, khaDDe aura nadiyAM samatala ho jaayeNge| bhUmi kahIM aMgAroM ke samAna dahakatI, kahIM bahuta dhUlavAlI aura kahIM bahuta kIcar3avAlI hogii| manuSyoM ke zarIra do hAtha pramANa vAle aura kharAba raMgavAle hoNge| utkRSTa Ayu puruSoM kI bIsa varSa kI aura auratoM kI solaha varSa kI hogii| usa samaya strI chaH barasa kI umra meM garbhadhAraNa karegI aura prasava ke samaya atyaMta duHkhI hogii| solaha varSa kI umra meM to vaha bahuta se bAlabaccoM vAlI hogI aura vRddhA ginI jaaygii| vaitADhya giri ke nIce usake pAsa biloM meM loga rheNge| gaMgA aura : zrI mahAvIra caritra : 292 : Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siMdhu donoM nadiyoM ke tIra para vaitADhya ke donoM tarapha nau nau bila haiM kula bahattara bila haiM, unameM rheNge| tiryaMca jAti mAtra bIja rUpa se rhegii| usa viSama kAla meM manuSya aura pazu sabhI mAMsAhArI, krUra aura avivekI hoNge| gaMgA aura siMdhu nadI ke pravAha meM bahuta machaliyA~ aura kachue hoNge| unakA pATa bahuta choTA ho jaaygaa| loga machaliyAM pakar3akara dhUpa meM rkheNge| dhUpa kI garamI se ve paka jaayeNgii| unhIM ko loga khaayeNge| isa taraha unakA jIvananirvAha hogaa| kAraNa usa samaya anna, phala, dUdha, dahI vagairA koI bhI khAne kI cIja nahIM milegii| zaiyA, Asana vagairA sone baiThane ke padArtha bhI na rheNge| bharata aura airAvata nAma ke dasoM kSetroM meM isI taraha pAMcavAM aura chaTThA ArA ikkIsa, ikkIsa hajara barasa taka rheNge| avasarpiNI meM jaise atyaMta (chaTThA) aura upAMtya (pAMcavAM) ArA hote haiM, vaise hI utsarpiNI meM aMtya (pahalA) aura upAMtya (dUsarA) ArA hote haiN| utsarpiNI kAla ke Are : 'utsarpiNI meM duHkhamA duHkhamA nAma kA (avasarpiNI kAla ke chaThe Are jaisA) pahalA ArA hogaa| isa Are ke aMta meM pAMca jAti ke megha brseNge| pratyeka jAti kA megha sAta sAta dina taka brsegaa| pahalA puSkara megha barasakara pRthvI ko tRpta kregaa| dUsarA kSIra megha barasakara anAja paidA kregaa| tIsarA ghRta megha sneha (cikanApana) paidA kregaa| cauthA amRtaM megha auSadhiyAM utpanna kregaa| pAMcavAM rasa megha pRthvI vagairA ko rasamaya bnaaygaa| ___'isa taraha paiMtIsa dina taka durdina nAzaka vRSTi hogii| bAda meM vRkSa, auSadha, latA ityAdi hariyAlI dekhakara bila meM rahanevAle manuSya khuza hokara bAhara nikleNge| usake bAda bhAratabhUmi phalavatI hogii| manuSya mAMsa khAnA chor3a deNge| phira jaise jaise samaya bItatA jAyagA vaise hI vaise manuSyoM ke rUpa meM, zarIra ke saMgaThana meM, AyuSya meM aura nadiyoM meM jala bddh'egaa| isase manuSya aura tiryaMca sabhI nIroga ho jaayeNge| 'duHkhamA kAla ke (utsarpiNI ke dUsare) Are ke aMta meM isa bhAratavarSa meM sAta kulakara hoNge| 1. vimalavAhana, 2. sudAma, 3. saMgama, 4. supArtha, 5. datta, 6. sumukha, 7. sNmucii| : zrI tIrthaMkara caritra : 293 : . Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'unameM ke pahale vimalavAhana ko jAtismaraNajJAna hogaa| isase ve gAMva aura zahara basAyeMge, rAjya kAyama kareMge, hAthI, ghor3e, gAya, baila vagaire pazuoM kA saMgraha kareMge aura zilpa, lipi aura gaNitAdikA vyavahAra logoM meM claayeNge| bAda meM jaba dUdha, dahI, agni Adi paidA hoMge taba vaha rAjA anna pakAkara, logoM ko, use khAne kA upadeza degaa| 'isa taraha jaba duHkhamA kAla bIta jAyagA taba zatadvAra nAmaka nagara meM sAtaveM kulakara rAjA kI rAnI bhadrAdevI ke kokha se zreNika kA jIva putra rUpa meM utpanna hogaa| unake AyuSya aura zarIrAdi mere samAna hoNge| unakA nAma padmanAbha hogaa| ve hI utsarpiNI kAla meM pahale tIrthaMkara hoNge| usake bAda avasarpiNI kAla kI taraha ulTI taraha ke hisAba se teIsa tIrthaMkaroM ke zarIra AyuSya aura aMtara meM abhivRddhi hogii| unake nAma kramazaH isa taraha hoMge - 'zreNikA kA jIva padmanAbha nAmaka pahale tIrthaMkara hoNge| supArtha kA jIva sUradeva nAmaka dUsare tIrthaMkara hoNge| poTTila kA jIva supArzva nAmaka tIsare tIrthaMkara hoNge| drar3hAyu kA jIva svayaM prabhu nAma ke cauthe tIrthaMkara hoNge| kArtika seTha kA jIva sarvAnubhUti nAmaka pAMcaveM tIrthaMkara hoNge| zaMkha zrAvaka kA jIva devazruta nAmaka chaTTe tIrthaMkara hoNge| naMda kA jIva udaya nAmaka sAtaveM tIrthaMkara hoNge| sunaMda kA jIva peDhAla nAmaka AThaveM tIrthaMkara hoNge| kaikasI kA jIva poTTila nAmaka naveM tIrthaMkara hoNge| revatI kA jIva zatakIrti nAmaka dasaveM tIrthaMkara hoNge| satyakI kA jIva suvrata nAmaka gyArahaveM tIrthaMkara hoNge| kRSNa vAsudeva kA jIva amama nAmaka bArahaveM tIrthaMkara hoNge| baladeva kA jIva akaSAya nAmaka terahaveM tIrthaMkara hoNge| rohiNI kA jIva niSpulAka nAmaka caudahaveM tIrthaMkara hoNge| : zrI mahAvIra caritra : 294 : Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sulasA kA jIva nirmama nAmaka paMdrahaveM tIrthaMkara hoNge| revatI kA jIka citragupta nAmaka solahaveM tIrthaMkara hoNge| gavAlI kA jIva samAdhi nAmaka satrahaveM tIrthaMkara hoNge| gArgalu kA jIva saMvara nAmaka aThArahaveM tIrthaMkara hoNge| dvIpAyana kA jIva yazodhara nAmaka unnIsaveM tIrthaMkara hoNge| karNa kA jIva vijaya nAmaka bIsa veM tIrthaMkara hoNge| nArada kA jIva malla nAmaka ikkIsaveM tIrthaMkara hoNge| aMbar3a kA jIva deva nAmaka bAIsa veM tIrthaMkara hoNge| bArahaveM cakravartI kA jIva anaMtavIrya nAmaka teIsaveM tIrthaMkara hoNge| aura svAti kA jIva bhadra nAmaka caubIsaveM tIrthaMkara hoNge|'' yaha caubIsI jitane samaya meM hogI utane samaya meM 1. dIrghadaMta, 2. gUDhadaMta, 3. zuddhadaMta, 4. zrIcaMdra, 5. zrIbhUti, 6. zrIsoma, 7. padma, 8. mahApadma, 6. darzana, 10. vimala, 11. vimalavAhana aura 12. ariSTha nAma ke bAraha ckrvrtii| ___ 1..naMdI, 2. naMdImitra, 3. suMdarabAhu, 4. mahAbAhu, 5. atibala, 6. mahAbala, 7. bala, 8. dvipRSTa aura 6. tripRSTha nAma ke nau vAsudeva (arddhacakrI); 1. jayaMtaM, 2. ajita, 3. dharma, 4. suprabha, 5. sudarzana, 6. AnaMda, 7. naMdana, 8. padma aura 6. saMkarSaNa nAma ke nau baladeva aura 1. tilaka, 2. lohajaMgha, 3. vajrajaMgha, 4. kezarI, 5. balI, 6. prahlAda, 7. aparAjita, 8. bhIma aura 6. sugrIva nAma ke nau prativAsudeva hoNge| isa taraha utsarpiNI kAla meM tirasaTha zalAkA puruSa hoNge|' 1. ye nAma triSaSThi zalAkA puruSa caritra se liye gaye haiN| pUrvabhavoM meM pAThAMtara bhI haiN| : zrI tIrthaMkara caritra : 295 : Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalajJAna kA uccheda isake bAda zrI sudharmAsvAmI gaNadhara ne pUchA - 'bhagavan! kevalajJAna kaba uccheda hogA aura aMtima kevalI kauna hogA?' . prabhu ne uttara diyA - 'mere mokSa jAne ke kucha kAla bAda tumhAre, jaMbU nAmaka, aMtima kevalI hoNge| unake bAda kevalajJAna kA uccheda ho jaaygaa| kevalajJAna ke sAtha hI, manaHparyava jJAna, pulAkalabdhi, paramAvadhi jJAna, kSapaka zreNI va upazama zreNI, AhAraka zarIra, jinakalpa aura trividha (parihAra vizuddhi, sUkSmasaMparAya aura yathAkhyAta cAritra ye tIna) saMyama bhI viccheda ho jaayeNge| _ 'tumhAre ziSya jaMbU caudaha pUrvadhArI hokara mokSa meM jAyeMge unake ziSya zayyaMbhava bhI dvAdazAMgI ke pAragAmI hoNge| ve pUrva meM se dazavaikAlika sUtra kI racanA kreNge| unake ziSya yazobhadra sarva pUrvadhArI hoMge aura unake ziSya saMbhUtivijaya aura bhadrabAhu, bhI caudaha pUrvadhArI hoNge| saMbhUtivijaya ke ziSya sthUlabhadra caudaha pUrvadhara hoNge| unake bAda aMtima cAra pUrvo kA uccheda ho jaaygaa| usake bAda mahAgiri aura suhasti se vajrasvAmI taka isa tIrtha ke pravartaka dasa puurvdhr-hoNge| .... __mahAvIra prabhu kA parivAra - 11 gaNadhara, 14000 sAdhu, 36000 sAdhviyA~, 700 vaikriya labdhivAle, 1300 avadhijJAnI, 700 kevalajJAnI, 500 manaH paryavajJAnI, 300 caudaha pUrvadhara, 400 vAdI muni, 15600 zrAvaka, 318000zrAvikAe~, mAtaMga yakSa, siddhAyikA zAsana devI huI / : kevalajJAna kA uccheda : 296 : Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mokSa (nirvANa) usI dina prabhu ne dekhA, Aja maiM mukta honevAle hUM aura gautama kA mujha para bahuta jyAdA sneha hai| vaha sneha hI unako kevalajJAna nahIM hone detA hai| isalie unhoMne gautama svAmI ko kahA - 'gautama, pAsa ke gAMva meM devazarmA nAma kA brAhmaNa hai| vaha tumhAre upadeza se pratibodha pAyagA isalie tuma usako upadeza dene jaao|' gautama svAmI jaisI ApakI AjJA kaha, namaskAra kara devazarmA ke yahAM gye| unhoMne use upadeza diyA aura vaha pratibodha paayaa| usa dina kArtika mAsa kI amAvasa aura pichalI rAta thii| bhagavAna ke chaTTha kA tapa thaa| jaba caMdra svAti nakSatra meM AyA taba prabhu ne pacapana adhyayana puNyaphalavipAka saMbaMdhI aura pacapana adhyayana pApaphalavipAka saMbaMdhI khe| phira unane chattIsa adhyayana vAlA aprazna (yAnI kisI ke pUche binA) vyAkaraNa khaa| jaba prabhu pradhAna nAmaka adhyayana kahane lage taba iMdroM ke Asana kaaNpe| ve bhagavAna kA mokSa nikaTa jAna apane parivAra sahita prabhu ke pAsa aaye| phira zakrendra ne, sAzru nayana, hAtha jor3a prabhu se vinatI kI - 'he nAtha; Apake garbha, janma, dIkSA aura kevalajJAna ke samaya hastottarA nakSatra thaa| isa samaya usameM bhasmaka graha saMkrota hone vAlA hai - AnevAlA hai| Apake janma nakSatra meM AyA huA yaha graha do hajAra barasa taka ApakI saMtati ko (sAdhu, sAdhvI aura zrAvaka, zrAvikA ko) takalIpha degA isalie jaba taka bhasmaka graha Apake sAmane A jAyagA to Apake prabhAva se prabhAvahIna ho jAyagA - apanA phala na dikhA skegaa| jaba Apake smaraNa mAtra se hI kusvapna, bure zakuna aura bure graha zreSTha phala dene vAle ho jAte haiM, taba jahAM sAkSAt Apa virAjate hoM vahAM kA to kahanA hI kyA hai? isalie he prabho, eka kSaNa ke lie apanA jIvana TikAkara rakhie ki jisase isa duSTa graha kA upazama ho jaay|' pramu bole - 'he iMdra, tuma jAnate ho ki Ayu bar3hAne kI zakti kisI meM bhI nahIM hai phira tuma zAsana-prema meM mugdha hokara aisI anahonI bAta kaise : zrI tIrthaMkara caritra : 297 : Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahate ho? AgAmI duSamA kAla kI pravRtti se tIrtha ko hAni pahuMcanevAlI hai| usameM bhAvI ke anusAra yaha bhasmaka graha bhI apanA phala dikhalAyagA / usa dina prabhu ko kevalajJAna hue untIsa barasa pAMca mahIne aura bIsa dina hu the| usa samaya paryaMkAsana para baiThe hue prabhu ne bAdara kAyayoga meM rahakara bAdara manoyoga aura vacanayoga ko rokaa| phira sUkSma kAyayoga meM sthita hokara yogavicakSaNa prabhu ne bAdara kAyayoga ko rokaa| taba unhoMne vANI aura mana ke sUkSma yoga ko rokaa| isa taraha sUkSma kriyAvAlA tIsarA zukla dhyAna prApta kiyaa| phira sUkSma kAyayoga ko - jisameM sArI kriyAe~ baMda ho jAtI hai - rokakara samucchinna- kriyA nAmaka cauthA zukla dhyAna prApta kiyaa| phira pAMca hasva akSaroM kA uccAraNa kiyA jA sake itane kAla mAnavAle, avyabhicArI aise zukladhyAna ke cauthe pAye dvArA - papIte ke bIja kI taraha karmabaMdha se rahita hokara, yathA svabhAva Rjugati dvArA Urdhva gamanakara mokSa meM gye| usa vakta jinako lava mAtra ke lie bhI sukha nahIM hotA hai aise nArakI jIvoM ko bhI eka kSaNa ke lie sukha huaa| vaha caMdra nAma kA saMvatsara thA, prItivarddhana nAma kA mahInA thA, naMdivarddhana nAma kA pakSa thA aura agnivesa' nAma kA dina thaa| usa rAta kA nAma devAnaMdA+- thaa| usa samaya arca nAma kA lava', zulka nAma kA prANa, siddha nAma kA stoka, svArthasiddha nAma kA muhUrta aura nAga nAma kA karaNa thaa| usa samaya bahuta hI sUkSma kuMthU kITa utpanna hue the| ve jaba sthira hote the taba dikhate bhI na the| aneka sAdhuoM ne aura sAdhviyoM ne unheM dekhA aura yaha socakara ki aba saMyama pAlanA kaThina hai, anazana kara liyaa| zrI pArzvanAtha mokSa jAne ke bAda 250 varSa bAda kArtika vadi amAvasa ke dina mahAvIra svAmI mokSa meM gye| - 1. isakA nAma upazama bhI hai| 2. isakA dUsarA nAma nirati hai / 3. sAta stoka yA 49 zvAsozvAsa pramANa kA eka kAlavibhAga | pAvApurI meM dezanA dete, solaha prahara bhavijana AMte / mahAvIra zIva vadhu ko pAte, kAtimAvasyA kIpa jalAte // : mokSa (nirvANa) : 298 : Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIvAlI parva usa samaya rAjAoM ne dekhA ki, aba jJAnadIpaka-bhAvadIpaka bujha gayA hai| isalie unhoMne dravyadIpaka jlaaye| dIpakaprakAzana ne bAhya jagata ko prakAzita kara diyaa| usa dina kI smRti meM Aja bhI hindustAna meM kArtika vadi amAvasyA ke dina dIpaka jalAte haiM aura usa dina ko dIvAlI parva ke nAma se pahacAnate haiN| ___ iMdrAdi devoM ne 'nirvANakalyANaka' manAyA aura taba sabhI apane apane sthAnoM ko cale gye| gautama gaNadhara ko jJAna aura mokSalAbha jaba devazarmA ko upadeza dekara zrI gautamasvAmI lauTe to mArga meM unhoMne bhagavAna ke nirvANa hone ke samAcAra sune| sunakara ve zoka-magna ho gaye aura socane lage - rAta hI meM prabhu nirvANa prApta karanevAle the, to bhI mujhe unhoMne dUra bheja diyaa| hAya durbhAgya! jIvanabhara sevA karake bhI aMta meM unakI sevA se vaMcita raha gyaa| ye dhanya haiM jo aMta samaya meM unakI sevA meM the; ve bhAgyazAlI haiM jo aMtima kSaNataka prabhu ke mukhAraviMda se upadezAmRta sunate rhe| he hRdaya! prabhu ke viyoga-samAcAra sunakara bhI tUM TUka-TUka kyoM nahIM ho jAtA? tUM kaisA kaThora hai ki isa vajra pAta ke hone para bhI aTala hai? ve phira socane lage, prabhune kitanI bAra upadeza diyA ki moha-mAyA jagata ke baMdhana haiM, paraMtu maiMne usa upadeza kA pAlana nahIM kiyaa| ve vItarAga the, moha-mamatA se mukta the| unake sAtha sneha kaisA? maiM kaisA bhrAMta ho rahA thaa| upakArI prabhu ne merI bhrAMti. miTAne ke lie hI mujhe dUra bheja diyA thaa| dhanya prabho! Apa dhanya haiM! jo Apake sarala upadeza se nirmohI na banA use Apane tyAga kara nirmohI bnaayaa| satya hai, AtmA-nirdhAMta AtmA-kisase mohamAyA rakhegA? gautama sAvadhAna ho, prabhu ke pada cihnoM para cala, apane svarUpa ko phcaan| agara prabhu ke pAsa sadA rahanA ho to nirmohI bana aura AtmasvarUpa meM lIna ho| gautama svAmI ko isI taraha vicAra karate hue kevalajJAna prApta huaa| phira unhoMne bAraha varSa taka dharmopadeza diyaa| aMta meM ve rAjagRha nagara meM Aye aura bhavopagrAhI karmoM kA nAza kara mokSa meM gye| : zrI tIrthaMkara caritra : 299 : Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa tIrthaMkara carita-bhUmikA isa bhUmikA meM una bAtoM kA varNana diyA hai jo samAna rUpa se sabhI tIrthaMkaroM ke hotI haiN| ve bAteM mukhyatayA ye hai - .. 1. tIrthaMkaroM kI mAtAoM ke caudaha mahA svpn| 2. paMca kalyANakA 3. atishy| ye bAteM bhUmikA rUpa meM isalie dI gayI haiM ki, pratyeka tIrthaMkara ke . caritra meM bAra-bAra ina bAtoM kA varNana na denA pdd'e| hareka caritra meM samayaM batAne ke lie AroM kA ullekha aayNgaa| isalie AroM kA paricaya bhI isa bhUmikA meM karA diyA jAtA hai| Are : samaya vizeSa ko jaina zAstroM meM ArA kA nAma diyA gayA hai| eka kAlacakra hotA hai| aura usa ke do bheda kiye gaye haiN| eka hai 'avasarpiNI' yAnI utaratA aura dUsarA hai 'utsarpiNI' yAnI cddh'taa| avasarpiNI ke chaH bheda haiN| jaise- 1. ekAMta suSamA, 2. suSamA, 3. suSamA duHkhamA, 4. duHkhama suSamA, 5. duHkhamA aura 6. ekAMta duHkhmaa| isI taraha utsarpiNI ke ulTe ginane se chaH bheda hote haiN| arthAt 1. ekAMta duHkhamA, 2. duHkhamA, 3. duHkhamA suSamA, 4. suSama duHkhamA, 5. suSamA aura 6. ekAMta sussmaa| inhIM bAraha bhedoM kA samaya jaba pUrNa hotA hai taba kahA jAtA hai ki, aba eka kAlacakra samApta ho gayA hai| ___ naraka, svarga, manuSya loka aura mokSa ye cAra sthAna jIvoM ke rahane 1. digaMbara jaina AmnAya meM 16 svapne mAne jAte haiM aura zvetAMbara jaina AmnAya meM caudh| : gautama gaNadhara ko jJAna aura mokSalAbha : 300 : Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke haiN| unameM se aMtima sthAna meM arthAt mokSa meM to kevala karma-mukta jIva hI rahate haiN| bAkI tIna meM karmalipta jIva rahate haiN| naraka ke jIvoM ke caudaha (14) bheda kiye gaye haiN| svarga ke jIvoM ke ekasau aThAnaveM (168) bheda kiye gaye haiM aura manuSya loka ke jIvoM ke 303 manuSyoM ke aura 48 tiryaMcoM ke bheda kiye gaye haiN| manuSya loka ke kucha kSetroM meM 'AroM kA upayoga hotA hai| isalie hama yahAM manuSya loka ke viSaya meM thor3A sA likha denA ucita samajhate haiN| manuSya loka meM mukhyatayA 3 khaMDoM meM manuSya basate haiN| 1. jambU dvIpa, 2. dhAtakI khaMDa aura 3. pusskraarddhdviip| jaMbudvIpa kI apekSA dhAtakI khaMDa dugunA hai aura puSkarArddhadvIpa, dhAtakI khaMDa kI barAbara hI hai| yadyapi puSkara dvIpa dhAtakI khaMDa se dugunA hai| tathApi usake Adhe hisse meM hI manuSya basate haiN| isalie vaha dhAtakI khaMDa ke barAbara hI mAnA jAtA hai| jaMbudvIpa meM, bharata, airavata, mahAvideha, himavaMta, hiraNyavaMta, harivarSa, ramyakavarSa, devakurU aura uttara kurU, aise nau kSetra haiN| dhAtakI khaMDa meM inhIM nAmoM ke inase dugune kSetra haiM aura dhAtakI khaMDa ke barAbara hI puSkarArddha meM haiN| inameM ke AraMbha ke yAnI bharata, airavata aura mahAvideha karma-bhUmi ke kSetra haiM aura bAkI ke 2akarma-bhUmi ke| inhIM karma bhUmi ke paMdraha kSetroM meM-pAMca bharata, pAMca mahAvideha aura pAMca airavata, ina meM AroM kA prabhAva aura upayoga hotA hai aura kSetro meM nhiiN| . mahAvideha meM kevala cauthA 'ArA' hI sadA rahatA hai| bharata aura airavata meM utsarpiNI aura avasarpiNI kA vyavahAra hotA hai| pratyeka Are meM . nimna prakAra se jIvoM ke duH kha sukha kI ghaTA bar3hI hotI rahatI hai| 1. ekAMta suSamA - isa Are meM Ayu tIna palyopama taka kI hotI hai| unake zarIra tIna kosa taka hote haiN| bhojana ve cAra dina meM eka bAra 1. jahAM asi (zastra kA) masi (likhane par3hane kA) aura kRSi (khetI kA) vyavahAra hotA hai use karmabhUmi kahate haiN| 2. jahAM inakA vyavahAra nahIM hotA hai aura kalpa vRkSoM se saba kucha milatA hai unheM akarmabhUmi kahate haiN| :: zrI tIrthaMkara caritra : 301 : Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karate haiN| saMsthAna unakA ''samacaturastra' hotA hai| saMhanana unakA 'vajra RSabha nArAca hotA hai| ve krodha-rahita, nirabhimAnI, nirlobhI aura adharmatyAgI hote haiN| usa samaya unako asi, masi aura kRSi kA vyApAra nahIM karanA par3atA hai| akarma-bhUmi ke manuSyoM kI bhAMti hI unheM bhI usa samaya dasa kalpavRkSa sAre padArtha dete haiN| jaise - 1. 'madyAMga' nAmaka kalpavRkSa madya dete 1. saMsthAna cha: hote haiN| zarIra ke AkAra vizeSa ko saMsthAna kahate haiN| 1. sAmudrika zAstrokta zubha lakSaNayukta zarIra ko 'samacaturasra' saMsthAna kahate haiN| 2. 'nAbhi' ke Upara kA bhAga zubha lakSaNa yukta ho aura nIce kA hIna ho use 'nyagrodha' saMsthAna kahate haiN| 3. nAbhi ke nIce kA bhAga yathocita ho aura upara kA hIna ho use 'sAdI' saMsthAna kahate haiN| 4. jahAM hAtha, paira, mukha, galA Adi yathAlakSaNa ho aura chAtI, peTa, pITha Adi vikRta ho use 'vAmana' saMsthAna kahate haiN| 5. jahAM hAtha aura paira hIna ho bAkI avayava uttama ho use 'kubjaka' saMsthAna kahate haiN| 6. zarIra ke samasta avayava lakSaNa-hIna ho use . 'huMDaka' saMsthAna kahate haiN| 2. saMhanana bhI cha: hote haiN| zarIra ke saMgaThana vizeSa ko saMhanana kahate haiN| 1. do hAr3a donoM tarapha se markaTa baMdha dvArA baMdhe hoM, RSabha nAma kA tIsarA hAr3a unheM paTTI kI taraha lapeTe ho aura una tInoM haDDiyoM meM eka haDDI kIlI kI taraha lagAyI huI ho, ve vajra ke samAna dRr3ha ho, aise saMhanana ko 'vajra RSabha nArAca' kahate haiN| 2. ukta haDDiyA ho; paraMtu kIlI lagAyI huI na ho use 'RSabhanArAca' saMhanana kahate haiN| 3. donoM ora hAr3a aura markaTa baMdha to ho; paraMtu kIlI aura paTTI ke hAr3a na ho use 'nArAca' saMhanana kahate haiN| 4. jahAM eka tarapha markaTabaMdha aura dUsarI tarapha kIlI hotI hai use 'arddhanArAca' saMhanana kahate haiN| 5. jahAM kevala kIlI se hAr3a saMdhe hue ho, markaTa baMdha paTTI na ho use 'kIlaka' saMhanana kahate haiN| 6. jahAM asthiyAM kevala eka dUsare meM ar3I huI hI hoM, kIlI, nArAca aura RSabha na ho; jo jarA sA dhakkA lagate hI bhinna ho jAtha use 'chevaTu' saMhanana kahate haiN| : pariziSTa tIrthaMkara carita-bhUmikA : 302 : Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiN| 2. 'bhRtAMga' pAna - bartana dete haiN| 3. 'tUryAMga' tIna prakAra ke bAje dete haiN| 4-5. 'dIpazikhA' aura 'jyotiSka' prakAza dete haiN| 6. 'citrAMga' vicitra puSpoM kI mAlAe~ dete haiN| 7. 'citrarasa' nAnA mAMti ke bhojana dete haiN| 8. 'maNyaMga' icchita AbhUSaNa arthAt jevara dete haiN| 6. 'gehAkAra' gaMdharva nagara kI taraha uttama ghara dete haiM aura 10. 'anagna' nAmaka kalpavRkSa uttamottama vastra dete haiN| usa samaya kI bhUmi zarkarA se (zakkara se) bhI adhika mIThI hotI hai| isameM jIva sadA sukhI hI rahate haiN| yaha ArA cAra koTAkoTi 'sAgaropama kA hotA hai| isameM AyuSya, saMhanana Adi kramazaH kama hotA jAtA hai| 1. AMkha phurakatI hai itane samaya meM asaMkhyAta samaya ho jAte haiN| athavA vaha sUkSmAtisUkSma kSaNarUpa kAla jisake bhUtabhaviSya kA anumAna na ho sake, jisakA phira bhAga na ho sake usako 'samaya' kahate haiN| aise asaMkhyAta samayoM kI eka 'AvalI' hotI hai| aisI do sau aura chappana AvaliyoM kA eka 'kSullaka bhava' hotA hai; isakI apekSA kisI choTe bhava kI kalpanA nahIM ho sakatI hai| aise uttara kSullaka bhava se kucha adhika meM eka 'zvAsocchvAsa rUpa prANa kI utpatti hotI hai| aise sAta prANotpatti kAla ko eka 'stoka' kahate haiN| aise sAta stoka ko eka 'lava' kahate haiN| aise satahattara lava kA eka muhUrta (do ghar3I) hotA hai| isa (eka muhUrta meM 1,67,77,216 AvaliyAM hotI hai|) tIsa muhUrta kA eka "dina rAta' hotA hai| paMdraha dina rAta kA eka 'pakSa' hotA hai| do pakSoM kA eka mahInA hotA hai| bAraha mahInoM kA eka varSa hotA hai| (do mahInoM kI eka 'Rtu' hotI hai| tIna RtuoM kA eka 'ayana' hotA hai| do ayanoM kA eka varSa hotA hai|) asaMkhyAta varSoM kA eka palyopama hotA hai| daza koTAkoTi palyopama kA eka sAgaropama hotA hai| bIsa koTAkoTi sAgaropama kA eka kAlacakra hotA hai| aise 'anaMta' kAlacakra kA eka pudgala parAvartana hotA hai| (noTa - yahA~ 'anaMta' zabda aura 'asaMkhyAta' zabda amuka saMkhyA ke dyotaka haiN| zAstrakAroM ne inake bhI aneka bheda kiye haiN| isa choTI sI bhUmikA meM una sabakA varNana nahIM ho sktaa| ina zabdoM ('asaMkhyAta yA' anaMta) se yaha artha na nikAlanA cAhie ki saMkhyA hI na ho sake; jisakA kabhI aMta hI na aave|) anaMta zabda do prakAra se prayukta hai| eka to jisakA aMta hai aura dUsarA jisakA aMta nahIM hai| jaise saMsAra anAdi anaMta to yahAM anaMta zabda aMta rahita artha meM prayukta hai| aura vanaspatikAya kI kAyasthiti anaMtakAla to yahAM anaMta zabda aMta sahita artha meM prayukta hai| : zrI tIrthaMkara caritra : 303 : Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. suSamA - yaha ArA tIna koTAkoTi sAgaropama kA hotA hai| usameM manuSya do palyopama kI AyuvAle, do kosa UMce zarIravAle aura tIna dina meM eka bAra bhojana karanevAle hote haiN| isameM kalpa vRkSoM kA prabhAva bhI kucha kama ho jAtA hai| pRthvI ke svAda meM bhI kucha kamI ho jAtI hai aura jala kA mAdhurya bhI kucha ghaTa jAtA hai| isameM sukha kI prabalatA rahatI hai| duHkha bhI rahatA hai magara bahuta. thodd'aa| 3. suSamA duHkhamA - yaha ArA do koTAkoTi sAgaropama kA hotA hai| isameM manuSye eka palyopama kI AyuvAle, eka kosa UMce zarIravAle aura do dina meM eka bAra bhojana karanevAle hote haiN| isa Are meM bhI Upara kI taraha pratyeka padArtha meM nyUnatA AtI jAtI hai| isameM sukha aura duHkha donoM kA samAna rUpa se daurAdaurA rahatA hai| phira bhI pramANa meM sukha jyAdA hotA hai| 4. duHkhamA suSamA - yaha ArA bayAlIsa hajAra kama eka koTAkoTi sAgaropama kA hotA hai| isameM na kalpavRkSa kucha dete haiM na pRthvI svAdiSTa hotI hai aura na jala meM hI mAdhurya rahatA hai| manuSya eka karor3a pUrva AyuSyavAle aura pAMcasau dhanuSa UMce zarIravAle hote haiN| isI Are se asi, masi aura kRSi kA kArya prAraMbha hotA hai| isameM duHkha aura sukha kI samAnatA rahane para bhI duHkha pramANa meM jyAdA hotA hai| 5. . duHkhamA - yaha ArA ikkIsa hajAra varSa kA hotA hai| isameM manuSya sAta hAtha UMce zarIravAle aura sau varSa kI Ayu vAle hote haiN| - isameM kevala duHkha kA hI daurAdaurA rahatA hai| sukha hotA hai magara bahuta hI thodd'aa| 6. ekAMta dukhamA - yaha bhI ikkIsa hajAra varSa kA hI hotA hai| isameM manuSya prAraMbha meM do hAtha evaM 20 varSa kI Ayu vAle bAda meM ghaTate : pariziSTa tIrthaMkara carita-bhUmikA : 304 : Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghaTate eka hAtha UMce zarIravAle aura solaha varasa kI AyuvAle hote haiN| isameM sarvathA duHkha hI hotA hai| isa prakAra chaThe Are ke ikkIsa hajAra varSa pUre ho jAte haiM, taba punaH utsarpiNI kAla prAraMbha hotA hai| usameM bhI ukta prakAra hI se cha: Are hote haiN| aMtara kevala itanA hI hotA hai ki, avasarpiNI ke Are ekAMta suSamA se prAraMbha hote hai aura utsarpiNI ke ekAMta duHkhamA se| sthiti bhI avasarpiNI ke samAna hI utsarpiNI ke AroM kI bhI hotI hai| pAThakoM ko yaha dhyAna meM rakhanA cAhie ki Upara Ayu aura zarIra kI UMcAI Adi ko jo pramANa batAyA hai vaha Are ke prAraMbha meM hotA hai| jaise-jaise kAla bItatA jAtA hai vaise hI vaise unameM nyUnatA hotI jAtI hai aura vaha ArA pUrNa hotA hai taba taka usa nyUnatA kA pramANa itanA ho jAtA hai, jitanA agalA ArA prAraMbha hotA hai usameM manuSyoM kI Ayu aura zarIra kI UMcAI Adi hote haiN| Upara jina AroM kA varNana kiyA gayA hai unameM avasarpiNikAla meM / tIsare aura cauthe Are meM tIrthaMkara hote haiM aura utsarpiNI kAla ke bhI tIsare aura cauthe Are meM tIrthaMkara hote haiN| vahAM avasarpiNI meM tIsare Are meM eka tIrthaMkara aura cauthe Are meM teIsa tIrthaMkara hote haiM aura utsarpiNI ke tIsare Are meM teIsa tIrthaMkara aura cauthe Are meM eka tIrthaMkara hote haiN| avasarpiNI ke tIsare Are ke cauMrAzIlAkha pUrva tIna varasa sADhe ATha mahine zeSa rahate haiM taba prathama tIrthaMkara kA janma hotA hai| aura utsarpiNI kAla meM tIsare Are ke tInavarasa sADhe ATha mahine jAte haiM taba tIrthaMkara kA janma hotA hai| : zrI tIrthaMkara caritra : 305 : Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaMkaroM kI mAtAoM ke caudaha svapna anAdikAla se saMsAra meM yaha niyama calA A rahA hai ki, jaba-jabakisI mahApuruSa ke, isa karmabhUmi meM Ane kA samaya hotA hai| taba usake kucha cinha pahele se dikhAyI de jAte haiN| isI mA~ti jaba tIrthaMkara honevAlA jIva garbha meM AtA hai taba unakI mAtAoM ko caudaha svapna Ate haiM unake dikhane kA krama bhI samAna hI hotA hai| kevala prAraMbha meM pharka ho jAtA hai| jaise RSabha devajI kI mAtA marudevI ne pahile vRSabha-baila dekhA thA; triMzalAdevI ne pahile siMha dekhA thA aadi| ye svapna caudaha mahAsvapnoM ke nAmoM se.pahicAne jAte haiN| jo padArtha svapna meM dikhate haiM unake nAma ye haiM 1. vRSabha, 2. hasti, 3. kesarIsiMha, 4. lakSmIdevI, 5. puSpamAlA, 6. caMdramaMDala, 7. sUrya, 8. mahAdhvaja, 6. svarNa kalaza, 10. padmasarovara, 11. kSIrasamudra, 12. vimAna, 13. ratnapuMja aura 14. nirdhUma agni ye padArtha kaise hote haiM unakA varNana zAstrakAroM ne isa taraha kiyA hai| 1. vRSabha-ujjavala, puSTa aura ucca skaMdhavAlA, lambI aura sIdhI pU~chavAlA, svarNa ke ghUgharoM kI mAlAvAlA aura vidyutyukta-vijalIsahita zarada Rtu ke megha samAna varNavAlA hotA hai| vizeSa varNana 'kalpasUtra bAlAvabodha' se jaannaa|| hAthI-sapheda raMgavAlA, pramANa ke anusAra U~cA, niraMtara gaMDasthala se jharate hue mada se ramaNIya, calate hue kailAza parvata kI bhrAnti karAnevAlA aura cAra dA~tavAlA hotA hai| 3. kezarIsiMha-pIlI A~khoMvAlA, lambI jIbhavAlA, dhavala (sapheda) 'kezaravAlA aura zUravIroM kI jayadhvajA ke samAna pU~chavAlA hotA hai| 1. zera kI gardana meM jo bAla hote hai unheM kezara kahate haiN| . . : pariziSTa tIrthaMkara carita-bhUmikA : 306 : Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. lakSmIdevI- kamala ke samAna A~khoMvAlI, kamala meM nivAsa karanevAlI, diggajendra apanI sU~DoM meM kalaza uThAkara jisake mastaka para DAlate haiM, aisI zobhAyukta hotI hai| 5. puSpamAlA - deva vRkSo ke puSpoM se gU~thI huI aura dhanuSa ke samAna lambI hotI hai| 6. caMdramaMDala-apane hI tIrthaMkaroM kI mAtAoM ko unake hI mukha kI bhrAnti karAnevAlA, AnaMda kA kAraNa rUpa aura kAMti ke samUha se dizAoM ko prakAzita kiye hue hotA hai| 7. sUrya- rAta meM bhI dina kA bhrama karAnevAlA, sAre aMdhakAra kA nAza karanevAlA, aura vistRta hotI huI kAMtivAlA hotA hai| mahAdhvaja-capala kAnoM se jaise hAthI suzobhita hotA hai vaise hI ghUghariyoM kI paMkti ke bhAravAlA aura calAyamAna patAkA se zobhAyukta hotA hai| 6. svarNa kalaza - vikasita kamaloM se isakA mukha bhAga arcita hotA hai, yaha samudra-maMthana ke bAda sudhAkuMbha - amRta ke kalaza ke samAna aura jala se paripUrNa hotA hai| - 10. paMdma sarovara-isameM aneka vikasita kamala hote hai, bhramara unapara guMjAra karate rahate haiN| 11. kSIra samudra - yaha pRthvI meM phailI huI zarada Rtu ke megha kI lIlA ko curAnevAlA aura uttAla taraMgo ke samUha se citta ko AnaMda denevAlA hotA hai| 12. vimAnaM - yaha atyaMta kAMtivAlA hotA hai| aisA jAna par3atA hai ki, jaba bhagavAna kA jIva devayoni meM thA taba vaha usI meM rahA thaa| isalie pUrva sneha kA smaraNa kara vaha AyA hai| aura tIrthaMkara kA jIva naraka se AtA hai to mAtA vimAna ke sthAna para bhavana dekhatI hai / . 8. 13. ratnapuMja - yaha aisA mAlUma hotA hai ki, mAnoM kisI kAraNa se tAre ekatra ho gaye haiM; yA nirmala kAMti eka jagaha jamA ho gayI hai| 14. nirdhUma agni- isameM dhuA~ nahIM hotaa| yaha aisA prakAzita mAlUma hotA : zrI tIrthaMkara caritra : 307 : Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai ki, tIna loka meM jitane tejasvI padArtha haiM ve saba ekIbhUta ho gaye haiN| 1 jaba ye caudaha svapna Ate haiM aura tIrthaMkara, devaloka se cyavakara mAtA ke garbha meM Ate haiM taba indroM ke Asana kA~pate haiM / indra upayoga dekara dekhate haiN| unako mAlUma hotA hai ki, bhagavAna kA jIva amuka sthAna meM garbha gayA hai taba ve vahA~ jAte haiM aura garbhadhAraNa karanevAlI mAtA ko indra isa taraha svapnoM kA phala sunAte haiM :- [ yaha kArya prathama tIrthaMkara ke samaya meM hI hotA haiM / ] "he svAminI! tumane svapna meM vRSabha dekhA isase tumhArI kUkha se moharUpI kIcaDa meM phaMse hue dharmarUpI ratha ko nikAlane vAlA putra hogaa| Apane hAthI dekhA isase ApakA putra mahAna puruSoM kA bhI guru aura bhAla kA sthAnarUpa hogaa| siMha dekhA isase ApakA putra puruSoM meM siMha ke samAna dhIra, nirbhaya, zUravIra aura askhalita parAkramavAlA hogaa| . lakSmIdevI dekhI isase ApakA putra tIna loka kI sAmrAjyalakSmI kA pati hogaa| puSpamAlA dekhI isase ApakA putra puNya darzanavAlA hogA: akhila jagat usakI AjJA ko mAlA kI taraha dhAraNa kregaa| pUrNacaMdra dekhA isase ApakA putra manohara aura netroM ko AnaMda denevAlA hogaa| sUrya dekhA usase tumhArA putra moharUpI aMdhakAra ko naSTa kara jagata meM udyota karane vAlA hogaa| dharmadhvaja dekhA isase ApakA putra Apake vaMza meM mahAna pratiSThA vAlA aura dharma dhvajI hogaa| pUrNa kuMbha dekhA, isase ApakA putra sarva atizayoM se pUrNa yAnI sarva atizaya yukta hogaa| 1. digambara AmnA meM 'do maccha' aura 'siMhAsana' ye do svapna adhika haiN| tathA mahAdhvaja kI jagaha 'nAga bhuvana' hai| aura saba samAna haiN| : tIrthaMkaro kI mAtAoM ke caudaha svapna : 308 : Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmasarovara dekhA isase ApakA putra saMsAra rUpI jaMgala meM pApa tApa se tapate hue manuSyoM kA tApa hregaa| kSIra samudra dekhA isase ApakA putra adhRSya - nahIM pahu~cane yogya hone para bhI loga usake pAsa jA skeNge| vimAna dekhA isase Apake putra kI vaimAnika deva bhI sevA kreNge| ratnapuMja dekhA isase ApakA putra sarvaguNa sampanna ratnoM kI khAna ke samAna hogaa| aura jAjvalyamAna nirdhUma agni dekhI isase ApakA putra anya tejasviyoM ke teja ko phIkA karanevAlA hogaa| Apane caudaha svapne dekhe haiM isase ApakA putra caudaha rAjaloka kA svAmI hogaa|" : zrI tIrthaMkara caritra : 309 : Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca kalyANaka tIrthaMkaroM ke janmAdi ke samaya indrAdi deva milakara jo utsava karate haiN| una dinoM ko kalyANaka kahate haiN| ina dinoM ko devatA apanA aura prANImAtra kA kalyANa karanevAle samajhate haiN| isIlie inakA nAma kalyANaka rakhA gayA hai| ye eka tIrthaMkara ke jIvana meM pAMca dina haiN| isalie inakA nAma paMcakalyANaka rakhA gayA hai| ina pA~coM ke nAma hai 1. cyavana-kalyANaka 2. janma-kalyANaka 3. dIkSA-kalyANaka 4. kevalajJAna-kalyANakaM aura 5. nirvaann-klyaannk| ina pA~co kalyANakoM ke samaya indrAdi deva utsava karane ke lie kaisI taiyAriyA~ karate haiN| unakA svarUpa yahA~ likhA jAtA hai| 1. cyavana-kalyANaka-bhagavAna kA jIva jaba mAtA ke garbha meM AtA hai taba indroM ke Asana kaMpita hote haiN| indra siMhAsana se utarakara bhagavAna kI zakrastava se stuti karate haiM aura phira jisa sthAna para bhagavAna utpanna honevAle hote haiM prathama tIrthaMkara ke samaya meM hI vahA~ jAkara bhagavAna kI mAtA ko jo caudaha svapna Ate haiN| una svapnoM kA phala sunAte haiN| naMdIzvara dvIpa para aTThAI utsava karate haiM basa isa kalyANaka meM itanA hI hotA hai| 2. janma-kalyANaka-bhagavAna kA janma hotA hai taba yaha utsava kiyA jAtA hai| jaba bhagavAna kA prasava hotA hai taba dikkumAriyA~ AtI haiN| sabase pahele adholoka kI ATha dizA-kumAriyA~ AtI haiN| inake nAma ye haiM, 1. bhogakarA, 2. bhogavatI, 3. subhogA, 4. bhogamAlinI, 5. toyadhArA, 6. vicitrA, 7. puSpamAlA aura 8. aniNditaa| ye Akara bhagavAna ko aura unakI mAtA ko namaskAra karatI haiN| phira bhagavAna kI mAtA se kahatI haiM ki, - "hama adholoka kI dikkumAriyA~ haiN| tumane tIrthaMkara bhagavAna ko janma diyA hai| unhIM kA janmotsava karane yahA~ AyI haiN| tuma kisI taraha : tIrthaMkaro kI mAtAoM ke caudaha svapna : 310 : Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA bhaya na krnaa| usake bAda ve pUrva dizA kI ora mukhavAlA eka sUtikA gRha banAtI haiN| usameM eka hajAra staMbha hote haiN| phira 'saMvata' nAmakA pavana calAtI haiN| usase sUtikA gRha ke eka-eka yojana taka kA bhAga kA~ToM aura kaMkaroM rahita ho jAtA hai| itanA hone bAda ye gIta gAtI huI bhagavAna ke pAsa baiThatI haiN| inake bAda meru parvata para rahanevAlI urdhvaloka vAsinI, 1. meghaMkarA, 2. meghavatI, 3. sumeghA, 4. meghamAlinI, 5. toyadhArA, 6. vicitrA, 7. vAriSaNA aura 8. valAhikA, nAmaka ATha dikkumAriyA~ AtI haiN| ve bhagavAna aura unakI mAtA ko namaskAra kara vikriyA se AkAza meM bAdalakara, sugaMdhita jala kI vRSTi karatI haiN| jisameM adholoka vAsinI dikkumAriyoM kI sApha kI huI eka yojana jagaha kI dhUla naSTa ho jAtI hai; vaha sugaMdha se paripUrNa ho jAtI hai| phira ve paMcavarNI puSpa barasAtI haiN| unase pRthvI aneka prakAra ke raMgoM se raMgI huI dikhatI hai| pIche ve bhI tIrthaMkaro ke guNAnuvAda gAtI huI apane sthAna para baiTha jAtI hai| inake bAda pUrva rucakAdri' Upara rahanevAlI 1. naMdA, 2. naMdottarA, 3. AnaMdA, 4. naMdivardhanA, 5. vijayA, 6. vaijayaMtI, 7. jayaMtI aura 8. aparAjitA nAmakI ATha dikkumAriyA~ AtI haiN| ve bhI donoM ko namaskAra kara apane hAthoM meM darpaNa-AIne le gIta gAtI huI pUrva dizA meM khar3I hotI haiN| inake bAda dakSiNa rucakAdri meM rahanevAlI 1. samAhArA, 2. supradattA, 3. suprabuddhA, 4. yazodharA, 5. lakSmIvatI, 6. zeSavatI, 7. citraguptA aura 8. vasuMdharA nAma kI ATha dikkumAriyA~ AtI haiM aura donoM mAtA-putra ko namaskAra kara, hAthoM meM kaMlaza le gIta gAtI huI dakSiNa dizA meM khar3I rahatI haiN| inake bAda, pazcima rucakAdri meM rahanevAlI 1. ilAdevI, 2. surAdevI, 3. pRthvI, 4. padmAvatI, 5. ekanAsA, 6. anavamikA, 7. bhadrA, aura 8. 1. rucaka nAmaka 13 vA~ dvIpa haiN| isake cAroM dizAoM meM tathA, cAroM vidizAoM meM parvata hai| unhIM meM ke pUrvadizAvAle parvata para rhnevaalii| isI taraha dakSiNa rucakAdri Adi dizA vidizAoM ke lie bhI samajhanA caahie| : zrI tIrthaMkara caritra : 311 : Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azokA nAmakI ATha dikkumAriyA~ AtI haiM aura donoM ko praNAma kara hAthoM meM paMkhe le gIta gAtI huI uttara dizA meM khar3I ho jAtI haiN| phira IzAna, agni, vAyavya aura naiRtya vidizAoM ke aMdara rahanevAlI 1. citrA, 2. citrakanakA, 3. saterA aura 4. sUtrAmaNi nAmakI dikkumAriyA~ AtI haiM aura donoM ko namaskAra kara, apanI apanI vidizAoM meM dIpaka lekara gIta gAtI huI khar3I hotI haiN| ina sabake bAda rucaka dvIpa se 1. rUpA, 2. rUpAsikA, 3. surUpA aura 4. rUpakAvatI nAmakI cAra dikkumAriyA~ AtI haiN| phira bhagavAna ke janmagRha ke pAsa hI pUrva, dakSiNa aura uttara meM tIna kadalI gRhaM banAtI haiN| pratyeka gRha meM vimAnoM ke samAna siMhAsana sahita vizAla cauka racatI haiN| phira bhagavAna ko apane hAthoM meM uThA, mAtA ko catura dAsI kI bhA~ti sahArA de, dakSiNa ke cauka meM le jAtI haiN| donoM ko siMhAsana para biThAtI haiM aura lakSapAka taila kI mAliza karatI haiN| vahA~ se unheM pUrva dizA ke cauka meM le jAkara siMhAsana para biThAtI haiM, snAna karavAtI haiM, sugaMdhita kASAyaM vastroM se unakA zarIra pauMchatI haiM, gozIrSa caMdana kA vilepana karatI haiM aura donoM ko divya vastra tathA vidyutprakAza ke samAna vicitra AbhUSaNa pahanAtI haiN| tatpazcAt ve donoM ko uttara ke cauka meM le jAkara siMhAsana para biThAtI haiN| vahA~ ve Abhiyogika devatAoM ke pAsa se kSudra himavaMta parvata se gozIrSa caMdana kA kASTha ma~gavAtI haiN| araNikI do lakar3iyoM se agni utpanna kara homa ke yogya taiyAra kiye hue gozIrSa caMdana ke kASTha se homa karatI haiN| usase jo bhasma hotI hai usakI rakSApoTalI kara ve donoM ke hAthoM meM bA~dha detI haiN| yadyapi prabhu aura unakI mAtA mahAmahimAmaya hI haiM, tathApi dikkumAriyoM kA aisA bhaktikrama hai, isalie ve karatI hI haiN| tatpazcAt ve bhagavAna ke kAna meM kahatI haiM,- 'tuma dIrghAyu hoo|' phira pASANa ke do goloM ko pRthvI meM pachAr3atI haiN| taba donoM ko vahA~ se sUtikA gRha meM le jAkara sulA detI haiM aura gIta gAne lagatI haiN| dikkumAriyA~ jisa samaya ukta kriyAyeM karatI haiN| usI samaya svarga meM indra kA siMhAsana kaMpatA hai aura saudharmendra sughoSA ghaMTA bajavAtA hai| anya : paMca kalyANaka : 312 : Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indra apane-apane vimAna kI ghaMTA bajavAte hai| phira saudharmendra pAlaka nAmakA eka asaMbhAvya aura apratima vimAna racavAkara tIrthakaroM ke janma nagara ko jAtA hai| vaha vimAna pA~ca sau yojana U~cA aura eka lAkha yojana vistRta hotA hai| usake sAtha ATha indrANiyA~ aura usake AdhIna ke battIsa lAkha vimAna vAsI lAkhoM devatA bhI jAte haiN| vimAna jaba svarga se calatA hai taba Upara batAyA gayA itanA bar3A hotA hai| paraMtu jaise jaise vaha bharatakSetra kI ora bar3hatA jAtA hai vaise hI vaise vaha saMkucita hotA jAtA hai| yAnI indra apanI vaikriyalabdhi ke bala se use choTA banAtA jAtA hai| jaba vimAna sUtikAgRha ke pAsa pahu~catA hai taba vaha bahuta hI choTA ho jAtA hai| vahA~ pahu~cane para siMhAsana meM baiThe hI baiThe indra sUtikA gRha kI parikramA detA hai aura phira use IzAna koNa meM chor3a Apa harSacitta hokara prabhu ke pAsa jAtA hai| phira vaha vimAna meru parvata para anya deva-deviyoM ko lekara calA jAtA hai| yahA~ iMdra pahale prabhu ko praNAma karatA hai phira mAtA ko praNAma kara kahatA hai, - "mAtA! maiM saudharma devaloka kA indra huuN| bhagavAna kA janmotsava karane ke lie AyA huuN| Apa kisI prakAra kA bhaya na rkheN|" itanA kahakara vaha bhagavAna kI mAMtA para avasvApanikA nAma kI nidrA kA prayoga karatA hai| isase mAtA nidrita-behozI kI dazA meM hotI jAtI hai| bhagavAna kI pratikRti kA eka putalA bhI banAkara unakI bagala meM rakha detA hai fira vaha apane pA~ca rUpa banAtA hai| devatA saba kucha kara sakate haiN| eka svarUpa se bhagavAna ko apane hAthoM meM uThAtA hai| dUsare do svarUpoM se donoM tarapha khar3A hokara ca~vara Dholane lagatA hai| eka svarUpa se chatra hAtha meM letA hai aura eka svarUpa se cobadAra kI bhA~ti vajra dhAraNa karake Age rahatA hai| isa taraha apane pA~ca svarUpa sahita vaha bhagavAna ko AkAza mArgadvArA meru parvata para le jAtA hai| devatA jayanAda karate hue usake sAtha jAte haiN| meru parvata para pahu~cakara vaha nirmala kAMtivAlI ati pAMDukaMbalA nAma kI zilAsiMhAsana-jo arhantasnAtra ke yogya hotI hai usa para, bhagavAna ko apanI goda meM lie hue baiTha jAtA hai| jisa samaya vaha meru parvata para pahu~catA hai usa samaya 'mahAghoSa' ': zrI tIrthaMkara caritra : 313 : Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakA ghaMTA bajatA hai, usako suna, tIrthaMkara kA janma jAna, anyAnya 63 indra bhI meru parvata para Ate haiN| . causaTha indroM ke nAma nIce diye jAte haiN| (vaimAnika devoM ke indra 10) : 1. saudharmendra - (isake Ane kA varNana Upara diyA hai|) .. 2. IzAnendra, apane aTThAIsa lAkha vimAnavAsI devatAoM sahita 'puSpaka vimAna meM baiThakara AtA hai| 3. sanatkumAra indra, bAraha lAkha vimAnavAsI devatAoM sahita 'sumana' vimAna meM baiThakara AtA hai| 4. mahendra indra, ATha lAkha vimAnavAsI devatAoM sahita 'zrIvatsa' vimAna meM baiThakara AtA hai| 5. brahmendra indra, cAra lAkha vimAnavAsI devatAoM sahita 'naMdyAvarta' . vimAna meM baiThakara AtA hai| 6. lAMtaka indra, pacAsa hajAra vimAnavAsI devatAoM sahita 'kAmagava vimAna meM baiThakara AtA hai 7. zukra indra, cAlIsa hajAra vimAnavAsI devatAoM sahita 'pItigama' vimAna meM baiThakara AtA hai 5. 'sahasrAra' indra, chaH hajAra vimAnavAsI devatAoM sahita 'manorama vimAna meM baiThakara AtA hai| 'Anata prANata' devaloka kA indra, cAra sau vimAnavAsI devatAoM sahita vimala' vimAna meM baiThakara AtA hai| 10. AraNAcyuta devaloka kA indra, tIna sau vimAnavAsI devatAoM sahita 'sarvatobhadra' nAma ke vimAna meM baiThakara AtA hai (bhuvana-patidevoM ke indra 20) :11. asurakumAra nikAya ke 'camaracaMca' nagarI kA svAmI 'camarendra indra, apane lAkhoM devatAoM sahita AtA hai| evaM . 12. 'balicaMcA' nagarI kA svAmI 'bali' indra, apane devatAoM sahita AtA hai| : paMca kalyANaka : 314 : Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. nAgakumAra nikAya ke dharaNa nAmaka indra, apane nAgakumAra devatAoM sahita AtA hai| evaM 14. bhUtAnaMda nAmakA nAgendra, apane devatAoM sahita AtA hai| 15-16. vidyatkumAra devaloka ke indra hari aura harisaha Ate haiN| 17-18. suvarNakumAra devaloka ke indra veNudeva aura veNudArI Ate haiN| 16-20. agnikumAra devaloka ke indra agnizikha aura agnimANava Ate 21-22. vAyukumAra devaloka ke indra velamba aura prabhaMjana Ate haiN| 23-24. stanitkumAra ke indra sughoSa aura mahAghoSa Ate haiN| 25-26. udadhikumAra ke indra jalakAMta aura jalaprama Ate haiN| 27-28. dvIpakumAra ke indra pUrNa aura aviSTa Ate haiN| 26-30. dikkumAra ke indraM amita aura amitavAhana Ate haiN| sabhI apane devatAoM ke sAtha Ate haiN| (vyaMtara yoni ke devendra 16) :31-32. pizAcoM ke indra kAla aura mahAkAla; 33-34. . bhUtoM ke indra surUpa aura pratirUpa; 35-36. yakSoM ke indra pUrNabhadra aura maNibhadra; 37-38. rAkSasoM ke indra bhIma aura mahAbhIma; 36-40. kinnaroM ke indra kinnara aura kiMpuruSa 41-42. kiMpuruSoM ke indra satpuruSa aura mahApuruSa 43-44. mahoragoM ke indra atikAya aura mahAkAya; 45-46. gAMdharSoM ke indra gItarati-gatiyazaH (vANa. vyaMtaroM kI dUsarI ATha nikAya ke indra 16) :47-48. aprajJApti ke indra saMnihita aura samAnaka; 46-50. paMcaprajJApti ke indra dhAtA aura vidhAtA; 51-52. RSivAditanA ke indra RSi aura RSipAlaka; 53-54. bhUtavAditanA ke indra Izvara aura mahezvara; 55-56. kaMditanA ke indra suvatsaka aura vilAzaka; : zrI tIrthaMkara caritra : 315 : Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57-58. mahAkraMditanA ke indra hAsa aura hAsaritaH 56-60. kuSmAMDanA ke indra zveta aura mahAveta; 61-62. pAvakanA ke indra pavaka aura pavakapatiH (jyotiSka devoM ke indra 2) :63-64. jyotiSka devoM ke indra-sUrya aura candramA isa taraha vaimAnika ke dasa (saMkhyA 1-10 taka) indra, bhuvanapatikI dasa nikAya ke bIsa (saMkhyA 11-30 taka) indra, vyaMtaroM ke battIsa (saMkhyA 31-62) indra, aura jyotiSkoM ke do (saMkhyA 63-64 taka) iMndra kula milAkara 64 indra apane lakSAvadhi devatAoM sahita sumeru parvata para bhagavAna kA janmotsava karane Ate haiN|2 __sabake A jAne ke bAda acyutendra janmotsava ke upakaraNa lAne kI Abhiyogika devatAoM ko AjJA detA hai| ve IzAna koNa meM jAte haiN|. vaikriyasamudghAtadvArA uttamottama pug2aloM kA AkarSaNa karate haiN| unase (1) sone ke (2) cA~dI ke (3) ratna ke (4) sone aura cA~dI ke (5) sone aura ratna ke (6) cA~dI aura ratna ke (7) sonA cA~dI aura ratna ke tathA (8) miTTI ke isa taraha ATha prakAra ke kalaza banAte haiN| pratyeka prakAra ke kalaza kI saMkhyA ATha hajAra hotI hai| kula milAkara DhAI sau abhiSekoM meM ina ghar3oM kI saMkhyA eka karor3a aura sATha lAkha kI hotI hai| inakI U~cAI pacIsa yojana, caur3AI bAraha yojana aura inakI nAlI kA mu~ha eka yojana hotA hai| isI prakAra unhoMne ATha taraha ke padArthoM se jhAriyA~, darpaNa, ratna ke karaMDiye, supratiSTaka (DibbiyA~) thAla, pAtrikAe~ (rakAbiyA~) aura puSpoM kI caMgeriyA~ bhI taiyAra kii| inakI saMkhyA kalazoM hI kI bhA~ti pratyeka kI eka hajAra aura ATha thiiN| lauTate samaya ve mAgadhAdi tIrthoM se miTTI, gaMgAdi mahA nadiyoM se jala, 'kSudra himavaMta' parvata se siddhArtha puSpa (sarasoM ke phUla) zreSTha 1. bhuvanapatideva ratnaprabhA pRthvI meM rahate haiN| ratnaprabhA pRthvI kA jADApana 180000 yojana hai| 2. jyotiSkoM ke asaMkhyAta indra haiN| ve sabhI Ate haiN| isalie asaMkhyAta indra Akara prabhu kA janmotsava karate haiN| asaMkhyAta ke nAma caMdra aura sUrya do hI haiM isalie do hI gine gaye haiN| / : paMca kalyANaka : 316 : Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaMdha aura sauSadhi, usI parvata ke 'padma' nAmaka sarovara meM se kamala; isI prakAra anyAnya parvatoM aura sarovaroM se bhI ukta padArtha lete Ate haiN| __ saba padArthoM ke A jAne para acyutendra bhagavAna ko, jina ghar3oM kA Upara ullekha kiyA gayA hai unase, nhavaNa karAtA hai, zarIra pauMchakara caMdana kA lepa karatA hai, puSpa car3hAtA hai, ratna kI caukI para cA~dI ke cAvaloM se aSTamaMgala' likhatA hai aura devatAoM sahita nRtya, stuti Adi karake AratI utAratA hai| phira zeSa (saudhameMdra ke sivAya) 62 indra bhI isI taraha pUjA prakSAlana pUjA karate haiN| tatpazcAt IzAnendra saudharmendra kI bhA~ti apane pA~ca rUpa banAtA hai; aura saudharmendra kA sthAna letA hai| saudharmendra bhagavAna ke cAroM tarapha sphaTika maNi ke cAra baila banAtA hai| unake sIMgoM se phabbAroM kI taraha pAnI giratA hai| pAnI kI dhArA cAroM ora se bhagavAna para par3atI hai| nhavaNa karAkara phira acyutendra kI bhA~ti hI pUjA, stuti Adi karatA hai| tatpazcAt vaha phira se pahele hI kI bhA~ti apane pA~ca rUpa banAkara bhagavAna ko le letA hai| ___ isa prakAra vidhi samApta ho jAne para saudharmendra bhagavAna ko vApisa unakI mAtA ke pAsa le jAtA hai| sone kI AkRti mAtA kI goda se haTAkara bhagavAna ko leTA detA hai, mAtA kI avasvApanikA' nAma kI nidrA ko haraNa karatA hai, tIrthaMkaroM ke khelane ke lie khilaune rakhatA hai aura kubera ko dhanaratna se prabhu kA bhaMDAra bharane ke lie kahatA hai| kubera AjJA kA pAlana karatA hai| yaha niyama hai ki, arhat stana-pAna nahIM karate haiM, isalie unake aMgUThe meM indra amRta kA saMcAra karatA hai| isase jisa samaya unheM kSudhA lagatI hai ve apane hAtha kA aMgUThA mu~ha meM lekara cUma lete haiN| phira dhAtrIkarma (dhAya kA kArya) karane ke lie pAMca apsarAoM ko rakhakara indra calA jAtA hai| 3. diikssaaklyaannk| tIrthakaroM ke dIkSA lene kA samaya AtA hai 1. darpaNa, vardhamAna, klaza, matsya yugala, zrIvatsa, svastika, naMdAvarta aura siMhAsana ye ATha maMgala kahalAte haiN| . : zrI tIrthaMkara caritra : 317 : Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taba lokAntika deva 'tIrtha pravartAvo' aisI vinatI karate hai phira tIrthaMkara varasI dAna dete haiN| isameM eka varSa taka tIrthaMkara yAcakoM ko jo cAhie so deMte haiN| nitya eka karor3a ATha lAkha svarNa mudrAoM jitanA dAna dete haiN| eka varSa meM kula milAkara tIna sau aThAsI karor3a assI lAkha svarNa mudrAe~ dAna meM dete haiN| yaha dhana indra kI AjJA se kubera bhUmi Adi meM gAr3A huA bIna vArasI dhana lAkara pUrA karatA hai| jaba dIkSA kA dina AtA hai taba indroM ke Asana calita hote haiN| indra bhaktipUrvaka prabhu ke pAsa Ate haiM aura eka pAlakI taiyArakara bhagavaMta ko usameM baiThAte haiN| phira manuSya aura deva saba milakara pAlakhI uThAte haiM, prabhu ko vana meM le jAte haiN| prabhu vahA~ saba vastrAlaMkAra utArakara DAla dete haiM aura indra devaduSya vastra unake ( prabhu ke ) skaMdha para rakhate haiM / phira ve kezaluMcana karate haiN| saudharmendra una kezoM ko apane palloM meM grahaNa kara kSIra-samudra meM. DAla AtA hai| tIrthaMkara phira sAvadyayoga kA tyAga karate haiN| arthAt 'karemi sAmAiyaM' sUtra dvArA pratijJA grahaNa karate haiN| tIrthaMkara svayaM buddha hone se bhaMte zabda kA prayoga nahIM krte| usI samaya unheM 'manaH paryavajJAna'' utpanna hotA hai| indrAdi devatA prabhu se vinatI karate haiM aura apane-apane sthAna para cale jAte haiN| tIrthaMkara vihAra karane lagate haiN| . * 4. kevalajJAna-kalyANaka / sakalaM saMsAra kI samasta carAcara kI bAta jisa jJAna dvArA mAlUma hotI hai use kevalajJAna kahate haiN| jisa dina yaha jJAna utpanna hotA haiM, usI dina se, tIrthaMkara nAmakarma kA udaya hotA hai| aura tIrtha kI sthApanA karate haiN| jaba yaha jJAnaM utpanna hotA hai taba indrAdi deva Akara utsava karate haiN| aura prabhu kI dharmadezanA sunane ke lie samavasaraNa kI racanA karate haiN| isakI racanA devatA milakara karate haiN| yaha eka yojana ke vistAra meM racA jAtA hai| vAyukumAra devatA bhUmi sApha karate haiN| meghakumAra devatA sugaMdhita jala barasAkara chir3akAva lagAte haiN| vyaMtara deva svarNa-maNi aura ratnoM se pharza banAte haiM; paMcaraMgI phUla bichAte haiM, aura ratna, maNi aura motIyoM ke cAroM tarapha toraNa bA~dha dete haiN| ratnAdi kI putaliyA~ 1. isa jJAna ke hone se paMcendriya jIvoM ke mana kI bAta mAlUma hotI hai| paMcakalyANaka : 318 : Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banAI jAtI haiM, jo kinAro para bar3I sundaratA se sajAyI jAtI haiN| unake zarIra ke pratibiMba paraspara meM par3ate haiM isase aisA mAlUma hotA hai ki, ve eka dUsarI kA AliMgana kara rahI haiN| snigdha nIlamaNiyoM ke ghar3e hue magara ke citra, naSTa, kAmadeva-parityakta nija cihnarUpa magara kI bhrAnti utpanna karate haiN| zveta chatra aise suzobhita hote haiM mAnoM bhagavAna ke kevalajJAna se dizAe~ prasanna hokara madhura hAsya kara rahI haiN| pharrAti huI dhvajAe~ aisI jAna par3atI haiM mAnoM pRthvI ne nRtya karane ke lie apane hAtha U~ce kiye haiN| toraNoM ke nIce svastika Adi aSTa maMgala ke jo cihna banAye jAte haiM ve bali-paTTa ke samAna mAlUma hote haiN| samavasaraNa ke UparI bhAga kA yAnI sabase pahilA gar3ha-koTa vaimAnika devatA banAte haiN| vaha ratnamaya hotA hai aura aisA jAna par3atA hai, mAno ratnagiri kI ratnamaya mekhalA (kaMdorA) vahA~ lAyI gayI hai| usa koTa para bhA~ti-bhA~ti kI maNiyoM ke kaMgUre banAye jAte haiM ve aise mAlUma hote haiM, mAnoM ve AkAza ko apanI kiraNoM se vicitra prakAra kA vastradhArI banA denA cAhate haiN| usake bAda prathama koTa ko ghere hue jyotiSkapati dUsarA koTa banAte haiN| usakA svarNa aisA mAlUma hotA hai, mAnoM vaha jyotiSka devoM kI jyoti kA samUha hai| usa koTa para jo ratnamaya kaMgUre banAye jAte haiM, ve aise jAna par3ate haiM mAnoM suroM va asuroM kI striyoM ke lie mukha dekhane ko ratnamaya darpaNa rakkhe gaye haiN| isake bAda bhuvanapati deva tIsarA koTa banAte haiN| vaha agale donoM ko ghere hue hotA hai| vaha aisA jAna par3atA hai mAno vaitADhya parvataM maMDalAkara ho gayA hai-gola bana gayA hai| usa para svarNa ke kaMgUre banAye jAte haiM ve aise jAna par3ate haiM mAnoM devatAoM kI vApikAoM ke (bAvar3iyoM ke) jala meM svarNa ke kamala khile hue haiN| pratyeka gar3ha meM (koTa meM) cAra cAra dvAra hote haiN| pratyeka dvAra para vyaMtara deva dhUpAraNe (dhUpadAniyA~) rakhate haiN| unase indramaNi ke staMbha-sI dhUmalatA (dhuA~) uThatI hai| samavasaraNa ke pratyeka dvAra para cAra-cAra rastoMvAlI bAvar3iyA~ banAyI jAtI hai| unameM svarNa ke kamala rahate haiN| dUsare koTa ke IzAna koNa meM prabhu ke vizrAmArtha eka devachaMda (vizrAma-sthAna) banAyA jAtA hai aMdara ke yAnI prathama koTa ke pUrvaddhAra ke donoM kinAre, svarNa ke samAna varNavAle, do vaimAnika devatA : zrI tIrthaMkara caritra : 319 : Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvArapAla hokara rahate haiN| dakSiNa dvAra meM do vyaMtara deva dvArapAla hote haiN| pazcima dvAra para raktavarNI do jyotiSka deva dvArapAla hote haiM ve aise jAna par3ate haiM mAnoM saMdhyA ke samaya sUrya aura caMdramA Amane sAmane A khar3e hue haiN| uttara dvAra para kRSNa kAya bhuvanapati dvArapAla hokara rahate haiN| dUsare koTa ke cAroM dvAroM para, kramazaH abhaya, pAsa, aMkuza aura mudagara ko dhAraNa karanevAlI zvetamaNi, zoNamaNi, svarNamaNi aura nIlamaNi ke samAna kAMtivAlI, pahile hI kI taraha cAra nikAya kI (cAra jAtikI) jayA, vijayA, ajitA aura aparAjitA nAmakI do do deviyA~ pratihAra (cobadAra) banakara khar3I rahatI haiN| aura aMtima koTa ke cAroM daravAjoM para tuMbara, khaTvAMdhadhArI, manuSya-mastakamAlAdhArI aura jaTA mukaTamaMDita nAmaka cAra devatA dvArapAla hote haiN| samavasaraNa ke madhya bhAga meM vyaMtara deva tIna kosa kA U~cA eka caitya-vRkSa banAte haiN| usa vRkSa ke nIce vividha ratnoM kI eka pITha racI jAtI haiN| usa . pITha para apratima maNimaya eka chaMdaka (baiThaka) racI jAtI hai| chaMdaka ke madhya meM pAda pITha sahita ratnasiMhAsana racA jAtA hai| siMhAsana ke donoM bAjU do yakSa cAmara lekara khar3e hote haiN| samavasaraNa ke cAroM dvAra para adbhuta kAMti ke samUhavAlA eka eka dharmacakra svarNa ke kalaza meM rakhA jAtA hai| bhagavAna cAra prakAra ke vaimAnika, bhuvanapati, vyaMtara aura jyotiSka devatAoM se pariveSTita samavasaraNa meM praveza karane ko ravAnA hote haiN| usa samaya sahasra patravAle svarNa ke nau kamala banAkara devatA bhagavAna ke Age rakhate haiN| bhagavAna jaise jaise Age bar3hate jAte haiM, vaise-vaise devatA pichale kamala uThAkara Age dharate jAte haiN| bhagavAna pUrva dvAra se samavasaraNa meM praviSTa hokara caitya-vRkSa kI pradakSiNA karate haiM aura phira tIrtha ko! namaskAra kara sUrya jaise aMdhakAra ko naSTa karane ke lie pUrvAsanapara ArUDha hotA hai vaise hI moha rUpI aMdhakAra ko chedane ke lie prabhu pUrvAbhimukha siMhAsana para virAjate haiN| taba vyaMtara avazeSa tIna tarapha bhagavAna ke ratna ke tIna pratibiMba banAte haiN| yadyapi devatA prabhu ke aMgUThe jaisA rUpa banAne kI bhI zakti nahIM rakhate haiM tathApi prabhu ke pratApa se unake banAye hue pratibiMba prabhu ke svarUpa 1. sAdhu, sAdhvI, zrAvaka aura zrAvikAke samUha ko tIrtha kahate haiN| : paMca kalyANaka : 320 : Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaise hI bana jAte haiN| prabhu ke mastaka ke cAroM tarapha phiratA huA zarIra kI kAMti kA maMDala (bhAmaMDala) prakaTa hotA hai| usakA prakAza itanA prabala hotA hai ki usake sAmane sUrya kA prakAza bhI juganu sA mAlUma hotA hai| prabhu ke samIpa eka ratnamaya dhvajA hotI hai| vaimAnika deviyA~ pUrva dvAra se praveza karatI haiM, tIna pradakSiNA detI haiM aura tIrthaMkara tathA tIrtha ko namaskAra kara prathama koTa meM, sAdhu sAdhviyoM ke lie sthAna chor3akara unake sthAna ke madhya bhAga meM agnikoNa meM khar3I rahatI haiN| bhuvanapati, vyaMtara aura jyotiSka devoM kI deviyA~ dakSiNa dizA se praviSTa hokara naiRtya koNa meM khar3I hotI haiN| bhuvanapati, jyotiSka aura vyaMtara devatA pazcima dvAra se praviSTa hokara vAyavya koNa meM baiThate haiN| vaimAnika devatA, manuSya aura manuSya-striyA~ uttara dvAra se praviSTa hokara IzAna dizA meM baiThate haiN| apanI-apanI yogyatAnusAra sabhI ke baiThane ke sthAna niyata hote haiN| ye saba bhI vaimAnika deviyA~ kI striyoM kI bhA~ti hI pahile pradakSiNA dete . haiM, tIrthaMkara aura tIrtha ko namaskAra karate haiM aura taba apanA sthAna lete hai| vahA~ pahile Aye hae-cAhe ve mahAna RddhivAle hoM yA alpa RddhivAle hoM jo koI pIche se AtA hai use namaskAra karate hai aura pIche se AnevAlA pahale se Akara baiThe huoM ko namaskAra karatA hai| prabhu ke samavasaraNa meM kisI ko, Ane kI; koI rokaToka nahIM hotii| vahA~ para kisI taraha kI vikathA (niMdA) nahIM hotI; virodhiyoM ke mana meM vahA~ vairabhAva nahIM rahatA; vahA~ kisI ko kisI kA bhaya nahIM hotaa| dUsare koTa meM tiryaMca Akara baiThate haiM aura tIsare gaDha. meM sabake vAhana rahate haiN| 5. nirvaannklyaannk| jaba tIrthaMkaroM ke zarIra se AtmahaMsa ur3akara mokSa meM calA jAtA hai, taba indrAdi deva zarIra kA saMskAra karane ke lie Ate haiN| Abhiyaugika deva naMdanavana meM se gozIrSa caMdana ke kASTha lAkara pUrva dizA meM eka golAkAra citA racate haiN| anya devatA kSIrasamudra kA jala lAte haiN| isase indra bhagavAna ke zarIra ko snAna karAtA hai, gozIrSa caMdana kA lepa karatA hai, haMsalakSaNavAle zveta devaduSya vastra se zarIra ko AcchAdana karatA hai aura maNiyoM ke AbhUSaNoM se use vibhUSita karatA hai| dUsare devatA bhI indra : zrI tIrthaMkara caritra : 321 : Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI bhA~ti hI zarIra ko snAnAdi karAte haiN| phira eka ratna kI zibikA taiyAra karate haiN| indra zarIra ko uThAkara zibikA meM rakhatA hai| indra hI usako uThAtA hai| zibikA ke Age-Age kaI devatA dhUpadAniyA~ lekara calate haiN| kaI zibikA para puSpa uchAlate haiM, kaI una puSpoM ko uThAte haiN| kaI Age devaduSya vastroM ke toraNa banAte haiM, kaI yakSakardama kA (kezara kaMkU kA) chir3akAva karate haiM, isa taraha zibikA citA ke pAsa pahu~catI hai| indra prabhu ke zarIra koM citA meM rakhatA hai| agnikumAra devatA citA meM agni lagAtA hai| vAyukumAra devatA vAyu calAtA hai isase cAroM tarapha agni phailakara jalane lagatI hai| citA meM devatA bahuta sA kapUra aura ghar3e bhara 2 ke ghI DAlate haiM jaba asthi ke sivA saba dhAtu naSTa ho jAtI haiN| taba meghakumAra kSIra samudra kA jala varasAkara citA ThaMDI karatA hai| phira saudharmendra Upara kI dAhinI DAr3ha letA hai, camarendra nIce kI dAhinI DAr3ha letA hai, IzAnendra Upara kI bAI DAr3ha grahaNa karatA hai aura balIndra nIce kI bAI aDha letA hai| anyAnya deva bhI asthiyA~ lete haiN| .. phira ve jahA~ prabhu kA agnisaMskAra hotA hai usa sthAna para tIna samAdhiyA~ banAte haiM aura taba saba apane-apane sthAna para cale jAte haiN| 10 accherA - 1. RSabhadeva tIrtha meM utkRSTI avagAhanA vAle 108 siddha 2. suvidhinAtha - asaMyatIpUjA 3. zItalanAtha - yugaliyAM naraka meM gaye 4. mallinAtha - strI tIrthaMkara neminAtha tIrtha meM - kRSNa vAsudeva evaM kapila vAsudeva kA zaMkha miln| mahAvIra prabhu - garbhaparAvarta, kevalajJAna ke bAda upasarga, camarotpAta, dezanA niSphala, 10 caMdra sUrya kA mUla vimAna se aanaa| : paMca kalyANaka : 322 : Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atizaya atizaya-yAnI utkRSTatA, viziSTa camatkArI guNa / jo AtmA Izvara - svarUpa hokara pRthvI maMDala para AtA hai usameM sAmAnya AtmAoM kI apekSA kaI vizeSatAe~ hotI haiN| unhIM vizeSatAoM ko zAstrakAroMne 'atizaya ' kahA hai| tIrthaMkaroM ke cautIsa atizaya hote haiN| ve isa prakAra haiM : 1. zarIra anaMta rUpamaya, sugaMdhamaya, rogarahita, prasveda (pasInA ) rahita aura malarahita hotA hai| 2. unakA rudhira aura mAMsa dugdha ke samAna sapheda aura durgandha-hIna hotA hai| 3. unake AhAra tathA nihAra carmacakSu - gocara nahIM hote haiN| (yAnI unakA bhojana karanA aura pAkhAne pezAba jAnA kisI ko dikhAyI nahIM detA hai| ) 4. unake zvAsocchAsa meM kamala ke samAna sugaMdha hotI hai| 5. samavasaraNa kevala eka yojanA kA hotA hai, paraMtu usameM koTAkoTi manuSya, deva aura tiryaMca binA kisI prakAra kI bAdhA ke baiTha sakate haiN| 6. jahA~ ve hote haiM vahA~ se paccIsa yojana taka yAnI sau kosa taka AsapAsa meM koI roga nahIM hotA hai aura jo pahale hotA hai vaha bhI naSTa ho jAtA hai| yaha anikAcita roga ke lie kathana hai| logoM kA pArasparika vairabhAva naSTa ho jAtA hai| 7. 8. marI kA roga nahIM phailatA hai| 6. ativRSTi-AvazyakatA se jyAdA bAriza nahIM hotI hai| 10. anAvRSTi - bAriza kA abhAva nahIM hotA hai| 11. durbhikSa nahIM par3atA hai| : zrI tIrthaMkara caritra : 323 : - Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. unake zAsana kA yA kisI dUsare ke zAsana kA logoM ko bhaya nahIM rahatA hai| 13. unake vacana' aise hote haiM ki, jinheM devatA, manuSya aura tiryaMca saba apanI-apanI bhASA meM samajha lete haiN| 14. eka yojana taka unake vacana samAnarUpa se sunAyI dete haiN| 15. sUrya kI apekSA bAraha gunA adhika unake bhAmaMDala kA teja hotA hai| 16. AkAza meM dharmacakra hotA hai| 17. cAra jor3I (ATha) ca~vara bagaira dulAye Dhulate haiN| 18. pAdapITha sahita sphaTika ratna kA ujjvala siMhAsana hotA hai| 16. pratyeka dizA meM tIna-tIna chatra hote haiN| . . 20. ratnamaya dharmadhvaja hotA hai| isako indra-dhvajA bhI kahate haiN| . 21. nau svarNa kamala para calate haiM (do para paira rakhate haiM, sAta pIche, rahate haiM, jaise-jaise Age bar3hate jAte haiM vaise hI vaise devatA pichale kamala uThAkara Age rakhate jAte haiN|) 1. vacana 35 guNavAle hote haiN| 1. saba jagaha samajhe jA sakate haiN| 2. eka yojana taka ve sunAyI dete haiN| 3. prauDha 4. megha ke samAna gaMbhIra 5. suspaSTa zabdoM meM 6. saMtoSakAraka 7. hara eka sunanevAlA samajhatA hai ki ve vacana mujha ko kahe jAte haiN| 8. gUDha AzayavAle 9. pUrvApara virodha rhit| 10. mahApuruSoM ke yogya, 11. saMdeha-vihIna 12. dUSaNa rahita artha vaale| 13. kaThina viSaya ko saralatA se samajhAne vaale| 14. jahA~ jaise zobhe vahA~ vaise bole jA skeN| 15. SaD dravya aura nau tattvoM ko puSTa krnevaale| 16. hetu pUrNI. 17. pada racanA shit| 18. chaH dravya aura nau tattvoM kI paTutA shit| 19. mdhur| 20. dUsare kA marma samajha meM na AveM aisI cturaaiivaale| 21. dharma, artha prtibddh| 22. dIpaka ke samAna prakAza-artha shit| 23. paraniMdA aura svaprazaMsA rhit| 24. kartA, karma, kriyA, kAla aura vibhakti shit| 25.. aashcrykaarii| 26. unako sunanevAlA samajhe ki vaktA sarva guNa saMpanna hai| 27. dhairyvaale| 28. vilamba rhit| 29. bhrAMti rhit| 30. pratyeka apanI bhASA meM samajha sakeM aise| 31. ziSTa buddhi utpanna karane vaale| 32. padoM kA artha aneka taraha se vizeSa rupa se bole jAya~ aise| 33. saahspuurnn| 34. punarukti-doSa-rahita aura 35. sunanevAle ko duHkha na ho vaise| ': atizaya : 324 : Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. maNi kA, svarNa kA aura cA~dI kA isa taraha tIna gar3ha hote haiN| 23. cAra mu~ha se deMzanA-dharmopadeza-dete haiN| (pUrva dizA meM bhagavAna baiThate haiM.aura zeSa tIna dizAoM meM vyaMtara deva tIna pratibiMba rakhate haiN|) 24. unake zarIrapramANa se bAraha gunA azoka vRkSa hotA hai| vaha chatra, ghaMTA aura patAkA Adi se yukta hotA hai| 25. kA~Te adhomukha-ulTe ho jAte haiN| 26. calate samaya vRkSa bhI jhukakara praNAma karate haiN| 27. calate samaya AkAza meM duMdubhi bajatI haiN| 28. yojana pramANa meM anukUla vAyu hotA hai| 26. mora Adi zubha pakSI pradakSiNA dete phirate haiN| 30. sugaMdhita jala kI vRSTi hotI hai| 31. jala-sthala meM udbhUta pAMca varNavAle sacita phUloM kI, ghuTane taka ____ A jAya~ itanI, vRSTi hotI hai| 32. keza, roma, DAr3hI, mUMcha, aura nAkhUna (dIkSA lene ke bAda) bar3hate . nahIM haiN| 33. * kama se kama cAra nikAya ke eka karor3a devatA pAsa meM rahate haiN| ' 34. sarva Rtue~ anukUla rahatI haiN| ____ inameM se prAraMbha ke cAra (1-4) atizaya janma hI se hote haiM isalie ve svAbhAvika-sahajAtizaya kahalAte haiN| phira gyAraha (5-15) atizaya kevalajJAna hone ke bAda utpanna hote haiN| ye 'karmakSanajAtizaya' kahalAte haiN| inameM ke sAta (6-12) upadrava tIrthaMkara vihAra karate haiM, taba bhI nahIM hote haiM yAnI vihAra meM bhI inakA prabhAva vaisA hI rahatA hai| avazeSa unnIsa (16-34) devatA karate haiN| isalie ve 'devakRtAtizaya' kahalAte haiN| Upara jina atizayoM kA varNana kiyA gayA hai unako zAstrakAroM ne . saMkSepa meM cAra bhAgoM meM vibhakta kara diyA hai| jaise - 1. apAyApagamAtizaya 2. jJAnAtizaya 3. pUjAtizaya aura 4. vcnaatishy| : zrI tIrthaMkara caritra : 325 : Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. jinase upadravoM kA nAza hotA hai unheM 'apAyApagamAtizaya' kahate haiN| ye do prakAra ke hote haiN| svAzrayI aura praashryii| (a) jinase apane saMbaMdha ke apAya-upadrava dravya' se aura bhAva se naSTa hote haiM ve 'svAzrayI' kahalAte hai| (ba) jinase dUsaroM ke upadrava naSTa hote haiM unako 'parAzrayI' apAyApagamAtizaya kahate haiN| arthAta jahA~ bhagavAna vicaraNa karate haiM vahA~ se pratyeka dizA meM paccIsa yojana taka prAyaH roga, marI, vaira, ativRSTi, anAvRSTi, duSkAla Adi upadrava nahIM hote haiN| 2. jJAnAtizaya-isase tIrthaMkara lokAloka kA svarUpa bhalI prakAra se jAnate haiN| bhagavAna ko kevala jJAna hotA hai, isase koI bhI bAta unase chipI huI nahIM rahatI haiN| 3. pUjAtizaya-isase tIrthaMkara sarvapUjya hote haiN| devatA, indra, rAjA, . mahArAjA, baladeva, vAsudeva, cakravartI Adi sabhI bhagavAna kI pUjA karate haiN| ... 4. vacanAtizaya-isase deva, tiryaMca aura manuSya sabhI bhagavAna kI vANI ko apanI-apanI bhASA meM samajha jAte haiN| isake 35 guNa hote haiN| (jinakA varNana terahaveM atizaya ke phuTa noTa meM kiyA jA cukA hai|) ye cAra mUlAtizaya kahalAte haiN| , eka bAra bhagavAna ke samavasaraNa meM cakravartI bharata ke prazna karane para prabhu ne kahA ki, isa avasarpiNI kAla meM bharatakSetra meM mere bAda teIsa tIrthaMkara hoMge aura tere bAda 11 cakravartI tathA 6 vAsudeva 6 baladeva aura 6 prativAsudeva hoNge| 1. sAre roga dravya upadrava haiN| 2. aMtaraMga ke aThAraha dUSaNa bhAva upadrava haiN| aThAraha upadrava-doSa ye haiM- 1. dAnAntarAya 2. lAbhAntarAya 3. bhogAntarAya 4. upabhogAntarAya 5. vIntirAya 6. hAsya 7. rati 8. arati 9. zoka 10. bhaya 11. jugupsA-niMdA 12. kAma 13. mithyAtva 14. ajJAna 15. nidrA 16. avirati 17. rAga aura 18. dvess| : atizaya : 326 : Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ x es w u tIrthaMkaroM ke saMbaMdha kI jAnane yogya jarUrI bAteM 1. "tIrthaMkara kA nAma 2. cyavana tithi 3. kisa devaloka se Aye janma sthAna janma tithi pitA kA nAma 7. mAtA kA nAma 8. janma nakSatra janma rAzi 10... laMchana 11. zarIra pramANa 12. Ayu pramANa 13. zarIra kA raMga ' 14. pada 15... vivAhita yA avivAhita 16... kitane manuSyoM ke sAtha dIkSA lI? 17. . dIkSA kI jagaha 15.. . dIkSA ke dina kauna sA tapa? 16. dIkSA ke bAda prathama pAraNe meM kyA milA? 20. prathama pAraNA kisake ghara kiyA? 21. kitane dina kA pAraNA kiyA 22. dIkSA tithi 23. kitane samaya taka chadmastha rahe? 24.. kevalajJAna hone kA sthAna 25. jJAnotpatti ke dina kaunasA tapa thA? 26. kisa vRkSa ke nIce kevalajJAna huA? 27. kevalajJAna kI tithi : zrI tIrthaMkara caritra : 327 : Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. gaNadharoM kI saMkhyA 26. sAdhuoM kI saMkhyA . 30. sAdhviyoM kI saMkhyA 31. unake sAdhuoM maiM vaikriyalabdhivAle 32. vAdI 33. avadhijJAnI 34. kevalajJAnI 35. manaH paryavajJAnI 36. caudaha pUrvI 37. zrAvakoM kI saMkhyA 38. zrAvikAoM kI saMkhyA 36. zAsana ke yakSa kA nAma 40. zAsana kI yakSiNI kA nAma 41. prathama gaNadhara kA nAma 42. prathama AryA kA nAma / 43. mokSa-sthAna 44. mokSa-tithi 45. mokSa ke dina tapa 46. kisa Asana se mokSa gaye 47. pUrva ke tIrthaMkara mokSa gaye unake kitane barasa bAda mokSa gaye? 48. gaNa-nAma 46. yoni-nAma 50. mokSa gaye taba unake sAtha kitane sAdhu mokSa gaye the| 51. samyakatva pAne ke bAda unake jIva ne kitane bhava kiye| 52. kisa kula meM janma 53. garbhavAsa meM kitane mahIne rahe sUcanA :- Age ke koSThakoM meM yahA~ Upara saMkhyAoM ke sAmane jo savAla diye haiM unhIM savAloM ke javAba kramazaH pratyeka tIrthaMkara ke lie saMkhyAoM ke sAmane diye gaye haiN| Upara tIrthaMkaroM ke nAma dekhakara unhIM ke saMbaMdha kI nIce kI 53 bAteM samajha lenaa| tIrthaMkaroM ke saMbaMdha kI jAnane yogya jarUrI bAteM : 328 : Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 3 vRSa zrI RSabhadevajI 1 zrI ajitanAthajI 2 zrI saMbhavanAthajI 3 | zrIabhinaMdanajI 4 | aSAr3ha vadi 4 - vaizAkha sudi 13 phAlguna sudi 8 | vaizAkha sudi 4 sarvArtha siddhi | vijaya vimAna / | Upara ke graiveyaka jayaMta vimAna 4 | vinitA nagarI | ayodhyA | zrAvastI ayodhyA 5 | caitra vadi 8 | mahA sudi 8 mahAsudi 14 mAgha sudi 2 6 nAbhikulakara | jitazatru |jitArI saMvara rAjA 7 marudevI | vijayA senA siddhArthA | uttarASADhA rohiNI mRgazira punarvasu dhana mithuna mithuna 10 | vRSabha (baila) | hasti (hAthI) azva (ghor3A) baMdara | 500dhanuSa | 450dhanuSa | 4 sau dhanuSa 350 dhanuSa 12 | 84 lAkha pUrva |72 lAkhaM pUrva 60 lAkha pUrva | 50 lAkha pUrva 13 | svarNasA |rvaNasA. rvaNasA rvaNasA rAjA rAjA | rAjA rAjA 15 | vivAhita vivAhita vivAhita vivAhita 4000 ke sAtha 1 hajAra ke sAtha 1 hajAra ke sAthA 1 hajArakesAtha vinItA nagarI ayodhyA : | zrAvastI ayodhyA do upavAsa |2 upavAsa 2 upavAsa 2 upavAsa ganne kA rasa paramAnna (kSIra) paramAnna (kSIra) | kSIra zreyAMsarAjA | brahmadatta surendradatta indradatta 21 | eka varSa bAda . 2 dina bAda do dinake bAda | 2 dina 22 | caitra vadi 8 mahA vadi 10 magasara sudi 15 | mAgha sudi 12 | 1 hajAra varSa 12varSa 14 varSa 18 varSa 24 | purimatAla ayodhyA zrAvastI ayodhyA 25 | tIna upavAsa | 2 upavAsa 2 upavAsa 2 upavAsa 26 vaTavRkSa sAlavRkSa priyAlavRkSa priyaMguvRkSa (saptavarNa) | (zAla) (priyAla) 27 phAlguna vadi 11 poSa vadi 11 kArtika vadi 5 | poSa vadi 14 : zrI tIrthaMkara caritra : 329 : Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI RSabhadevajI 1 zrI ajitanAthajI 2 zrI saMbhavanAthajI 3 | zrIabhinaMdanajI 4 65 28 84 102 116 26 84 hajAra 1 lAkha 2 lAkha 3 lAkha 30 3 lAkha 3 lAkha 30 hajAra | 3 lAkha 36 hajAra 6lAkha 30 hajAra 31 20 hajAra 6sau | 20 hajAra 4 sau 16 hajAra 8 sau 16 hajAra 32] 12650 12 hajAra 4 sau | 12 hajAra 11 hajAra 33 6 hajAra 6 hajAra 4 sau 6 hajAra 6 sau / 6 hajAra 8 sau 34 | 20 hajAra 22 hajAra 15 hajAra . | 14 hajAra 35/ 12650 12550 12150 . | 11650 36 | 4750 | 3720 2150 | 15 sau. ... 37| 3 lAkha 5 ha. | 2 lAkha 68 ha. 2 lAkha 63 ha. |. 2 lAkha 68 ha. 38 5 lAkha 54 ha. 5 lAkha 45 ha. | 6 lAkha 36 ha. | 5 lAkha 27 ha... 36 gomukha yakSa mahA yakSa trimukha yakSa / nAyaka yakSa cakrezvarI | ajitabalA . duritAri kAlikA puMDarIka siMhasena | cAru , vajranAma brAhmI | phAlgunI zyAmA / ajitA aSTApada sameta zikhara | sameta zikhara sameta zikhara mAgha vadi 13 | caitra sudi 5 caitra sudi 5 / vaizAkha sudi 8 6 upavAsa | eka mAsa eka mAsa / | eka mAsa kAyotsarga | kAyotsarga kAyotsarga 47| | 50 lAkha ko.sA. | 30 lAkha ko.sA. | 10 lAkha ko.sA 48/ mAnava gaNa manuSya gaNa deva gaNa devagaNa 46 | nakula yoni / sarpa yoni | sarpa yoni | chAga (bakarA) yoni 50/ 10 hajAra 1 hajAra 1 hajAra 1 hajAra 51] 13 bhava 3 bhava | 3 bhava 3 bhava 52 ikSvAku vaMza ikSvAku vaMza ikSvAku vaMza | ikSvAku vaMza 53 6 mahIne 4dina 8 mahine 25dina 6 mahIne 6dina | mAsa 28dina 8 c m oc or o c padmAsana : tIrthaMkaroM ke saMbaMdha kI jAnane yogya jarUrI bAteM : 330 : Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAla zveta 1 | zrIsumatinAthajI 5. zrI padmapramajI 6 zrI supArzvanAthajI 7) zrI caMdaprabhujI 8 2] zrAvaNa sudi 2 | mAgha vadi 6 bhAdravA vadi 8 caitra vadi 5 vaijayaMta vimAna | nava graiveyaka chaThA graiveyaka vaijayaMta 4 | ayodhyA kosAMbI banArasa caMdrapurI | vaizAkha sudi 8 | kArtika vadi 12 jeTha sudi 12 poSa vadi 12 megharAjA zrIdhara rAjA pratiSTha rAjA mahAsena rAjA | maMgalA . susImA pRthvI lakSmaNA maghA citrA vizAkhA anurAdhA 6 siMha kanyA tulA . vRzcika kroMca pakSI | padma (kalama) sAthiyA / caMdramA | 3 sau dhanuSa | DhAI sau dhanuSa 2 sau dhanuSa 150 dhanuSa 12| 40 lAkha pUrva | 30 lAkha pUrva . 20 lAkha pUrva 10 lAkha pUrva 13 | suvarNasA suvarNasA 14 | rAjA rAjA rAjA rAjA vivAhita | vivAhita vivAhita vivAhita 16 | 1hajAra 1hajAra 1hajAra 1hajAra 17 | ayodhyA |kosAMbI banArasa candrapurI 18 | nityamukta : | 2 upavAsa |2 upavAsa 2 upavAsa | kSIra ... kSIra kSIra kSIra 20 padma ke ghara | somasena ke ghara | mAhendra ke ghara | somadatta ke ghara do dina .. do dina do dina do dina 22 vaizAkha sudi 6 | kArtika vadi 13 jyeSTha sudi 13 | poSa vadi 13 23 | 20 barasa 6 mahIne |6 mahIne 3 mahIne 24 | ayodhyA |kosAMbI banArasa candrapurI do upavAsa | cautha mukta do upavAsa 2 upavAsa 26 | sAla vRkSa | chatra vRkSa sarIsa vRkSa nAga vRkSa (priyaMgu) . 27 | caitra sudi 11 caitra sudi 15 phAlguna vadi 6 | phAlguna vadi 7 : zrI tIrthaMkara caritra : 331 : Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kusuma bhRkuTI ... zrIsumatinAthajI 5 zrI padmaprabhajI 6 | zrI supArthanAthajI 7 zrI caMdaprabhujI 8 28/1 sau 107 63 26 3 lAkha 20 ha. | 3 lAkha 30 ha. | | 3 lAkha 2 lAkha 50 ha, | 5 lAkha 30 ha.| 4 lAkha 20 ha. | 4 lAkha 30 ha. | 3 lAkha 80 ha. 31 | 18 hajAra 4 sau 16108 15 hajAra 3 sau / 14 hajAra 32 / 10 hajAra 4 sau 6 hajAra 6 sau / 8 hajAra 4 sau / 7 hajAra 6 sau 11 hajAra 10 hajAra 6 hajAra 8 hajAra 34.13 hajAra 12 hajAra 11 hajAra .. 10 hajAra 10450 10 hajAra 3 sau 6150 8 hajAra 36 / 2 hajAra 4 sau | 2 hajAra 3 sau | 2030 2 hajAra .. 37/ 2 lAkha 81 ha. 2 lAkha 76 ha. 2 lAkha 57 ha. | 2 lAkha 50 ha. 385 lAkha 16 ha. | 5 lAkha 5 ha. | 4 lAkha 63 ha. | 4 lAkha 76 ha. 36 tuMbaru | mAtaMga vijaya 40 mahAkAlI | zyAmA .zAMtA (acyutA) | (jvAlA) 41) carama | pradyotana vidarbha dinna 42 kAzyapi somA sumanA 43 | sameta zikhara | sameta zikhara sameta zikhara sameta zikhara caitra sudi6 | magasara vadi 11 phAgaNa yadi 7 / bhAdravA vadi 7 45/ 1 mahInA 1 mahInA eka mahInA / eka mahInA 46 | kAyotsarga kAyotsaga | kAyotsarga kAyotsarga 476 lAkha 60 hajAra 6 hajAra 6 sau koTi sAgara | koTi sAgara koTi sAgara koTi sAgara rAkSasa rAkSasa rAkSasa 46 mUSaka mahiSa 50/ 1 hajAra 308 1 hajAra 3 bhava | 3 bhava | tIna bhava 3 bhava 52] ikSvAkuvaMza ikSvAkuvaMza ikSvAkuvaMza ikSvAkuvaMza 53) 6 mahIne 6dina | 6 mahIne 6 dina 6 mahIne 16dina :mahIne 7 dina | rati deva mRga mRga 5 sau : tIrthaMkaroM ke saMbaMdha kI jAnane yogya jarUrI bAteM : 332 : Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s x w 9 N 1) zrI suvidhinAthajI 6 zrI zItalanAthajI 10 zrI zreyAMsanAthajI11 zrI vAsupUjyajI12 phAlguna vadi 6 vaizAkha vadi 6 / jyeSTha vadi 6 | jyeSTha sudi 6 Anata devaloka prANata devaloka | acyuta devaloka prANata devaloka kAkaMdI nagarI | bhaddilapura | siMhapurI caMpApurI 5| magasara vadi 5 | mahA vadi 12 | phAlguna vadi 12 phAlguna vadi14 sugrIva dRDharatha viSNu vasupUjya rAmArANI naMdA viSNudevI jayA mUla | pUrvASADhA | zravaNa zatabhiSAkhA 6| dhana dhana . makara kuMbha 10 matsya | sAthiyA(zrIvatsa) gaiMDA maiMsA 11 eka so dhanuSa 60 dhanuSa . 80 dhanuSa 70 dhanuSa 12 2 lAkha pUrva | 1 lAkha pUrva | 84 lAkha varSa 72 lAkha varSa 13 | zveta . | suvarNasA suvarNasA lAla 14| rAjA rAjA rAjakumAra 15| vivAhita vivAhitaM . | vivAhita vivAhita 16 eka hajAra | 1 hajAra : 1 hajAra 600 | kAkaMdI . | bhaddilapura siMhapurI caMpApurI 2 upavAsa | do upavAsa do upavAsa do upavAsa kSIra.. kSIra kSIra puSpa . . punarvasu . naMda do dina do dina | do dina do dina mAgasara vadi6 / mahA vadi 12 / phAlguna vadi 13 | phAlguna vadi 30 23) cAra mahIne tIna mahIne do mahIne eka mahInA kAkaMdI bhaddilapura siMhapurI caMpApurI 25/ 2 upavAsa | do upavAsa do upavAsa do upavAsa 26 | sAlI vRkSa | priyaMgu vRkSa | tiMduka vRkSa pADala vRkSa (mallI ) rAjA . kSIra sunaMda : zrI tIrthaMkara caritra : 333 : Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI suvidhinAthajI 6 zrI zItalanAthajI 10 zrI zreyAMsanAthajI11 zrI vAsupUjyajI12 27 kArtika sudi 3 poSa vadi 14 mahA vadi 30 mahA sudi 2 2888 gaNadhara 8 1 76 66 26 2 lAkha 1 lAkha 84 hajAra 72 hajAra 30 | 3 lAkha 1 lAkha 20 hajAra 1 lAkha 3 hajAra 1 lAkha 3 hajAra 31 | 13 hajAra 11 hajAra 10 hajAra 32 | 6 hajAra 5 hajAra 4 hajAra 7 sau. 33 8 hajAra 4 sau 6 hajAra 5 hajAra 4 sau 6 hajAra 5 sau 6 hajAra 6 hajAra 13 sau 34 7 hajAra 5 sau 35 7 hajAra 5 sau 36 15 sau 37 | 2 lAkha 26 ha. 38 4 lAkha 71 ha. 36 ajita 40 sutArikA 41 varAhaka 42 vAruNI 43 sametazikhara 12 hajAra 5 hajAra 8 sau 7 hajAra 2 sau 7 hajAra 7 hajAra 5 sau 14 sau 48 rAkSasa 46 vAnara 2 lAkha 86 ha. 4 lAkha 58 ha: brahmA azokA naMda suyazA sameta zikhara 44 bhAdaravA sudi 6 vaizAkha vadi 2 45 eka mahInA eka mahInA 2 lAkha 76 ha. 4 lAkha 48 ha. Izvara (manuja) mAnavI kacchapa dhAriNI sameta zikhara zrAvaNa vadi 3 eka mahInA 46 kAusagga kAusagga kAusagga 47 60 koTisAgara 6 koTi sAgara 66 lA. 36 ha. 6 hajAra 5.sau 12 sauM 100 sAgara nyU. 1 koTi sAgara | deva vAnara 2 lAkha 15 ha. 4 lAkha 36 ha. kumAra caMDA subhUma dharaNI caMpApurI aSADha sudi 14 eka mahInA kAusagga 54 sAgara mAnava nakula : tIrthaMkaroM ke saMbaMdha kI jAnane yogya jarUrI bAteM : 334 : rAkSasa azva Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / / | zrI suvidhinAthajI 6 zrI zItalanAthajI 10 zrI zreyAMsanAthajI11 zrI vAsupUjyajI12 50 eka hajAra | eka hajAra | eka hajAra 6 sau 51 | 3 bhava' tIna bhava tIna bhava tIna bhava 52 | ikSvAkuvaMza | ikSvAkuvaMza ikSvAkuvaMza ikSvAkuvaMza 53 | 8 mahIne 26 / 6 mahIne 6 6 mahIne 6 8 mahIne 20 dina dina dina dina | revatI puSpa 1 vimalanAthajI 13 | anaMtanAthajI 14 | dharmanAthajI 15 / zAMtinAthajI 16 2 vaizAkha sudi 12/ zrAvaNa vadi 7 / vaizAkha sudi 7 | bhAdaravA vadi7 3 sahastrAra prANata. devaloka | vijaya vimAna sarvArtha siddha . devaloka 4 kaMpilapurI ayodhyA ratnapurI gajapura5 mahA sudi 3 vaizAkha vadi 13 | mahA sudi 3 jeTha vadi 13 6 kRtavarma siMhasena vizvasena 7 zyAmA | suyazA suvratA acirA 8. uttarAbhAdrapada bharaNI 6 mIna. mIna karka meSa . 10 varAha (sUara) | zyena . vajra hariNa 11 60 dhanuSa 50 dhanuSa 45 dhanuSa 40 dhanuSa 12 60 lAkha varSa | tIsa lAkha varSa | 10 lAkha varSa 1 lAkha varSa 13 svarNasA | svarNasA svarNasA svarNasA vimalanAthajI 13 . anaMtanAthajI 14 | dharmanAthajI 15 zAMtinAthajI 16 14 rAjA rAjA rAjA cakravartI 15 vivAhita | vivAhita vivAhita vivAhita 16 1 hajAra 1 hajAra 1 hajAra 1 hajAra 17 kaMpilapura ayodhyA ratnapurI gajapura 18 do upavAsa do upavAsa | do upavAsa do upavAsa : zrI tIrthaMkara caritra : 335 : Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimalanAthajI 13 | anaMtanAthajI 14 dharmanAthajI 15 | zAMtinAthajI 16 16 | kSIrakSIrakSIra kSIra jayarAjA vijaya rAjA dhanasiMha sumitra | do dina do dina do dina 2 dina / | mahAsudi 4 vaizAkha vadi 14 mahAsudi 13 jeTha vadi 14 23 | 2 mAsa |3 varSa 2 varSa eka varSa 24 | kaMpilapurI ayodhyA ratnapurI | gajapura | do upavAsa do upavAsa do upavAsa | do upavAsa 26 | jaMbU vRkSa | azoka vRkSa dadhiparNa vRkSa / | naMdI vRkSa (azvattha) 27 | poSa sudi6 vaizAkha vadi 14 poSa sudi 15 / poSa sudi 6 28 57 50 43 . 26 / 68 hajAra 66 hajAra 64 hajAra 62 hajAra, 30 | 1 lAkha 8 sau 62 hajAra 62 hajAra 4 sau| 61 hajAra 6 sau 31 6 hajAra 8 hajAra 6 hajAra 32 sau 24 sau 33 | 48 sau |43 sau 3 hajAra 34 | 55 sau 5 hajAra 45 35 | 55 sau 5 hajAra 4 hajAra |1hajAra sau sau 37 / 2 lAkha 8 ha. 2 lAkha 6 ha. 2 lAkha 4 ha. | 1 lAkha 60 ha. 38 | 4 lAkha 24 ha. 4 lAkha 14 ha. 4 lAkha 13 ha. 3 lAkha 63 ha. 36 | SaNmukha | pAtAla kinnara garuDa 40 | viditA | aMkuzA kaMdarpA nirvANI | maMdara jasa ariSTa cakrayudha 42 dharA padmA AryazivA sucI (zruti) 43 | sametazikhara sametazikhara sametazikhara . sametazikhara 44 | ASADha vadi 7 | caitra sudi 5 . jeTha sudi 5 jeTha vadi 13 36 sau 2- sau * 36 sau * 43 sau * 36 / 11 sau : tIrthaMkaroM ke saMbaMdha kI jAnane yogya jarUrI bAteM : 336 : Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimalanAthajI 13 | anaMtanAthajI 14 dharmanAthajI 15 / zAMtinAthajI 16 | eka mAsa | eka mAsa | eka mAsa 1 mAsa 46 | kAyotsarga kAyotsarga | kAyotsarga kAusagga 47 | 30 sAgaropama | 6 sAgaropama | 4 sAgaropama ponapalyopama kama tIna sAgaropama 48 | manuSya deva manuSya 46 | chAga (bakarA) | hasti (hAthI) | (billI) hasti 506 hajAra . |7 hajAra . 108 . 51 | tIna bhava | 3 bhava 3 bhava 12 bhava 52 ikSvAkuvaMza | ikSvAkuvaMza ikSvAkuvaMza ikSvAkuvaMza 53 | 8 mahIne 21 6 mahIne 6 dina 8 mahIne 26 6 mahIne 6 dina dina 6 sau 1 | kuMthunAthajI 17 / aranAthajI 18 mallinAthajI 16 | munisuvratajI 20 2 zrAvaNa vadi 6 | phAlguna sudi 2 phAlguna sudi 4 | zrAvaNa sudi 15 sarvArthasiddhi / | sarvArthasiddhi jayaMta vimAna | aparAjita vimAna 4 | gajapura . gajapura mathurA rAjagRhI 5 | vaizAkha vadi 14 mArgazIrSa sudi 10magasara sudi 11 | jeTha vadi 8 | sUrarAjA. sudarzana kuMbha rAjA sumitra 7 | zrIrANI devIrANI prabhAvatI padmAvatI 8 | kRttikA nakSatra | revatI nakSatra azvinI 6 | vRSa mIna meSa makara 10 | bakarA naMdAvarta kalaza kachuA 11 | 35 dhanuSa 30 dhanuSa |25 dhanu 20 dhanuSa 12 65 hajAra varSa | 84 hajAra varSa 55 hajAra varSa | 30 hajAra varSa zravaNa : zrI tIrthaMkara caritra : 337 : Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMthunAthajI 17 aranAthajI 18 mallinAthajI 16 | munisuvratajI 20 13 | svarNasA | svarNasA nIlA zyAma 14 | cakravartI cakravartI rAjakumArI | rAjA 15 | vivAhita vivAhita avivAhita | vivAhita (64 ha. stri.) (64 ha. stri.) 16 | 1hajAra ke sAtha| 1 hajAra ke sAtha | 3 sau - | 1 hajAra | gajapura gajapura rAjagRhI 18 | do upavAsa do upavAsa tIna upavAsa do upavAsa kSIra kSIra kSIra 20 | vyAghrasiMha aparAjita vizvasena | brahmadatta | do dina do dina do dina do dina 22 caitra vadi5 magasara sudi 11 magasara sudi 11 / phAlguna sudi kSIra .. 33 23 | 16 barasa | 3 barasa eka dina | 11 mahIne gajapura gajapura mathurA . | rAjagRhI | do upavAsa | do upavAsa do upavAsa | do upavAsa 26 | tilaka vRkSa |Ama kA per3a azoka,vRkSa | caMpaka vRkSa 27 | caitra sudi 3 kArtika magasara sudi 11 | phAlguna sudi 12 | vadi 12 28 35 28 . 26 | 60 hajAra |50 hajAra 40 hajAra 30 hajAra 30 | 60 hajAra 6 sau 60 hajAra 55 hajAra 50 hajAra 31 | 51 sau |73 sau 2 hajAra 2 hajAra | 16 sau 14 sau 25 sau | 26 sau 22 sau | 28 sau 22 sau . | 18 sau 35 | 3340 1750 : tIrthaMkaroM ke saMbaMdha kI jAnane yogya jarUrI bAteM : 338 : * * * 34 | 32 sau * |2551 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMthunAthajI 17 / aranAthajI 18 mallinAthajI 16 | munisuvratajI 20 36 / 670 610 668 5 sau | 1 lAkha 76 ha. | 1 lAkha 84 ha. | | 1 lAkha 83 ha. | 1 lAkha 72 ha. 3 lAkha 81 ha. | 3 lAkha 72 ha. | 3 lAkha 70 ha. | 3 lAkha 50 ha. gaMdharva yajheMdra kubera varuNa balA dhAriNI dharaNapriyA naradattA sAMba kuMbha abhIkSaka mallI dAminI rakSitA vadhumatI puSpavatI sametazikhara . | sametazikhara sametazikhara | sametazikhara vaizAkha vadi 1 | magasara sudi 10 phAlguna sudi 12/ jeTha vadi 6 | eka mahInA eka mahInA eka mahInA | eka mahInA kAusagga kAusagga kAusagga kAusagga | AdhA palyopama | pAva, palyopama eka krADa 54 lAkha varSa eka ha.ko. varSa kama hajAra varSa 48 | rAkSasa deva | deva deva 46 | bakarA . hAthI . azva (ghor3A) vAnara 50 | 1 hajAra sAdhu | 1 hajAra sAdhu | 5 sau sAdhu | 1 hajAra sAdhu 51 | 3 bhava. 3 bhava tIna bhava . tIna bhava 52 | ikSvAkuvaMza ikSvAkuvaMza ikSvAkuvaMza | harivaMza 53 6 mahIne 5 dina | 6 mahIne 8 dina 6 mahIne 7 dina 6 mahIne 8 dina 45 : zrI tIrthaMkara caritra : 339 : Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M0 citrA 6/ meSa sarpa 1 | naminAthajI 21 / neminAthajI 22 pArzvanAthajI 23 / mahAvIra svAmI24 | Aso sudi 15 kArtika vadi 12 caitra vadi 4 ASADha sudi 6 prANata devaloka | aparAjita prANata | prANata | mathurA saurIpura banArasa kSatrIkuMDa 5 zrAvaNa vadi 8 zrAvaNa sudi 5 poSa vadi 10 | caitra sudi 13 vijaya | samudra vijaya azvasena siddhArtha 7 vaprA | zivAdevI vAmAdevI | trizalAdevI | azvinI vizAkhA | uttarA phAlgunI kanyA tulA . kanyA 10 | kamala zaMkha. kezarIsiMha 11 | 15 dhanuSa . dasa dhanuSa hAtha 7 hAtha .. 12 | 10 hajAra varSa 1 hajAra varSa 1 sau varSa 72 varSa 13 | pIlA varNa zyAma varNAnIlA varNa pIlA varNa 14 | rAjA | rAjakumAra raajkumaarH| rAjakumAra 15 | vivAhita avivAhita vivAhita / vivAhita 16 | eka hajAra 1 hajAra ke sAtha 3 sau ke sAtha | akele 17 | mathurA | saurIpura banArasa kSatrIkuMDa 18 | do upavAsa | do upavAsa do upavAsa do upavAsa kSIra kSIra 20 dinakumAra varadinna . dhanya bahula brAhmaNa do dina | do dina do dina do dina 22 ASADha vadi 6 zrAvaNa sudi6 poSa vadi 11 mAgasara vadi kSIra kSIra 10 23 6 mahIne caupana dina caurAsI dina bAraha barasa 6|| mA. RjubAlukA 24 | mathurA | giranAra banArasa nadI 25 | do upavAsa tIna upavAsa tIna upavAsa | do upavAsa : tIrthaMkaroM ke saMbaMdha kI jAnane yogya jarUrI bAteM : 340 : Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | mahAvIra svAmI24 naminAthajI 21 / neminAthajI 22 / | pArzvanAthajI 23 bakula vRkSa veDasa vRkSa dhAtakI vRkSa 27 | magasara sudi 11 Aso vadi 30 | caitra vadi 4 sAla vRkSa vaizAkha sudi 10 99 + * * * 750 350 | 17 | 11 10 20 hajAra 18 hajAra 16 hajAra 14 hajAra 41 hajAra * | 40 hajAra 38 hajAra 36 hajAra 5 hajAra |.15 sau 11 sau 7 sau 1 hajAra 8 sau . 6 sau 4 sau 16 sau 15 sau 1 hajAra 4 sau 34 | 16 sau 15 sau . 1 hajAra 35 | 1250 1 hajAra 36 / 450 400 300 37/ 1 lAkha 70 / 1 lAkha 66 1 lAkha 64 1 lAkha 56 hajAra hajAra hajAra hajAra 3 lAkha.48 / 3 lAkha 36 3 lAkha 27 3 lAkha 18 hajAra . hajAra hajAra hajAra bhRkuTI. gomedha pArzva mAtaMga . 40 | gAMdhArI ambikA padmAvatI siddhAyikA zubha . . varadatta Aryadinna indrabhUti 42 | anilA yakSadinnA puSpacUDA caMdanabAlA 43 | sameta zikhara | giranAra sameta zikhara / | pAvApurI 44 | vaizAkha vadi 10 ASADha sudi 8 | zrAvaNa sudi 8 | kArtika vadi 30 45 | 1 mAsa eka mAsa eka mAsa do dina 46 / kAusagga padmAsana kAusagga padmAsana 47 | 6 lAkha varSa 5 lAkha varSa 83750 varSa | 250 varSa : zrI tIrthaMkara caritra : 341 : Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | manuSya mahiSa akele 48 devagaNa rAkSasa 46 azva mahiSa 50/ 1 hajAra sAdhu | 536 sAdhu 51 tIna bhava 6 bhava 52| ikSvAkuvaMza | harivaMza 53 6 mahIne 8 | 6 mahIne ra dina dina | rAkSasa . mRga 33 sAdhu 10 bhava ikSvAkuvaMza 6 mahIne 6 dina 27 bhavaM ikSvAkuvaMza 6 mahIne sAta dina cakravartI nAma | Ayu kAyamAna janaka |jananI | nagarI 1 | bharata 84 lAkha pUrva 500 dha. RSabhadeva sumaMgalA. vinItA 2 | sagara 72 lAkha pUrva 450 dha. sumitra yazomatI- ayodhyA 3 | maghavA / | 5 lAkha varSa | 42 dha. samudravijaya | bhadrAdevI | zrAvastI 4 sanatkumAra 3 lAkha varSa | 41 dha. | azvasena / sahadevI hastinApura 5 zAMtinAtha | 1 lAkha varSa / 40 dha. | vizvasena. | acirA | gajapura 6 kuMthunAtha 65 hajAra varSa | 35 dha. | sUrarAja | zrIdevI | gajapura 7 aranAtha 84 hajAra varSa 30 dha. | sudarzana | devI | gajapura | subhUma 60 hajAra varSa | 28 dha. kRtavIrya tArAdevI hastinApura mahApadma 30 hajAra varSa | 20 dha. | padmottara jvAlAdevI| vArANasI hariSeNa 10 hajAra varSa | 15 dha mahAhari | merAdevI kAMpilyapura jaya 3 hajAra varSa | 12 dha. | vijaya / vaprAdevI | rAjagRha 12 brahmadatta / 700 varSa / 7 dha. | brahmarAja | culanI kAMpilyapura : tIrthaMkaroM ke saMbaMdha kI jAnane yogya jarUrI bAteM : 342 : Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 84 lAkha 72 lAkha 3 svayaMbhU 60 lAkha 4 |puruSottama | 30 lAkha 5 puruSasiMha 10 lAkha 6 puruSapuMDarika 65 hajAra 7 datta 56 hajAra 1 t lakSmaNa 12 hajAra 6 zrIkRSNa 10 hajAra 9 2 3 4 5 6 7 nAma 8 tripRSTha dvipRSTha nAma acala vijaya bhadra suprabha sudarzana AnaMda mAtA bhadrAdevI kAyavAsudeva janaka prajApati 80 dhanuSa 70 dhanuSa 60 dhanuSa 50 dhanuSa 45 dhanuSa subhadrA suprabhA sudarzanA vijayA vijayantI baladeva kA vivaraNa Ayu 84 lAkha varSa 75 lAkha varSa 65 lAkha varSa 55 lAkha varSa 17 lAkha varSa 85 hajAra varSa naMdana aparAjitA 50 hajAra varSa rAmacaMdra - aparAjitA 15 hajAra varSa balabhadra rohiNI 12 hajAra varSa brahmarAja bhadrarAja | pRthvIdevI | dvArikA somarAja sItAdevI dvArikA zivarAja mahAzira agnisiMha 20 dhanuSa 26 dhanuSa 16 dhanuSa dazaratha 10 dhanuSa vasudeva jananI nagarI mRgAvatI potanapura padmAdevI dvArikA amRtAdevI ambapura lakSmIdevI cakrapura zeSavatI kAzI sumitrA ayodhyA devakI mathurA vivaraNa vAsudeva -baladeva ke pitA eka, tanumAna nagarI bhI eka hI, balabhadra pAMcave deva-loka meM zeSa sabhI mokSa meM gye| : zrI tIrthaMkara caritra : 343 : vAsudeva niyamA naraka meM hI jAte haiN| triSRSTha 7, datta 5, lakSmaNa 4, zrIkRSNa 3, zeSa 6TTI naraka meM gaye haiN| Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava prativAsudeva 1 azvagrIva, 2 tAraka, 3 meraka, 4 madhukaiTabha, 5 nizambha, 6 . bali, 7 prahlAda, 8 rAvaNa, 6 jarAsaMgha ye nau prativAsudeva hue hai| inako inake hI cakra se vAsudeva mArate haiM aura ve rAjya ke adhipati banate haiN| ye prativAsudeva bhI niyamAnaraka meM jAte haiN| - c kiMpuruSA sujAta nAgarAja viharamAna jina koSTaka viharamAnajina janaka | jananI | laMchana ___ strI sImaMdhara zreyAMsa | satyakI | vRSabha / rukmiNi yugamaMdhara sudRr3ha sutArA gaja priyaMgudevI bAhu . sugrIva vijayA hariNa | mohinI subAhu nisar3ha bhUnaMdA markaTa devasena devasenA jayasenA svayaMprama mitraprabha | * sumaMgalA | candra vIrasenA RSabhAnana kIrti vIrasenA jayAvatI anaMtavIrya megha maMgalAvatI / | vijayAvatI suraprama bhadrAdevI candra vimalAdevI vizAla vijaya vijayAvaMtI sUrya nandasenA vajradhara padmarAja sarasvatI vRSama | vijayavatI caMdrAnana valmIka padmAvatI lIlAvatI candrabAhu devAnaMda reNukAdevI kamala sugaMdhAdevI Izvara kulasena yazojjvalA kamala bhadrAvatI bhuMjaga mahAbala mahimAdevI candra gaMdhasenA nemiprabha vIrasiMha senAdevI vIrasena bhUmipAla bhAnumatI rAyasenA mahAbhadra devarAja umAdevI sUrikAMtA devayazA sarvabhUti | gaMgAdevI | caMdra / padmAvatI 20| ajitavIrya | rAjapAla kanInikA | sUrya / ratnamAlA mohinI : tIrthaMkaroM ke saMbaMdha kI jAnane yogya jarUrI bAteM : 344 : Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-6-10-14-18 vIza viharamAna bhagavaMta puSkalAvatI vijaya aura puMDarIkinI nagarI meM 1-5-6-13-17 ve jina, vapravijaya vijayAnagarI meM ve jina, vatsavijaya susImA nagarI meM 3-7-11-15 - 18 ve jina tathA nalinAvatI vijaya, vItazokA nagarI meM 4-8-12-16- 20 ve viharamAna jina jAnanA / sabhI kA zarIra varNa samAna, Ayu 84 lAkha pUrva, zarIramAna 500 dhanuSa kevalajJAnI kI saMkhyA 10 lAkha matAMtara se 2 kroDa sAmAnyamunivaroM kI saMkhyA 100 kroDa matAMtara se 2000 koDa kI sabhI ko samAna smjhnaa| vahAM battIsa muMDA kA eka kavala aiseM 32 kavala kA AhAra yAni 1024 mUMDA kA AhAra eka samaya kA hai| muni ke mukha kA mApa utsedha aMgula se 50 hAtha kA, pAtre kA taliyA 17 dhanuSa laMbA / eka mukhavastrikA kI apane yahAM kI 1 lAkha sATha hajAra muhapattiyA~ hotI hai| yahAM se 400 gunI laMbI 400 gunI caur3I hone se yaha mApa AtA hai| - paMcazaptatIsthAna catuSpadI peja 66 zAsana meM 1 RSabhadeva 3 | suvidhinAtha 5 zreyAMsanAtha 7 vimalanAtha 6 dharmajina mahAvIra prabhu 99 hue hai| rudranAma bhImAvalI rudra rudra 11 supratiSTha puMDarIka ajitanAbha satyakI zAsana 2 ajitanAtha 4 zItalanAtha 6 vAsupUjya anaMtanAtha 8 10 zAMtijina rudranAma jitazatru vizvAnala : zrI tIrthaMkara caritra : 345 : acala ajitadhara peDhAla ye gyAraha muni niraticAra saMyamadhara ghora tapasvI ekAdazAMgadhArI Page #359 -------------------------------------------------------------------------- Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) phrija padArtha ke sattva ko naSTa kara detA hai / DaoNkTara kA muMha dekhanA ho to phrIja kA padArtha upayoga meM le / (2) mobAIla aura kampyuTara deza kI sevA nahIM paradeza kI sevA kara rahe haiN| (3) mAtA-pitA apane baccoM ko binajarUrI TyuzanoM se bacAne kA khyAla rkheN| (4) aMgrejI mAdhyama ke pUrva, dharma kA mAdhyama apanI saMtonoM ko samajhAveM / (5) Apa apane gurujanoM kI sevA kA Adarza apanI saMtAnoM ko batAyeM / kahakara nahIM, karake / (6) TI.vI. pApa varddhaka hai / pApa ekAnta meM hotA hai / ataH TI.vI. ghara se na nikAla sako to kama se kama khulle meM to na rakhoM / ghara para Ane vAle sAdhu sAdhviyoM ko usake darzana na krvaao| (7) praveza dvAra para bhUmi para vela kama likhavAkara jJAna kI AzAtanA karate ho isase bacanA Avazyaka hai / (8) saMsAra meM rahakara dharma karane kI bAta, dIkSA kI pratipAlanA meM azakta vyaktiyoM ke lie yogya hai para jo dIkSA kI pratipAlanA karane meM sakSama hai ve aisI bAta kare yaha apane Apa se vizvAsaghAta hai| (9) ApakI saMtAna nauvI klAsa meM par3hane gayI to aba usakI nigarAnI avazya rakhoM / saMtAna kI nigarAnI Apake aura saMtAna ke jIvana ke lie ati Avazyaka hai / Mesco Prints : 080-22380470