Book Title: Prabodh Chandrodayam
Author(s): Sambasiva Shastri
Publisher: Sambasiva Shastri
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010678/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TEXT PROBLEM WITHIN THE BOOK ONLY Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UNIVERSAL LIBRARY 84358 LIBRARY UNIVERSAL Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TRIVANDRUM SANSKRIT SERIES * No. CXX!. sri Citrodayamanjari No. XI. HO COPA prbodhcndrodym| PRABODHACANDRODAYA EDITED BY K. SAMBASIVA S ASTRI, Curator of the Department for the Publication of Oriental Manuscripts, Trirunlrum, PUBLISHED UNDER THE AUTHORITY OF THE GOVERNMENT OF HIS HIGHNESS THE MAHARAJA OF TRAVANCORE TRIVANDRUM: PRINTED BY THE SUPERINTENDENT, GOVERNMENT PRESS, 1936. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TRIVANDRUM SANSKRIT SERIES No. CXXII. Sri Citrodayamanjari. No. XI. THE PRABODHACANDRODAYA OF Krsoamisrayati WITH THE COMMENTARY NATAKABHARANA BY SRiGOVINDAMRTABHAGAVAN EDITED BY K. SA MBASIVA SASTRI Curator of tho Department for the Publication of Orientul Manuscripts, Trivandrum. PUBLISHED UNDER THE AUTHORITY OF THE GOVERNMENT OF HIS HIGHNESS THE MAHARAJA OF TRAVANCOR. TRIVANDRUM: PRINTED BY THE SUPERINTENDENT, GOVERNMENT PRESS. 1936. All Rights Reserved.] Page #6 -------------------------------------------------------------------------- Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anntshynsNskRtgrnthaavliH| granthAGka: 122. shriicitrodymnyjrii| granthAGkaH 11. zrIkRSNamizrayatipraNItaM prabodhacandrodayaM zrIgovindAmRtabhagavatkRtayA nATakAbharaNAkhyavyAkhyayA sametam paurastyagranthaprakAzanakAryAdhyakSeNa ke. sAmbazivazAstriNA saMzodhitam / taca anantazayane mahonnatamahAmahimazrIcitrAvatAramahArAjazAsanena rAjakIyamudraNayantrAlaye tadadhyakSeNa mudrayitvA prakAzitam / kolambAbdAH 1111. UstAndA: 1936, Page #8 -------------------------------------------------------------------------- Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ARRORS - - PM ||shriiH|| - - zrImUlAvanipAlamaulimaNinA saGkalpitazrIriva zrImUlAtmajanistathA sahajayA lakSmyA ca smbhaavitH| svAtijyotirivAditaH samuditazcitrAvatAraH svayaM ___ mArtANDAgrasaro virAjati mahArAjaH sa rAmAbhidhaH / / bhAsvavarNamaNiH pravAlamRdulA zrutyAdhalaGkAriNI __ zrImadvaJcivasundharAnavayazorAziprakAzAmikA / utphullatsukRtiprasAdhanadhRtAmodonnadaDDiNDimA zrIcitrodayamaJjarI sumanasAM sarvasvamujjambhatAm / / %3D - - - - ke. sAmbazivazAstrI. monale amavarane com . . Page #10 -------------------------------------------------------------------------- Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tlv e E F A C gv . Prabodhacandrodaya of Krsna misra Yati is now published with the commentary Natakabhara na of Govindamsta Bhagavan, a disciple of Paramahamsa parivrajaka Prakasatirtha. Though the work is written in easy and elegant language, the subject matter being the essence of Verlautis system of pbilosophy, l'equires more than one commentary for its elucidation. An crudite commentary on the work like a staff to old men will indeed be of great help to students, lest the apparent simplicity of language should conceal the depth of philosophic thought embedded therein. The text contains many variant readings caused by commentators of different taste or actually by the author himself, and this counmentary will be of great use to those who are in need of suitable eli. cidation of the text. An edition of this work has been published by the Nirnayasagar Press, Bombay with two commentaries Candrika and Prakasal and a comparison of the readings in that edition shows that the commentary Nataka bharana now published is invaluable one on the work, Taku for instance the following verse in the two editions, vidyAprabodhodayajanmabhUmi rANasI brahmapurI niratyayA / asau kulocchedavidhi cikIrSunirvastumatrecchati nityamevam // (Nirnayasagar edition p. 63.) vidhAprabodhodayajanmabhUmi vArANasI brahmaparI duratyayA / asau kulocchedavidhi cikitsu. fatarga sura facha II 90.52) Hero in the place of ferrey: in the tbird line, the Nir. hayasayar edition reads feat which is obviously inappro. te to the context. For, according to the latter reading, the verse would mean that Maha moha, with a view to cause obstruction to Viveka, desires to reside in Benares by way of bringing ruin to his family, which is, on the face of it, wrong. Even if we take it to refer to Viveka, how could Viveka work for the extinction of his family? The proper reading should be faring: as is adopted by our commentator, A perusal of the commentary shows that many similar readings quite appropriate to the text are embodied in it, Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Though the commentator, like the author of the work, treats of the doctrines of the Vedanta philosophy, he seems to belong to the Vaisnavite persuasion. The author Krsnamisra is known to have lived in the 11th century A. D. and his work was so popular as to have induced the great Vedanta Desika to write on that model a drama named Sankalpasuryodaya. The great poet Sri Harsa who flourished in the 12th century A. 1). aud Madhavacarya who lived in th: 14th century A, D., are indebted to the author of the Prabodhacandrodaya, for the Sloka, "agnihotraM trayo vedAstridaNDaM bhasmaguNThanam / GETTHETarai srira ia pia: 11" (p. 60) occurring in the Probodhacandrodaya has been adapted by Sri Harca with slight variation in his Naisadhiyacarita thus : "agnihotraM trayItantraM tridaNDaM bhasmapuNDUkam / TEUTETALai sftat ega saare l'" (17.39.) While it is similarly copied by Madhuacary:1 in the Carvakadarsana of bis Sarvadarsanasangrahn. Again the verse, "tyAjyaM sukhaM viSayasaGgamajanma puMsAM duHkhopasRSTamiti mUrkhavicAraNaiSA / vAhIn jihAsati sitottamataNDulAkhyAn ATA WETU*OTT BEATE careffli" (p. 58) found in the Probodhacandrodaya is also copied likewise in the Carvakadarsana of the Sarvadarsanasangraha. On a comparison of the text of the present edition with that of the Nirnayasagar, it is clear that one contains a few verses that do not exist in the other, one omits a few other verses found in the other and while a few metric passages occurring in the one are found as prose passages in the other. For instance, the two verses 'gar arafga' (p. 209.) and 'HATTRAE' (p. 209) explained in the Natakabharana are omitted in the Nirnayasagar edition. The verse Fargaret (p. 72) in that edition does not find a place in the present edition probably because of its inappropriateness to the context. Besides, the verse is an interpolation as it is not explained by the commentaries in the Nirnayasagar edition. The verse 'Fareer OTAC (p. 80) has been taken by mistake for a proge passage and printed as such in the Nirnayasagar edition. (p. 91) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Nothing definite has been known about the author of the commentary Natakabharana. From the colophors, however, occurring at the end of each act 'gla sfixitalareitur apot. T erranostor utamainamaan at af17#TH TUT' it is learned that his name was Govindamtta Bhagavan and that he was a disciple of Prakabatirtha. As, however, he quotes at the outset of his commentary the verse, __ "smRte sakalakalyANabhAjanaM yatra jAyate / puruSastamajaM nityaM vrajAmi zaraNaM harim // " which is recited on all ceremonial occasions throughout the Tamil country, he seems to belong to southern India ind is familiar with the manuals of domestic rituals that were written long after the original sutras were composed. As he writes an easy and elegant style and is free froin pedantry that is commonly found in the commentaries on the Vedanta paribhasa and other works, he seems to be not a vory late author. From the dignified nature of the commentary, it seems that the commentator has ventured not only to explain the drama, but also to check the proselytising tendencies of Buddhism and other corrupt religions that were lingering in his time. From these data wbich are of a tentative nature and can be set aside wheu a more cogent reasoning is forthcoining, the commentator may be taken to a period not later than 16th century A. D. The edition of the work is based on the following five manu scripts : 1. F. Belonging to Manalikkara Matam, $. Travancore. Do. M. R. Ry. Padmanabhan Tampi Avl., Artist, Trivandrum. 3. 1. Do. Bramhasri Vasudevan Nampurippad, Avl., Aghora Manakkal. 4. q. Do. M. R. By. Narayanan Narayanan Ela yathu Avl., Vemlanattillam, Ambalapuzha. 5. E. Do. Brahmasri Kunjan Namburippad Avl., Chittur Manakkal, Alwaye. All these manuscripts are in good condition and our beartfelt thanks are due to the owners who have preserved them carefully. That an eclition of the work with commere tary Natakabharana based on these mss. is now placed before the public is a matter of extreme gratification to me. Trivandrum, 20.11.1936. 3 K. SAMBASIVA SASTRI. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shriiH|| nivednaa| idaM prabodhacandrodayasya zrIkRSNamizrayativiracitasya zrImatparamahaMsaparivrAjakazrImatprakAzatIrthabhagavatpUjyapAdaziSyeNa govindAmRtabhagavatA kRtayA nATakAbharaNavyAkhyayA sametasya prakAzanam / madhuramadhurayA zaikhyApi vedAntArthatattvanigamanapare prabodhacandrodaye pratipAdyamAno'rtho vastumahimnA bADhaM niSkRSTA naikA vyAkhyAH samapekSata iti nizvapracam / asAkSAt pratipAdyamAnaM tattvaM mukhataH sthito madhurimA mApahArSIditi kUlaGkaSA vyAkhyA yaSThiriva vRddhasya parizIlanaparasya sudRDhamavalambAya mahate / bhinnarucivazAd vyAkhyAtRbhiH parikalpyamAnAH paramArthato nATakakavinaiva samuTTaGkitA vA pAThA naike prAduSpanti / ato'tra nATake kRtapadaiH samucitasya vivaraNasya samutkaNThamAnairalamidamAbharaNamupazAntaye dhriyamANam / nirNayasAgaramudraNayantrAlayAt candrikayA prakAzena ca vyAkhyAbhyAM mudritasya samprati pracamcUryamANasya pustakasya dizA bahava iha santi vimarzanIyAH pAThA vicArasahacetasAM prAdyAH, yata etadAbharaNamavazyamasya nATakasya bhavitA kimapyadvitIyaM vyAkhyAnam / sthAlIpulAkanyAyena viruddhaM kiJcit sthalamuddhRtya pradarzyate nirNayasAgarIyaH pAThaH "vidyAprabodhodayajanmabhUmi rANasI brahmapurI niratyayA / asau kulocchedavidhi cikIrSunirvastumatrecchati nityamevam // " (maraH 2. zlo0 12.) nATakAbharaNIyaH pAThaH "vidyAprabodhodayajanmabhUmi rANasI brahmapurI duratyayA / asau kulocchedavidhi cikitsu. nirvastumatrecchati nityameva // " (ahaH 2. zlo0 12.) mahAmohasya vArANasyAM sarvAtmanAvasthAnasya vivekoparodhaM kAraNaM sipA. bhaviSoH kulocchedavidhicikitsAcikIrSayoH katarAbhyahiteti vicArayatAmida Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maparokSam / adasA mahAmohe dhriyamANe svakulocchedakAsA kathakAraM ghaTatAm / yadi punarvivekoparodhapadAdekadezasya vivekasyAdasA parAmarzastadApi sa vA kathaM svakulocchedAya yatatAm / evamAdyanekA mUlakArasiddhAntAnuguNAH pAThA bahava iha samucitaM samullivitA manye viduSAM santoSAya sampattAraH / mUlakAra iva kavirAbharaNakAro'pi kAmamadvaitasiddhAntasthApitAn siddhAntAn sa. gRhNAno'pi vaiSNavasiddhAntAdapracyutaH pratibhAti / mUlakavayazca zrIkRSNamizrayatipravarAH kristvabdIyaikAdazazatAbdyAM labdhavijayA iti caritrasthitiH / jitaM cAnena prabodhacandrodayena, yad vedAntadezikAcAryacaraNAnAM sahaspasUryodayasya mAtRkAbhUyamavApya vicitraH khalu vaikharIvilAsaH prAkAzi / mahAkavizrIharSasya dvAdazazatakajIvinaH, zrImAdhavAcAryasya caturdazazatakAvajayinazca kAmamete candrodayaprabhavaH kavayaH svayamupanIcyA api vyanayanta / tathAhi naiSadhe zrIharSaH "amihotraM trayItantraM tridaNDaM bhasmapuNDUkam / prajJApauruSaniHsvAnAM jIvo naspati jIvikAm // " (sa0 17, zlo0 39.) prabodhacandrodaye "amihotraM trayo vedAstridaNDaM bhasmaguNThanam / buddhipauruSahInAnAM jIviketi bRhaspatiH / / " (ahaH 2. lo0 25.) sarvadarzanasabAhe'pi tulyameva cArvAkadarzane / prabodhacandrodaye "tyAjyaM sukhaM viSayasaGgamajanma puMsAM duHkhopasRSTamiti mUrkhavicAraNaiSA / / vIhIn jihAsati sisotamataNDulAkhyAna ko nAma bhostuSakaNopahitAm hitArthI // " (mahaH 2. zlo0 22.) tulyameva sarvadarzanasaGkahe'pi dhArvAphadarzane / evaM vicintyamAne candrokSyIyapAThe svasminneva vyAkhyAtRrucibhedAt kacidadhikaM kApi riktaM kutracit padyasthAne tadeva gavamityAdayo bhavanti maike vikArAH zasyadarzanAH / tathAhi bharatavAkye Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. "pUrva tAbad vivekapramukhamimavalaimirjite sAnukampa mohe'smAkaM kulArau ladattu samudite hanta kaizampayoge / zAntizraddhAdiyatnAt punarupaniSadA sApisAt samprayogA dasmAbhistvatprasAdAd dhruvamayamadhumA labdha eva prapoSaH // " 2. "saMsArApArasindhuplapakuzalamahAkarNadhAre murArau bhaktirmuktaH parA sA prasaratu jananI sArvakAlaM janasya / kimcAmpat svaprakAzaM parataramamalajyotirAnandasAndraM zAnmAtmAno munIndrAH pramuditamanasaH santataM mAvayanta / / " (araH 6. ko0 12, 1.) iti dve pape nATakAbharaNakArasammate manyatra na dRhe / 1. "nihatasya pazoryajJe svargaprAptiryadISyate / svapitA yajamAnena kinnu kasmAna hanyate // " (ahaH 2. o. 20.) idamekaM tu padhamadhikaM nirNayasAgarIye / tad ritamiha prastutasanatyabhAvAt / savyAkhyAtRmiravyAkhyAnaM cAsya khilapAtaM sUcayati / 4. visyANandaSimukke mokkhe dosANa dasamansIe / uvaNisaA hi virattA jhavi karijjai mae saddhA // " (araH 2. zlo0 38.) ityetattu padyaM padyagandhamanAjighradbhiH kAmacAraM gadyapadyayA saJcAritaM nirnnysaagriiyaidvitiiyaanaavsitau| __prastutanATakAbharaNavyAkhyAkarturamidhAnadezajIvitasamayAdinirdhAraNaM prati na kiJcidanyabhicaritaM pramANamupalabhyate / pratyakaparisamAptighaTitena- "iti zrImatprakAzatIrthabhagavatpUjyapAdaziSyeNa govindAmRtabhagavatA te nATakAmaraNe" iti vAkyenAbhidhAnaM zrIgovindAmRtabhagavAniti, gurucaraNAzcAsya pakAzatIcamaNavAmiti ca paraM zAyase / zrIgovindAmRtabhagavatpAdA ete vyAkhyAtAraH svavyAkhyopakame dRzyamAnena, Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "smRte sakalakalyANamAjanaM yatra jAyate / puruSastamajaM nityaM vrajAmi zaraNaM harim // " iti paramparAprAptadezIyAcAragatimanurundhatA zlokena bADhaM dramiDadezIyAH ke'pyarvAJco bhaveyurityasti pratipattavyam / tattatsUtrIyakAlamatikramya mArtavidhAnaparikalpanArtha tattaiH parigumbhitAM saraNimajahataH, vedAntaparibhASAvyAkhyAdidRSTatarkajaTilavAkyAnyanAracayanto mRdupadagumbhitAM paddhatimAzrayantazca manye nAtyarvAcInA ete / pratipAdyabahumAnAdapUrvaprasthAnaparikalpitanATakagauravAJca na kevalamete prabodhacandrodayaM vivarItumudyatAH syuH, kintu bauddhAdivividhaduSTamatAntarapravezasya svajIvitavelAyAmapi manAgivAvaziSTasya pratirodhApadezenApi vyAkhyAnamidaM teSAM kartavyakoTiM syAt sambhavet prAptam / AbhiranekAmiH paricintanAmAtrAvalambAbhirupapattibhiryAvat pratipakSopaSTambhakapramANAntarAnupalambhaM bhaveyurete kristvabdIyaSoDazazatAbyA anarvAcInAH / etatsakAzanAvalambabhUtAzca mAtRkAH ka-kha-ga-gha-Ga-saMjJitAH paJca / tAzca yathAkrama 1. vaJcirAjyAntargatamaNalikkaramaThIyagranthazAlIyA, 2. syAnandUrapurasthacitrakalAnipuNazrImatpadmanAbhantampisvAmikA, 1. aghoramanakkal adhipatibrahmazrI vAsudevanampUrippADugranthazAlA ntargatA, 4. ambaranadInivAsivembanAhillaM nArAyaNan nArAyaNan ilayatu sambandhinI, 5. AlavA cittUmanakkal kuJjannampUrippADasvAmikA cha / sarvAH sopayogAH kRtajJatAnusmaraNena tattatsvAmiSu dhanyavAdasamucitAH / AmiH sampUrNa sAhAyakamAcarantIbhirmAtRkAbhiH kRtAvalambastenAnena nATakAbharaNena prabodhacandrodayasya pratinavaM kamapi prakAzamavatArayannasmi dhanyaH // anantazabanam , 30-3-112. ke. sAmbazivazAstrI. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shriiH|| zrIkRSNamizrAcAryapraNItaM prabodhacandrodayaM nATakAbharaNAkhyavyAkhyopetam / prthmo'ngkH| madhyAhnArkamarIcikAsviva payaHpUro yadajJAnataH ___ khaM vAyurkhalano jalaM kSitiriti trailokyamunmIlati / yattattvaM viduSAM nimIlati punaH sragbhogibhogopamaM sAndrAnandamupAsmahe tadamalaM svAtmAvabodhaM mhH||1|| yadajJAnAd vizvaM bhavati phaNivad rajjuzakale nilInaM yajjJAnAd jhaTiti sanidAnaM tribhuvanam / yaduccairAmnAyairvizadamavagamyaM munijanai stadetad brahmAhaM sahajaparamAnandamadhuram // natvA gaurIguruM gaurI mAdhavaM mAM guruM tathA / nATakAbharaNaM nAma TippaNaM kriyate mayA // iha khalu nikhilamalanicayaniketanavipulapUtikulAyaduHsahagarbhabhUmiparibhramaNaparidUyamAnadehAnAM paruSatarakrakacaniSThuramAtRpAsthiparipIDitAnAm atyantasaGkaTatarasthapuTayonidvAraniHsaraNapramuSTapUrvasmRtInAM janmajarAmaraNakumbhIpAkAdiduHkhabAteSvanAdiSu gaGgApravAhavadanavasAnamanavarataparibhramitAnAM cakravadanizaM bambhramyamANAnAM caturmukhamukhairapyazakyaga(Nya ? Nana)duHkhabAtaduHkhitAnAM saMsAriNAmevaMvidhaduHkhabAtamayAt saMsArasAgarAt kathaMnu nAma dustarAnnistaraH syAditi paramakRpAvidheyahRdayaistatrabhavadbhiH zrIkRSNamizrAcArya 1. 'lani', 2. mR' kha. pAThaH. 3. 'tAcchidraca' ka. ga. pATa:. 4. / kha. pATha:. 8. P. T. 1842. 500. 31-2.1107. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye statsAdhanasamyagjJAnaprakAzanAyAparokSAkRtAkhilAgamAthai nikhilanigamAvasAnasArasaGgaharUpaM prabodhacandrodayaM nAma nATakaM niramAyi / atilalitapadakadambakamatigambhIrArthamakhilarasapuSTam / AlyAnametadatulaM vyAkhyAtuM granthakoTayo nAlam // rasairbhAvairalaGkAraiH samAsaizca padairapi / prasaGgAnuprasaGgaizca zAstrAntaranirUpaNe // kAlakSepo mahAnAsId granthAnAmapi gauravam / zrotuzca tandrI mahatI tasmAnAtiprapaJcyate // tadidaM yathAzakti zraddhAdipreritana mayA yathAzravaNaM saMkSepato vyAkhyAyate / tatrAdau tAvad bharatAdinATyazAstrAnusAreNa nATakArambhApekSitanAndIsaparyA sampAdayan nATakavyAjena pratipAdyAkhaNDaikarasAnandabrahmAtmaikatvaM ca saMkSepataH pradarzayan "smRte sakalakalyAgabhAjanaM yatra jAyate / puruSastamajaM nityaM vrajAmi zaraNaM harim // " ityAdivacanAnusAreNa svarUpataTasthalakSaNoktidvArA tattvAnusmaraNalakSaNaM maGgalaM sampAdayati- madhyAhRti / nanu kimiti nATakavyAjena vedAntArthaH pradarzyate / santi khalu bahUni zAstrANi niHzreyasapratipAdakAni / kiJca, nATakasya zRGgArAdirasapradhAnatvAt tadviraktasya ca niHzreyasAdhikArAd 'vAnto'sau brahmaNe' tyAdinA ca zAstreNa bahirmukhAnAmatrAvikAritvapratiSedhAcca niratizayapuruSArthazeSatayA na nATakArambhaH saJjAghaTIti / kiJca, dharmazAstreSu nivRttasaGgAnAM mumukSUNAM vizeSeNa saGgItakAdipratiSedhAdanupapanna evAyamArambha iti ced, nAyaM doSaH / adhikAribhedAdasyArthasyopapatteH / tathAhi - ananteSu hi prANiSu keSAJcidanekajanmasvIzvarArpaNabuddhyAnuThitapuNyanivahairavadAtAntaHkaraNAnAmIzvaraprasAdAccharditAnna ivAsmin saMsAre vaitRSNyAdipUrvakavividiSAziraskaM mumukSopajAyate / teSAM ca mumukSUNAM kevAcid vaidikAnadhikArAnniHzreyasarAgaparavazatayA ca kAtarANAmupAyaparijJAnarahitAnAm "upadekSyanti te jJAnaM jJAninastattvadarzinaH / " lAdizAstrAnusAreNa gurupAdaM copasRptAnAM mozayAdhanasamyagjJAnasyAvazya Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prthmokssH| pradarzanIyatvAt / vicitraprajJatvAcca prANinAM keSAJcidAkArAnaM janyate, keSAzcidiGgitaiH, keSAJcidabhinayairapi jJAnaM jAyamAnaM paridarIdRzyate, romAzcitasvaharSAzrupAtamukhavikAsAdiliGgadarzanAt / / "prayojaneSu ye saktA na vizeSeSu bhArata! / tAnahaM paNDitAn manye vizeSA vidhakArakAH // " ityAdhanusAreNa ca yenakenApi prakAreNa puruSArthoM bhUyAditi paramakAruNikAnAM pravRttirityayamArambhaH sambobhavIti / dharmazAstraniSedhastu kevalaparibAjakaviSaya iti sakalamanAkulam / vedAdhikAravidhurAn viduSo vilokya vrAtyAdikAn viditanATakakAvyasArAn / tabuddhivRttyanuguNaM kRpayA karoti brahmopadezamapi nATakarUpameva / / tatra tAvadAdyazlokagatatanmahaH ityasya vyavahitenopAsmaha ityanena sambandhaH / upAsmaha ityasyAyamarthaH ___"upopasargaH sAmIpye tatpratIci samApyate / " iti nyAyAt sarvataH pradyotamAnamadvayaM paripUrNa satyajJAnAnantAnandalakSaNaM brahmazabdAbhidheyaM prasiddhatamaM varatu pratyaktvena jAnIma iti / pUrvArdhena tu zlokasya tadamalamityatra tacchabdApekSitaM pUrayannasya tattvasya sopAdhikaM rUpamAha- yadajJAnata ityAdinA / yasyAjJAnaM yadajJAnam / paJcamyAstu nimittopAdAnayoH sAdhAraNyAt yasmAcaitanyasaMvalitAt kAraNAdityarthaH / tatra prapaJcaikadezasyAkAzaparamANvAdilakSaNasyAjanyatvaM vaizeSikAdayaH saMgirante / tAn pratyAha - khamityAdinA / evaM tarhi bhUtapaJcakopAdAnAd bhautikasyAjJAnakAryatvaM na setsyatItyAzaGkayAha - trailokyamiti / trayANAM lokAnAM samAhArastrailokyam / suranarasUkarAdibhedabhinnabhUdharasaritsAgarAdilakSaNabhUtabhautikaprapaJcasya nirUpyamANe satyavidyAtmakabhUtapaJcakavyatirekeNa tAttvikarUpaM na vidyata iti kRtvA iti trailokyamityuktam / ato'vidyAtmakatvaM bhautikasya syAditi bhAvaH / tatrotpatteH prAgatyantAsadeva 1. 'pratipAdakatvAt' ka., 'pradarzitatvAt' ga. pAThaH. 2. 'm / tatra' kha. ga. pAThaH. 3. 'sya padasya vya' sva. pATha:. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye kArya jAyata ityasatkAryavAdinAM galagarjanam / tannirAkaroti-unmIlatIti / nIrUpasyAsataH sAmagrIsambandhAdhanupapatteH kAraNAtmanA vidyamAna. meva kArya draSTrAdisahakRtasAmagrIsambandhAdabhivyajyata ityarthaH / svarUpAdapracyutasyaiva kAraNasyAsatyanAnAkArAvabhAso hi vivarta ityevaMvidhavivartavAdAvalambanenodAharaNamudAharati - madhyAhnArketi / yathA khalu loke kasyacit pAnthasya bhAgIrathIM gantuM prasthitasya nidAghakAlatigmadyutidIdhitidItasyAtipipAsAparimlAnamanaso dyumANikiraNakiraNitamiriNataramasRNadharaNimaNDalamAlakSyodyadbalavadanilaughanudyamAnasalilasandohasambhrAntiH saMjAyate, evamevAsya prapaJcasya dRSTAdRSTanaSTasvabhAvasya bhAvAbhimAnaparibhrAntirapIti bhAvaH / evaM tAvat taTasthalakSaNamabhidhAya viSayAdikaM sambhAvayannasya nirupAdhikaM svarUpaM darzayitumAha - yattattvamityAdinA / yasya tattvaM pAramArthika rUpamiti yAvat / tadeva jJAtaM sadananyasAdhAraNatayA viSayo bha. vatIti bhAvaH / vidantIti vidvAMsaH teSAmaparokSIkRtatattvAnAmityarthaH / nanu cetanAntarasyApratyakSatvAdaparokSIkRto'nupapanna iti ced, nAyaM doSaH / tadbhede pramANAbhAvAd, anaGgIkArAceti / nanu teSAM kiM bhavatItyAkAGkSAyAmAha -nimIlatIti / asya saMsArasya satA sahAnvayena vyatirekeNa zUnya tayA vA nirUpaNayogyaM rUpaM na labhyata ityevamanvayavyatirekAmAvaparihArAt sakalasaMsArAnarthanivRttiH prayojanaM bhavatItyarthaH / punaHzabdo'tra niHzreyasayogyAdhikArasAmagrIsampattyAnantaryapradarzanArthaH / sakalabhramAdhiSThAnabhUtAtmatattvayAthAtmyajJAnAdAropitadvaitabhramanivRttirityatra sampratipannaM dRSTAntamAha - sragbhogIti / sraji bhogI sragbhogI / sraGmAlA / bhogI bhujaGgaH / tasya bhogaH zarIram / tenopamIyata iti sragbhogibhogopamam / yathA khalu sragAparokSyeNAropitabhogibhramanivRttiH, tathaiva tattvajJAnAd dvaitaprapaJco'pi nimIlati / bAdhyata ityarthaH / evaM tAvadanarthanivRttirUpapuruSArthatAbhihitA / idAnImAnandAvirbhAvarUpapuruSArthatAmAha --- sAndreti / sAndraM bahulam / anavacchinnAnandasvarUpamityarthaH / tadeva jJAtatayA puruSArthoM bhavatIti bhAvaH / tadeva vizinaSTi -- amalamiti / avidyAdimalarahitamityarthaH / cidrUpaM 1. 'naM nirA' kha. pAThaH, 2. 'NaM vidantIti' ka. pAThaH. 3. 'tasata', 4. 'nvayavya' ga. pAThaH. 5. 'tAmabhidhAyedAnI', 6. 'patvamaGgI' kha. pAThaH, Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'kaH / apica antarnADIniyamitamarullavitabrahmarandhra svAnte zAntipraNayini samunmIladAnandasAndram / mityaGgIkRtyApi puruSasya vedyatAmAhuH sAMkhyAH / tAnnirAcaSTe- svAtmAvabodhamiti / svayamprakAzasaMvidrUpamityarthaH / prAbhAkarAstvaprasannAzayatvAjjaDa evAtmeti pratipannAH, tadapAkaroti - maha iti / "jJAnasvarUpamatyantanirmalaM paramArthataH" iti nyAyAt svayamprakAzacidghanamityarthaH // 1 // evaM tAvat tatpadArthaprAdhAnyena tatvamanusandhAya idAnIM tvampadArthaprAdhAnyena tadevAnusandadhAna Aha-apiceti / tatrApyantaraGgasAdhanatvaM yogAbhyAsasya darzayan tatphalarUpatayA pratIcaH sarvotkarSatAmAha- antarnADIlAdinA / candrArdhamauleH mRDAnIpateH pratyagjyotiH antaryAmisvarUpaM jayati sarvotkarSeNa vartata ityarthaH / yamina iti tasya vizeSaNam / yamino yogamanutiSThataH / mUlAdhAramArabhyAdvAdazAntamatyantasUkSmatarapratyagvastvanusandhAnarUpayogAbhyAsaM kurvata ityarthaH / kathambhUtaM jyotirityAkAGkSAyAM kavibhirevamutprekSitamityAha - spaSTetyAdinA / spaSTaM ca tallalATe bhavaM ceti vigrahaH / spaSTatvaM nAma sarvAnugrAhakatayA santatapradyotamAnatvam / netramiti vyAjo netravyAjaH / tena vyAjena nibhena vyaktIkRtamabhivyaktamivetyuprekSArthaH / etaduktaM bhavati-nisarganityoparatasya santatayuktAtmanaH paramezvarasya prANyanugrahAya yogamAhAtmyaM pradarzayituM lokapratyayArtha bhrUmadhyagatadvidalapadmamadhyArUDhaM tadeva pratyagvastu vyaktIkRtamiveti sambhAvyate tacaivamutprekSyeti / athavA ivakArastvevakArArthaH / uktaprakAreNa vyaktIkRtamavetyarthaH / tasya ni. rupAdhikaM rUpamAha- jagadvyApIti / sarvasya sattAsphUrtiprApakaM sat sAkSitvena vartata ityarthaH / tadeva yuktAvasthAviziSTaM vastu vizinaSTiantarnADItyAdinA / dehasyAntarvidyamAnA pradhAnA nADyantarnADItyucyate / athavA 'avyayaM vibhaktI'tyAdipANinisUtrAnusAreNa nADyA antariti samA 1. 'tynvyH|' kha. pATha:. 2. 'kSa' ka. pATa:. 3. 'sthAyuktaM va', 4. 'ti vArthaH' kha. pA. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye pratyagjyotirjayati yaminaH spaSTalAlATanetra vyAjavyaktIkRtamiva jagadvyApi cndraardhmauleH||2|| sArthaH / athavA 'rAjadantAdevu paramiti vA / antarnADoniyamanaM nAma yogazAstrAnusAreNendriyavRttibhiH saha prANasya svarasasaJcAranirodhena suSummAmArga eva nitarAM yamanaM pratyApAdanam / tena niyAmatena mastA lakSitamatikrAntaM brahmarandhra sauSumnamArga yena tat tathoktam / brahmaprAptihetubhUtabrahmanADIdvAreNa marutA saha kAraNAvadhyanusmayamANamityarthaH / zAntyAdisahakRtayogAnuSThAnaphalamAha - sthAnta ityAdinA / svAntamantaHkaraNaM tAsmannanta:karaNe bAhirmukhyaM vihAya zAntyAdipakSapAtena vartamAne sati samyagaparokSatayA unmIlana abhivyajyamAnaparamasukhamityarthaH / evaM tAvat zlokadvayena tattvampadArthAnusmaraNaprAdhAnyena maGgalamakArItyekapakSaH / apare tu 'yuSmadasmadi'tyAdibhASyapadAnusAreNa nATakArambhApekSitaviSayAdiprasiddhaye dvaitendrajAlasyAdhyAsopavarNanaM kriyate prAdhAnyeneote varNayAmbabhUvuH / tadapare na kSamante / tathAhi-nanu adhyAso nAma paratra parAvabhAsalakSaNaH / sa ca zuktirupyAdau sAdRzyasamprayogasaMskArAdisahita eva dRssttcrH| tacca sAdRzyAdikamAtmAnAtmanorna sambhavati / anAtmA tAvad duHkhAdyAtmakaH / AtmA tadvilakSaNaH sukhAdyAtmakaH / atastayoradhyAsavyApakasAdRzyAghabhAvAd itaretarAdhyAso na sambhavatIti ced, nAyaM doSaH / pUrvajJAnasaMskArasadhrIcInasyAjJAnamAtrasyaivAdhyAsavyApakatvAt tasya cAtmAdAvApe sulabhatvAt / yadyapi rajatAdhadhyAse sAdRzyAdi bahu vidyate, tathApi na ta(pailatvAdiva?)dadhyAsaprayojakaM bhavati / khaM kRSNaM, talaM malinaM, pItaH zaGkhaH, tikto guDaH ityAdiSu sAdRzyAdibhirvinaivAdhyAsadarzanAt / ajJAnena vinA kAppadarzanAt / ato'vidyAnimittaH parasparAdhyAsaH sambhavatyeveti / imamarthamAha -madhyAhvetyAdinA / tatra marIcikAsviveAte dRSTAntena tigmadyutidIdhitinivahe duHkharUpe sukhazItalasAlelasamAropo yathA, tadvadanAtmani duHkhAdyAtmake paramAnandAdhyAso'pIti vivakSitaH / sraji ca sukhAtmake duHkharUporagAropa 1. 'ha anukAriNA budbhyAnu', 2. 'rvAnubhavasadhrI' kha. pATha:. 3. 'tpaJcapala' ka. kha. pAThaH. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....... - prthmoshH| (nAndyante tataH prAvezati sUtradhAraH / ) sUtradhAraH -alamativistareNa / AdiSTo'smi sakalasAmantacakracUDAmaNimarIcimaJjarInIrAjitacaraNakamalena darzanAt sAndrAnande'pi tadvadeva nikhiladuHkhAropa iti / nanvevaM parasparAdhyAse dvayopi bAdhyatvAt sarvazUnyatAprasaGga ityAzaGkayAha - sAndreti / sakalabhramAdhiSThAnabhUtaparanAnandaciddhanaM vastu pariziSTaM vidyata ityarthaH / tatra pramANamAha - svAtmeti / tatraiva mAnAntarasadbhAvamAha-apiceti / "sarvapratyayavedye vA brahmarUpe vyavasthite / " / iti nyAyAt sarvapramANAni cAtra mAnamiti bhAvaH / antaraGgasAdhanAnuSThAnapracayAt karatalanyastakuvalayadalavadaparokSIkartuM ca zakyata ityAha - antarnADIsyAdinA / evamadhyAsasamarthanamAyena zlokena dvitIyena tu sAdhanapradarzanaM kriyata ityeke pratipannA ityarthaH / saguNanirguNaprAdhAnyena tattvAnusmaraNaM kriyata iti pakSAntaram / tathAhi-nATake tAvadadhikAribhedApekSayA saguNanirguNarUpeNa vastu pratipAdyate / tatra nirguNAnuguNyena nirguNaM vastvanusandadhAtyAyena zlokena / dvitIyena tu sagugam / asmistu pakSe jagajjanmAgrupalakSitaM viduSAM ravAnubhavagarapamazeSAnartharahitamanavacchinnAnandaciddhanaM vastvityAdyazlokArthaH / dvitIye spaSTameva candrazekharasyomAvallabharaya saguNabrahmarUpatvaM, SaSThayA tvaupacArikArthatvamiti vizeSaH / athavA, vedAntAnAM prati. pAdanaprakriyAbhedapradarzanaM kriyate prAdhAnyenArthaMkaravadAvyeti matam / athavA, pUrveNa devatAnamaskAraH kriyate / uttareNa gurunamaskAra iti mattam / sarveSveSu pakSeSvakSarANi'yathAsambhavaM yojyAni / anye tu gurornAma candrArdhamauliriti / devatAbhaktivad gurubhakterapi jJAnaprAptAvantaraGgasAdhanatvAd gurucaraNasarojapraNatiravazyakaraNIyeti bhAvaH // 2 // ___ evaM tAvadazeSanATyAnAmAdyAcAryasya nRttasvAminaH paramaguroH paramezvarasyAnusmaraNAt parihatAzeSAntarAyaH tatrabhavAn nATakArambhaM pratijAnItenAndyanta iti / tatra nAndI nAma 1. 'Na' ga. pATha:. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye "nandI vRSo vRSAGkaraya raGgo'bhUnnRtyataH purA / atastadAkhyayA nAndI raGgapUjA prakIrtitA // " iti vacanAllAjAJjaliprakiraNAdinA kriyamANA saparyeti / athavA, sakalalokasantoSakaranRttadidRkSavaH suranarakinnaragandharvAdayaH sarvatodizaM gatAH sambhUya samAyAntvityabhisandhAya kriyamANA murajamRdaGgatAlAdisAmagrIsahitA saparyA pUrvarUpatvAnnAndIti nigadyate / athavA, ___"sabhyAn nandayatItyuccaiH sA nAndIti nigadyate // " iti vacanAt sabhyAvarjanarUpA saparyetyevaMvidhA nAndI / pUjAvasAna ityrthH| tataH kimiti tadAha - sUtradhAra iti / vartiSyamANakathAsUcakatvAt sUtraM tadarthAbhivyaJjikAM majuvAcaM dhatta iti dhAraH / nATyazAstroktaprakAreNAbhyukSitaraGgamadhiruhya saparyAsamullAsitAzayaM sajjanasamAja sabhAjayan raGgAcAryoM nATyArthazeSatayA pravartata iti zeSaH / athavA nandI vRSaH / vRSazabdastu dharmavacanaH / tasyAnte'vasAne / etaduktaM bhavati-IzvarArpaNabuddhyAnuSThitavihitakarmaNAmavasAnaM pratyakprAvaNyaM tasmin satIti / tataH kimiti cet tadAha - tataH pravizatItyAdinA / tato mAyAyavanikAtaH tAM vidhUnvannIzvarAnugrahAt vivekAdisampannaH zamAdizAlI zraddhAvAn 'athAto brahmajijJAsA' (ba0 sU0 1-1-1) ityAdisUtrANAM dhAraNAt sUtradhAro'dhikArI vastusvarUpasamanvayAvirodhasAdhanaphalalakSa(NaphalapaJcAtmaka ? NAtmakazAstra)vicAranirvartanAya prakramata ityarthaH / raGgAcAryapravRttimeva darzayati - AdiSTo'smItyAdinA / gopAlenAhamAdiSTo'smIti sambandhaH / ciravyavahitamivAdezArthamAtmagatameva sATopamanusandhatta ityarthaH / AdezArthagauravapradazanAya bahubhirvizeSaNairgopAlaM mahIkaroti- sakalasAmantetyAdinA / tatra tAvat prAthamikena vizeSaNenaizvaryAtizayapradarzanaM kriyate / sakalAzca te sAmantAzca teSAM cakraM samUhaH / tasya cUDA makuTam / tatroptAnAM maNInAM razmayo marIcaya ta eva maJjarIvanmajarI stabakaH tena nIrAjitamabhidyotitaM caraNakamalaM yasya sa tathoktaH / tena rAjaprakRtivanyenetyarthaH / dvitIyena vizeSaNena zrImannaraharisAmyasampAdanena bhuvanakaNTakoddharaNasamarthaparAkrama 1. bhUtaH purA kila / ' kha. ga. pATha.. 2. 'dikA maJjulAM vA' sva. pAThaH 3 'yo raGgArtha' ga. pATa:. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prthmoshH| balavadarinivahavakSaHsthalakavATapATanaprakaTitanarasiMharUpeNa prabalataranarapatikulapralayamahArNavanimagnamadinIsamuddharaNopanItamahAvarAharUpeNa sakaladigvilAsinIkarNapUrIkRtakIrtilatApallavena samastAzAstambaramakarNatAlAsphAlanabahalapavanasampAtapravardhitapratApAnalena zrImatA gopAlena / yathA khalvasya saha prAbalyaM darzayati - balavadityAdinA / balavantazcArayaH zatravasteSAM nivahaH samUhastasya vakSaHsthalamuraHsthalaM tadeva kavATaM tasya pATanena vidAraNena prakaTitaM narasiMhasya rUpamiva rUpaM yena sa tathoktaH / tenAtitejasvinAdiSTArthAkaraNe mahAnanoM bhavatIti bhAvaH / tAtIyena vizeSaNenAtiramaNIyAdikolatulitasAmarthyapradarzanena paropakArazIlatA prAgabalasyeti darzayati - prabaletyAdinA / prakarSaNa baliSThAnAM narapatInAM kulaM samAjaH / sa evAlpasattvairmanasAppavagAhitumazakya iti pralayamahArNavavadarNavaH tatra nimamatvaM nAma tairAkAntatvaM , tannirasanena medinyAH samyaguddharaNamAtmasAtsampAdanaM, tenopanItamahAvarAharUpeNa / AtmAdezAnuvartinAmanukUlAnubhAvenetyarthaH / caturthena vizeSaNena puNyavatprAthamikatAM darzayati-sakaletyAdinA / sakaladigvilAsinInAmAkhalAzAGganAnAM lIlAkuvalayAdikaM karNAlaGkArabhUtaM karNapUramityucyate / tadvadakhilAhlAdakarI kIrtiraspeti / pAzcamikena ca vyAvartakena niraGkuzAjJAgrahagRhItAsajjanAzayasantApakadyutisandohaiH sarvato dedIpyamAnatAM darzayAte--samaratAzetyAdinA / samaratAzca tA AzAH kakubhaH tAsu stambaramA mAtaGgAH teSAM karNA eva tAlAH, teSAmAsphAlanena saJcAlanena bahalaH sAndraH pavano vAyuH tasya sampAtena pravardhitaH pratApo dUrAdevArINAM bhayajanakatvalakSaNa evAnalo yasya, sa tthoktH| tenaaprdhRssynijtejsetyrthH| SaSThena ca vyavacchedakenAnuktairagaNitaguNagaNamaNizreNibhUSaNairalaM jAjvalyamAnatAM darzayati - zrImateta / gAM bhuvaM pAlayatIti gopAlaH / evaM vidhenAjJApitatvAdavazyAnuSTheya evAyamartha iti bhAvaH / nanu kathamayaM brAhmaNo vizeSavijJAnI ca san bhUpAlaH syAditi ced, nAyaM doSaH / "daurmancyA 1. 'mi' kha. pATha:. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 prabodhacandrodaye savyAkhye jasuhRdo rAjJaH kIrtivarmadevasya digvijayavyApArAntaritaparabrahmAnandairasmAbhiH samunmIlitavividhaviSamaviSayarasAsvAnnRpativinazyatI"tyAdevacanAt mAnvanayAnebandhanaiva rAjyarakSA bAhulyena pratIyate / ato'yamupacArAduktavizeSaNo bhavatyeva bhUpAla iti / ___adhikAripakSe yojanA kathamiti cet tadAha - AdiSTa ityAdinA / tatrAdezo nAma samprAte hi mayA zrotavyavidhyarthaH sampAdanIyaH ityevaMvidhapratyayitvaM, tadvAnahamasmItyarthaH / gAM zrutilakSaNAmarthAnuSThAnAdinA pAlayatIti gopAlaH / ___ "yastaNAnusandhatte sa dharma veda netaraH / " iti vacanAt / zrutyanugrAhakeNa tena zravaNAdhikAritA vijJApitetyarthaH / taM vizinaSTi - sakaletyAdinA / sakalAzca te vaizeSikAdayaH sAmantAzcAtinizitatakezarazataibauddhAdiparipanthinirAsahetuvAt teSAm / etaduktaM bhavati- anugrAha(ka)mAnasadbhAvAd vaidikasattakasyAtaH prabalatvAt tamevetare tAtparyavRttyA pratipadyanta iti / balavadarINAmahaGkArAdInAm / punarapi vizeSaNaM prabalataracArvAkAdireva narapatisamUhastasmin mahArNave nitarAM mamatvaM nAmAzAstrIya eva puruSArthatAbuddhiH / tasmAdarNavAt medinyAH puruSArthatAyAH samyaguddharaNaM sanmArgasthApanam / tena tathetyarthaH / sakalA dizaH zAstraprabhedAH, tA eva vilAsinyastAsAM karNapUrIkRtaH zrAvyAntaraparihAreNa svayaM zrotavyatvena vyavasthitaH kIrtipallavo yasya tenetyarthaH / samastAzca tA AzAzca phalaspRhAH / tattatphalasAdhanatvena stambeSu darbhamuSTiyUM ramanta iti stambaramAH kratuvizeSAH teSAmAkarNanAnuSThAnAdibhiH samyaguttejitanijarUpo'yamityarthaH / zrImatA sarvasambhAvanIyeneti / gopAlenAhamAdiSTo'smItyuktaH / yena prakAreNAdezaH kRtaH tathAprakAraH pradarzyate- yathA khalvityAdinA / asmAbhirdivasA ativAhitA ityanvayaH / divasAn vizinaSTi- samunmIlitetyAdinA / digvijayavyasanavelAyAM vividhAH si. ndhukAzmIrAdibhedena, viSamAzca tatratyaparipanthibAhulyena, viSayA rASTra 1. 'ndhananai' kha. pATaH. 2. 'No'pi bha' ka. pATaH, 3. 'hya' ga. pATaH. 4. 'Su ye ra' kha. pATa:. 5. 'nmiSite' ka. 8.Tha:. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH / dadUSitA ivAtivAhitA divasAH / idAnI tu kRtakRtyA vym| yataH nItAH kSayaM kSitibhujo nRpatevipakSA - rakSAvatI kSitirabhUt prathitairamAtyaiH / sAmrAjyamasya vihitaM kSitipAlamauli mAlArpitaM bhuvi payonidhimekhalAyAm / / 3 // tad vayaM zAntarasaprayogAbhinayenAtmAnaM vinodayitumicchAmaH / tad yat pUrvamasmadgurubhistatrabhavadbhiH zrIkRSNabhedAH, teSu samunmIlitairabhivyaktaiH viSayarasaipitA moghIkRtA ivetyAtmanaivAnvavedItyarthaH / nanu kimityayamanuzocitavAn , sarvereva divasA ativAhyanta iti cet, satyam / tathApi paribhraSTaparamAnandatvAt sambhavatItyAha---- antaritaparabrahmAnandairiti / rAjakAryavyagratayA bAhirmukhyena vigalitapratyagAnandairasmAbhirityarthaH / hanta tarhi brahmAnandarAgI cedavivekivad asidhArAvratasamaM rAjAmAtyapadaM prApyevaMvidhadurvyasanaM kimiti carkarIti, tatrAha- sahajasuhRda iti / akRtrimapremarasasnapitanisargasAndrasauhArdazAlinaH paramasuhRdo vacanasyAnuSTheyatvAt 'paropakArAya satAM pravRttiriti vacanAcAvazyAnuSTheya evAyamartha iti bhAvaH / nanu "na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavarmeva bhUya evAbhivardhate // " iti nyAyAt punarapi tathaiva pravartatA matyAzaGkayAha ---- idAnIntvityAdinA / suhRdarthacikIrSayA prastutarapArthasya ca nirvartitatvAd , na bhUyo'pi tathA prasarIsIti bhAvaH / kArtArthyameva pratipAdayati- yata ityAdinA / suhRtkArya kAsnyena sampAditamityarthaH / / 3 // phalitamAha -tavyamityAdinA / "kRtakRtyasya kAme'dhikAra" iti vacanAd viSayAparokSyavacchAntarasasnaipitairabhinayavizeSairAtmAnandAsvAda 1 'saratA ta' kha pA. 2. sahita ka. 4: Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 prabodhacandrodaye savyAkhye mitraiH prabodhacandrodayaM nAma nATakaM nirmAya bhavataH samarpitamAsIt tad adya rAjJaH zrIkIrtivarmaNaH purastAdabhinetavyaM bhavatA / asti cAraya bhUpateH sapariSadastadavalokane kutUhalamiti / tadbhavatu / gRhaM gatvA gRhiNImAhUya saGgItakamanAteSThAmi / (parikramya nepathyAbhimukhamavalokya) Arye ! itastAvat / nena ciraM krIDitumicchAma ityarthaH / nanu tarhe gaGgAtIrAdistha.nAvazeSasaMsevayA samAdhisammAdanamucitaM, natu nATyarasAgraha iti cet, satyaM, tathApi nATyasya sakalasAdhAraNyAt svAnubhavavadanyeSAmapyanubhavo bhUyAdityabhipretatvAnna virodha iti bhAvaH / bhavatu tarhi tathA , katamo nATakavizeSastvArya mizreNAjJApyata iti cet tatrAha- tad yat pUrvamityAdinA / vicitraprasAdatvAd / rAjJAmaviditaprasAdena mayA kathaM tadabhineyamiti cet tatrAha - asti cetyAdinA / kutUhalaM nAma tadidRkSayA vyAkulatvam / uktaJca__ "iSTe vastunyavijJAte varUpeNa vyathAvaham / talipsayA punaH puMso vyAkulatvaM kutUhalam / / " iti / cakArAd dhanAdikamapi labhyata iti bhAvaH / saGgItakaM nAma kAyavAkcetasAmekIbhAvollasallayena saha gItavAditrAdisaMmizritaH prayogaH / sahajasuhRda ityAderaparA yojanA / tathAhi -- puNyApuNyatatphalasaMskAralakSaNA kItireva varma kavacamupAdhiyasya dyotanAraprakasya, so'yaM zrIkIrtivarmadevaH kSetrajJaH / bhAvinI vRttinAzritya paramAnarUpeNa rAjatIti rAjA / tasya rAjJo digvijayavyApAro nAma- vargapazuputrakalatrAdilakSaNaphalaprakAzakazAstrabhedA dikchabdenocyante, teSAM vijaye tattatprakAzyaphalasampAdane vyApriyamANavANijyAdhyApanadAnayogAdivyApArAH / tairantaritaH tirohitaH parabrahmAnandaH yeSAmarasAkaM te vayaM tathA / tairasmAbhiH / samyAgayomiSitA abhivyaktAH candanavanitAdibhedena vividhAzca paripanthibAhulyenAzakyasampAdyatayA ca viSamAH bhogyatvena viSayAzca , teSu teSu viSayeSu 1. 'nA / atra ku' gha. pATha:. 2. 'ma geyavAdyatAlAnAme' kha. pAThaH. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'zaH / raso rAgastaiSitA moghIkRtA iva / evamasampAdya kaJcit puruSArtha vyarthaH kAlo gata ityarthaH / nanu punarapi kartavyavizeSamApAdha tathaiva pravartata miti cet , netyAha - idAnIM vityAdinA / turvizeSe / kartavyAnuSThAnaphalaM jAtamityarthaH / tadeva darzayAte - yata ityAdinA / kSayo vinAzaH / svargAdilakSaNaM phalaM bhunaktIti kSitibhuk / tasya nRpateH saGghAtasvAminaH / vipakSAH zatravaH rAgAdayaH / rakSAvato kSemavatI / kSitirneHzreyasabhUmiH / prathitaiH sampratipannaiH amAtyaiH zamadamasantoSAdibhiH / kiJca sAmrAjyaM samrADbhAvaH / vihitaM sampAditam / tadeva viziSTi - kssitipaaletyaadenaa| kSitiM pazvAdilakSaNaM kSaNapradhvaMsinaM pAlayatIte kSitimAlA: yAjJikAH yAyajUkAH / tetAM mauliH vihitAnuSThAnaphalaM pratyakSAvaNyalakSaNam / tadeva mAlAvadalaGkArahetubAnAlA / tayAta prattam / kutreti, bhuvi / 'niHzreyase vAcaH samudrAH' iti vacanAt payonidhizabdena vaaco'bhidhiiynte| tAtparyeNAkhilAmnAyavedyAdvitIyAnandaparamapada ityarthaH / tat tasmAd / vaya. madhikAriNaH / zamadamAdirasabahulabyApArasampAdanenAnAnaM pratyaJca vinodayitumicchAmaH prArthayAmaH / nityAnityavastuvivekehAmutrArthaphalabhogavirAgazamadamApisAdhanasampanmamakSutvalakSaNasAdhanacatuSTayaM sampannamiti bhAvaH / kasta pAya ityAkAGkSAyAmAha - tadyat pUrvamiti / atrabhavaniH pUjyaiH kRSNamitraiH kRSNadvaipAyanAcAyaH, prabodhacandrasyotpAnehetutvAt prabodhacandrodayaM nAma zArIrakazAstramabhidhIyate / tacca nATyavadaparokSabhAvahetutvAt nATakaM nirmAya vi(racya? racayya) bhavataH sAdhanacatuSTayasampannasyA,dhekAriNaH samyaktAtparyeNa tadarthacintanArthamAtaM prattamityarthaH / adya idAnI, vivekAdisampannasya kSetrajJasya / purastAt pUrvameva bAhi(ratvA ? mukhyA)diprasakteH tacchArIrakazAstramabhinetavyaM vicAraNIyamityarthaH / bhavatA adhikAresAmagrIzAlinA / asya anAdisaMsAraduHkhabAtaduHkhitasya sAtasvAminaH / sapariSada iti hetugarbha vizeSaNaM, zamadamavivekAdiparivRtatvAdityarthaH / tat tasya zArIrakarayArthAvalokane Alocane kutUhalaM vidyata ityarthaH / evaM tAvat IzvarArpaNabuddhyAnuSThitavihitakarmanivahena prasannAzayaH sAdhanacatuSTaya 1. "NaM bhu', 2. 'tti| kSiAteM' kha. pAThaH, 3. 'naM phalaM pA' kha. pAThaH, 4. 'maH ni' ka. kha. pAThA, 5. 'riNA / sA' kha. pAThaH. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye (pravizya naTI) naTI- (ka) esahmi / ANaveTu ayyautto ko Nioo aNuciTThIyadu tti / / sUtradhAraH- Arye ! viditameva bhvtyaaH| asti pratyarthipRthvIpativipulabalAraNyamUrcchapratApa jyotirvAlAvalIDhatribhuvanavivaro vishvvishraantkiirtiH| gopAlo bhUmipAlAn prasabhamasilatAmitramAtreNa jitvA sAmrAjye kIrtivarmA narapatitilako yena bhUyo'bhyaSeci [ // 4 // (ka) eSAsmi / AjJApayatvAryaputraH ko niyogo'nuSThIyatAmiti / sampanno vedAGkarasaMrakSaNarUpanirUpaNena niyukta ivAyamadhikArI zrotavyavidhyarthaH sampAdanIyo mayetyevaM pratipannavAn ityuktam / adhunA zrotavyavidhyarthanirvartanaprakArameva darzayati - tadbhavatvityAdinA / gRhamantaHkaraNaguhAm / gRhiNa, buddhim AhUya parAviSayAt pratyagAbhimukhyamApAdya / itaraMgItAnAmalpaphalatvAdasamyaktvam / AtmaviSayaM gIta saGgItakam / vedAntamahAvAkyAnAM zAktatAtparyapAlocanarUpa(pra)paJcAtmakavicAramanutiSThAmIti / nepathyaM pAtraparigrahasthAnam / itaratAvat ihAgaccheti yAvat // pravizya naTI / Aheti zeSaH / kathamiti, tadAha-eSAsmIti / AjJApayatvAryaputraH ko niyogo'nuSTheya iti / viditaM khalu bhvtyaaH| kiM taditi / tadAha-astItyAdinA / pratyarthino vipakSAH pRthvIpatayazca / teSAM vipulaM pracuraM balaM sainyam / tadevAraNyamaTavI, tatra mUrchat prajvalat pratApo nAma dUrAdevArINAM bhayajanakatvaM tadeva jyotiH tasya jAlAH zikhAH tAbhiH AsamantAd avalIDhamAsvAditaM vyAptaM trayANAM bhuvanAnAM vivaramanArAlaM yena sa tathA / punarapi vizi 1. 'Nakuharam' ba, pATha, 2. 'yA' ka. pAThaH. 3. 'tvlkssnnH| sa eva' kha. pAThaH. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'kaH / apica adyApyunmadayAtudhAnataruNIcaJcatkarAsphAlana vyaavlgnnRkpaaltaalrnnitairnRtytpishaacaanggnaaH| udgAyanti yazAMsi yasya vitatai daiH pracaNDAnila prakSubhyatkarikumbhakUTakuhara vyaktai raNakSoNayaH // 5 // tena ca zAntapathaprasthitenAtmano vinodArtha prabodhacandrodayAbhidhAnaM nATakamabhinetumAdiSTo'smi / tadAdizyantAM bharatA vrnnikaaprigrhaay|| pyate / vizveti / vizvasmin jagate vividhaprakAreNa balavIryazauryatejogabhastibhiH zrAntA vyAptA kIrtiryazo yasya sa tathA / pUrvamapyabhiSikta eva san arAtiriktarAjyo yadvIryAt nRpativadabhiSiktaH so'stiityvgtmevetyrthH||4|| itazcAsau suvedya ityAha / apicetyAdinA / yasya yazAMsi vIracaraNasamajJA raNakSoNayaH saGgrAmabhUmayaH vizeSaNAbhivyaktairnAdairdhvanibhirucakaiH adyApi idAnImapi gAyanti so'stItyanvayaH / kathambhUtai dairityAha-pracaNDeti / prakarSaNa caNDena bahulena vAyunA kSubhyat kuJjarANAM mastakA eva kUTavat kaThinatvAt kUTAsteSAM kuharaM chidraM tatra vyaktainIdaiH / kathambhUtA raNoNaya ityAkAGkSAyAM vizinaSTi-unmadetyAdinA / uddhato mado yAsAM yAtudhAnAnAM kravyAdAnAM taruNInAM cazcat sphurat karANAmAsphAlanena vyAkSepeNa vyAvalgad vizeSeNAkulIbhavan nRNAM ziraHkapAlA eva tAlAH teSAM raNitaiH zijitaiH saha nRtyantyaH nartanaM kurvatyaH pizAcAnAmaGganA vanitA yatra tAraNakSoNayaH tathoktAH / tatprabhAvo'dyApi pratyakSIkartuM zakyata ityarthaH // 5 // tataH kimiti tadAha -- tenetyAdinA / zAntipathAsthitena / pratyapravaNenetyarthaH / kiM punastArhe mayA karaNIyamiti, tadAha - tadAdizyantAmiti / tasmAdAjJApyantAM nATyazAstravidaH / tattatpravezAnukUlakalApAlaGkRtapAtraparigrahAyetyarthaH / 1. 'ti tadAha' kha, 'tyata Aha' gha. pATha:. 2. 'yAmAha -u' gha. pAThaH. 3. 'rtha. / athavA u' kha. pAThaH. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye sanyAkhye naTI- (savinayam )(ka) accariaM accariaM / jeNaM taha NiabhuabaLavikkamekaNinbhacchi asaaLarAamaNDaLeNa (ka) AzcaryamAzcaryam / yena tathA nijabhujabalavikramaikanirmitasakalarAjamaNDalenAkIkRSTakaThinakodaNDadaNDabaha laghanavarSasantatazaradhArAnikarajarjarattura uccAvacarUpadehapAraMgrahakAraNAkhilakarmAdeisaMskArAzrayAntaHkaraNaguhA nepathyam / tatra sthitAmutkRSTapuruSArthaprAptiheturatrAt AryAM buddhiM saMbuddhyA prArthayati- Arye iti / pravizyAnukUla pena sthitvA / mahadAdijagacitraM nATayatIti naTI buddhiH Aha / eSAsmItyAdinA / AtmAnukUlyamAveditamityarthaH / pratyarthipRthvIti pratividdhakarmaNAM phalapaGktibhidhIyate / tatpatayo rAgAdayaH / ta evAraNyavad vyAmohahetutvAt araNya, tatra mUrcchat pravardhamAnaM prakarSaNa tApakaM ca jyotastejaratasya bAlA yA tathoktA / niHzreyasabhuvaH pAretrAtA gopAlaH / bhUmipAlAn kSudrakarmaphalamAtrazaraNAn / prasabhamatyartham asivivekaH / latAvadAhrAdahetutvAt latA / saiva mitravadupakArahetutvAnmitram / tena mitreNa jitvA / kSudrataraphalAbhilASAparihAreNAtmavazaM nItvA sAmrAjye pratyagbrahmaNorekatvalakSaNe / kIrtivarmA kSetrajJaH / narapatInAmupAsakAnAM tilakaH pradhAno mukhyo'dhikArI / pUrvamapi brahmaiva san bhramApohena punarapi brahmabhAvaM prApito yena tarkeNa so'stIti zAstratAtparyapIlocanayA samAdhegatamityarthaH / kiJca laukikabhASAdebhirapi tAtparyapratipAyo'sAvepatyAha - Apaceti / pezAcAGganA ityupalakSaNamasaMskRtajanAnAm / kArekumbhakUTakuharavattamobahulAntaHkaraNAbhivyaktaiH prAkRtAdibhASAvizeSarApe dhamIdinAtepAdanadvAreNAtmatattvacintaivApAdyata iti bhAvaH / tena ca zAntarasaprAyasaninusaratA svarUpAnusandhAnAya zArikazAstrazravaNAdiviSaye yasmAdahaM niyuktaH tasmAd / bharatA vairAgyAdayaH / varNikA veSAH / prakaTavarAgyAdisampAdanAyati yAvat / athavA tattacchAstrArthasya sampagbharaNAd . bharatAH AcAryAH / tadAdezo nAna zuzrUSAdinA samAvarjanam / tadanurUpanamratAdelakSaNavarNikAgrahaNaM karaNIyamiti bhAvaH // naTI / savismayamityAlagatam / uktaJca - "upalabdhI viruddhasya pUrvakalpanayA nRNAm / aho khaltAdeti yo bhAvo visnaya eva saH // " 1. 'tazIlAnAM' ka. pAThaH. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH / AkaNNAkiTThakaThiNakoaNDadaNDabahaLaghaNavarisantasantaasa. radhArAniarajajjarijantaturaMataraMamALaM, NirantaraNivaDantatikkhakhaggavikkhittasahatthasatthapaliattottuGgamAaMgamahAma* hIarasahassaM, bhamantabhuadaNDamandaLAhihAdaghuNNantasaaLapattisaLiLasaMghAaM, kaNNaseNNasAaraM Nimmahia mahumahaNeNavva khIrasamudaM AsAdiA smrvijalcchii| tassa saMpadaM saaLamuNiaNasiLAaNijjo kahaM Iriso uvasamo sNvutto| ataraGgamAlaM, nirantaranipatattIkSNagvaDagavikSiptasvahamtazastraparyastottuGgamAtaGgamahAmahIdharasahasaM, bhramadbhujadaNDamandarAbhighAtaghUrNamAnasakalapattisalilasaGghAtaM karNasainyasAgaraM nirmathya madhumathaneneva kSIrasamudramAsAditA samaravijayalakSmIH / tasya sAmprataM sakalamunijanazlAghanIyaH kathamIdRza upazamaH saMvRttaH / iti / tadeva bahirihAha / AzcaryamAzcaryam / yena tathA nijabhujabalavikramaikanibhatsitasakalarAjamaNDalenAkaNIkRSTakaThinakodaNDadaNDabahalaghanavarSasantatazaradhArAnikarajarjaratturaGgataraGgamAlaM nirantaranipatattIkSNakhaDgavikSiptasvahastazastraparyastottuGgamAtaGgamahAmahIdharasahasraM bhramabhujadaNDamandarAbhighAtapUrNamA nasakalapattisalilasaGghAtaM karNasainyasAgaraM nirmathya madhumathaneneva kSIrasamudramAsAditA samaravijayalakSmIH / tasya sAmprataM sakalamunijanazlAghanIyaH kathamIdRza upazamaH saMvRttaH / svahastazastraparyastA hastAhatibhirviyojitaprANAH / cirakAlArjitatapasAmapi mahatAM duHzaka evAyamupazamaH / evaMvidhasya tu gopAlasya sudUra evAyam / ato vindhyaplavanAdivadasambhAvita eveti bhAvaH / zemuSIpakSe yojanA - adhyAtmacintAvyavasitamAlakSya virodhamiva manvAnA pRcchati buddhiH - AzcaryamityAdinA / kutsitamRNaM kSudraphalaM karma sAdhayatIti karNazabdenAhaGkAro gRhyate / tatsainyaM rAgadveSAdilakSaNam / tadeva sAgaravat sAgaraH / taM vizinaSTi - AkarNetyAdinA / dRDhagRhItayuktikodaNDamuktAniSTApattiprasaJjanapRSatkavizIryadgrahAtigRhalakSaNAH 1. 'ta iva bhAtIti' ka. ga. gha. pAThaH. D Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 prabodhacandrodaye savyAkhye sUtradhAraH-Arye! nisargasaumyameva brAhma jyotiH kuto'pi kAraNAt prAptavikriyamapi punaH svabhAva evaavtisstthte| yataH sakalabhUpAlakulapralayakAlAgnirudreNa cedipatinA samunmUlitaM candrAnvayapArthivAnAM pRthivyAmAdhipatyaM sthirIkartumayamasya sNrmbhH| pazya tathA klpaantvaatsNkssobhlcitaashessbhuubhRtH| dhairyaprasAdamaryAdAstA eva hi mahodadheH // 6 // apica / bhagavannArAyaNAMzasambhUtA bhUtahitAya tathAvidhapauruSabhUSaNAH puruSAH kSitimavatIrya niSpAditakRtyAH turaGgA eva taraGgavat kSobhakatvAt taraGgamAlA yasya sa tathA mAtaGgazabdena pApApUrvarUpakUTamucyate / pattizabdenAgamApAyadharmavajjantusamUho'bhidhIyate / evavidhajaladhiviloLane tarkeNApAravAgbAhunAdhikSiptabauddhAdipASaNDarAjApazadazatena yena vAdakalahajayazrIH prAptatyarthaH / tasya kathamiti / parAgviSaya. tvAt prajApatisRSTeH 'manuSyANAM sahasraSvi'tyAdinAdhikAriNAM durlabhatvAda vizeSatazcAhaGkArapracuramAdyadvAdyavalepalopavidhiSu vyApRtatvAdanupapanna evAyaM bhAtItyAzaya iti / satyamevaM, tathApi na kadAcidapi prakRteranyathAbhAvaH / naimittikasya tu nimittApAye'pagamAd yathApuramevAvasthAnaM sambhavatItyAha - Arye ityAdina / kuto'pi kAraNAdityamANi / tadevaM vikriyAnimittamAha - yata ityAdinA / kathaM tarhi tasya prakRtyavasthAnamityAkAGkSAyAM dRSTAntena darzayati-pazyetyAdinA / tatheti / anupamakSubdhajaladhimeva tAvat pratyakSIkurvityarthaH / dhairya vikriyAbhAvaH / uktaM ca - "cApalenAnupahatA sarvArtheSvavikatthanA / ___ svAbhAvikI cittavRttirdhayamityabhidhIyate // " iti / prasAdaH svAcchyam / maryAdA sImA // 6 // tathAvidhapauruSabhUSaNA iti / tatra pauruSaM nAma 1. va kriyatAmityAha', 2. 'Na' za. pA:. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathaH / punaH zAntimeva prapadyante / tathAhi parazurAmamevAkalayatu bhavatI tAvat / yena triHsaptakRtvo nRpabahulavasAmAMsamastiSkapaGka prAgbhAre'kAri bharicyutamadhirasarihAripUre'bhiSekaH / yasya strIbAlavRddhAvadhi nidhanavidhau nirdayo vizruto'sau rAjanyoccAMsakUTatruTanapaTuraTaDhoradhAraH kuThAraH // 7 // so'pi svavIryAdavatArya bhUma auraM samutvAya kulaM nRpANAm / prazAntakopaccalanastapobhiH zrImAn punaH zAmyati jAmadagnyaH // 8 // tathAyamapi kRtakartavyaH samprati parAM zAnti prpnnH| 'zobhA vilAso mAdhurya sthairya gAmbhIryamava ca / lalitaudAryatejAMsi sattvabhedAstu pArupAH / / " iti / ta eva bhUSaNaM yeSAM te tathA / asmadAInAM manamApyacintyavyApArasamalaGkRtA ityarthaH / vasA mAMsasnehaH mastiSka palam / prArabhAro nAma salilasandohagatArvAcInajambAlanikurumbam / srIbAlavRddhAvardhAti / snyAdIn varjayitvetyarthaH / nidhanaM paJcatvam / tasya vidhI karaNa / rAjanyAH rAjAnaH / teSAmuccamunnatam aMsa eva kUTavat kaThoratvAt kUTaH tasya truTanaM bhedanaM tasmin paTurdakSo raTan zabdaM kurvan (kuThAro ? kaThAradhArI) yasya sa tathA / / 7 // avatAryAvaropya / samutkhAya samunmUlya / evaMvidhaparAkramapIrabhrAntabhuvanatrayo'pi bhagavAna parazurAmaH punaH kRtakRtyatvAt prakRti pratipadyamAnaH svabhAvAdervaM zaMzamItItyarthaH / / 8 / / idAnI dAntikamAha- -tathetyAdinA / 1. ro'sthnAM sa' ka. pAThaH. 2. 'mba: kha pATa. 3. 'kaToro' ga. gha. pAThaH, 4. 'va zamaM gata ityarthaH kha. pAThaH. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prabodhacandrodaye savyAkhye yena ca vivekeneva nirjitya karNa mohamivorjitam / zrIkIrtivarmanRpaterbodhasyevodayaH kRtaH // 9 // (nepathye) AH pApa ! zailUSAdhama! kathamasmAsu jIvatsu mvAmino mahAmohasya vivekasakAzAt parAjayamudAharasi / evaM tAvadadhyAtmopadezitvAd nATakasya sarvataH prazAnto'dhikArI prasAdhitaH / idAnIM vartiSyamANAdhyAtmakathAM prastauti- yena cetyaadinaa| yena gopAlena zrIkIrtivarmanRpaterudayo niratizayaizvaryazAlitayA sarvataH prayo. tamAnatvaM kRto niSpAdita ityanvayaH / kimivetyAha - bodhasyevodayaH kRta iti / kiM kRtvetyata Aha -- mohamivorjitaM karNa nirjityati / kathambhUtenetyAha- karNamivorjitaM mohaM nirjitya sthitena vivekanetyarthaH // 9 // athavA cedipatinetyAderanyo'rthaH / sakalaniyantRbrahmacitireva patiH svAmI yasya, so'yaM citpatirevAhaGkAraH tena cedipatinA candravadAhrAdaka. vaidikamArgazcandrAnvayaH / lokAyatIkRtasarvazAstrArthasya sanmArgasthApanAya pravRttatvAt tasya ca nirvartitatvAt upapannA zAntiriti bhAvaH / yena ca rUpaNAhaGkAramAbhAsIkRtyAtmajJAnamApAditaM, yathA khalvahaGkArAdivarjitaM mohaM nirjitya vivekena samyagjJAnaM sampAditamevamityartha iti ___evaM tAvad vivekenevorjitaM mohaM nirjitya bodhasyevodaya iti dRSTAntanyAjena mukhyAdhikAriNaH samyagjJAnotpattirabhihitA / tatra mohaM nirjityeti vajrapAtopamaM vacanamAkAsahamAno'GkuzAkRSTamadadantivadudvelamujjRmbhate ma. dana ityAha - nepathye ityaadinaa| ita ArabhyottaragranthasandarbheNa nATakApekSitasvabhAvAkhyAnarUpakAdyalaGkArapradarzanapUrvakaM vivekamahAmohayorjayaparAjayAbhinayena vedAntazAstrarahasyArthaM saSTayatItyAsamAstAtparyArthaH / tatra tAba* mahAmohasArAkurarUpamanaGgaM mUrtimattvena rUpayannupekSyapakSamupakSipati-AH pApetyAdinA / AH iti krodhavacane / raadhkaapshd!| . 1. 'ca nirUpaNenAha' ka. ga. gha. pAThaH, - - Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prthmo'H| satradhAraH - (sasaMbhramaM vilokya) Arye! itastAkt / uttuGgapIvarakucadvayapIDitAGga__mAliGgitaH pulakitena bhujena ratyA / zrImAJ jaganti madayan nayanAbhirAmaH __ kAmo'yameti madaghUrNitanetrapadmaH // 10 // mahacanAccAyamupajAtakrodha iva lkssyte| tadapasaraNamevAsmAkamitaH zreyaH / (niSkrAntau) prstaavnaa| (tataH pravizati yathAnirdiSTaH kAmo ratizca / ) kAmaH - (sakrodham / AH pApeti pUrvoktameva paThitvA) nanu re re bhrtaadhm!| prabhavati manasi viveko viduSAmapi zAstrasambhavastAvat / nipatanti dRSTivizikhA yAvannendIvarAkSINAm // 11 // sasambhramamiti / na vacidapi sthAtuM pauryata ityAzaya / yasmAt kandarpado vivekaM vinAzayati, tasmAdito'nyatra gacchAma iti manvAna Aha-tadapasaraNamiti / prastAvaneti / vartiSyamANArthopakSepa ityarthaH / rere are naTavaTo! kutastyo'yaM vivekaH yastvayA amAnatusadA khaH / zAlAsaMskArasadhIcInAzayAnAmapi tAvadeva nanu viveka sambhAbate. yAvadindIvaranayanAnAmapAGgapariSvaGgaH / anyeSAM tu kA vArtetyetadAhaprabhavatItyAdinA / / 11 // nepathye ityAderaparA yojanA / yasmAduktavizeSaNena tarkeNa zravaNAdisampAdanAya vyavasAyino vayaM tasmAd viSNubhaktyanugrahaM zirasA saMgRhya tat sampAdayAna ityevam 'athAto brahmajijJAse'tyatrAthazabdopAttAnAmadhikAriyAM vyavasAya ityamANi / adhunA 1. paryApta I', 2. 'kAdikaM nA' ka. gha. pATha. 3, 'tA' ka. pAlA, Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 prabodhacandrodaye savyAkhye apica ramyaM hayaMtalaM navAH sunayanA guJjahirephA latAH pronmIlannavamallikAsurabhayo vAtAH sacandrAH kSapAH / ityetAni jayanti hanta paritaH zastrANyamoghAni me tad bhoH! kIgasauM vivekavibhavaH kIdRk prbodhodyH|| ratiH- (ka) ajjautta ! garuo kkhu mahArAamahAmohassa paDivakkho viveo titakemi / kAmaH-priye! kutastavedaM strIsvabhAvasulabhaM vivekAda bhayamutpannam / pazya -- api yadi vizikhAH zarAsanaM vA kusumamayaM sasurAsuraM tathApi / (ka) Aryaputra ! garIyAn khalu mahArAjamahAmohasya pratipakSo viveka iti tarkayAmi / "saMnyAsino'pi dRzyante daivasandRSitAzayAH / " iti nyAyAdamRditakaSAyANAmantaHkaraNaguhAyAmeva kAmAdipratibandhasadbhAvamAha - nepathye ityAdinA / sasambhramamiti / yadA khalu kAmAdipratibandho'GkuritastadaivAsya capalamAlocanaM bhavatItyarthaH / adhunA puruSArthavirodhiSu ratipatireva pradhAna iti tadvilAsameva tAvadAha - uttuGgetyAdinA / tadapasaraNamiti / manasijapratibandhenAdhikAritvaM vinaSTaprAyamiti bhAvaH / tataH pravizati yathAnirdiSTaH kAma iti / samprati kAmAdhInameva jAtaM -jagadityarthaH / kAmAdhInatAmeva darzayati - rere ityAdinA / alpamapyavakAzaM pratilabhyAtmAdhInatAmevApAdayatyanaGga iti bhAvaH / har2yAtalaM saudhazikharam / dvirephAH zilImukhAH // 12 // rtiH| Aryaputra ! garIyAn khalu mahArAjamahAmohasya pratipakSo viveke iti tarkayAmi / . 1. 'prathama i' kha. pAThaH. 2 'lpaM svalpama' ga. gha. pATha:. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH / 23 mama agadakhilaM varoru! nAjJA midamatilaGghaya dhRti muhUrtameti // 13 // tathAhi - ahalyAyA jAraH surapatirabhUdAtmatanayAM __ prajAnAtho'yAsIdabhajata gurorindurabalAm / iti prAyaH ko vA na padamapade'kAryata mayA zramo mahANAnAM ka iva bhuvanonmAthavidhiSu // 14 // ratiH - (ka) ajjautta! evaM edaM / tahavi mahAsahAasampaNNo saGgidavvo arAdI / jadomsa jamaNiamappamuhA amacA mahAbaLA suNIandi / kAmaH-priye! yAnetAn rAjJo vivekasya balavato yamAdInaSTAvamAtyAn pazyani, ta ete niyatamasmAbhirabhiyuktamA. trAd drAgeva vighaTiSyante / tathAhi - (ka) Aryaputra ! evametat / tathApi mahAsahAyasampannaH zaktivyo'rAtiH / yato'sya yamaniyamapramukhA amAtyA mahAbalAH zrUyante / api yadIti-samastamidaM jagat kAmaparavazamevetyarthaH // 13 // tadeva darzayati - ahalyAyA ityAdinA / apade azAstrIye viSaye ko vA padaM na prApitaH / unmAyo nAma sarvasAyasampAdanam // 14 // ratiH / Aryaputra ! evametat / tathApi mahAsahAyasampannaH zaGkitavyo'rAtiH / yato'sya yamaniyamapramukhA amAtyA mahAbalAH zrUyante / / __ nanvate yamAdayo varAkA asmatsamprayogamAtrAdeva svasvarUpeNaiva viyokSyanta ityAha - priye ityAdinA / abhiyuktamAtrAt samprayogAdeva kevalaM drAk jhaTiti vighaTiSyante zakalIkariSyanta / 1. 'the' kha. pAThaH. 2. 'thanaM nA' kha. ga. pAThaH. 3. 'ntItyA' gha. pATha:. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye ahiMsA kaiva kopasya brahmacaryAdayo mama / lomasya purataH ke'mI satyAsteyAparigrahAH // 15 // yamaniyamAsanaprANAyAmapratyAhAradhyAnadhAraNAsamASa. yastu nirvikAracitaikasAdhyatvAdISatkarasamunmUlanA eva / apica striya evAmISAM kRtyAstenaite'smadgocara eva na vartante / yataH santu viloknbhaassnnaavilaasprihaaskeliprirmbhaaH| smaraNamapi kAminInAmalamiha manaso vikaaraay|| 16 // vizeSatazcaite madamAnamAtsaryadambhastambhalobhAdibhira. smatsvAmivallabhairabhiyujyamAnA nrptimntrinno'dhrmmevaashryissynte| tadeva darzayati - tathAhItyAdinA / brahmacaryAdidharmapradhAnatvAd yamAdInAM tadabhAve ISatkareNAlpavyApAreNa susAdhyonmUlanA evetyarthaH / kRtyAnAM nAzahetutvAd manAgapyabalAprasaGgazcedavazyambhAvinyanarthaprAptiriti bhAvaH / / 15 / / vilokanaM prekSaNam / bhASaNaM vAksammizraNam / vilAso nAma "yAMnAsanazayanAnAM hastabhrUnetrakarmaNAM caiva / utpayate vizeSo yaH zliSTaH sa tu vilAsaH syAt // " iti zRGgAraceSTAvizeSaH / parihAsaH pragalbhoktiH / keliH krIDA / ete tAvat santu tiSThantu / asmadabhiprAyasiddhaye paraM smaraNamevAlamityAha - smaraNamapIti // 16 // kicAtra na yoSidapekSA, manovRttibhireva susAdhyA ityAha-vizeSatazceti / mado nAmAvidyAnimitto manasa udrekaH / prItinirvRtinimateti yAvat / athavA "sa eva svAnukUlyena darzayannakhilaM jagat / yatkiJcitkAritI cAsya kurvan mada udAhRtaH / / " 1. 'zyaM bhavatyama' kha. pAThaH. 2. 'sthA' ka. pAThaH. 3. 'nA'. pA. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH / ratiH-(ka) sudaM mae tuhmANaM samadamaviveappahudINaM ca evaM uppattitthANaM ti| kAmaH-AH priye! kimucyata ekamutpattisthAnamiti / nanu janaka evAsmAkamabhinnaH / tathAhi - sambhUtaH prathamamihezvarasya saGgA nmAyAyAM mana iti vizrutastanajaH / trailokyaM sakalamidaM visRjya bhUya stenAtho janitamidaM kulahayaM naH // 17 // (ka) zrutaM mayA yuSmAkaM zamadamavivekaprabhRtInAM cakamutpattimthAnamiti | iti / mAnazcittasamunnatiH / uktaM ca - "abhimAnamapi prAhuH svapauruSaguNAzrayAm / pratItiM sukhamAtrANAM mahatInAM samudbhavAma !!" iti / mAtsarya paraguNAsahiSNutvam / dambho dharmadhvAjatvam / stambho'gaNitagurvAditayA daNDavasthitiH / AdizabdenAhaGkArAdayA gRhyante / nrptimhaamohH| eteSvanyatamo'pi cedanuvartate tasA na puruSArthayogya iti bhAvaH / ratiH / zrutaM mayA yuSmAkaM zamadamavivekaprabhRtInAM caikamutpattisthAnamiti / cakArAd vivekamahAmohayorapi samAnAnvayatvaM zrutamityarthaH / samAnajanmabhUmikAnAM vivAdo na ghaTanAmaJcatIti ratyAkRtam / kimucyata ityAderayamarthaH-ekamutpattisthAnamiti tvayA na vacanIyam / yato janakaikatvamAtramevAsmAkam / nakhalu jananyekA / nApi tathAvidhaM sauhadamiti / janakaikatvameva darzayati - sambhRtaH prathamamityAdinA / ayamarthaH -- kAlakarmavipAkApekSayA paramezvarasya asaGgodAsInamvabhAvasya mAyAnimitta eva mAyAyAmullAsalakSaNaH saGgaH maJjAyate / tena colAsena samullAsitA mAyA mahattattvAparanAmadheyaM mano nAma tanayamajIjanat / tena ca manasA bhUbhUdharasaritsAgarAdilakSaNabhUtabhautikaprapaJcaprakriyAprakAreNAsmAkaM mahAmohAdInAM vivekaprabhRtInAM ca kuladvayaM vijRmbhitamiti // 17 // 1. 'dhInata' gha. pAThaH. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye tasya ca pravRttinivRttI ve dhrmptnyau| tayoH pravRttyAM samutpannaM mahAmohapradhAnamekaM kulam / nivRttyAM ca dvitIyaM vivekapradhAnamiti / - ratiH-(ka) ajjautta! jai evvaM, tA kiMNimittaM tuhmANaM soarANaM vi IrisaM veram / kAmaH- priye! ekAmiSaprabhavameva mahIpatInA. mujjRmbhate jagati vairamiti prasiddham / pRthvInimittamabhavat kurupANDavAnAM tIvrastathA hi bhuvanakSayakRd virodhaH // 18 // sarvamevaitajjagadasmAkaM pitryamupArjanam |tccaasmaabhirtaatvllbhtyaa sarvamevAkrAntam / teSAM tu viralaH pracAraH / tenaite pApAH sAmprataM pitaramaramAMzconmUlayitumudyatAH / (ka) Aryaputra! yadyevaM, tat kinnimittaM yuSmAkaM sodarANAmapi IdRzaM vairam / vaMzodayameva vizadayanmAtRbhedamAha-tasya cetyAdinA / mohanibandhanatvAt pravRttestatprAdhAnyaM, vivekAyattatvAt nivRtterapi tatprAdhAnyamiti / ratiH / Aryaputra ! yadyevaM tat kinnimittaM yuSmAkaM sodarANAmapi IdRzaM vairam / kAmaH / kimaprasiddhavat pRcchayata ityAha - priye ityAdinA / AmiSaM nAma bhojyo viSaya ucyate / ekaviSayaviSaktatayAnyonyakalahakolAhalAkulatA khalu sahodarANAmapi prasiddheti bhAvaH // 18 // tadatra kathamiti cet tadAha -sarvamevaitaditi / pitryamupArjanamiti / manaHspandanAmAtraparikalpitaM svapnaprapaJcavadityarthaH / hanta tarhi 1. 'darzayan' kha. pATha:. 2. 'pAnala', 3. 'tamasmatkulaM sva' ka. pAThaH, viSaya mAmipi prAsataditi Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH / ratiH-(ka) sAntaM pAvaM sAntaM pAvam / ajjautta! kiM edaM pAvaM videsamatteNa tehiM Araddham , ahavA uvAo vi ko vi ettha mntido| kAmaH--priye! astyatra kiJcinnigUDhaM bIjam / ratiH - (kha) ajjautta! tA kiM Na ugghaaddiiadi| kAmaH - priye! bhavatI strIsvabhAvAd bhIruriti na dAruNakarma pApIyasAmudAhiyate / ratiH - (ga) (sabhayam ) ajjautta! kerisaM tam / (ka) zAntaM pApaM zAntaM pApam / Aryaputra ! kimetat pApaM vidveSamAtreNa tairArabdham , athavA upAyo'pi ko'pyatra mantritaH / (kha) Aryaputra ! tat kiM nodghATyate / (ga) Aryaputra! kIdRzaM tat / / sAmi sAmi saMvibhajya sve sve viSaye svairaM viharatAM, kimiti vigraheNeti cet tatrAha- taccAsmAbhirityAdinA / asmatpitA tAvat pravRttyAmeva prakRtyA praNayaparavazaH / tena tayA prerito'mmAneva lAla yati / teSAM tu pratyamAtrAgraha eva, na lokavRttAntaviTatA / atasteSvanAstheti bhAvaH / / ratiH / zAntaM pApaM zAntaM pApam / Aryaputra ! kimetat pApaM vidveSamAtreNa tairArabdham , athavA upAyo'pi ko'pyatra mantritaH / pitara masmAMzconmUlayitumudyatA ityatikaThoratarakarmakaraNAgrahazravaNajAtasantrAsA sATopaM zAntaM pApaM zAntaM pApamityuktavatItyarthaH / nigUDhaM pracchannam / bIjaM kAraNam / ratiH / Aryaputra ! tat kiM nodghATyate / strINAM naisargikI khalvadhIrateti tAM sambhAvayannAha -bhavatIti / bhIsarmayazIlA / rtiH| Aryaputra ! kIdRzaM tat / 1. 'atastayA preSito', 2. 'pamapi / ' ka. pATha:. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jg| prabodhacandrodaye savyAkhye kAmaH-priye! na bhetavyaM na bhetavyam / hatAzAnAM manorathamAtramevaitat / asti kilaiSA kiMvadantI-- asmAkaM kule kAlarAtrikalpA vidyA nAma rAkSasI samutpatsyata iti / - ratiH- ka) (sabhayam ) haDI, kadhaM uNa ahmANaM kuLe rakkhasi tti vevadi me hiaam / kAmaH -priye ! na bhetavyaM na bhetvym| kiMvadantImAtrametat / ratiH- (da: aha tAe rakkhasIe kiM kAdavvam / kAmaH-priya ! asti kilaiSA prAjApatyA sarasvatI-- ka) hA dhik , kathaM punarasmAkaM kule rAkSasIti vepate me hRdayam / (gva) atha tayA rAkSasyA kiM kartavyam / na tat kAryakSama bhavatItyAha-priye iti / hatAzAnAM daivasAmagrIrahitAnAM mano thamAtramevaitat na susampAdamityarthaH / nanu nAstyeva tarhi kAraNam / astyeva , kintu gaNyaM na bhavatItyAha - asti kileti / kiMvadantI nimUlajanapravAdaH / yathA khalu kalpAntakAlarudraprANakAntA kAlarAtrinAmadheyA zaktiravilasaMhartyapi prANikRtapuNyApuNyatatsaMskArAdikaM vayitvaiva saMharati / vidyA punaranekajanmakRtasukRtodrekavazAd gurudevatA. prasAdalabdhasvAdayamAtraNAhakArAdipramukhaM kRtsnameva prapaJcaM nirdayameva daindahIti / ata IpadasamAptyA kAlarAtrikalpetyarthaH / rtiH| hA dhika , kathaM punarasmAkaM kule rAkSasIti vepate me hRdayam / na bhayAya kalpata ityAha - kiMvadantImAtramiti / ratiH / atha tayA rAkSasyA kiM kartavyam / kartavyavizeSaM darzayannAha - astIti / prajApateriyaM prAjApatyA hairaNyagarbhazrutilakSaNA bhAratI / / 1. 'ktayAkhi ga. pATa:. 2. 'kR' ka. pATha:. 3. 'dahIta' kha. pAThaH, Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH / puMsaH saGgasamujjhitasya gRhiNI mAyeti tenApyasA___ vaspRSTApi manaH prasUya tanayaM lokAnasUta kramAt / tasmAdeva janiSyate punarasau vidyeti kanyA yayA tAtaste ca sahodarAzca jananI sarvaM ca bhakSyaM kulam // 19 // ratiH - (ka) (satrAsotkampam ) ajjautta! parittAAhi parittAAhi / (iti bhatAramAliGgati / ) kAmaH - (sparzasukhamabhinIya svagatam ) sphuradromodbhedastaralataratArAkuladRzo bhayotkampottuGgastanayugabharAsaGgasubhagaH / adhIrAkSyA guJjanmaNivalayadorvalliracitaH parIrambho modaM janayati ca saMmohayati ca // 20 // (ka) Aryaputra ! paritrAyasva paritrAyasva / tAmevArthato darzayati - puMsa ityAdinA / ayamarthaH - asaGgodAsInena paramapuruSeNAvicAritaramaNIyAM mAyA tAiksambandhamApAdyAtmatanayaM mano nAmAsUyata / tanmanastAto'smAkamaticaJcalatayA kadAcid vivekA. dibhiH parivRtaH svayaM jaDAtmA kenacit karmavipAkena vivekavazAdupaniSaddevyAM vidyAM nAma kanyAM janayiSyati / sA tu kaThorA svodayamAtreNAtma. vyatiriktamakhilaM sanidAnameva dahantI dAhyAbhAvAdiva davAmiH svayamapi zaMzamAtIti // 19 // ratiH / Aryaputra ! paritrA(hi ? yasva) paritrA(hi ? ysv)| svagatam stokoccAraNam / parIrambhaH strINAM svayaMgrahAzleSaH / modo harSaH / tadudrekanimittaM cApalya mohaH / / 20 // 1. 'yAvidyAtra tA' kha. gha. pAThaH. 2. tikha. pAThaH. 3. 'ti // ' sa. pa. pAThaH, Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye (prakAzam / dRDhaM pariSvajya) priye! na bhetavyaM na bhetavyam / asmAsu jIvatsu kuto vidyotpattiH ratiH- (ka) ajjautta! kiM tAe rakkhasIe uppattIahmANaM paDivakkhANaM sammadA / kAmaH-bADham / sA khalu vivekenopaniSaddevyAM prabodhacandreNa bhrAtrA samaM janayitavyA / tatra ca sarva evaite zamadamAdayaH pratipannodyogAH / (ka) Aryaputra ! kiM tasyA rAkSasyA utpattirasmAkaM pratipakSANAM smmtaa| tatparitrANopAyAntaramapazyannupagRhanenaivazviAsya pragalbhaM prabhASata ityAha -- na bhetanyamityAdinA / asmAsu jIvatsviti / ayaM bhAvaH- asmadgandhamAnaM cet tarhi vidyAyA vArtApi na sambhAvyate, tribhu vanamapi vyAkulIkRtya jIvatsu na kuto'pi vidyotpattiH sambhavati iti / nanvAtmambharayaH khalu sarve, ataH kathametad vyavasitametaiH / nakhalu svaparAghAtAya kanyAmudvAhayanti / tasmAd viruddhamiva bhAtItyabhiprAyeNa pRcchati ratiH / Aryaputra ! kiM tasyA rAkSasyAH utpattirasmAkaM pratipakSANAM smmtaa| bADhaM sammatA / kathamiti tatrAha -sA khalvityAdinA / ayamarthaH-vedAntamahAvAkyazravaNajanitA sahaviSayA nirvicikitsA parokSAkAgNa jAyamAnA buddhivRttirvidyeti nigadyate / tatra ca vRttAvaparokSatayAvabhAsamAnaM nivRttAvidyaM caitanyaM prabodhaH / sa eva paramAnandasvarUpatayAhlAdakatvAcandravacandraH / bhrAtRtvaM ca samAnasAmagrIkatayA nirantarotpannatvAt tena saheti / 1. 'va prAzvAsya', 2. "tisambhava I' ka. kha. gha. pAThaH, Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH / ratiH- (ka) kahaM puNa appaNo viNAsakAriNIe vijAe uppattI tehiM duvviNIdehi siLAhijjai / kAmaH-priye! kulakSayapravRttAnAM pApakAriNAM kutaH svaparapratyavAyagaNanA / pazya sahajamalinavakrabhAvabhAjAM bhavati bhavaH prabhavAtmanAzahetuH / jaladharapadavImavApya dhUmo jvalanavinAzamanuprayAti nAzam // 21 // (nepathye) (ka) kathaM punarAtmano vinAzakAriNyA vidyAyA utpattistairduvinItaiH zlAghyate / nanu tathApi sazlAgha svocchedAya yatno'nupapanna evetyabhiprAyeNa pRcchati ratiH / kathaM punarAtmano vinAzakAriNyA vidyAyA utpattiH tairdurvinItaiH zlAghyate / (kAmaH / priye?) nisargakuTilAtmanAM mAnavAdInAmiva sutasampAdanaprayAso'vicAritaramaNIya ityetamarthaM dRSTAntena darzayannAha-pazyatyAdinA / vakrabhAvaH kauTilyam / bhava utpattiH / prabhavatyasmAditi prabhavaH kAraNam / AtmA svayam / prabhavAtmanAzaheturiti janakasya svasya ca nAzakAraNamityarthaH / jaladharapadavI meghamArgaH / yathA khalu bahalolatvAdiviziSTe dhUmo meghabhUyaM prApya varSaNasecanAdinA balavadanilabalenAlaM jAjvalyamAnamapi jvalanaM vinAzayati svayamapi durAtmA nazyati, tatheha vivekAdayo'smatpradveSakAriNa ityarthaH / / 21 // ___evaMtAvadazeSAnarthahetorapuruSArthasArasaGgraharUpasyAnaGgavaTorAtmano hastimAtramapi doSamavigaNayya paradopameva pazyato durAtmanaH pRSThIkRtazAstrArthasya sabhAyAM satAmasAhaGkArasamudvelasaJjalpitaM samAkarNya tadasahamAno'zepapuruSArthapuramUlastanmI vivekaH pravRtta ityAha - nepathya ityAdinA / 1. 'ghanataratarugharSajo hi vahnivipinavi' iti mRlakAzapAThaH. 2. 'vilokya' ka. kha. pATha:. 3. 'pa' kha. pAThaH. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye AH pApa ! durAtman! kathamasmAneva pApakAriNa ityA re gurorapyavaliptasya kAryAkAryamajAnataH / utpathaM pratipannasya parityAgo vidhIyate // 22 // iti paurANika gAthAM purANavida udAharanti / anena cAsmAkaM janakenAhaGkArAnuvartinA jagatpatiH pitaiva tAvad baddhaH / mahAmohAdibhizca sa eva bandhaH sudRDhatAM nItaH / 32 kSipasi / nanu athavA niHzreyase pravRttAnAM pratibandhaprAbalyAt tatparihAre yatnabAhulyena bhAvyamityabhiprAyeNAdhunA " nahi kalyANakRt kazcid durgatiM tAta ! gacchati / " iti vacanAt kenacit karmavipAkena kasyApi sukRtinaH cittApavaraka eva viveko bhavatItyAha nepathya iti / asmAneveti / sAdhava eva santaH sAmpratamAropitA sAdhutva bhUribhArAH / aho viparItamupasthitamityevakA rArthaH / nanu zAstrArthajJammanyairapi pitRvadhAdikaM kriyata eva yuSmadIyairapi ityAzaGkacAha - nanu re ityAdinA / avaliptasya doSayuktasya / utpathaM pratipannasya ullaGghitazAstramaryAdasya / / 22 / / - nanvevaM tarhi sakalapuruSArtha sAdhanamanonirodhanaprayAso kANDa tANDavita eveti cet tatrAha / athavA ullaGghitazAstramaryAdAnAmanuzAsanaM zAstrIyamevetyuktam / hanta tarhi manasaH ko'parAdha iti cet tatrAha - aneneti / ahaGkArAnuvartinA ahaGkArAdhInena manasA sakalajagatkAraNaM sa pratyagAtmA nityazuddhabuddhamuktaparamAnandasvabhAvaH paramezvaro'vicAritaramaNIya kartRtvabho ktRtvAdilakSaNarajjukhaNDaira jitAtmA durucchedyairAtmasAtsampAdanena nibaddha ityarthaH / nanvevaM tarhi manonirodha eva kriyatAM kimiti tatsantAnocchedeneti cet tatrAha - mahAmohAdibhiriti / dRDhatvaM nAmAtyantAnAtmatvena sampratipannazarIrakalatraputramitramAtrAdiSu vikaleSu sakaleSu vA ahameva vikalaH sakalo vetyabhedAbhimAnapravijRmbhaNaparibhramaNamiti / " / 1. 'kArya bhavati zAsanam / ' iti mUlakozapAThaH. - Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH / kAmaH- (samantAdavalokya) priye! ayamasmAkaM kulaM jyAyAn matyA devyA saha viveka ita evAbhivartate / ya eSaH rAgAdibhiH svarasacAribhirAttakAnti nirbhaya'mAna iva mAnadhanaH kRzAGgaH / matyA nitAntakaluSIkRtathA zazAGkaH kAntyeva sAndratuhinAntarito vibhAti // 23 // tanna yuktamihAsmAkamavasthAnam / (iti niSkrAntau / ) viSkambhakaH / / samantAdavalokyeti / ayamarthaH - sarvato dikSu vAdiSu nirUpyamANeSu sarvAnarthanidAnataivAsmAkamiha pariziSyate ityAtmagatamevAlocyeti / avipratipannatayA sakalasajjanaiH sambhAvyamAnatvAt jyAyAn jyeSTha ityarthaH / ya eSa vibhAtItyanvayaH / ya iti pUrvoktaH / eSa iti pratyakSaH / kathaMbhUtaH / kRzAGgaH / ka iva / nirbhaya'mAna iva mAnadhanaH / yathA khalu loke kazcidabhimAnI bahubhirbhaya'mAno niSprabho bhavatyevamayamapi rAgAdibhiH / AttakAntiH svIkRtaprabhaH / nanu mahAprabhAvaH khalu vivekaH tasya kathamavivekanimittarAgAdibhiH paribhava iti cet tatrAha -- svarasacAribhiriti / zAstrasaMskArasadhIcInAzayAnAmapi viSaya sAnekarSAd dayAdikarma puraskRtya iyamanAthA durbalA kRzAGgI mAmeva zaraNaM gatA kathaM mad vinA jIvet, sarvathA iyaM mayA parirakSaNIyatyevamAdiprakAreNa zanakai rAgAdayaH pragalbhanta iti bhAvaH / nitAntakaluSIkRtayati avicAritasiddhabhedavyavahAraparibhramaNaparizrAntyA nitAntamatyarthamApadtayA matyA sahetyarthaH / sAndratuhinaM bahalaprAleyaM, tena tirohitaH // 23 // yathA khalu virodhitvAd ghumaNidyutisandohasAhacaH zatamasA na ghaTate, evaM vivekana sahAsmAkamihAvasthAnamanupapannamityabhiprAyeNa tirohitAvityAha-tanna yuktamiti ! vivekodayasamakAlameva madanAdimandIbhAva iti bhAvaH // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye (tataH pravizati rAjA viveko matizca / ) rAjA-(vicintya) priye! zrutaM tvayAsya durvinItasya kAmavaTormadavisphUrjitaM vacaH, yadasmAneva pApakAriNa ityaakssipti| matiH --- ka) ajjautta ! kiM appaNo dosaM Loo viaannaadi| rAjA - pazya, asAvahaGkAraparairdugatmabhi nibadhya taiH pAzazatairmadAdibhiH / ciraM cidAnandamayo niraJjano jagatpatirdInadazAmanIyata // 24 // (ka) Aryaputra ! kimAtmano doSaM loko vijAnAti / "vRttavartiSyamANAnAM kathAMzAnAM nidarzakaH / saMkSepArthastu viSkambho madhyapAtraprayojitaH // " iti vacanAt prAkRtasaMskRtavAksaMmizritapAtradvayaparigrahaNa vRttavartiSyamANa kathAsaGgraho viSkambhaka iti / / madavisphUrjitaM dRptapralapitam / sUkSmArthavivecanakSamA buddhivRttimatiH / Aryaputra ! kimAtmano doSaM loko vijAnAti / samprati mayA saha samyagajJAnasamutsAryasaMsArasvarUpamAtmanyavidyAparikalpitaM nirUpayati --- asAvityAdinA / ahaGkAraH paraH pradhAno yeSAM tairdurAtmabhirdurAzayairmadAdibhiH / Adizabdena mAnamAtsaryAdayo gRhyante / pAzazatairmalamAyAkarmalakSaNairniyamya dInadazAM prApito jagatpatirityanvayaH / ciraM nibadhyeti / saMsArasthAnAditvAt tannibandhanabandhasyApyanAditvamityarthaH / nanu tarhi duHkhitvamavAsya svarUpamityAzaGkayAha -- cidAnandamaya iti / niraJjanA nilepaH // 24 // 1. 'mAtsa', 2. 'rmAyAla' kha. pAThaH. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 prathamo'GkaH / ta ete puNyakAriNaH vayaM tu tanmuktaye pravRttAH pApakAriNa ityaho jitaM duraatmbhiH| matiH-(ka) ajautta! jado so sahaANandasundarasahAvo NiccappaAsapphurantasaaLattihuaNappaAro paramessaro suNIadi, tA kahaM edehiM duviaDhahiM baMdhia mahAmohasAare Nikkhitto / rAjA-priye! satatadhRtirapyuccaiH zAnto'pyavAptamahodayo 'pyadhigatanayo'pyantaHsvaccho'pyudIritadhIrapi / tyajati sahajaM dhairya strIbhiH pratAritamAnasaH svamapi yadayaM mAyAsaGgAt pumAniha vismRtaH // 25 // (ka) Aryaputra ! yato'sau sahajAnandamundaramvabhAvo nityaprakAzasphuratsakalatribhuvanapracAra. paramazvaraH zrUyate, tasmAt kathamatadurvidagdharvandhitvA mahAmohasAgare nikSiptaH / jitamiti / viparItamupasthitamityarthaH / tatra virodhaM iti manvAnA pRcchati matiH -- Aryaputra! yato'so sahajAnandasundarasvabhAvA nityaprakAzasphuratsakalatribhuvanapracAraH paramezvaraH zrUyate, tasmAt kathametairdurvidagdhavanvitvA mahAmohasAgara nikSiptaH / / satatadhRtiriti / santatadhayayukto bhAyAMkazagrahaNAdiSvapi yudhiSThirAdisamo'yavA urvazyAdivipralobhyamAnapurandarapuragatapuruhUtasutopamaH / uccaiH zAnto'pi gAGgeyAditulyaH / avAptamahodayA'pi prAptasamyagjJAno yAjJavalkyAdisamaH / athavA mahodaya aizvarya, prAptavayaH kAtavIryAditulyaH / athavA prAptamahodayo vizeSajJAnavAn vidurAdisamaH / adhigatanayo bRha. spatisamaH / antaHsvaccho balabhadrAditulyaH / udIritadhIH hiraNyagarbhAdi. 1. 'dhamiva ma' ka. kha. pAThaH. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye (ka) ajjautta ! NaM andhakAraLehAe sahassara - risaNo tirakkAro, jaM mAAe taha papphurantamahappaAsasAarasa deva va ahivo / 36 matiH : rAjA priye ! avicAritasiddheyaM vezavilAsinIva mAyA asato'pi bhAvAnupadarzayantI puruSaM vaJcayati / pazya - w -- sphaTikamaNivad bhAsvAn devaH pragADhamanAryayA vikRtimanayA nItaH kAmapyasaGgatavikriyaH / (ka) Aryaputra ! nanvandhakAralekhayA sahasraraimestiraskAro, yanmAyayA tathA prasphuranmahAprakAzasAgarasya devasyApyabhibhavaH / vadutkaTavijJAnavAnapi / sahajaM dhairya nisargasiddhaM khalu dhairyam / vikriyA tvaupakiti bhAvaH / pratAritaM vaJcitaM mAnasaM mano yasya sa tathA / santatadhairyAdiguNayukto'pyabalAvilAsavilokana palAt tUlAyata iti yathAyaM dRSTAntaH, evamevAyaM paramezvaro'pItyAha - svamapi yadayamiti / asaGgodAsIna - cidAnandasvarUpo'pi paramezvaro mAyAyoSitsaGgAdeva vismRtanijarUpa ityarthaH // 25 // nanvevamasaGgodAsInasvabhAvatA kathamasyeti manvAnA pRcchati matiHAyiputra ! nanvandhakAralekhayA sahasrarazmastiraskAro, yanmAyayA tathA prasphuranmahAprakAzasAgarasya devasyApyabhibhavaH iti / aghaTamAnavidhAnapaTIyastvAnmAyAyA na ko'pi virodha ityabhipretyAha- avicAritasiddheti / vezavilAse nIveti / yathA khalu loke kAcana gaNikA svayamavidyamAnAnapi praNayapezalAdIn mRdulabhAvena bahiH prakAzya puruSaM bhramayatyevamiyamapi mAyA paramezvaramAtmavazaM nayatItyarthaH / nanu tahiM 'saMsargajA doSaguNA bhavantI'ti nyAyAt mAyAsaGgadoSadUSitaH syAdayamapItyAzaGkayAha -- sphaTika maNivadityAdinA / 1. 'SadutsaGgasaGgA' kha. pATa:. 2. 'ghaTanApa' ga. pATha:. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH / na khalu tadupazleSAdasya vyapaiti rucirmanAk prabhavati tathApyeSA puMso vidhAtumadhIratAm / / 26 // patiH - (ka) ajja utta ! kiM puNa kALaNaM jeNa taha udAracaridaM dubiaTThA Aredi / rAjA-na khalu prayojanaM kAraNaM vA vilokya mAyA pravartate / svabhAvaH khalvasau strIpizAcInAm / pazya, sammohayanti madayanti viDambayanti nirmarsayanti ramayanti viSAdayanti / (ka) Aryaputra ! kiM punaH kANaM, yena tathAdAracaritaM durvidagdhA pratArayati / bhAsvAn bhArUpaH / devo dyotanAtmakaH svatA vikriyAsambandharahitaH / pragADhamatyartham / vikRti vikriyAm / nanu tarhi vikArItyAzaGkayAhaM-kAmapIti / nirUpaNakSamA na bhavatItyarthaH / nu tathApi vikriyAsambandho'stItyAza - GkayAha - asaGgatavikriya iti / tahi kAraNadApasambandha ityAzaGkayAhana khalviti / tasyA mAyAyA upazlapAt sambandhAt rucirdIptiH manAk svalpamapi nApagacchati / tathApi sA pragalbhata ityarthaH / uktaJca - 'aho balamavidyAyA atizata na kazcana / agnyAdibhayahetoryA brahmaNo'pi bhayaGkarI // nirbhayA bhayakRd deva izvarANAmapIzvaraH / bhayaM tasyApi janayennAjJAnasyAstyagocaraH / / " iti / / 26 // nanvayaM svabhAvA mAyAyAH, kiMvA kAraNamadhyastIti pRcchati matiH-- Aryaputra! kiM punaH kAraNaM yena tathAdAracaritaM durvidagdhA pratArayati / __ na khalu prayojanamityAdinA strINAmevameva svabhAva ityuktaM, tadeva 1. 'yAm / kaarmaa| niH' meM paTa.. 2. 'da --- arAjanayikriya iti / tathApi sA' ka. pA.:. 3. 'nanu tarhi vikArItyAzaGkayA ha ---- nakhalviti / tasyA mA' ga. pA. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye etAH pravizya sadayaM hRdayaM narANAM kiM nAma vAmanayanA na samAcaranti // 27 // asti cAparamapi kAraNam / matiH --- (ka) ajjautta ! kiM NAma taM kALaNaM / rAjA-evamanayA durAcArayA cintitaM -yadahaM tAvad gatayauvanA vrssiiysiijaataa| ayaM ca purANapuruSaH svabhA __ (ka) Aryaputra ! kiM nAma tat kAraNam / darzayati -- sammoha yantItyAdinA / pInapIvararamaNIyastanakalazAdipradarzanAdinA sammohayanti sakalAnyapIndriyANi sahasaiva samAkRSyAtmavazaM nItvA mativibhraMzaM kurvantItyarthaH / madayanti sallApAnukUlyAdinA harSayanti / viDambayanti upahAsakaraNapANigrahaNAdinA krIDayanti / nirbhartsayanti premakalahaprAtikUlyAcaraNAdinA adhikSipanti / ramayanti AnukUlyAdinA abhimatadAnenAnandayanti / viSAdayanti gotrAntarasambandhasambhAvanAzaGkayA kadAcidananukUlatayA kAtarayani / sadayamiti kriyAvizeSaNam / yathA sneho bhavati tathA narANAM hRdayaM sAnurAgaM pravizyatyarthaH / kiM nAmeti kutsAyAm / kumbhIpAkAdinizzeSanarakanikaraSvapyenaM prerayituM samarthA ityarthaH / uktaJca 'sRSTAstathA vidhAtrA kiM kAryamuddizya yoSitaH / A jJAtaM narakAvAsAnazUnyaM kartumAyatAn / / " iti // 27 // na kevalaM svabhAvAdeva mAyA pravartata ityAha -- astItyAdinA / matiH / Aryaputra ! kiM nAma tat kAraNam / / durAcArayA duSTAcaraNayA vipriitprtyypryetyrthH| kiM tacintitamiti tadAha-- yadahaM tAvaditi / gatayauvanA nivRttatAruNyA atizayenetyarthaH / varSIyasI atizayena vRddhA / nanu puruSasyApi tathAtvAt samAnasakhyaM syAdityAzaGkayAha - ayaM ceti / purApi nava eveti purANaH / cakArAdadhunApi nUtanaH / pUrNatvAt puruSaH / kintu vizeSo'stItyAha- svabhAvA 1. 'dinA', 2. 'prapAtayi' kha. pAThaH. 3. 'TAH kaSTA vi' ka. ga gha. pATha:. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH / vAdeva viSayarasavimukhaH / tataH svatanayameva paramezvarapade nivezayAmIti / tameva mAturabhiprAyamAmAdya nitAntatatpratyAsannatayA tadrUpatAmivApannena manasA navadvArANi purANi racayitvA, eko'pi bahudhA teSu vicchidyeva nivezitaH / svaceSTitamatho tasmin nidadhAti maNAviva / / 28 // matiH-(vicintya) (ka) jArisI mAdA putto vi tAriso evva jaado| rAjA-- tato'mAvahaGkAreNa cittasya jyeSThaputreNa naptrA pariSvaktaH / tatazvAsAvIzvaraH-- (ka) yAdRzI mAtA putro'pi tAdRza eva jAtaH / diti / asaGgatvAdityarthaH / evaM mAyApravRttaH kAraNaM darzitam / idAnIM prayojanaM darzayati -- tataH svatanayamityAdinA / paramezvarapade nivezayAmIti / paramezvaramAcchAdya svatanayamevAtmatvena jJApayAmItyevamanayA nirUpitamityarthaH / bhavatvevaM durAzA mAyAyAH / kimiti ta putro manastathA pravartata iti cet tatrAha - tamevetyAdinA : nitAntapratyAsattiratizayana sAnnivyam / tAdUpyaM nAma taptAyaHpiNDavat tadAkArabhajanam / purANi zarIrANi / AtmacaitanyAvajvalanabalena IzvaramavadhIhimavezvara ityevaMsthitamanaHspanditaM jagadityarthaH / tena punaH kimakArIti tatrAha-eko'pItyAdinA / eka eva san paramezvaro brahmAdistambaparyantAntaHkaraNAnAmanekatvAd vicchidyavetyarthaH / svaceSTitaM kartRtvAdilakSaNaM tasminnIzva nidadhAtyAropayati / yathA khalu svacchatarasphaTikamaNiravikriyo'pi sannihitajavAdyAkAraM bhajate, evamIzvaro'pi buddhigatakartRtvAdikaM bhajata evetyarthaH / / 28 // matiH / yAdRzI mAtA putro'pi tAdRza eva jAtaH / tAdRzatvaM nAma mAtRvadaghaTamAnavidhAnapaTIyastvam / manaHzabdavAcyAntaHkaraNopAdhyanusAreNAyaM paramezvaro narInatyuiktaM, 1. 'taM na spanditaM jagatItya' kha. pAThaH. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye jAto'haM janako mamaiSa jananI kSetraM kalatraM kulaM putrA mitramarAtayo vasu balaM vidyAsuhRdvAndhavAH / cittaspanditakalpanAmanubhavan vidvAnavidyAmayIM nidrAmetya vighUrNito bahuvidhAn svapnAnimAn pazyati // matiH - (ka) ajjautta! evvaM dIhadIhataraNihAviddAviappabohe paramessare kahaM pabohuppattI bhavissadi / rAjA-- (salajjamadhomukhamtiSThati / ) matiH-- (kha) kitti guruaraLajjAbharaNamidaseharo tUNhIMbhUdosi / rAjA-priye! seyaM prAyeNa yoSitAM bhavati hRdayam / tena sAparAdhamivAtmAnaM zaGke / (ka) Aryaputra ! evaM dIrdhadIrghataranidrAvidrAvitaprabodhe paramezvare kathaM prabodhotpattirbhaviSyati / (kha) kimiti gurutaralajjAbharanamitazekharaH tUSNIbhUto'si ! tataH kiM kRtavAnityAkAGkSAyAmAha --- tato'sAvityAdinA / natrA pautreNa / vighUrNitaH vyAkulImanaH / svapnaprapaJcavad dRSTAdRSTanaSTasvarUpAn padArthAn pazyatItyarthaH // 29 / / ____ evaM tIvidyAtatkAryaiH parivRtatvAt kathaM nu nAma bodhodaya iti pRcchati matiH - evaM dIrghadIrghataranidrAvidrAvitaprabodhe paramezvare kathaM prbodhotpttirbhvissytiiti| iyaM tAvadatyantasUkSmekSikAdakSA / tadahamenAM kiM vakSyAmItyAtmanaivAlocayan zAlInatayApi sthita ityAha - salajjamiti / matiH / kimiti gurutaralajjAbharanamitazekharastUSNIbhUto'si / vAdRzyaH khalu santyevottamAH striyaH / tathApi bAhulyena kaluSIkRtAzayA eva yoSita iti manvAna Aha -seya'miti / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'kaH ... matiH - (ka) aNNAo tAo itthiAo, jAo sarasappauttarasa vA dhammapahavAvArappavuttassa vA bhattuNo hia. adiaM vihnnndi| .. rAjA-priye! mAninyAzciraviprayogajanitAsUyAkulAyA bhave cchAntyAderanukUlanAdupaniSadevyA mayA saGgamaH / tUSNIM ced viSayAnapAsya bhavatI tiSThenmuhataM tato jAgratsvapnasuSuptidhAmavirahAta prAptaH prbodhodyH|| 30 // matiH- (kha) ajjautta! jadi evaM kuLappahuNo diDhagaM. (ka) anyAratAH striyaH, yAH svarasapravRttamya vA dharmapathavyApArapravRttasya vA bharturhRdayepsitaM vighnanti / (kha) Aryaputra ! yadyevaM kulaprabhodRDhagranthiniSThApitabandhamokSo bhavati, matiH / anyAstAH striyaH, yAH svarasapravRttasya vA dharmapathavyApArapravRttasya vA bharturhRdayepsitaM vighnanti / ___ ahaM tAvadanukUlaivArya putrasyeti matyoktaH svAzayamAviSkurvannAha - mAninyA iti / mAninyA dayitAyA upanipadevyA mayA saGgamo yadi bhavet tarhi prabodhodayaH prApta ityanvayaH / yadi bhavediti kimucyata ityAzaGkayAha -- mAninyA iti / nanu priyasagamAdibhimAnaH strIgAM dinazyatyeva / satyam , anaparAdhinaM prati / iha tu mama mahAnaparAdha ityAha - ciraviprayogeti / kathaM tarhi tayA saha tava saGgama iti, tabAha -~zAntyAdariti / zAntizraddhAviSNubhaktyAdayaH tAM prasAdyAnIya mayA saha saMyojayiSyantItyarthaH / kintu svalpaM prArthyamastItyAha-tRSNI cediti / zAnyA disAmagrayAM satyAM matiprasAdAdavasthAtrayAtItaparamArthavastuviSayasamyagjJAnaM jhaTiti jAyata ityarthaH // 30 // pativratAnAM bhartuH priyeNaivAlamiti manvAnA bravIti matiH- Arya putra! yadyevaM kulaprabhodRDhagranthiniSThApitabandhamokSo bhavati, tatastayA nityA. nubaddha evAryaputro bhavatu / suSThu me priyamiti / 1. 'dabhimAnaH' kha. ga. gha. pATha:. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 prabodhacandrodaye savyAkhye thiNiTTAviabandhamokkho bhodi, tado tAe NiccAnubaddho jevva ajjautto bhodu / suThu me piam / rAjA-yadyevaM prasannAsi, siddhAstIsmAkaM mnorthaaH| tathAhibaddhvaiko bahudhA vibhajya jagatAmAdiH prabhuH zAzvataH kSiptvA yaiH puruSaH pureSu paramo mRtyoH padaM prApitaH / teSAM brahmabhidAM vidhAya vidhivat prANAntikaM vidyayA prAyazcittamidaM mayA punarasau brahmaikatAM nIyate // 31 // tad bhavatu / prastutavidhAnAya zamAdInudyojayAmaH / (niSkrAntau / ) iti zrIkRSNamizrayativiracite prabodhacandrodaye mAyAvilasitaM nAma prathamo'GkaH // - tatastayA nityAnubaddha evAryaputro bhavatu / suSThu me priyam / idAnImAnukUlyamAlakSya santuSTaH sannAha -yadyevamiti / ki tanmanoratheti tadAha - baddhvaika ityAdinA / baddhvA avacchidya bahudhA karinaraturagAdibhedena vibhajya pRthakkRtya yairmohAdibhirayamAtmA pureSu zarIreSu kSiptvA, mRtyorityupalakSaNaM, janmAdidharmabhAk kRtaH, teSAmakhaNDaikarasaparipUrNabrahmabhidAM mahAmohAdInAmavidyamAnaMtApAdanenAyaM kSe. trajJo'smAbhirbrahmapade'bhiSecanIya ityarthaH // 31 // kiM tarhi sAmprataM kartavyamiti tatrAha -tad bhavatvityAdinA / zamadamAdiprasAdasAdhyatvAdasyArthasya, atastAn viziSTadezakAlapAtreSUdyojayAmaH sannAhayAma ityarthaH // iti zrImatprakAzatIrthabhagavatpUjyapAdaziSyeNa govindAmRtabhagavatA kRte nATakAbharaNe prathamo'H // deg. natvAdaya' kha.pAThaH. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dvitiiyo'ngkH| (tataH pravizati dambhaH) dambhaH-AdiSTo'smi mahArAjamahAmohena / yathA-- vatsa ! dambha ! pratijJAtaM sAmAtyena vivekena prabodhodayAya / preSitAzca teSu teSu tIrtheSu zamadamAdayaH / sa cAyamasmAkamupasthitaH kulakSayo bhavadbhiraghahitaiH pratikartavyaH / tatra pR. thivyAM paramaM muktikSetra vArANasI nAma nagarI / tad bhavAMstatra gatvA caturNAmapyAzramANAM niHzreyasavighnAya prayatatAmiti / tadidAnI vazIkRtabhUyiSThA mayA vArANasI / saMpAditazca svAmino yathAnirdiSTa aadeshH| tathAhi madadhiSThitairidAnIm - "pratyakSanetRcarito binduvyAptipuraskRtaH / ako nAnAprakArArthaH saMvidhAnasamAzrayaH // " evaM tAvanmahAmohaMsArasaGgrahasArAGkurarUpakandarpado darzitaH / pUrva prasanAcca kodAcitkatvena vivekasyApi sadbhAvapradarzanenAvidyAvilasitabhedaprapaJcasya samyagjJAnanirasyatvaM cAtItAGkAvasAne pradarzitam / samprati tu sakalapuruSArthasAdhanatayA vivekAdyAzrayaNameva zreyorthibhiH karaNIyamiti darzayitumatyantopaheyarUpamahAmohAdivisphUrjitameva sphorayati - tataH pravizatItyAdinA / tatrApi kiJcidavivekavazAt puNyakriyAsu pravartamAnasya puNyavirodhI dambha iti tatpravezamevAha tAvad -dambha ityAdinA / sa punarAtmagatameva mohAdezamAlocitavAnityAha- AdiSTa iti / tadeva darzayati- yatheti / asmanmUlonmUlanAya kila pratijJAtaM vivekenetyuktam / nanu na pratijJAmAtrAt sAdhyasiddhirityAzaGkayAha - preSitAveti / avahitari ti / kacit koNe kazcidapi zAntyAdyAliGgito yathA na rameta, tathA yatanIyamityarthaH / niHzreyasavighnAya yalo nAma tatra tatra dambhAdibhirAkrAntatvam / dambhagrahagRhItAzcena puruSAryayogyA bhavantIti 1. 'hasaMgraha' ka. pAThaH. 2. 'kAci' ga. pAThaH. 3. 'prAdarzi / sa' ka. pAu: Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 prabodhacandrodaye savyAkhye vezyAvazmasu zIdhugandhilalanAvaktrAsavAmoditai. nItvA nirbharamanmathotsavarasairunnidracandrAH kSapAH / sarvajJA iti dIkSitA iti cirAt prAptAgnihotrA iti brahmajJA iti tApasA iti divAdhUtairjagad vaJcyate // 1 // (vilokya) ko'pyayaM pAntho bhAgIrathImuttIrya sAmpratamita evAbhivartate / yathAcAyaM jvalannivAbhimAnena grasanniva jagatrayIm / bharsayanniva vAgjAlaiH prajJayopahasanniva // 2 // tathA tarkayAmi nUnamayaM dakSiNArADhApradezAdAgataH / tadasmAdAryasyAhaGkArasya vRttAntamavagacchAmi / (iti prikraamti|) bhAvaH / vazIkRtabhUyiSTheti / bAhulyena madadhInA eva kSe urtina ityarthaH / na kevalame.deva, zatravazca paribhUtA ityAha - - sampAditaH / / nitarAM bharo nirbharaH : divAdhUrtAH ghasramalimlucAH // 1 // evaM dambhabAhalyaM pradAhaGkAragarimANaM darzayannAha - ko'dhyayamiti / yenaM prakAreNAyamahaGkAra eva syAt tathAprakAraM pradarzayannahaGkArasvarUpaM saMgRhNAti ... yathA cAyamiti / abhimAnena kulInatvAdinimittena / asan bhakSayan / trayANAM lokAnAM samAhAro jgtryii| tadetadahamevetyabhimAna ityarthaH / bharlsayannadhikSipan / vAgjAlaiH pragalbhoktibhiH / prajJayA AzugrahaNasAmarthalakSaNayA // 2 // dakSiNArADhA khala samagrAhaGkAranivezasthAnam / tasmAdAgata ivAyaM lakSyate / tadAryavRttAntamenaM pRcchAmIti manvAno brUte - tathA tarkayAmIti / 1. 'na kena pra' ga, pATha:. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH / (tataH pravizatyahakAro yathAnirdiSTaH / ) ahaGkAraH - aho mUrkhabahulaM jagat / tathAhi -- naivAzrAvi gurormataM na viditaM ko pArilaM darzanaM tattvajJAnamaho na zAlikagirI vAcaspateH kA kthaa| sUktaM nApi mahodadheradhigataM mAhAvatI nekSitA sUkSmA vastuvicAraNA nRpazubhiH svasthaiH kathaM sthIyate // 3 // - (vilokya) ete tAvadarthAvadhAraNavidhurAH svAdhyAyAdhyayanamAtraniratA vedaviplAvakA eva / (punaranyato gatvA) ete ca bhikSAmAtraM gRhItayativratA muNDitamuNDAH paNDitammanyA vedAntazAstraM vyAkulayanti / (vihasya) dambhAhaGkArayoravinAbhAvAd dambhapravezAnantaramahaGkAraH pravartata ityAha-tata iti / - jvalannivetyAdinA saMgRhItamahaGkArasvarUpaM prapaJcayati- aho mUkhaMbahulaM jagaditi / gurormataM prAbhAkaram / kImArilaM bhaTTAcAryapraNItam / zAlikanAthasya prAbhAkaraziSyasya vAcAM tattvaM taatpryprtipaadym| vaacsptegiraamitynussaaH| sUktaM suSTha bhASitaM mahodadheH pUrvakANDopayogigranthakartuH / mAhAvratI jaranmImAMsA / athavA bhadradIpapratiSThIdiprajApativratavizeSANAM samAhAro maahaavrtii| athavA mahAvrataM nAma zaivAgamabhedaH / tatreritA mAhAvratI / nekSitA / sukSmA mandA / nAstyevetyarthaH / vastuvicAraNA paramArthatattvacintA / nRpazubhiH nRzabdavAcyapazubhiH / svasthaiH kRtArthamAtmAnaM manyamAnairityarthaH // 3 // ___ evaM tAvadahakAragarvitAnAM sajjanAvadhIraNA pApiSThatamA bhavatIti sAmAnyena pradaryedAnI pratyekaM zAstraiH saha sannindAprakArameva darzayati - ete tAvadityAdinA / vedaviplAvakA vedavidUSakAH / bhikSAmAtramiti / bhikSArthamiti yAvat / vyAkulayanti / IdRgasyArtha iti nirNetumasamarthA vyAlolayantItyarthaH / 1. 'zayita' kha. pAThaH. 2. 'ThAprabhRtitra', 3. 'sajjanani' ka. pATha:. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye prtykssaadiprmaasiddhviruddhaarthaabhidhaayinH| .. vedAntA yadi zAstrANi bauddhaiH kimaparAdhyate // 4 // tadetadvAGmAtrazravaNamapi gurutaraduritodayAya / punaranyato gatvA) ete ca zaivapAzupatAdayo durabhyastAkSapAdamatAH pazavaH pASaNDAH / amISAM sambhASaNAdapi narA narakaM yAnti / tadete darzanapathAd dUrataH pariharaNIyAH / (punaranyato gatvA) ete tridaNDavyapadezajIvino dvaitAdvaitamArgaparibhraSTA eva / (punaranyato gatvA) ete cagaGgAtIrataraGgazItalazilAvinyastabhAsvabRsI saMviSTAH kuzamuSTimaNDitamahAdaNDAH karaNDojjvalAH / paryAyagrathitAkSasUtravalayapratyekabIjagrahavyagrAgrAGgulayo haranti dhaninAM vittAnyaho daambhikaaH||5|| (anyato gatvA vilokya) aye! kasyaitad dvAropAntanikhAtAtiprAMzuvaMzakANDatANDavitadhautasitasUkSmAmbarasahasramitastato pratyakSAdipramANasiddhArthaviruddhAbhidhAnazIlAH nigamAntA yadi zAstrANi, tarhi zUnyaM jagaditi vadadbhiH tAthAgataiH kimaniSTamanuSThIyate / virodhasyobhayatrAvizeSAditi bhAvaH // 4 // durabhyAso duSTAbhyAsaH / akSapAdamataM naiyAyikaM darzanam / apravINatayAbhya(saM? staM) manyAH durlalitAH / dvaitAdvaitamArgaparibhraSTA iti / bhedAbhedavAditvAnnaikatrApi sthitiM labhanta ityrthH| bRsI viSTaram / karaNDaH puSpapuTikA / paryAyeNa krameNa / athitaM protam / akSasUtraM rudrAkSamAlA / bIjagrahavyatratA nAma satvaramagrAGgulipracAlanam // 5 // 1. 'dAtivadana' ka. pAThaH Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH / vinyastakRSNAjinadRSadupalasamiccaSAlolUkhalamusalamanavaratahutAjyagandhidhUmazyAmalitagaganamaNDalamamarasarito nAtidUre vibhAtyAzramamaNDalam / nUnamidaM kasyApi gRhamadhino gRhaM bhaviSyati / bhavatu / yuktamasmAkamatipavitrametad dvitradivasanivAsasthAnam / (pravezaM nATayati) / (vilokya ca) aye. mRdvindulAJchitalalATabhujodaroraH kaNThoSThapRSThacibukorukapolajAnuH / cUDApakarNakaTipANivirAjamAna darbhAGkuraH sphurati mUrta ivaiSa dambhaH // 6 // bhavatUpasAmyenam / (upasRtya) kalyANaM bhavatu bhavatAm / (dambho hukAreNa vArayati / ) (pravizya vaTuH) vaTuH - (sasaMbhramam ) brahman! dUrata eva sthIyatAm / yataH pAdau prakSAlya etadAzramapadaM praveSTavyam / ahaGkAraH - (sakrodham ) AH pApa! turuSkadezaM prAptAH smH| yatra zrotriyAnatithInAsanapAdyAdibhirapi gRhiNo nopatiSThante / mRdvinduriti / bhAgIrathIsaraHparisaramRdulamRtsnAtilakitalalATAdhu. kasthAna ityarthaH / cUDAgraM zikhA / darbhAGkura. kuzabhAraH / mUrta iveti / svayaM dambha evetyarthaH // 6 // __ maunavyAjavyagreNAsahamAnenAyaM huGkAraH prayukta ityavagacchan vAcA vArayan vaTurAha --brahmanniti / sArvatrikatvAd dAmbhikatvasyAtithyakRdaMgresaratvabhaGgabhayAddhastenAha1. 'I' ka. ga. pAThaH 2. 'tA' ga, pAThaH, Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye dambhaH -(hastasaMjJayA samAzvAsayati / ) vaTuH- evamArAdhyapAdA AjJApayanti / dUradezAdAgatasyAryasya kulazIlAdikaM na samyagasmAbhirviditam / ahaGkAraH-AH kathamasmAkamapi kulazIlAdikami. dAnI parIkSitavyam / zrUyatAM - gauDaM rASTramanuttamaM nirupamA tatrApi rADhApurI __ bhUrizreSThikanAma dhAma paramaM tatrottamo naH pitA / tatputrAzca mahAkulA na viditAH kasyAtra teSAmapi prajJAzIlavivekadhairyavinayAcArairahaM cottamaH // 7 // hastasaMjJayeti / hastacAlanAkUtamAvedayannAha vaTuH- evamiti / kathamityAderayaM bhAvaH-bhAsvadbhAnuprabhAvat prasiddhaprabhAvAnAmasmAkamapItyabhimAnavatAM bhAva iti / nanu jJAtameva jijJAsitaM tvayA, bhavatu tathApi vadAmItyabhiprAyeNAha - zrUyatAmiti / rAjyamadhikRtya parIkSyamANe tAvanmatprabhAvasyopamA nAstItyAha - gauDamiti / dyumaNDalaparimaNDanAkhaNDamArtANDamaNDalavadakhaNDabhUmaNDalaparimaNDanaM hi gauDamiti bhAvaH / nirupameti dakSiNArADheti vivakSitA / dhAma gRham / kimu vaktavyaM matprabhAvasya mAhAtmyamiti darzayatuM kaimutika nyAyana pitrAdyautkRSTayaM darzayannAha --- tamottama iti / prajJA prakRSTajJAnasampattiH / zIla savRttam / uktaJca -- "akrodhaH sarvabhUteSu karmaNA manasA girA / anugrahazva jJAnaM ca zIlametad vidurbudhAH // " iti / kartavyAkartavyaviSayavibhAgavijJAnaM vivekaH |dhairymvissaadH / vinayo gurvAdiSu ca prazrayaH / AcAro nityAdyanuSThAnam / etairjagati mattulyo nAstItyarthaH // 7 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'haH / (dambho vaTuM pazyati) vaTuH -- (tAmraghaTIM gRhItvA) brahman ! pAdazaucaM vidhIyatAm / ahaGkAraH-bhavatu / ko'tra virodhaH / evaM kriyate (tathA kRtvopasarpati / ) ___ (dambhaH dantAn pIDayitvA vaTuM pazyati / ) vaTuH-dUre tAvat sthIyatAm / vAtAhatAH pravedakaNikAH prasaranti / ahaGkAraH- aho, apUrvamidaM brAhmaNyam / vaTuH-brahman ! evametat / tathAhi - aspRSTacaraNA hyasya cUDAmaNimarIcibhiH / nIrAjayanti bhUpAlAH pAdapIThAntabhUtalam // 8 // ahaGkAraH- (svagatam) aye, dambhagrAhyo'yaM dezaH / (prakAzam bhavatu / asminnAsane upvishaami| (tathA krtumicchti|) vaTuH-maivam / nArAdhyapAdAnAmanyairAsanamAkramyate / ahaGkAraH- AH pApa! asmAbhirapi dakSiNarADhApradezaprasiddhavizuddhibhirnAkramaNIyamidamAsanam / zRNu re mUrkha! nAsmAkaM jananI tathojjvalakulA sacchrotriyANAM puna yUMDhA kAcana kanyakA khalu mayA tenAsmi tAtAdhikaH / tayaM na bahiSkArya ityArAdhyapAdanirIkSitAbhiprAya iti manvAno vaTurAha-brahman! pAdazaucamiti / dantAn pIDayitvA kaTakaTAyitAn kRtvA / apUrvamidaM brAhmaNyamiti chalenApahAsaH kRtH| nIrAjayanti abhidyotayanti // 8 // syAlako bhaaryaashodrH| tasya svastrIyasya dayitA mithyAmi zasta Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 prabodhacandrodaye savyAkhye asmatsyAlakabhAgineyadayitA mithyAbhizastA tata statsamparkavazAnmayA svagRhiNI preyasyapi projjhitA // 9 // dambhaH-brahman ! yadyapyevaM, tathApyaviditAsmavRttAnto bhavAn / tathAhi - sadanamupagato'haM pUrvamambhojayoneH sapadi munibhiruccairAsaneSUjjhiteSu / sazapathamanunIya brahmaNA gomayAmbha: parimRjitanijorAvAzu saMvezito'smi // 10 // ahaGkAraH - (svagatam) aho, dAmbhikasya brAhmaNasyAtyuktiH / (vicintya) athavA dambhasyaiva / bhavatvevaM tAvat / (prakAzam ) AH kimevaM garvAyase / (sakrodham / ) are ka iva vAsavaH kathaya ko nu padmodbhavo vada prabhavabhUmayo jagati kA RSINAmapi / vidyamAnaM (1) na bhavatItyarthaH / tasyAM praNayAbhAvAditi na zaGkanIyamityA. ha-preyasyapIti / tatsambandhanimittapratyavAyabhayAdeva kevalamiti bhAvaH / projjhitA prakarSaNa ujjhitA // 9 // sazapathamiti / itaHpUrvamayamanyairnAkAnta ityevaMpratyayena saha sakadAsituM yogyamiti yAJApUrvamupavezita ityarthaH // 10 // nAsmAkaM jananItyatra mAtRvaMzAd vaizAradyamamANi, taddambhena tathA svIkRtaM prAyeNetyAzaGkaya indrAdinindayAtmAnamatizAyayati-(are) ka ive. tyAdinA / ahalyAbhigamanAd bAlizaH so'pItyarthaH : ko nviti / duhitRgamanAdinA so'pi tathAvidha ityarthaH / prabhavabhUmaya utpattisthAnAni RSINAM vyAsAdInAM yojanagandhyAdaya evetyarthaH / tava vA punaH ko'tizaya iti 1. 'zavai' kha. ga. pAThaH, Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'yaH / avehi tapaso balaM mama purandarANAM zataM __zataM ca parameSThinAM patatu vA munInAM zatam // 11 // dambhaH- (vilokya sAnandam / ) aye! AryaH pitAmaho'smAkamahaGkAraH / Arya! dambho lobhAtmajo'bhivAdaye / ahaGkAraH - vatsa! AyuSmAn bhava / bAlaH khalvasi, mayA dvAparAnte dRSTaH / samprati cirakAlaviprakarSAd vArdhakyagrastatayA ca na samyak pratyabhijAnAmi / atha tvatkumArasyAnRtasya kuzalam / dambhaH -atha kim ! so'pyatraiva mahAmohasyAjJayA vatate / nahi tena vinA muhUrtamapyahaM prabhavAmi / ahaGkAraH - atha tava mAtApitarau tRSNAlobhAvapi kuzalau / dambhaH - tAvapi rAjJo mahAmohasyAjJayAtraiva vartete / tau vinA kSaNamapi na tiSThAmi : AryamitraiH punaH kena prayojanenAtra prasAdaH kRtH| tatrAha - avehIti / ayamarthaH - samprati purandarAdibhirihAgantavyamiti cenmama manISA jAgati, tarhi satvarameva tridivAdihAgacchantIti // 11 // dvAparAntaH kaliyuga ityarthaH / (cirakAlaviprakarSAt ) kRtayugAdikAlaviprakarSAt (2) / anRtasya mithyAbhASiNaH / . nahi tena vineti / ayamarthaH ---- avidyamAnasya vidyamAnavatprakaTIkAro hi dambhaH / sa cAnRtAvinAbhUta iti sAhacaryamiti / tRSNA kadAcidapyanalambuddhiH / lobhaH sarvataH samAditsA, svadrayatyAgAsahiSNutA vaa| sAttvikAhaGkArazaGkayA pRcchati- AryamitraiH punarityAdinA / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 prabodhacandrodaye savyAkhye __ ahaGkAraH - vatsa ! mayA mahAmohasya vivekasakAzAdatyAhitaM zrutam / tena tadvRttAntaM pratyetumAgato'smi / dambhaH - tarhi svAgatamevAryasya / yato mahArAjasyApIndralokAdatrAgamanaM zrUyate / asti ca kiMvadantI yaddevena vArANasI rAjadhAnI vastuM nirUpiteti / / __ ahaGkAraH - kiM punarvArANasyAM sarvAtmanA mohasyAvasthAnakAraNamiti / dambhaH - Arya! nanu vivekoparodha eva / tathAhi - vidyAprabodhodayajanmabhUmi vArANasI brahmapurI duratyayA / asau kulocchedavidhi cikitsu nirvastumacchati nityameva // 12 // atyAhitamatikrama, bhayasthAnamiti yaavt| so'yamasmadanukUla evAhakAra iti manbAna Aha -nIti / svAgatamityuktaM, tatra hetumAha -- yata iti / indralokasya bhogabhUmitvAt tatra vizeSeNa mohabAhulyaM, na tatra vivekAvakAza ityarthaH / kimiti tarhi ihAgamanamiti, tatrAha - yaddevaneti / vivekAduparodhaH upadravaH / athavA vivekamuparoddham / uparodhameva darzayati-tathAhIti / vidyA vedAntavijJAnam / uktaJca "jJAnaM vedAntavijJAnamajJAnamitaranmune ! / " iti / prabodhaH svAparokSyam / tayorudayo vyaktistasyA janmabhUmirutpattisthAnam / brahmaNo'bhivyaJjakatvAd brahmapurI / duHkhenAtyayo'tikramaNaM yasyAH tA tathA / niratyayeti vA pAThAntaram / nirapAyetyarthaH / yasmAdevaM vArANayato'trAsmatkulasyocchedanasya vidhiniSpAdanaM, taMt cikitsuH pratikartumecchan ihaiva vastumicchatyasau mahAmoha ityarthaH // 12 // Huz.. cikIrSa pra' kha ga vidhima' ghapA. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitiiyo'H| ahaGkAraH- (sabhayam ) yadyevamazakyapratakiAra evAyamarthaH / yataH paramamaviduSAM padaM narANAM puravijayI karuNAvidheyacetAH / kathayati bhagavAnihAntakAle bhavabhayakAtaratArakaM prabodham // 13 // dambhaH -- satyametata / tathApi naitat kAmakrodhAbhibhUtAnAM sambhAvyate / tathAyudAharanti tairthikAH yasya hastau ca pAdau ca manazcaiva susaMyatam / vidyA tapazca kIrtizca sa tIrthaphalamaznute // 14 // puravijayI tripurhntaa| kintu so'pi svatantro na bhavatItyAhakaruNeti / bhavasAgaraparibhramaNaparikhedaparidUyamAnaprANinivahAnirIkSaNasaJjAtabahalatarakaruNAvidheyaM pravartanIyaM ceto yasya sa tathA / atastayA preritaH kathayatyupadizati / prabodhaM pratyagabrahmaNorekatvavijJAnam / taM vizinaSTi - bhaveti / bhavaH saMsAraH sa eva duHkharUpatvAd bhayaM tena kAtaratA viSAdaH taM tArayatIti tathoktam / narANAmityupalakSaNam / sarveSAmapyavimuktakSetravartinAmananyazaraNAnAM kathayatyevaM bhagavAn bhavAnIpatirantakAla ityarthaH // 13 // evamapi na bhetavyamityAha - satyamiti / hastAdisaMyatiraniSTAkaraNam / vidyA zAstrArthajJAnam / tapo vihitAnuSThAnam / kIrtiH puNyanimitA khyAtiH / tIrthaphalaM puNyaphalam // 14 // 1. NinirI' ga. : .. 'NayA pra' ka. kha. pAra:. 3. 'va karuNAmUrtiranta' ka. pATha:. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 prabodhacandrodaye savyAkhye (nepathye) bho bhoH paurAH ! eSa khalu samprApto devo mahAmohaH / tena, niSyandaizcandanAnAM sphaTikamaNizilAvedikAH saMskriyantAM mucyantAM yantramArgAH pracaratu parito vAridhArA gRheSu ! ucchrIyantAM samantAt sphuradurumagyaH zreNayastoraNAnAM dhUyantAM saudhamUrdhasvamarapatidhanurdhAmacitrAH patAkAH [ // 15 // dambhaH- Arya ! pratyAsanno'yaM mahArAjaH / tatpratyudgamanena sambhAvyatAmAryeNa / 1 les ahaGkAraH evaM bhavatu / (niSkAntau / ) it (viSkambhakaH ) (tataH pravizati mahAmoho vibhavatazca parivAraH / ) mahAmohaH - (vihasya) aho, niraGkuzA jaDadhiyaH / AtmAsti dehAd vyatiriktamUrti rbhoktA sa lokAntaritaH phalAnAm / A'hvoyamAkAzataroH prasUnAt prathIyasaH, svAduphalaprasUtau // 16 // yantramArgAH salilaniSyandapraNAlyaH / / 15 / / . ... bhiH vibhavataH karinaraturagAdivibhavaiH kAmakrodhaparivAraizca parivRta ityarthaH / niraGkuzAH- avivicyanizcitArthA ityarthaH / i tadeva darzayati - AtmAstIti / AtmA nAma dehAd vyatiriktaH kazcidasti / sa cAsmin zarIre karmANi kRtvA lokAntaraM prApya dehAntareNehakRtasyAzutaravinAzinaH karmaNaH phalaM bhoktetyetanmanorathamAtram, asmatpratyacagamyaM na bhavatItyarthaH / pratyakSAyogyasya vastuno'nupapattAvudAharaNamAha - Azeti // 16 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitiiyo'H| idaM ca, svakalpanAvinirmitapadArthAvaSTambhena jagadeva durvidgdhairvnycyte| tathAhi - yannAstyeva tadasti vastviti mRSA jalpagirevAstikai__ cAlairbahubhistu satyavacaso nindyAH kRtA naastikaaH| haho pazyata tattvato yadi punaricchannAdito vahmaNo dRSTaH kiM pariNAmarUSitaciterjIvaH pRthak tairapi // 17 // apica na kevalaM jagat , Atmaiva tAvadIbhirvaJcyate / tathAhi - tulyatve vapuSAM mukhAdyavayavairvarNakramaH kIdRzo yoSeyaM vasu vA parasya tadamuM bhedaM na vidmo vayam / idaM ca / aparaM mauvyamiti zeSaH / tadeva darzayati-tathAhIti / yad dehAdivyatiriktAtmavastu kAlatraye'pi na darIdRzyate, tad vastu astIti jalpantaH pralApinaH AstikAH aprAmANikArthabhASiNo'pi bahumatA ityarthaH / vayaM tu sarvasampratipannapratyakSAdisiddhayathAbhUtArthavAdino'pi gardAH vAcAlaibahubhASibhiH / haho aho AzcaryamityarthaH / nanu zAstrArthabhASitvAt teSAM na kevalaM vAcAlateti cet tatrAha - tattvata iti / paramArthataH khaNDitAd dehAt / tameva vizinaSTi - pariNAmeti / pariNAmena bhUtAnAM saMyogavizeSeNa rUSitA vAsitA citiH caitanyaM yasmin zarIre tat tathA / tasmAt pRthagiti / ayaM bhAvaH - ahamAtmeti sAmAnAdhikaraNyadarzanAd dehasya mamapratyayasya tvaupacArikatvAnmRtazarIre ca vikasitacaitanyAbhAvenAprasaGgAt tAmbUlapUgakarpUrAdInAM yogyapariNAmasaMyogAbhivyaktamadazaktivat pRthivyaptejovAyulakSaNabhUtacatuSTayapariNAmavAsitacitideha evAtmA / natu tadvayatirekeNa pAdAdikezAntaM tilazaH zakalIkRtya vilokyamAne'smadindriyagamyaM vastvastIti // 17 // ____ AtmavaJcanameva darzayati - tulyatva iti / vAzandAna kavalamavayavasAmyameva, sambhogAyapi samAnamityarthaH / kArya kartavyam kAryamakartavya Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 prabodhacandrodaye savyAkhye hiMsAyAmathavA yatheSTagamane strINAM parasvagraha kAryAkAryakathAM tathApi yadamI niSpauruSAH kurvte||18|| (vicintya sazlAgham) sarvathA lokAyatameva zAstram / yatra pratyakSameva pramANaM, pRthivyaptejovAyavastattvAni, arthakAmau puruSArthoM, bhUtAnyeva cetayante, nAsti paralokaH, mRtyurevApavargaH / tadetadasmadabhiprAyAnubandhinA vAcaspatinA praNIya cArvAkAya samarpitam / tena ca ziSyopaziSyadvAreNAsmilloke bahulIkRtaM tantram / (tataH pravizati cArvAkaH ziSyazca / ) cArvAkaH- vatsa ! jAnAsi daNDanItireva vidyA / atraiva vArtAntarbhavati / dhUrtapralApastrayI / svargotpAdakatvena vizeSAbhAvAt / miti kathAM kurvate / vidhipratiSedhavibhAgaM kalpayantItyarthaH / tatra hetumAha -niSpauruSA iti / puruSasya bhAvaH pauruSamaparAdhInatvaM tadrahitA nippauruSAH / nirvIryA iti yAvat // 18 // sarvatheti / itarazAstrANAM nairarthakyamityarthaH / bhUtAnyevatyevakAraNa bhUtapariNAmaprakAzitacidvayatirekeNAnyazcetano vyAvaya'te / adhunA lokAyatatantrasya sampradAyasiddhatAmAha - tadetaditi / vAcaspatinA bRhsptinaa| __ evaM tAvad rAjJi mahAmohe lobhAdibhiH saha kathAM kathayati sati cArvAkaH samAgata ityAha-tata iti / __ daNDanItiH arthopArjanopAyaprakriyA / vArtA kRSyAdilakSaNA jIvikA / nanvanyApi vedalakSaNA vidyA vidyata ityAzaGkayAha-dhUrtapralApa iti / "trayo vedasya kartAro munibhnnddnishaacraaH|" iti vacanAd dhUrtAnAM svArthaparANAM sakhalpitaM vedo natu prAmA1. 'ti / anyAdhInAH nirvI ka. kha. pATha Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitiiyomH| pazya svargaH kartRkriyAdravyavinAze yadi yajvanAm / tato dAvAmidagdhAnAM phalaM syAd bhUri bhUruhAm // 19 // apica / mRtAnAmapi jantUnAM zrAddhaM cet tRptikAraNam / nirvANasya pradIpasya snehaH saMvardhayecchikhAm // 20 // ziSyaH - (ka) AcALia! jai eso evva puLuattho jaM khajjae pijjae a, tA kitti edehiM tithiehiM saMsALasokkhaM pakihAlia appA ghoLake.hiM paLAa-sAMtavaNasahakALAsaNappahudihiM duHkhehiM khavijjadi / (ka) AcArya ! yatheSa eva puruSArtho yat khAdyate pIyate ca, tat kimityete. stIthikaiH saMsArasaukhyaM parihRtyAtmA ghoraghoraiH parAka-sAntapana-SaSThakAlAzanaprabhRtibhirduHkhaiH kSapyate / - Nika ityarthaH / tadeva draDhayati-pazyeti / dagdhAnAM bhasitabhAvaM bhajatAM bhUruhAM vRkSANAM tAvat phalaM nopalabhyate / dRSTAnusAreNAdRSTakalpanA prabhavati yasmAt, ataH 'svargakAmo yajeteti vAkyaM yAgakartavyatAvyAjena dakSiNAdidvArA dhanagrahaNAya gItamiti bhAvaH // 19 // tatrApi yuktyantaramAha- apicetyAdinA / nirvANasya vinaSTasya // 20 // ziSyaH / AcArya ! yadyeSa eva puruSArtho yat khAdyate pIyate ca, tat kimityetaistIthikaiH saMsArasaukhyaM parihatyAtmA ghoraporaiH parAkasAntapanaSaSThakAlAzanaprabhRtimiduHkhaiH kSapyate / tIthikaiH zAstrakAraiH / parAko mAsopa " vAla maaraa|' ka. sa. pATa.. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAlye ___ cArvAkaH - dhUrtapraNItAgamapratAritAnAM mUrkhANAmAzAmodakairevayaM tRptiH / prazya pazya - kvAliGgana bhujanipIDitabAhumUla bhnonntstnmnohrmaaytaakssyaaH| bhikSopavAsaniyamArkamarIcidAhai .. hopazoSaNavidhiH kudhiyAM kva caikaH // 21 // ziSyaH - (ka) AcALia! evaM khu titthiA AThabanti - duHkhamissidaM saMsALasokkhaM paLihavANijjatti / cArvAkaH- (vihasya) AH, durbuddhivilAsitamidaM narapazanAm / tyAjyaM sukhaM viSayasaGgamajanma puMsAM duHkhopasRSTamiti mUrkhavicAraNeSA (ka) AcArya! evaM khalu tIrthakA Alapanti - duHkhamizritaM saMsArasaulyaM pariharaNIyamiti / vAsaH / sAntapanaM nAma saptarAtropalakSaNakRcchravizeSaH / tArtIye'hani naktamuktiH SaSThakAlAzanam / prabhRtizabdena kRcchrAdayo gRhyante / pratAritAnAM vaJcitAnAm / mUrkhANAM svaprayojanAnabhijJAnAm / kvAliGganaM kva vA bhikSopavAsAdayaH ityajagajAntaramityarthaH / / AcArya! evaM khalu tIthikA Alapanti - duHkhamizritaM saMsAra saukhyaM pariharaNIyamiti / zAstravidbhiramihitatvAt tadapi zraddheyameva nnvityaashyH| svaparaprayojanAnabhijJAH pazavaH / pazutvameva darzayati - tyAjyamityAdi / mUrkhANAM pAnA kicAraNA cintA, nirUpaNeti yAvat // 22 // 1. 'revamabhi' gha. pATaH. - - - - - - - - - - - - - Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitiiyo'H| - brIhIna jihAsati sitottamataNDulAvyAn ___ ko nAma bhostuSakaNopahitAn hitArthI // 22 // mahAmohaH - aye cireNa khalu pramANavanti vacanAni karNasukhamupajanayanti / (vilokya sAnandam ) hanta priyasuhanme caarvaakH| cArvAkaH-(vilokya) eSa mahArAjamahAmohaH / upasami / (upasRtya) jayatu jayatu mahArAjaH / eSa cArvAkaH praNamati / mahAmohaH-cArvAka ! svAgataM te / ihopavizyatAm / cArvAkaH-(upavizya) deva ! kalerasAvaSTAGgapAtaH praNAmaH / mahAmohaH -atha kalebhadramavyAhatam / cArvAkaH-devaprasAdena kalerbhadram / nirvartitakartavyazeSazca devapAdamUlaM draSTunicchati / yataH-- AjJAmavApya mahatIM dviSatAM nikhAtA___nirvatya tAM sapadi labdhamukhaprasAdaH / uccaiHpramodamanumoditadarzanaH san dhanyo namasyati padAmburuhaM prabhUNAm / / 23 / / evaM cArvAkabhASitajanitasantoSaH svagatamevAha mahAmohaH - aye iti / mana baSya nAma - "padayAmaya ca jAnumyAM bAhubhyAmurasA shaa| manasA vacasA caiva zirasASTAGgamIritam // " ti.| tarhi kimiti satvaramiha nAyAtIti cet tatrAha-nivartita kartavyazeSaveti / labdhamukhaprasAdaH prAptasvAmisatkAraH / unakaiHpramodaM yathA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 prabodhacandrodaye savyAkhye mahAmoha: :- atha tatra kiyat sampannam / cArvAkaH - deva ! - vyatItavedArthapathaH prathIyasIM yatheSTaceSTAM gamito mahAjanaH / tadatra heturna kalirna cApyahaM prabhuprasAdo hi tanoti pauruSam // 24 // tatrauttarAH pathikAH pAzcAtyAzca trayImeva tyAjitAH / zamadamAdInAM kaiva kathA | anyatrApi prAyazo jIvikAmAtraphalaiva trayI / yathAhAcAryaH agnihotraM trayo vedAstriiNDaM bhasmaguNThanam | buddhipauru ra hInAnAM jItriketi bRhaspatiH // 25 // bhavati tathA anumoditaM sampAditaM darzanaM yas sa tayA / paripAlitasvAmizAsanaH khalu dhanyo dhanAI ityarthaH || 23 || vyatIto vyatikrAnto vedArthayoH panthAH, vedasyAdhyayanapratra canAdimArgaH arthasya tu tattvAlo canarUpaH, sa parityakto yena mahAjanena sa tathA / kathametadaprayatnena sAdhitamiti cet tatrAha - prabhuprasAda iti / prAptasvAmiprasAdena na kimapi duSkaramityarthaH // 24 // auttarAH pathikAH kAzmIrAdidezajAH barbarAdayaH / pAzcAtyAzca sindhvAdidezajAH turuSkAdayaH / trayImevetyevakAreNa na kevalaM vedaparityAga eva pASaNDAgamasvIkArazceti darzayati / (buddhi pauruSahInAnAM) buddhihInAnAM pauruSahInAnAM ca / buddhihInatA nAma parasvApaharaNAdazavanayajJatA / pauruSahInatA tu bAhutralAbhAvaH // 25 // 1. 'ra; kRtayo' la. gha. pAThaH. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'H / tena kurukSetrAdiSu tIrtheSu tAvad devena svapne'pi vidyAprabodhodayo nAzaGkanIyaH / mahAmohaH- sAdhu sampAditam / mahat khalu tat tIrtha nya kRtam / cArvAkaH-deva! anyacca vijJApyamasti / mahAmohaH-kiM tt| cArvAkaH-asti viSNubhaktirnAma mahAprabhAvA yoginii| sA tu kalinA yadyapi viralapracArA kRtA, tathApi tadanugR. hItAn vayamAlokayitumapi na prabhavAmaH / tadatra devenAvadhAtavyamiti / mahAmohaH - (sabhayamAtmagatam) AH prasiddhamahAprabhAvA mA yoginI / svabhAvAd vidveSiNI cAsmAkaM duruccher3A sA / (prakAzam) bhadra! alananayA shngkyaa| kAmakovAdiSu prati. pakSeSu kutreyamudeSyati / tathApi laghIyasyapi ripau nAnavahitena jigISuNA bhavitavyam / yataH svapne'pIti / teSu tamaso nibiDabhAvAdityarthaH / tIrtha vedasiddhAntaH / naitAvatA santoSaH kArya ityAha - anyaditi / viralapracArA kAcitkapracArA / nanvavidyamAnakalpA tarhi sA, tayA kA kSatirasmAkamiti tatrAha--tadanugRhItAniti / taIzakyapratIkArA satyAha-sabhayamiti / Atmanera prazvAsayati-balamiti / tathApi - "uttiSThamAnastu paro nopekSyaH pathyamicchatA / samau hi ziSTairAmAtau vaya'ntAvAmayaH sa ca // " Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye vipAkadAruNo sajJAM ripuralpo'pyaruntudaH / udvejayati sUkSmo'pi caraNaM kaNTakAGkaraH // 26 // (nepathyAbhimukhamavalokya) ko'tra bhoH!| (pravizya dauvArikaH / ) dauvArikaH - jayatu jayatu / AjJApayatu devaH / mahAmohaH-bho! astsngg!| AdizyantAM kAmakrodha. lobhamadamAtsaryAdayo yathA yoginI viSNubhaktirbhavatirevAvahitaibihantavyeti / dovArikaH-yadAjJApayati devaH / (iti niSkrAntaH / / (tataH pravizati patrahastaH puruSaH / ) . ... puruSaH-(ka) ahake ukaLadesAdo Aavomi / tattha sA. aLatILasaNNibeme pulisosamasaggidaM devadAaSaNam / tassi (ka) ahamutkaladezAdAgato'smi / tatra sAgaratIrasanniveze puruSotamaiti nyAyAt dRDhatarapRSThAlaH zaGkitabya eva ripurityAha-tathApIti / aruMrnAma kSataM tat tudatItyaruntudo marmasTagiti yAvat // 26 // adhunA sarvasvaitasya durvyasanasya mUlaM viSNubhaktiriti manvAnastadanuye batanIyamiti nizvityAha-ko'treti / evaM tAvanmahAmohasamAjJayA viziSThadezakSetrAmamAdiSu viSNubhaktipraticikIrSayA lobhAdayo vyavasthitA ityabhyavAyi / adhunA tattAnto niveyate-tata iti / patrahasto vArtAharaH / / .. ahamutkaladesAdAgato'smi / taba sAgaratIrasatideze puruSottama 1. te tu' pa. pAThA. 1. garI paramAgehi-ma' : pAThaH, Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'H / / 63 madamANehiM bhaTTakehiM mahALA asabhAsaM pesidani / (vilepa esA vALANasI / edaM LAauLam / jAvappAsAmi / (pravizya) eso bhaTTako cavvAkeNa zatthaM kiMvi mantaanto kihRdi / bhodu uvasappAmi Nam / (upasRtya ) jedu jedu bhaTTako evaM pattaM miLUpaJjada bhaTTako / ( iti patramarpayati / ) mahAmohaH - . (patraM gRhItvA ) kuto bhavAn / puruSaH - (ka) bhaTTaka! puLisottamAdo / mahAmohaH _____ (svagatam) kAryaMmatyAhitaM bhaviSyati / (prakAzam) cArvAka ! gaccha / kartavyeSvavahitena bhavatA bhAvatavyam / 1 cArvAkaH - yadAjJApayati devaH / ( iti niSkrAntaH / ) zabditaM devatAyatanam / tasmin madamAnAbhyAM bhaTTArakAbhyAM mahArAjasakAzaM preSito'smi / eSA vArANasI / etad rAjakulam / yAvat pravizAmi / eSa bhaTTArakazcArvAkeNa sArdhaM kimapi mantrayastiSThati / bhavatUpasarpAmyenam / jayatu jayatu maTTArakaH / idaM patraM nirUpayatu bhaTTArakaH / (ka) bhaTTAraka! puruSottamAt / zabditaM devatAyatanam / tasmin madamAnAbhyAM bhaTTArakAbhyAM mahArAjasakAzaM preSito'smi / eSA vArANasI / etad rAjakulam / yAvat pravizAmi / eSa 1 bhaTTArakazcArvAkeNa sArdhaM kimapi mantrayastiSThati bhavatUpasarpAmyenam / jayatu jayatu bhaTTArakaH / etat patraM nirUpayatu bhaTTArakaH / utkaladezoM nAma opadezaH / bhaTTAraka! puruSottamAt / svagatamiti / ekAnta evAgataM tirohitaM patramAlakSya kArya prayoga nam atyAhitamativRttamityAtmanaiva nyarUpayadityarthaH / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye mahAmohaH - (patraM vAcayati / ) _ 'svasti zrIvArANasyAM mahArAjAdhirAjaparamezvaramahA. mohapAdAna puruSottamAyatanAd madamAnau sASTAGgapAtaM praNasya vijJApayataH / yathA bhadramavyAhatam / anyacca devI zAntirmAtrA zraddhayA saha vivekasya dautyamApannA vivekasaGgamAya devImupa. niSadamaharnizaM pratibodhayati / apica kAmasahacaro'pi dharmoM vairAgyAdibhirupajapta iva lakSyate / yataH kAmAd vibhidha kutazvinigUDhaH pracarati / tadetajjJAtvA tatra devaH prmaannmiti| mahAmohaH- (sakrodham) AH kibhevamatimugdhau zAnserapi avyAhatamakSataM sarvam / kintu zAntyAdayaH pratipakSA na kA. snyena parAvRttA ityAha - devIti / pratibodhayati pratipAdayati / manu kAmyapratiSiddhaparihAreNAnuSThitanityanaimittikaiH khalvavadAtAzayAnAM zAntyA. disambhAvanA, kAmyavyatirekeNa ca karmaNo'nupalambhAt kutaH zAnteravakAza ityAzaGkayAha- apiceti / vairAgyaM nAma dRSTAnuzravikasukhatatsAdhaneSu kSayiSNutvAdidoSanirIkSaNena vaitRSNyam / Adizabdena zamAdayo gRhante / upajapta iva antarbhedita iva / kAmyavyatirekeNApyasti dharma ityarthaH / kacinigUDha iti / "yoginaH karma kurvanti saGgaM tyaktvAtmazuddhaye / " ityAdivacanAdaprakaTitaM mahAtmabhiH kriyata ityarthaH / tarhi kA pratIkAra ityatrAha -- deva iti / devenaivetad jJAtuM zakyata ityarthaH / kimevamiti / mado mAnazca svaprabhAvamaviditvA kimiti capalAyA bAlAyAH zAnteH sAdhvasaM gatA ityarthaH / satyaM bAlA zAntistathApi 1. SAyAH zA' kha. pATa:. 4. 'vacana nigU kha. ga. ba. pAThaH. 2. 'myakapra' ga. pAThaH. 3. 'Na' na. pATa: Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH / 65 bibhItaH / kAmAdiSu pratipakSeSu kuto'syAH sambhavaH / tathA hi dhAtA vizvavisRSTimAtranirato devo'pi gaurIbhujAzleSAnandavighUrNamAnanayano dakSAdhvaradhvaMsanaiH / daityAriH kamalAkapolamakarIrekhAGkitoraHsthalaH zete'bdhAvitareSu jantuSu punaH kA nAma zAnteH [kathA // 27 // 5 (puSSaM prati) jAlma ! gacche / kAmaM satvaramupetyAdezamasmAkaM pratipAdaya / yathA - durAzayo dharma ityasmAbhiravagatam / tadasmin muhUrtamapi na vizvasitavyam / dRDhaM baddhvA dhArathitavya iti / puruSaH (ka) jaM devo ANavedi / (iti niSkrAntaH / ) (ka) yad deva AjJApayati / sA jIvati cet asmatkuloccheda ityAzaGkayAha - kuto'syA ityAdinA / vighUrNamAnanayanaH kAmodrekakaluSita kaTAkSaH / makarI rekhA kastUrikAdigandhadravya kalpitapatralekhA / tathA aGkitaM cihnitamuraHsthalaM yasya sa tathoktaH / evaM prasiddhaprabhAvAnAM hiraNyagarbhAdInAmapi kAmakrodhAdaya eva pragasbhante / kimu vaktavyamarvAcIneSvityAzayaH // 27 // jAlmo'samIkSyakArI / pratipAdaya pratibodhaya / durAzayo dharma iti / ayamAzayaH -- sakRdapi sAdguNyena sampAdito dharmaH kalpakoTivyavasthito'pyapavargAnveSI / tasmAt sa kArAgRhe dRDhaM baddhvA dhArayitavya iti / puruSaH / yaddeva AjJApayati / 1. 'tau bibhItaH / ku', 2. 'syA vA sa', evaM kA', 5. 'masu', 6. 'smAkamAdezaM pra', mu' kA pATha ". 'kaH ', 4. cchi 3. 'ti jJAtamasmAbhiH / tAnan Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye mahAmohaH -- (vicintya) zAntaH ko'bhyupAyaH / athavA alamupAyAntareNa / krodhalobhAvevaM tAvadatra paryAptau / kaH ko'tra bhoH| (pravizya) dauvArikaH-AjJApayatu devaH / mahAmohaH--AhUyatAM krodho lobhazca / dauvArikaH- yadAjJApayAta devaH / (iti niSkrAntaH / ) dauvArikaH-- yadAjJApayati devaH / krodhaH-zrutaM mayA zAntizraddhAviSNubhaktayo mahArAjasya pratipakSamAcarantIti / aho mayi jIvati kathamAsAmAtmanirapekSaM ceSTitam / tathAhi - andhIkaromi bhuvanaM badhirIkaromi dhIraM sacetanamacetanatAM nayAmi / kRtyaM na pazyati na yena hitaM zRNoti dhImAnadhItamapi na pratisandadhAti // 28 // zAnteH ko'bhyupAya iti / pratipakSAdAkraSTumiti zeSaH / AtmanirapekSamiti / svasvarUpaM parityaktum , athavA mAmanAhatyetyarthaH / mayi jIvatItyanena darzitaM svaprabhAvameva darzayati-tathAhIti / andhIkaromi itikartavyatAmauDhyaM sampAdayAmi / bhuvanamiti / bhuvanasthaM janam / uccairanuziSTamapyAcAryena bAdhiryeNa na zRNoti, tathA badhirIkaromi / dhIraM dhImantam / sacetanaM kAryAkAryaviSayavibhAgavivecanakSamam / andhIkAraphalamAha- kRtyamiti / yenAhakAreNa gRhIto hitamiha 1. 'nternivAraNe ko', 2. 'vAtra' kha. pAThaH, - Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitiiyo'dhH| lobhaH - are! madupagRhItA manorathasaritparamparAmapi tAvanna tariSyanti, kiM punaH zAntyAdIMzcintAyaSyanti / pazya santyete mama dantino madajalapramlAnagaNDasthalA . vAtavyAyatapAtinazca turagA bhUyo'pi lapsye'parAn / etallabdhabhidaM labhe punaridaM labdhvetyabhidhyAyatAM cintAjarjaracetasAM bata nRNAM kA nAma zAnteH kathA [ // 29 // krodhaH-sakhe! viditastvayA matprabhAvaH / tvASTraM vRtramaghAtayat surapatizcandrArdhacUDo'cchinad devo brahmaziro vasiSThatanayAnAghAtayat kauzikaH / apicAhaMvidyAvantyapi kIrtimantyapi sadAcArAvadAtAnyapi __ proccaiH pauruSabhUSaNAnyapi kalAnyuddha bhIzaH kSaNAt // 30 // lokaparalokapathyaM na zRNotIti badhirIkAre phalam / acetanatAsampAdanaphalamAha-dhImAniti // 28 // atha lobhaiMsya prabhAvaM darzayati-- are iti / madajalaM dAnavanaM, tena prakarSaNa mlAnastAntaH gaNDaH kaTo yeSAM te tathA / vAtavad vizeSeNAyataH pAto yeSAM te vAtavyAyatapAtinaH vAyugataya ityarthaH / cintAjarjaramiti / bahutaramanorathaparamparAmarunmubharadhiyAmityarthaH // 29 // sAmyamasahamAnaH svAtmAnamatizAyayati krodhaH / tvA, tvaSTarapa. tyam / bAziro'cchinaditi / aparicchedyanijarUpaparicchedaparizravaNajAtaropo 1. 'nti jantavaH / kva punA', 2. 'ze kSa' . pA. 3. 'rapha' gha pAThaH. 4. 'bhasvabhA' ka.ga, pATha:. 5, 'ye / gha. pAThaH. .. 'naM, te' kha. pAThaH, . 'muMra' ka... pA Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAlye lobhaH-tRSNe! itastAvat / __ (pravizya ) tRSNA- (ka) ajjautta! ANavedu / lobhaH--priye! zrUyatAM-- kSetragrAmavanAdripattanapuradvIpakSamAmaNDala pratyAzAyatasUtrabaddhamanasAM labdhAdhikaM dhyAyatAm / - - (ka) Aryaputra ! AjJApayatu / bhagavAnanRtasammizritamukhaM duritodayaheturiti cheditvaanityrthH| kuzikasutaH kauzikaH / yathA khalu vizvAmitro vasiSThapradveSAt tacchiSye kalmASapAdanAgni nRpatau kuto'pi kAraNAd viprazApaprapIDite kamapi rAkSasaM samAvezya tena rAkSasena vasiSThatanayAnakhilAnAghAtayadabhakSayad ityarthaH / evaM tAvad devAdInAM vyApAro darzitaH / adhunA manuSyAnadhikRtya darzayati- apicetyAdinA / uddhartumunmUlAyitum // 30 // sarvataH samAditsArUpo lobhaH kadAcidapyanalampratyayarUpAM bhAryAmAtmasAmarthyaprakaTanAyAhvayati-tRSNe iti / tRSrNo nAma sArvatrikI niraDDazecchA / uktaM ca --- "idaM me syAdidaM me syAditi bhedavikalpitA / mAnasI sAdhyaviSayA vRttiriccheti kathyate // " iti / tRSNA / Aryaputra ! AjJApayatu / kSetra kedAram / pattanaM nagaram / puraM rAjAdhiSThAnam / dvIpAH jambUdvIpAdayaH / kSamAmaNDalaM bhUmaNDalam / evamukteSvanukteSu ca pratyAzA parijihIrSAsahanam / uktaM ca 1. 'tahe' kha. pAThaH. 2. 'tacchedi', 3. 'ko vizvAmitraH / ya',. 4, 'SNA sA' pa. pAThaH. 5. 'te // " tR' kha. pAThaH. 6. 'tim / dI' sa. gha. pATha.. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH / 69 tRSNe ! devi ! yadi prasIdasi tanoSyaGgAni tuGgAni cet tad bhoH prANabhRtAM kutaH zamakathA brahmANDalakSairapi // 31 // tRSNA -- (ka) ajjautta ! saaM jevva dAva ahaM edassi atthe NiccaM ahijuttA / sampadaM ajjauttassa aNNAai bahmaNDa - koDIhiM pi Na me uaraM pUraissadi / krodhaH - hiMse ! itastAvat / ( prIvara) hiMsA (kha) esa | ANavedu ajjautto / (ka) Aryaputra ! svayameva tAvadahametasminnarthe nityamabhiyuktA / sAmpratamAryaputrasyAjJayA brahmANDakoTibhirapi na me udaraM pUrayiSyate / (kha) eSAsmi / AjJApayatvAryaputraH / "virodhe'pi sphuTe mAM kAlenaitad bhavediti / anupekSAkSamatvaM yat puMsAmAzAM vadanti tAm // " iti / saivAzA dIrghasUtravat sUtraM bandhanahetutvAt / tenetyarthaH / yadi prasIdasIti / na kadAcidapi saJjAtAlaMpratyayA cet / aGgAni tuGgA - nIti / prativiSayaM taruNatara tRSNAvizeSAvayavocitAni nirvartayasi cet tarhi siddhaM naH samIhitamityarthaH // 31 // tRSNA / Aryaputra ! svayameva tAvadehametasminnarthe nityamamiyuktA / sAmpratamAryaputrasyAjJayA brahmANDakoTibhirapi na me udaraM pUrayiSyate / "asmAbhiryadanuSTheyaM gandharvaistadanuSThitam !" iti nyAyAdasmadabhiprAya evAryaputraisya vyavasAyo'pyato'nukUlaivAhamityarthaH / pATha:. tato'khilaprANinAM prANapratiitilakSaNA hiMsA / eSAsmi / AjJA payatvAryaputraH / 4. 'bhU // " sai' kha. pAThaH. 4. 'ti' ga. gha. pAThaH 1. 't tarhi' ka. pAThaH * 3. 'deta' kha. pa. 5. 'tra vya' gha. pAThaH. 6. 'ha' la. gha. pATha Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravASacandrA prabodhacandrodaye savyAkhye __ krodhaH- priye! sahadharmacAriNyA tvayA mAtRpitRvadho'pi mameSatkara eva / tathAhi - keyaM mAtA pizAcI ka iva hi janako bhrAtaraH ke'tra kITA vandhyo'yaM bandhuvargaH kuTilaviTasuhRcceSTitA jJAtayo'mI / (hastau niSpIDya) Agarbha yAvadeSAM kulamidamakhilaM naiva niHzeSayAmi sphUrjantaH krodhavaDherna dadhati viratiM tAvadaGge sphuliGgAH [ // 32 // (vilokya) eSa svAmI / tdupsrpaamH| sarve (upasRtya) jayatu jayatu devaH / ete vayaM kiGkarAH / tadAdizatu devH| mahAmohaH-zraddhAyAstanayA shaantirsmaadvidvessinnii| sA bhvdbhiaavhinigraahyaa| sarve- yadAdizati devH| __ (iti niSkrAntAH) sahadharmacAriNyA dharmapalyA / ISatkara iti / atyantakaThorataro hi mAtrAMdivadhaH / so'pyanukUlayA tvayA ISatkaraH aklezena kartuM zakyata ityrthH| bandhuvargaH sambandhinaH / jJAtayaH sagotriNaste'pi kuTilA anujavo viTAH svArthaparAH suhRda iva vyaapaarvntH| hiMsA cedanukUlA bhavati, tadAnIM krodho'pi nirargalo bhavatItyAha - hastAviti / sphUrjantaH sphurantaH / sphuliGgA amikaNAH // 32 // zraddhAyAstanayetyatra sAttvikazraddhAputrI vivakSitA / .. , 'pitrAdi' ka. pAThaH Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'H / mahAmohaH-zraddhAyAstanayA ityupakSepeNopAyAntaramapi hRdayamArUDham / tathAhi - zAntermAtA zraddhA / sA ca paratantrA / tat kenApyupAyenopaniSatsakAzot tAvacchaddhApakarSaNaM kartavyam / tato mAtRviyogaduHkhAdatimRdulatarA zAntiruparatA bhaviSyati avasIdantI vA viraMsyati / zraddhAM cAkaSTuM mithyAiSTireva vilAsinI pragalbheti tasmina viSaye saiva nayojyA / (pArzvato vilokya) vibhramAvati ! satvaramAhUyatAM mithyaadRssttivilaasinii| vibhramAvatI-(ka) jaM devo ANavedi / (niSkramya mithyAdRSTayA saha pravizati / ) mithyAdRSTiH-(kha) sahi ! ciradiTThassa mahArAassa kaMha muhaM pekkhissam / NaM mahArAo maM uvaalmbhissdi| (ka) yad deva AjJApayati / (kha) sakhi ! ciradRSTasya mahArAjasya kathaM mukhaM prekSiSye / nanu mahArAjo mAmupAlA mArayamarthaH sAdhya imAyAH khalu virodhyupakSANA krodhAdimirupAyairayamarthaH sAdhya ityabhANi / samprati prasaGgaprAptamupAyAntaramaipatyiAha-zraddhAyA iti / zraddhAyAH khalu virodhyupekSApUrvakakaraNoparamalakSaNA zAntirbhavati / atastatpAratantryamityarthaH / zraddhAkarSaNopAyAntarasya phalamAha - tata iti / nAstikatAlakSaNamithyAdRSTisampAditA helA vibhramAvatI / yaddeva AjJApayati / mithyASTiH / sakhi ! ciradRSTasya mahArAjasya kathaM mukhaM prekssissye| nanu mahArAjo mAmupAlambhiSyati / . 1. 'ntirnAma zraddhApa', 2. 'zAcchu', 3. 'gAda' kha. pAThaH. 4. 'ma' ga. pAThaH. 5. 'mityA' kha. pa. pAThaH. 6. 'kA he' ga. pAThaH. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye vibhramAvatI - (ka) sahi !, tuha daMsaNe appANaM pi mahArAo Na caidahassadi / tado kaha uvALambhissadi / mithyASTiH- (kha) kIsa maM aLIasohaggaM saMbhAvia viddmbsi| . vibhramAvatI-(ga) sahi ! saMpadaM jevva pekkhissaM aLiattaNaM sohaggassa / aNNaM ca puNantaNihAuLaM via piasahIe koaNaM pekkhAmi / tA ki khu piasahIe viNiddadAe kALaNam / (ka) sakhi! tvadarzane AtmAnamapi mahArAjo na cetayiSyati / tataH kthmupaalmbhissyti| (kha) kasmAnmAmalIkasaubhAgyAM sambhAvya viDambayasi / (ga) sakhi ! sAmpratameva prekSiSye alIkatvaM saubhAgyasya / anyaca ghUrNamAnanidrAkulAmiva priyasakhyA locanaM preksse| tat kiM khalu priyasakhyA vinidratAyAH kAraNam / vibhramAvatI / sakhi! tvadarzane AtmAnamapi mahArAjo na cetayiSyati / tataH kathamupAlambhiSyati / mithyaassttiH| kasmAnmAmalIkasaubhAgyAM sambhAvya viDambayasi / prihssiityrthH| vibhramAvatI / sakhi! sAmpratameva prekSiSye alIkatvaM saubhAgyasya / anyacca ghUrNamAnanidrAkulamiva priyasakhyA locanaM prekSe / tat kiM khala priyasakhyA vinidratAyAH kAraNam / / 1. 'NamatteNa a', 2.. 'vedahassidi / ' ga. pAThaH. 3. 'evva', 4. mmataviNiradAu', 5, ' iNu khu' kha. pAThaH, 6. 'kuta upA' sa. pa. pATha:: Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 dvitiiyo'shH| mithyAdRSTiH - (ka) ekavaLLahA vi jA itthiA hoi, tAe vi NiddA duLLahA~ NAma / kiM uNa ahmANaM saaLevaLLahANam / vibhramAvatI -- (kha) ke uNa piasahIe vaLLahA / mithyAdRSTiH-(ga) mahArAo, tado uvari kAmo, koho, Loho a / ahava aLaM viseseNa, ettha uLe jo jAdo hiaaNihidAe rattidiahAi ahiramai mae Na viNA bALo Thaviro juvANo a| vibhramAvatI-- (gha) NaM kAmassa raI, kohassa hiMsA, (ka) ekavallabhApi yA strI bhavati, tasyA api nidrA durlabhA nAma / kiM punarasmAkaM sakalavallabhAnAm / (kha) ke punaH priyasakhyA vallabhAH / (ga) mahArAjaH, tata upari kAmaH krodho lobhazca / athavAlaM vizeSeNa, atra kule yo jAto hRdayanihitayA rAtridivasAnyabhiramate mayA na vinA bAlaH sthaviro yuvAnazca / (gha) nanu kAmasya ratiH, krodhasya hiMsA, lobhasya tRSNA parama mithyAdRSTiH / ekavallabhApi yA strI bhavati tasyA api nidrA durlabhA nAma / kiM punarasmAkaM sakalaMvallabhAnAm / vibhramAvatI / ke punaH priyasakhyA vallabhAH / mithyAdRSTiH / mahArAjaH, tata upari kAmaH krodho lobhazca / athavA alaM vizeSeNa atra kule yo jAto hRdayanihitayA rAtridivasAni abhiramate mayA na vinA bAlaH sthaviro yuvAnazca / vibhramAvatI / nanu kAmasya ratiH krodhasya hiMsA lobhasya tRSNA 1. 'hA / tA kiM u', 2. 'LaLoava', 3. 'hArAamahAbhoho dAva', 4. 'tiMdi' kha. pATa:. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye 9 2 lohassa tihA paramapi atti suNIadi / tAsaM kadhaM pia 3 jaNaM NiccaM ramaantI issaM Na jaNesi ! 74 mithyAdRSTiH -- (ka) issati kiM bhaNIadi / tAo vimae viNA muhutaMviNa tussanti / vibhramAvatI -- (kha) ado jevva bhaNAmi tuha sarisI suhaA iha puhivIe Natthi tti / jAe sohaggaveraggavijjariahiaAo savattIo vi sampasAdaM paDicchanti / sahi ! aNNaM vi bhaNAmi / evaM NiddAuLahiaA visaMThuLakkha priyeti zrUyate ! tAsAM kathaM priyajanaM nityaM ramayantI IrSyA na janayasi / (ka) Ipyeti kiM bhaNyate / tA api mayA vinA muhUrtamapi na tuSyanti / (kha) ata eva bhaNAmi, tava sadRzI subhagA iha pRthivyAM nAstIti / yasyAH saubhAgyavairAgyavijvaritahRdayAH sapatnyo'pi saMprasAdaM pratIcchanti / sAkha ! anyadapi bhaNAmi / evaM nidrAkulahRdayA visaMsthulaskhalaccaraNanUpurajha paramapriyeti zrUyate / tAsAM kathaM priyajanaM nityaM ramayantI IrSyA na janayasi / mithyAdRSTiH / ISryeti kiM bhaNyate / tA api mayA vinA muhUrta - mapi na tuSyanti / vibhramAdatI / ata eva bhaNAmi tava sadRzI subhagA iha pRthivyAM nAstIti / yasyAH saubhAgyavairAgyavijvaritahRdayAH sapatnyo'pi samprasAdaM pratIcchanti / sakhi ! anyadapi bhaNAmi / evaM nidrAkulahRdayA visaMsthu 1. 'tA', 2. 'Na pi', 3. 'ssaM kahaM Na' kha. pAThaH. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH / LantacaLaNaneurajhaMkAramuharAe gadIe mahArAaM saMbhAvaantI saMkidahiaaM karissadi piasahitti takkemi / - mithyAdRSTiH -- (ka) kiM ettha saMkidavvaM / NaM ahmANaM mahArAaNiuttANaM jevva eso avinno| avia daMsaNamattappasAdiapurusANaM juvaINaM kerisaM bhaam / (vilokya) aye samprAptaiva priyA me mithyA mahAmohaH dRSTiH / yaiSA - zroNIbhArabharAlasA daragalanmAlyApavRtticchalAlolotkSiptabhujopadarzitakuconmIlannakhAGkAvaliH / kAramukharayA gatyA mahArAjaM sambhAvayantI zaGkitahRdayaM kariSyati priyasakhIti tarkayAmi 1 (ka) kimatra zaGkitavyam / nanvasmAkaM mahArAjaniyuktAnAmevaiSovinayaH / apica darzanamAtra prasAditapuruSANAM yuvatInAM kIdRzaM bhayam / laskhalaccaraNanUpurajhaGkAramukharayA gatyA mahArAjaM sambhAvayantI zaGkitahRdayaM kariSyati priyasakhIti tarkayAmi / mithyAdRSTiH / kimatra zaGkitavyam / nanvasmAkaM mahArAjaniyuktA - nAmevaiSo'vinayaH / apica darzanamAtraprasAditapuruSANAM yuvatInAM kIdRzaM bhayam / evaM tAvad vibhramAvatImidhyAdRSTivyapadezena strINAM puruSacittapralobhakatvaM puruSANAM ca yoSidvIkSaNena tUlAyamAnatvamityevamadArIM / sampratyArAdAgatAM mithyAdRSTimAlakSyAha - vilokyeti / tatra moho nAmAnityAzuciduHkhAnAtmasu nityazuci sukhAtmatvAbhimAnaH / midhyAdRSTirnAma mohasaMskArasakhAtA aramaNIyeSu viSayeSu ramaNIyata buddhiH / tAmeva vizinaSTi - - zroNIti / pRthutaraMnitambabimba gurumarapari 1. 'STirvilAsinI / yai' kha. pATa:. 4. tvAdi', 5. 'mani' kha. gha. pAThaH. L2 75 2. 6. 'starabha' kha. ga. gha. pATha;. 'kuto bha' gha. pATa: 3. 'tadada', Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye nIlendIvaradAmadIrghatarayA dRSTayA dhayantI mano dorAndolanalolakaGkaNajhaNatkArottaraM sarpati // 33 // vibhramAvatI- (ka) eso mhaaraao| uvasappadu piashii| mithyAdRSTiH-- (upasRtya) (kha) jaadu jaadu mhaaraao| mahAmohaH-- priye! dalitakucanakhAGkamaGkapAlI racaya mamAGkamupetya pIvaroru ! / (ka) eSa mahArAjaH / upasarpatu priyasakhI / (kha) jayatu jayatu mahArAjaH / khedaparavazamadanamandamadhuratarakhelagatizAlinItyarthaH / daraM stokaM dhammillAdISadgalataH skhalato mAlyasyApavRttiH punarapi tatraiva saMvaraNaM tena vyAjena lolaM calaM (yathA) tathA Urva kSiptAbhyAM bhujAbhyAM prakAzitayoH kucayoH abhivyajyamAnAnAM nakhapadAnAM paGktiryasyAH sA tathoktA / dIrghatarayA dRSTayA kaTAkSamAlayA dhayantI asmanmano harantItyarthaH / doSNorAndolanena DolAyitena lolaM calaM kaGkaNaM karabhUSaNaM (yasyAH 1 tasya) jhaNadityanukaraNazabdaH / taduttaraM tatpracura yarthI tathA gacchatItyarthaH // 33 // vibhramAvatI / eSa mahArAjaH / upasarpatu priyasakhI / mithyAdRSTiH / jayatu jayatu mahArAjaH / cirotkaNThitamAsAdya priyAsaGgamautsukyabhAraparikhedaparavazaH prAhapriye iti / pRthutarapInapIvararamaNIyottuGgakucakalazanakhapadavidailanaM yathA bhavati 1. 'damadanamadhu' ga. pATaH. 2. 'madabhAvAlasaga' sa. gha. pATa:. 3. 'pi saM' kha. pAThaH. 4. 'vA' kha. ga. gha. pAThaH, 5. 'caJcalaM' gha. pATa:. 6. 'zirvidyateryasyAH' kha. pAThaH. 7. 'calaM', 8. 'thA bhavati ta', 9. 'tu ma', 10. 'ma', 11. 'lekhanaM gha. pAThaH Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH / anuhara hariNAkSi ! zaGkarArdha sthitahimazailasutAvilAsalakSmIm // 34 // ___(mithyAdRSTiH sasmitaM tathA karoti / ) mahAmohaH-- (AliGganasukhamabhinIya) aho priyAyAH pariSvaGgAt parAvRttaM navayauvanena / tathAhi - yaH prAgAsIdabhinavavayovibhramAvAptajanmA cittonmAthI vigataviSayopaplavAnandasAndraH / tathA parirambhaNAyamityarthaH / zaGkarArdheti / yathA khalu paramezvareNa paramakAruNikena bhaktajanaparavazenAtmapakSapAtena ananyazaraNatayAzritazrIpArvatyAH paramatarabhaktizraddhAsnehabahumAnabAhulyadarzananimnanijatejasA sAmi samanugRhItaM, tadvadiha mamApi priye ! pracuratarapariSvaGgaparamasaukhyasamprakAzanenAtmatanuM sarvAtmanA samanugRhANetyarthaH / uktaM ca - "atisnehApakRSTomA dehAdhU zUlinaH zritA / tvaM tu sarvAtmanAtmAnaM kRtvaM mAmAptumicchasi // " iti // 34 // parAvRttaM punarapi samprAptaM tAruNyena / tadeva darzayati-tathAhIti / yo mAnmatho vikAraH prAgAsIditi vyavahitena sambandhaH / kathambhUtaH prAgiti tatrAha - abhinaveti / abhinavatvaM nAma vayasaH paJcavizAbdikatvam / vayaso vibhramastadudrekastena prAptotpattirityarthaH / sa eva vizeSyate-cittonmAthIti / mAnmathaH khalUdvelamujjRmbhamANo vikAraH prANavallabhAsemAgamamRdutaramadhuraviracitamadamandamanma GghalakvANatalAlatasarasasItkAravizadacaturaparirambhaNaparamasaukhyAvivazo vibhramayati yUnAM cittamityarthaH / punarapi vizeSyate-vigataviSayeti / vigato vibhraSTo viSayai 1. 'yApa' gha. pAThaH. 2. 'mopAttaja' kha. pAThaH. 3, 'tItya' ka. pAThaH. 4. 'ma pa', 5. 'nugamanama', 6. 'ndama', 7. 'tasasI', 8. 'Nasau' kha. pAThaH. 9. 'parava' ka. pAThaH, Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 prabodhacandrodaye savyAkhye vRttIrantastirayati tavAzleSajanmA sa ko'pi prauDhapremA nava iva punarmAnmatho me vikAraH // 35 // mithyAdRSTi:- (ka) mahArAa ! ahaM vi saMpadaM NavajovkSaNA saMvRttA / Na khu bhAvANubandho pammo kALeNavi vihai | ANavedu bhaTTA kiMNimittaM bhaTTiNA sumaridA / --- (ka) mahArAja ! ahamapi sAmprataM navayauvanA saMvRttA / na khalu bhAvAnubandhaH premA kAlenApi vighaTate / AjJApayatu bhartA kinnimittaM bhartrA smRtAsmi / rupaplava uparAgo yasya sa tathA / prANavallabhavyatiriktaviSayantaroparAmamantareNa sAndrAnanda ityarthaH / ciravirahaparikhedaparimlAya mAnamAnasAnauM khalu yUnIM prANavallabhAsamAgama saJjAtasambhramANAM sakalAnyapIndriyANi sahasaiva sambhUya sotkaNThaM prANanAthAsairasataramRrdulamadhuramaJjularAmaNIyakalalitalAvaNyavizadamadanamadakhelagatizAliSu taralataravivazaparimlAnamainoharAGgapratyaGgeSu yugapadeva nirlAyitAni / ato na tadvyatiriktaviSayaviSaktateti bhAvaH / ata evAntaHkaraNavR ( tayaH 1 tI ) stirayantyatraiva vartanta ityarthaH / punaHzabdo'tra idAnImarthaH / sa evedAnImAgata ityarthaH / IS I svAnubhavaikasamadhigamya ityarthaH / tathApyetadevamiti vaktavyamiti cedAgrahastatrAha - tavAzleSajanmeti / prakarSeNoDhaH prANanAthAyAmeva premA prItiH / uktaM ca 1 99 www.com " puMsaH pUrvAparIbhUtA sukhitvena vyavasthitiH / buddherunmIlanI gADhaM prItitvena nigadyate // " sA yasyai sa tathoktaH / ivazabda evArthe / abhinava eva saMvRtta ityarthaH // 36 // mithyAdRSTiH / mahArAja ! ahamapi sAmprataM navayauvanA saMvRttA / 1. 'bhAti' ka. gha. pAThaH. 2. 4. 'nAM khalu prA' kha. gha. pATha:. 5. pATha:. 7. 'yamAnama' kha. pa. pAThaH. 8. 'pAya', 'rthe / ' kha. gha. pAThaH. 11. 'pyeva' ka. ga. pAThaH. 'yopa' kha. pAThaH. 'dhararasamR' gha. 3. 'nAM yU' gha. pAThaH . pATha.. 6. 'duma' kha. 10. 9. 'nyatrai, sva.pA.:. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH / mahAmoheH-priye ! smaryate sA hi vAmoru! cyutA yA hRdayAd bahiH / maJcittabhittau bhavatI sAlabhaJjIva rAjate // 36 // mithyAdRSTiH - (ka) mhppsaado| mahAmohaH -- yathaiva prakAzitairaGgaiH sarvatra vicarasi tathaiva pravartitavyam / anyacca dAsyAHputrI zraddhA vivekena sahopaniSadaM saMyojayituM kuTTinIbhAvaM pratipannA / tataH - pratikUlAmakulajAM pApAM pApAnuvartinIm / kezeSvAkRSya tAM raNDAM pASaNDeSu nivezaya // 37 // (ka) mahAn prasAdaH / na khalu bhAvAnubandhaH premA kAlenApi vighaTate / AjJApayatu bhartA kinnimittaM bharnA smRtAsmi / nanu kimarthamevamucyate / priye ! vyavahitArthaviSayA khalu smRtiH / tvaM tu maJcittabhittau kRtrimacitravicitrA putrikA strIva virAjase / atastvAmaparokSAM kathaM smarAmItyetadAha-smaryata iti // 37 // mithyAdRSTiH / mahAn prasAdaH / dAsyAH dauseryAH / kuTTinI nAma praNayakalahakaluSitadampatyoH saMbodhiko maJjulabhASiNI zambhalI bhaNyate / tataH kimiti tatrAha - tata iti / pratikUlAm asmadvidveSiNIm akulajAmakulInAM kulakSayapravRttavivekAdyanusaraNAt pApAM pApAnAmanusaraNAdeva pApAnuvartinI tAM raNDAM vidhavAM pASaNDAgamaSveva sampAdayetyarthaH // 37 / / . 1. 'haH- sma', 2. 'A' kha. pATa:. 3. 'talI strI' kha. gha. pAThaH, 4. 'daasbhaaryaayaaH|' kha. ga. pAThaH. 5. 'SIkRta' gha. pAThaH 6. 'kA za' ga, pAThaH. 7. 'pra', 8. 'nAM teSAma' gha. pAThaH. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye __ mithyAdRSTiH-- (ka) ehahamettae visae aLaM bhaTTiNo ahiNiveseNa / vaaNamatteNevva bhaTTiNo dAsaba savvo aNNoM karissadi / sA khu mae micchA dhammo, sokkhavigghaarAiM micchA satthappaLavidAiM tti bhaNaantIe jhatti viveamaggaM jevva parihaLissadi, kiM uNa uvaNisadam / avia-- visaANandavimukke mokkhe dosANa daMsaantIe / uvaNisaA hi virattA jhatti karijjai mae sddh| // 38 // mahArAjaH- yadyevaM suSTu priyaM me sampAditaM priyayA / (punarAliGgaya cumbati / ) (ka) etAvanmAtre viSaye alaM bharturabhinivezena / vacanamAtreNaiva bharturdAsa iva sarva AjJAM kariSyati / sA khalu mayA mithyA dharmaH, saukhyavighnakarANi mithyA zAstrapralapitAnIti bhaNantyA jhaTiti vivekamArgameva parihariSyati / kiM punarupaniSadam / apica ... viSayAnandavimukte mokSe doSAn darzayantyA / upaniSadA hi viraktA jhaTiti kriyate mayA zraddhA // -------------------------- mithyAdRSTiH / etAvanmAtre viSaye alaM bharturabhinivezena / vacanamAtreNaiva bharturdIsa iva sarva AjJAM kariSyati / sA khalu mayA mithyA dharmaH, saukhyavighnakarANi mithyA zAstrapralapitAni iti bhaNantyA jhaTiti vivekamArgameva parihariSyati, kiM punarupaniSadam / apica - viSayAnandavimukte mokSe doSAn darzayanyA / upaniSadA hi viraktA jhaTiti kriyate mayA zraddhA // 38 // 4. 1. 'jai evvaM aLaM ettha vi', 2. 'e bhattuNo a', 3. 'ka', 'i|' kha. pAThaH, 5. 'travi', 6. 'rAjJAM dAsa iva sarvaH ka' kha. gha. pAThaH. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M dvitIyo'dhaH / mithyAdRSTiH- hanta paAse evvaM pautteNa bhattuNA ljmi| mahAmohaH-tadbhavatu / svogArameva pravizAmaH / (iti niSkrAntAH sarve / ) iti zrIkRSNamizrayativiracite prabodhacandrodaye dvitIyo'GkaH // mithyAdRSTiH / hanta prakAza evaM pravRttena bhI lajje / zAlInA bhvaamiityrthH| uktaM ca "skhalitaM mama jAnIyuriti cintAsamudbhavA / mAnasI vikriyA lajjA sarvavRttinirodhinI // " iti / tadbhavatviti / hepitAmAlakSya sadasi tasyAH strItvAd bhavatu tahIti manvAno'varodhagRhaM gata ityarthaH // iti zrImatprakAzatIrthabhagavatpUjyapAdaziSyeNa govindAmRtabhagavatA kRte nATakAbharaNe dvitIyo'H // 1. 'haH- bhava', 2. 'vAsAgA' kha. pAThaH. 3. 'ta' ba. ga. pa. pA. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha tRtiiyo'ngkH| (tataH pravizati zAntiH karuNA ca / ) zAntiH-(sAsam) mAtaH! mAtaH! kvAsi / prativacanam / muktAtaGkakuraGgakA vanabhuvaH zailAH skhaladvArayaH puNyAnyAyatanAni santatataponiSThAzca vaikhaansaaH| yasyAH prItiramISu sAdya bhavatI caNDAlavezmodaraM nItA gauH kapileva jIvati kathaM pApaNDahastaM gatA // 1 // evaM tAvat pratikUlAmakulajAmityAdinA zraddhAkarSaNAya mithyAziniyuktA mahAmohenetyuktam / idAnIM tu mithyAiSTivalena pASaNDabhUyaM prAsA addhati vajrapAtopamaM vacanamAkarNya jAtasambhramA zAntiH kathaM nu nAmAcAritrA bhaviSyati manmAtA zraddhetyAkulAzayA tAvadasadAyameSveva tadanveSaNAya karuNayA saha pravartata ityetadAha -tataH pravizatItyAdinIM / zAntirnAma indriyoparatiH / karuNA duHkhiviSayA kRpA / mukto vigata Atako vyAdhiH (yeSAM) tathAvidhAH kuraGgIH sAraGgA yAsu vanabhUmiSu tAstathA / skhaladvArayaH patanijharAH / vaikhAnasAH vaanprsthaaH| amihotrAditapaHpradhAnA ityarthaH / zvapAkAlayaM gateva dhenuH na jIvatItyarthaH // 1 // 1. 'tyabhANi / ', 2. 'nI mi', 3. 'mupazrutyAsahamAnA saJjAta' ka. pAThaH. 4. 'yaM nA' kha. gha. pAThaH. 5. 'tetyA' ka. pAThaH. 6. 'naa| mu' ka. ga. pAThaH. __ "rogaH pApmA jvaro vyAdhirvikAro duHkhamAmayam / yakSmAtahagadAvAdhAH zandAH paryAyavAcakAH // " iti (yeSA) tathAvidhakaraNakAH sA' ka. pAThaH. 8. 'kAH' kha. pa. pAThaH. 1. 'tA dhesa. pAThaH. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiyoshH| 83 athavAlaM jIvitaMsambhAvanayA / yataHmAmanAlokya na snAti na bhuGkte na pibatyapaH / na mayA rahitA zraddhA muhUrtamapi jIvati // 2 // tad vinA aDayA muhUrtamapi zAnterjIvitaM viDambana'meva / tat sakhi! karuNe! madartha citaamaarcy| yavidaciraimeva hutAzanapravezena tasyAH sahacarI bhavAmi / karuNA --- (sAsram) sahi ! evvaM visamajjoLaNajjALAvaLItikhAI akkharAiM jappantI sabahA viLuttajIviaM maM karesi / tA pesIda / muhuttaraM dhArevu jIviaM piashii| jAva ido tado puNNesu assamesu muNiaNasamAuLesu bhAIrahItIresu suNiuNaM NirUvahma / sA kadAi vi mahAmohabhIdA kaha vi pacchaNNaM Nivasai / mAmanAlokyeti / zAntizraddhayorjanyajanakabhAvAdanyatarAbhAve na bhavatyeveti bhAvaH / tasmAnmAtrA vinA muhUrta kAlamapi prANadhAraNamayuktamityarthaH // 2 // karuNA / sakhi ! evaM viSamajvalanajvAlAvalItIkSNAnyakSasaNi jalpantI sarvathA viluptajIvitAM mAM karoSi / tasmAt prasIda, muhUrta dhArayatu jIvitaM priyasakhI / yAvaditastataH puNyeSvAzrameSu munijanasamAkuleSu mAgIravIttIkheM sunipuNaM nirUpayAvaH / sA kadAcidapi mahAmohamItA kathamapi pracchannaM nivasati / 1. 'vanasa', 2. 'svpitypi|', 3. kSaNArdhama', 4. 'vanaM vi', 5. 'Ne ci', .. 'rAdeva', 7. 'a', 8. 'khasahAI a', 9. 'pasI', 10. 'hi' kha. pAThaH. 11. 'NaM hAsyami' kha. pa. pAThaH. 12. 'kSNadussahAmya' ka. gha. pAThaH. 13. 'pu ni' ka. pAThaH, 11. 'sminnapi' ga. pAThaH. .2 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye _zAntiH- sakhi ! kiyadanviSyate / nIvArAGkitasaikatAni saritAM kUlAni vaikhAnasai rAkrAntAni samiccaSAlacamasavyAptA gRhA yajvanAm / pratyekaM ca nirUpitAH pratipadaM catvAra evAzramAH zraddhAyAH kvacidapyaho sakhi! mayA vArtApi nAkarNitA // 3 // sakhi! kiyadanviSyata iti / sarvatrApi nirUpitamityarthaH / tadeva darzayati-nIvAreti / nIvAraH tRNadhAnyaM, raktazUmityarthaH / vaikhAnasairAkAntAni sevitAni / nanu nIvArAGkitapulineSu paizyAdInAmeva sambhAvanA, na tapasvinAmiti cet / satyam / evamakRrtatapaHzramANAmAzaGkA zozubhyate / tapasvinaH khalu mUlaphalazyAmAkaraktazUkAdikamanviSya tatsulabhasaritpaeNrisarAdiSu vartanta evaM / tatrApi na manmAtA zraddhA samyagupalabdhetyarthaH / caSAlo yUpakaTakaH / camaso nAma caturazro yjnypaatrvishessH| yajJazAlAyAmapi na vidyata evetyarthaH / pratyekamekaikatvena / pratipadamiti / naiSThikAdibhedabhinneSu varNigRhamedhivanavAsiparivrAjakAzrameSu catu vapi / pratyekaM pratipadamiti / gAyatro brAhmaH prAjApatyo bRhanniti brahmacAribhedAH / vArtAkAH zAlInavRttayo yAyAvarA ghorasannyAsina iti gRhamevibhedAH / tathA vaikhAnasA vAlakhilyA audumbarAH phenapA iti vAnaprastha. bhedAH / tathA kuTIcakabahUdakahaMsaparamahaMsA iti sannyAsibhedAH / evaM brAhmaNAdibhedeSvAzramabhedeSu nopalabdhaiva setyarthaH / catvAra evetyevakAreNa sugatAdipASaNDAnAM varNAzramitvAdibAhyatAmasUcayat / vArtApi nAkarNiteti / rajastamobhibhUtacittAnAM na zraddhAyA gandhamAtrasyApi avakAza iti bhAvaH // 3 // 1. 'kam / ', 2. 'sairvanavAsibhirA' kha. gha. pATha:. 3 'jaLakAdI', 4. 'tabhra', 5. 'sA zakyate / ' ka. pAThaH. 6. 'nIvArAdi', 7. 'tIrA' ka. kha. gha. pAThaH. 8. 'vam / ta', 9. 'zye' ka. ga. pATaH, 10. 'brahmacaryAdi' ka. pAThaH. 11. 'meSvapi prati parIkSiteSvapi no' kha. gha: pAThaH. 12. 'sUsucat' ga. pAThaH. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyoja / karuNA - sahi ! evvaM bhaNAmi / jai saJcevva saddhA, tado Na tAe IrisI duggaI saMbhAvami / Nakhu tArisIo puNNamaIo tArisaM asaMbhAvaNijjaM vipatti aNuhondi / zAntiH-sakhi ! kinnu pratikUle vidhAtari na saMbhAvyate / tathAhizrIdevI janakAtmajA dazamukhasyAsId gRhe rakSaso nItA caiva rasAtalaM bhagavatI pUrva trayI dAnavaiH / gandharvasya madAlasAM ca tanayAM pAtAlaketuzchalAd daityendro'pajahAra hanta viSamA vAmA vidhervRttayaH // 4 // karuNA / sakhyevaM bhaNAmi / yadi satyeva zraddhA, tato na tasyA IdRzI durgatiM sambhAvayAmi / na khalu tAdRzyaH puNyamayyaH tAdRzImasaMbhAvanIyAM vipattimanubhavanti / bADhamevaM, tathApi duratikramavikramaH khalu vidhiriti manvAnA pAha zAntiH-sakhIti / tadeva darzayati- tathAhIti / yathA khalu janakarAjatanayA zrIrAghavasya dharmapatnI svayamayonijA varavadhUjanazikhAmaNirapi samprAtarajanIcorijanasantrAsA, yathA ca trayI bhagavatI sakalalokamAtApi vigalitaparaduSpuruSasambandhakalaGkapakA tAtparyapraNataparamezvarapAdAravindApyasuravairivaibhavaparibhavaparairhiraNyAkSamukhairdanusutaiH prAptapAtAlatalA, yathA ca citrarathanAmnaH kasyacid gandharvasya prAptayauvanArambhArabdhamanobhavasambhAraparikhedaparimlAnamAnasasarasatarasutAralasya sAndratarasAdasamudrIkSaNasambhrAntAzayasya, tatsadRza 1. 'duhitA zrI' kha. pATaH. 2. 'caraparijana" ga. pAThaH, 3. 'rapuru', 4. 'ripa' kha. gha. pAThaH. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye tad bhavatu / pASaNDAlayeSveva tAvadanusarAvaH / karuNA- sahi! evvaM hodu| (iti parikAmataH / ) karuNA- (satrAsam) sahi ! rakkhaso rkkhso| zAntiH - kAsau raaksssH| karuNA- pekkha pekkha / jo eso gaLantamaLapaGkapi. cchiLabIbhacchaduppekkhedahacchaI uLaMchiaciurabharo mukkavasaNevasadudaptaNo sihisihaNDapicchiAhattho ido jevva ahivttttdi| zAntiH-sakhi ! nAyaM rAkSasaH / nirvIyaH khalvayam / varavarAnveSiNazcitrarathasya kila madAlasA nAma sutAM pAtAlaketurnAma ko'pi daityastAmacUcurat / evaM hanta bata viSamAH nAnAvidhAH vAmA viparItA vidhivilAsA ityarthaH // 4 // evaMvidhavidhAnavaicitrye'pi zreyaskAmairnanu tathApi zraddhAsampAdane 'yatanAyamevAvazyamityabhiprAyeNAha-tad bhvtvityaadinaa| karuNA / sakhyevaM bhvtu| karuNA / sakhi ! rAkSaso rAkSasaH / (karuNA / ) pazya pazya / ya eSa galanmalapaGkapicchilabIbhatsaduprekSyadehacchavirulluJchitacikurabharo muktavasanaveSadurdarzanaH zikhizikhaNDapinchikAhasta ita evAbhivartate / picchilo malapaGkapaGkila ityarthaH / ulluJchita utsATitazcikurabharaH kezabharaH / kezaMpAzolluJchanapara ityarthaH / nirvIryo nissprbhH| 1. 'vidhAta' ka. kha. pAThaH. 2. 'zollu' ka. ga. pATha:. 3. 'pratibhaH' ga. gaThaH. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiyoshH| karuNA-tA ko eso bhvissdi| zAntiH - sakhi ! pizAca iti zaGke / karuNA - sahi ! evvaM papphurantamaUhamALobbhAsiamubhaNantarALe jaLantappacaNDamaJcaNDamaNDaLe diahamuhe kahaM pisAANaM avaaso| zAntiH-tarhi anantarameva narakavivarAduttIrNaH ko'pi nArakI bhaviSyati / (vilokya vicintya ca) AH jJAtam / mahAmohapravartito'yaM digambarasiddhAntaH / tat sarvathA dUre pariharaNIyamasya darzanam / (iti parAGmukhIbhavati / ) karuNA - sahi! muhuttaaM ciTTha / jAva ido saDAM annnnesaami| (ubhe tathA sthite / ) (tataH pravizati yathAnirdiSTo digambarasiddhAntaH / ) digambaraH - Namo aLuhantANam aLuhantANam / NavadavALagharamajjhe appA dIvavva paLittae / eso jiNava karuNA / tarhi ka eSa bhaviSyati / karuNA / sakhi! evaM prasphuranmayUkhamAlomAsitabhuvanAntasale jvalatpracaNDamArtANDamaNDale divasamukhe kayaM pizAcAnAmavakAzaH / karuNA / sakhi ! muhUrta tiSTha yAvaditaH zraddhAmanveSayAmi / digambarasiddhAntaH aaiitsmyH|| namo'hayo'haMdhaH / navadvAragRhamadhye AtmA dIpa iva pradIptaH / eSa jinavarabhASitaH paramArtho dharmo mokSasaukhyadaH / yathA khalu payaHpUrapUrNa 1. 'mo dha' ga. pAThaH, Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 prabodhacandrodaye savyAkhye LabhAsido paLamattho mokkhasukhado dhammo / (iti prikaamti)| (AkAze) Le Le sAvaA! suNAha suNAha - maLamaapuggaLapiNDe saaLajaLehiM vi keLisI suddhI / appA vimaLasahAvo kisi paLicaLaNehi jaannvvo!5|| kiM bhaNAha, keLisaM LisipaLicaLaNaM ti / taM suNAhadULe caLaNapaNAmo kidasakALaM ca bhoaNaM miTTham / issAmaLaM Na kajjaM lisiNaM dALaM LamantANam // 6 // caSakanikSiptapadmarAgaraktaM kSIraM tAdRzavyavahAragocaraM bhavatyevamevAyamapi karinaraturagAdizarIraparimita AtmA tatsambandhAdahamiti pratIyate / tasya ca bahiHsattve mAnAbhAvAt , jinavarabhASitatvAcca evameva darzanasthitirityarthaH / ___ evaM darzanaM pradAdhunA tajjJAnopAryaprakAraM darzayituM zrAvakAn parikalpyAha- AkAza iti / uktaM ca - "apratyakSeNa pAtreNa karotyAlApasaGkathAm / yatkiJcitkAryasambandhamAkAzavacanaM tu tat // " iti / re re zrAvakAH! zRNuta zRNuta - malamayapudgalapiNDe sakalajalairapi kIdRzI zuddhiH / AtmA vimalasvabhAva RSiparicaraNaitivyaH / / tatra RSayo nAmAtasiddhAntavedinaH / pudgalapiNDaH zarIram // 5 // kiM bhaNatha, kIdRzamRSiparicaraNamiti / tacchRNuta / dare caraNapraNAmaH kRtasatkAraM ca bhojanaM mRSTam / IrSyAmalaM na kAryamRSINAM dArAn ramamANAnAm // dUra iti / darzanamAtrAdeva satvaraM namaskartavyamityarthaH / satkArasadhIcInam annaM ca sarasataraM dAtavyam / bhuktavatAM tu teSAmRSINAM rantuM 1. 'mI', 2. '' kha. gha. pAThaH. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtAyAH / (nepathyAbhimukhamavalokya) (ka) saddhe ! ido dAva / (ubhe sabhayamAlokayataH / ) (tataH pravizati tadanurUpaveSA zraddhA / ) zraddhA-kiM ANavei LAauLaM / __ (zAntirmUrchitA patati / ) digambarasiddhAntaH-sAvaANaM kuDumbaM muhattaM pi mA paLiJcaa / zraddhA- jaM ANavei LAauLam / (iti niSkrAntA / / karuNA- samassasau piasahI / Nahu NAmamatteNa piasahIe bhedavvaM / jado sudaM mae ahiMsAe saAsAdo (ka) zraddhe! itastAvat / paradArAn adhirohatAM rativicchedakeAmalamapi pariharaNIyam / yataH pudgaladvayasambandha evAtra kevalaM vidyate / na khalvAtmanaH kAcid vikriyAstIti bhAvaH // 6 // zraddhAdhInatvAt sarvapravRttestatastAmAhvayati - zraddhe iti / ubhe samayamAlokayata iti / zraddhAzabdazravaNajAtasAttvikazraddhAzaGkayA karuNAzAntI sahasaiva sAndrasaMrambhe jAte ityarthaH / zraddhA / kimAjJApayati rAjakulam / zAntimUrchiteti / pASaNDairdUSitA manmAtA zraddheti bhrAntyA mohaM gtetyrthH| samprati kartavyamupadizati- zrAvakANAM kuTumba muhUrtamapi mA pritytr| zraddhA / yadAjJApayati rAjakulam / ' karuNA / samAzvasitu priyasakhI / na khalu nAmamAtreNa priyasakhyA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye atthi pAsaNDANaM vi tamasaH sudA sadati / teNa aisA tAmasI saddhA bhavissadi / zAntiH - (samAzvasya) sakhi ! evamevaitat / tathAhi durAcArA sadAcArAM durdarzA priyadarzanAm / ambAmanusaratyeSA durAzA na kathazcana // 7 // tad bhavatu / tAvat saugatAlayeSvapyasAvanviSyatAm / (zAntikaruNe parikrAmataH / ) (tataH pravizati pustakahasto bhikSurUpo buddhAgamaH / ) bhikSuH - (vicintya) bho bhoH upAsakAH! sAkSAt kSaNakSayiNa eva nirAtmakAva yatrArpitA bahiriva pratimAnti bhAvAH / bhetavyam / yataH zrutaM mayA ahiMsAyAH sakAzAdasti pASaNDAnAmapi tamasaH sutA zraddheti / tenaiSA tAmasI zraddhA bhaviSyati / durAcAreti / viruddhAcaraNatvAdasyAH pASaNDazraddhAyAH na manmAtrA saha sAdRzyagandho'pItyarthaH // 7 // buddhAgamo nAma bauddhsiddhaantH| tadeva darzayati - sAkSAditi / sAkSAt kSaNakSayiSNutvaM nAma bhAvAnAM tarasAbhaGguratvamucyate / nirAtmakA niHsvarUpA ityarthaH / evaM bAdyArthavAdinAM bauddhAnAM rAddhAntaH / samprati bAhyArthasyApi amAvaM manvAnasya vijJAnavAdino bauddhasya mataM darzayati- yatrArpitA itlAdinA / yatra vijJAne arpitA AropitAH / bahirivatIvakArAd bahiSvapratibhAnaM praantmityrthH| evaM tAvat sNsaarvyvsthaasiddhaarthsiddhaanto'bhihitH| adhunA 1. 'cAratvA' kha. pAThaH. 2. 'svarasabha' ka. ga. pAThaH, 3. 'svapi pra' ka. pATa:. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'GkaH / saivAdhunA vigalitA khilavAsanatvAd dhIsantatiH sphurati nirviSayoparAgA / 8 // (parikramya punaH sazlAgham) aho sAdhurayaM saugatadharmo yatra saukhyaM mokSazca / tathAhi -- I mokSavyavasthAmAha - saiveti / adhuneti / caturvidhabhAvanAparipAkAnantaramidAnImityarthaH / tatra bhAvanA nAma sarvaM kSaNikaM, sarvaM duHkhaM, sarva svalakSaNaM, sarva zUnyam ityevamabhyAsarUpA / evaMvidhabhAvanAparipAkAcca saiva sarvabhramAdhiSThAnabhUtA svarasabhaGguravizuddha vijJAnasantatiH sphurati abhivyajyate / tatra hetumAha - vigalitAkhilavAsanatvAditi / caturvidhabhAvanAparipAkabalAt sukhAdivedanAlakSaNavAsanA vigalitA vibhraSTA yato bhavanti, ato bandhanivRttiriti bhAvaH / vizuddhadhIsantatisphuraNameva sphorayati -- nirviSayeti / nIlapItAdilakSaNaviSayoparAgarahitetyarthaH / uktaM ca -- - "pratyakSasiddhaM bAhyArthaM buddhiM vaibhASiko'bravIt adhyAhArAnumeyArthaM bAhyaM sautrAntikA viduH // buddhimAtra vadatyatra yogAcAro na cAparaH / nAsti buddhirapItyAha vAdimAdhyamikaH kila // na sannAsanna sadasanna cobhAbhyAM vilakSaNaH / catuSkoTivinirmuktaM tattvaM mAdhyamikA viduH // kSaNikatvamanairAtmyaM sarveSAmapyasti (1) / AtmAvaraNadehasya vastrAdyAvaraNAntikam // 91 na grAhyaM yadi gRhNanti tatrApi hyanavasthiti: / " iti kSapaNakasya siddhAnta iti / buddhitattve sthitA bauddhA ityarthaH // 8 // 1. ti' ka. ga. pATha:. 2 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 prabodhacandrodaye savyAkhye AvAso layanaM manoharamabhiprAyAnukUlA vaNiG nAyoM vAJchitakAlamiSTamazanaM zayyA mRdaprastarAH / zraddhApUrvamupAsikAyuvatibhiH kluptAGgadAnotsavakrIDAnandabharaM vrajanti vilasajjyotsnAGkurA raatryH||9|| karuNA-sahi! ko eso taruNataratALataLapaLLavo LambantakasAapisaGgacIracIvaro sacUDamuNDiamuNDaveso ido jevva aDiacchadi / zAntiH -- sakhi ! buddhAgama essH| bhikSaH-- (AkAze) bho bho upAsakAH! bhikSavazva zrUyatAM bhagavataH sugatasya vAkyAmRtam / (pustakaM vAcayati / ) pazyAmyahaM divyena cakSuSA lokAnAM sugatiM durgatiM ca / kSaNikAH sarve sNskaaraaH| nAstyAtmA sthAyI / tasmAd bhikSuSu layana harmyatalam / abhiprAyAnukUlA abhimatabhAvasadRzAcaraNA ityarthaH / zayyAH sopabarhaNakazipuprabhRtayaH / mRduprastarAH mRdulatarAstaraNAstIrNAH / zraddhApUrva prayojanAntaranirapekSam / upAsikAyuvatibhiretadarzanadIkSitAbhiH / aGgadAnotsavaH parirambhamavibhramaH / jyotsnADuraM kaumudIkanda(mi? li tam | jyotsnotkarA iti vA pAThaH / tatpakSe jyotsnotkaraH kaumudIkUTam / layanamAzvAsanamiti keSAJcid pkssH| vapinAryoM veshyaaH| upAsikAyuvatibhiH / upAsikA iti siddhAntarucayo dIkSitA ucyante / upAsikAzca yuvatayazceti karmadhArayaH // 9 // karuNA / sakhi ! ka eSa taruNataratAlatarupallavo lambamAnakaSAyapizaGgacIracIvaraH sacUDamuNDitamuNDaveSa ita evAbhigacchati / sugatiH vihitAcaraNanimittA / durgatiritarAcaraNAt / saMskArAH Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiyo'rH| dArAnAkramatsu nerSitavyam / cittamalaM hi tad, yadIrtho nAma / (nepathyAmimukhamavalokya) zraddhe! itastAvat / (pravizya zraddhA / ) zraddhA--ANavedu LAauLam / bhikSuH- upAsakAn mijhUzca nirbharamAliGgaya sthAyatAm / zraddhA-jaM ANavedi LAauLam / (hIta niSkAntA / ) zAntiH- sakhi ! iyamapi saiva tAmasI zraddhA / karuNA-evvaM edN| kSaeNakaH-- (bhikSumAlokyoccai:zabdam) aLeLe mikluma! ido dAva / kiMpi pucchissam / bhikSuH-- (sakAdham) bhAH pApa! pizAcAkRte ! kimevaM pralapasi / kSapaNakaH - aLe! muza koham / sAcchagadaM pucchaami| bhikSaH-- are kSapaNaka! zAstrakathAmapi vetsi / bhavatu pratImastAvat / (upamRtya) kiM pRcchasi / padArthAH / nAstyAtmeti / narakaphalabhoktuH sthAyino'bhAvAt paradArArohaNe'pi naamrssitvymityrthH| zraddhA / AjJApayatu rAjakulam / nirbharamAliGgaya dRDhaM pariSvajya / zraddhA / yadAjJApayati rAjakulam / karUNA / evametat / apaNakaH / arere mijhuka ! itastAvat / kimapi prakSyAmi / are! muJca kopam / zAstragataM pRcchAmi / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye kSapaNakaH- bhaNa dAva khaNaviNAsiNA tue kassa kide vadaM dhaaliiadi| bhikSuH--are zrUyatAm / asmatsaMtatipatitaH kazcid vijJAnalakSaNaH samucchinnavAsano mokSyate / kSapaNakaH-aLe muccaLajja ! kassi vi maNNantaLe kovi muko bhavissadi / tado de saMpadaM gaTThassa kIrisaM uvaALaM kaLissadi / aNNaM vi pucchAmi / keNa de Iriso dhammo shNdiho| bhikSuH--nUnaM sarvajJena bhagavatA buddhenokto'yameva dharmaH / kSapaNakaH--aLe! savvaNNo buddhotti kadhaM tue nnaadm| bhikSuH-nanu re tadAgamaireva prasiddho buddhaH sarvajJa iti| kSapaNakaH--aLe ujjhiabuddhaa! jai tassa bhAsideNa savvaNNattaM paDivajjesi, tA ahaM vi savvaM jANAmi / tumaM pi pidupidAmahehiM sattapuLisehiM me dAso tti / bhikSaH- (sakrodham) AH pApa ! pizAca! malapaGkadhara ! kiM tAvadahaM daasH| bhaNa tAvat kSaNavinAzinA tvayA kasya kRte vrataM dhAryate / are muktalajja! kasminnapi manvantare ko'pi mukto bhaviSyati / tataste sAmprataM naSTasya kIdRzamupakAraM kariSyati / anyadapi pRcchAmi / kena te IdRzo dharmaH sandiSTaH / are! sarvajJo buddha iti kathaM tvayA jJAtam / are ujjhitabuddhika ! yadi tasya bhASitena sarvajJatvaM tasya pratipadyase, tasmAdahamapi sarva jAnAmi / tvamapi pitRpitAmahaiH saptapuruSairme dAsa iti / 1. 'Rjubuddhika' ga. pATha: Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiyo| kSapaNakaH - aLe vihALadAsImuaGga ! duTThapaLivvajia! diLaMdo mae, dNsido| tA pi de vissahaM bhaNAmi / buddhANusAsaNaM paLihaLia aLihantANusAsaNaM jevva anusaLidu bhavam / diambaLamadaM mAcaLaMdu mavam / bhikSuH-AH pApa! svayaM naSTaH parAnapi naziyitumichasi / svArAjyaM prAjyamutsRjya loke nindyAmaninditaH / abhivAJchati ko nAma bhavAniva pizAcatAm // 10 // apica, arhato'pi dharmavedanaM kaH zraddadhAti / kSapaNakaH-gahaNakkhattacALacandasULLopaLAadukhkhaLapaLamaLahassANaM AdezasaMvAdadasaNeNa NiLUvidaM savvaNNattaNaM bhaavado aLihantassa / bhikSuH- are! anAdipravRttena jyotiSAtIndriyajJAnena pratAritena bhavatedamatikaSTaM vratamAzritam / tathAhi jJAtuM vapuHparimitaH kSamate trilokI jIvaH kathaM kathaya saGgatimantareNa / are vihAradAsIbhujaGga! duSTaparivrAjaka ! dRSTAnto bhayA darzitaH / tasmAt priyaM te visrabdhaM bhaNAmi / buddhAnuzAsanaM parihatyArhatAnuzAsanamevAnusaratu bhavAn / tasmAd digambara(pada ? matAmevAcaratu mavAn / vihAro nAma mithUNAM sthAnam / bhujaGgo dhUrtaH / vihAradAsabhujaGgo gRhadAsIjanavidheyaityarthaH / parihatya tyaktvA / (nanu?) grahanakSatracAracandrasUryoparAgaMduSkaraparamarahasyAMnAmAdezasaMvAdadarzanena nirUpitaM sarvajJatvaM bhagavato'rhataH / pratAriteMna viprlbdhen| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAlye zaknoti kumbhanihitaH suzikho'pi dIpo bhAvAn prakAzayitumapyudare gRhasya // 11 // tasmAllokadvayaviruddhAdArhatamatAd varaM sugatamatameva sAkSAt sukhAvahamatiramaNIyaM pazyAmaH / zAntiH-sakhi! anyato gacchAvaH / karuNA- evaM bhodu / (iti prikaamtH|) zAntiH- puro vilokya) eSa purastAt somsiddhaantH| bhavatu / atrApi tAvadanusarAvaH / (tataH pravizati kApAlikarUpadhArI somsiddhaantH|) somasiddhAntaH-(parikramya) narAsthimAlAkRtacArubhUSaNaH zmazAnavAsI nRkapAlabhojanaH / pazyAmi yogAJjanazuddhacakSuSA __ jaganmitho bhinnamabhinnamIzvarAt // 12 // nanvAhatotArthasya vRSTayAdestathAtvadarzanAt tasya sarvajJatvaM pratipannameveti cet , tatrAha- jJAtumiti / 'zarIraparimitaH khalvAtmeti tasya matam / tathAca kathaM manasApyacintyarUpAnantapadArthajJAnaM cetanasyApi sataH sambandhena vinA jAghaTIti pradIpasya samarthasyApyadarzanAt kumbhanihitasyetyarthaH // 11 // lokadvayavirodho nAma paJcamaladhAraNarUpatvAdihalokasaukhyasya datta eva jalAvaliH / amutra tvasya santatagatyA kleza eva kevalaM na punaH sukhavo'pItyarthaH / karaNA / evaM bhavatu / somasiddhAnto mAhezvaraM darzanam / tadIyetikartavyatAniyamaM darzayan darzanameva darzayati-narAsthIti / yogo nAma tatsamayoditapuruSopahArAdinA yathoktaprakAreNa yathoktavizeSeNa 1. 'nda' ga. pAThaH 2. 'SaNena pa' kha. pAThaH. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'raH / kSapaNakaH- aLe ! ko eso kAvALaM vadaM dhAdi puLiso / tA eNaM pucchissam / (upasRtya) aLe Le kAvALia! NaLAtthimuNDadhALia! kILiso tuha zokkho, kILiso tuha mokkho| kApAlikaH- are kSapaNaka ! dharma tAvadasmAkamavadhAraya / mastiSkAntravasAbhidhAritamahAmAMsAhutIrjuhvatAM vahnau brahmakapAlakalpitasurApAnena naH pAraNA / sadyaHkRttakaThorakaNThavigalatkIlAladhArojalai raryo naH puruSopahArabalibhirdevo mahAbhairavaH // 13 // paramezvarasamArAdhanayA sevArUpaH / sa evAcanavat saMskArahetutvAd yogAJjanaM, tena zuddha darzanaM pAramezvaraM jJAnaM cakSuryasya sa tathoktaH / evaMbhUtadarzano'haM vibhutvAt kAraNatvAca paramezvarasya atastenAbhinnamidaM jagat / parichinnatvAt kAryasvAca bhinnamityevaM bhedAbhedaM pazyAmItyarthaH // 12 // kSapaNakaH / are! ka eSa kApAlaM vrataM dhArayati puruSaH / tadenaM pRcchAmi / are! kApAlika ! narAsthimuNDadhArin ! kIdRzaM tava saurapaM, kIdRzastava mokSaH / sAdhanAdhInA hi phalaprAptirityabhiprAyeNa svasAmayikasiddhasAdhanameva darzayati-dharma tAvaditi / abhidhAraNamupasnehanam / mahAmAMsaM maramAMsam / mUrisampAditaM vA / brahmaNaH kapAlaM brahmakapAlaM brAhmaNasya vA kasyacidustaSTasya ziraHkapAlam / tasmin mUri sampAditAM madirAM pUrva bhairavAya nivedya tataH zeSapAnaM pAranA / sadyaH sapadi kRtakaThorakaNThAt kairtitadRDhatarapInagalanAlA vizeSaNa galatA kIlAlAnAM rudhirANAM dhaaraabhirudriktaiH| narANA. mAmiSanevopahAraH pUjAsAdhanaM tena balimiH pUjAvizeSaiH / evaM samArAdhanarUpo'smaddharma ityarthaH // 13 // 1. 'caNDita' pa. pATha.. ol Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 prabodhacandrodaye savyAkhye bhikSuH- (karNI pidhAya) buddha ! buddha ! aho dAruNA dharmacaryA / kSapaNakaH--aLihanta ! aLihanta ! aho ghoLaM pAvaM / kAvALieNa keNa vi vippaLaDo eva eso tti takkemi / kApAlikaH -- (sakrodham) AH pApa! pAkhaNDApazada ! muNDitamuNDa ! caNDAlaveSa! kezaluzcaka! are! vipralambhakaH kila caturdazabhuvanotpattisthitipralayapravartako vedAntAsadvAntaprasiddhavibhavo bhagavAn bhvaaniiptiH| darzayAmastarhi dharmasyAsya mahimAnam / hariharasurajyeSThazreSThAna surAnahamAhare viyati vahatAM nakSatrANAM ruNadhmi gatIrapi / sanaganagarImambhaHpUrNA vidhAya mahImimAM ___ kalaya sakalaM bhUyastoyaM kSaNena pibAmi tat // 14 // kSapaNakaH-- aLe kAvALia! NaM ado jevva bhaNAmi keNa vi endajALieNa mAaM daMsia vippaLaddhotti / ___ kApAlikaH-- AH pApa! punarapi paramezvaramaindrajAlikamityadhikSipasi / tanna marSaNIyamasya daurAtmyam / (khAmAkRSya) tadahamasya, etatkarAlakaravAlanikRttakaNTha nAloccaladvahulaphenilabubudaudhaiH / kSapaNakaH / arhan ! arhan ! aho ghoraM pApam / kApAlikena kenApi vipralabdha evaiSa iti tarkayAmi / ___ are kApAlika! nanvata eva bhaNAmi kenApyaindrajAlikena mAyAM darzayitvA vipralabdha iti / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiyo'H| sAdhaM DamaDDamaruDAMkRtihUtabhUta vargeNa bhargagRhiNIM rudhiraidhinomi // 15 // (iti khaDgamudyacchati / ) kSapaNakaH- (samaMyam) mahAbhAa! ahiMsA paLamo dhmmo| hiMsA paLamo adhmmo| iti bhikSorakaM pravizati / ) bhikSaH - (kApAlikaM vArayan ) bho bho mahAbhAga! kautukaprayuktavAkkalahenAyuktametasmiMstapasvini prahartum / kApAlikaH- (khaDgaM pratisaMharati / ) kSapaNakaH-(samAzvasya) mahAbhAo jadi saMhaLidaghoLadosAveso saMvutto, tado ahaM kiM vi pucchidumicchemi / kApAlikaH-pRccha pRcch| kSapaNakaH-sudI tuhmANe paLamoM dhmmo| agha keLisI mokkhotti / karAlaM bhayaharam / karavAla: kRpANaH / phenaprakara eMva phenilam / sarasamayanivedanArtha DamadityevaM vAdhamAnaDamarorDAkRtiH DAm ityAkAraH zandaH tayA AhUtapramathagaNena saha margasya bhImasya gRhiNI bhAryA dhinomi prANayAmi // 15 // ksspnnkH| mahAbhAga ! ahiMsA paramo dharmo hiMsA paramo'dharmaH / kautukaM kutukam / tapasvini varAke / kSapaNakaH / mahAmAgoM yadi sahatavAra peviMzaH saMvRttaH, tato'I kimapi praSTumicchAmi / zruto yuSmAkaM paramo dharmaH / atha kIdRzI mokSa iti / nikhilaviSayavairAgyazAlinaH sAndrAnandAdimIvI mokSa iti para 02 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 prabodhacandrodaye savyAkhye ___ kApAlikaH -zRNudRSTaM kvApi sukhaM vinA na viSayairAnandabodhojjhitA jIvasya sthitireva muktirupalAvasthA kathaM prArthyate / pArvatyAH pratirUpayA dayitayA sAnandamAliGgito muktaH krIDati candracUDavapurityUce mRDAnIpatiH // 16 // bhikSuH-mahAbhAga! azraddheyametadavItarAgasya muktiriti / kSapaNakaH- aLe kAvALia! jai Na DhussAsi, tado bhaNAmi saLILI mukko atti viLuddham / pratikSipannAha - dRSTamiti / loke dRSTAnusAreNa tIthikAnAM tIrthakalpanA kalpate / loke ca tAvad viSayavyatirekeNAnandakalAlavo'pi suSuptyAdau nopalabdhacaraH / ato nirviSayamokSapakSa upekSaNIyo vicakSaNairiti bhAvaH / uktaM hi "api bRndAvane zUnye sugAlatvaM sa icchati / na tu nirviSayaM mokSaM kadAcidapi gautama ! // " iti / navaguNocchittilakSaNA stimitajaladhikalpA jIvasya sthitireva muktiriti prAmAkarANAM galagarjanam / tadanUdya nirAkaroti-Anandeti / evaM predhAvatprAyaM na bhavatItyarthaH / tvatpaze punaH kathaM mukto vartata iti cet , tatrAha-pArvatyA iti / pratirUpayA saha(zayA 1zyA) dayitayA snigdhyaa| evameva muktirityatra pramANamAha - ityUce mRDAnIpatiriti / sakalasaMmatasarvajJoditatvAt sakalaiMprANisaMvAdAcAsya saukhyasya, ataH samIcInatAsya pakSasyeti bhAvaH // 16 // kSapaNakaH / are kApAlika ! yadi na ruSyasi, tato bhaNAmi zarIrI muktazceti viruddhamiti / 1. 'rthika' ka. kha. pAThaH. 2. 'pya', 3. 'sarvazezvarodi' kha. pATha:. 4. 'lasaM' kha. ga. pATha:. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiyo'rH| kApAlikaH - (svagatam) aye azraddhAkSiptamanayorantaHkaraNam / bhavatvevaM tAvat / (prakAzam ) zraddhe! itastAvat / (tataH pravizati kApAlinIrUpadhAriNI zraddhA / ) karuNA-sahi ! pekkha rajasassudA saddhA / sA esA, vipuLLaNILappaLaLoLaLoarNI naLatthimALAkidacALubhUsaNA / NiambapINatthaNabhALamanthaLA vihAdi puNNendumuhI vilAsiNI // 17 // zraddhA- (parikramya) esAmi / ANavedu sAmI / kApAlikaH - priye ! enaM durabhimAninaM bhikSu tAvad gRhANa / shrddhaa-(bhikssumaalinggti|) bhikSuH-(sAnandaM pariSvajya romAJcamabhinIya janAntikam ) aho sukhasparzA kApAlinI / tathAhi , raNDAH pInapayodharAH kati mayA caNDAnurAgAd bhuja dvandvApIDitapIvarastanabharaM no gaaddhmaalidd'itaaH| krunnaa| sakhi! pazya rajasaH sutA zraddhA / saissaa| viphulanIlotpalalolalocanA narAsthimAlAkRtacArubhUSaNA / nitambapInastanabhAramantharA vibhAti pUrNendumukhI vilAsinI // 17 // eSAsmi / AjJApayatu svaamii| na cAtra raNDAnAmAsthAmAvAd evaMvidhasaukhyAbhAva iti zaGkanIyamityAha-caNDeti / kApAlinI nAma kAcana yoginI vazyAkarSaNAdiSu 1. 'vaM miyaH sau' ga. pAThaH. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 praboSacandrodaye savyAme buddhebhyaH zatazaH zape mayi punaH kutrApi kApAlinIpInonuGgakucopagUhanabhavaH prAptaH pramododayaH // 18 // aho puNyaM kApAlikacaritam / aho zlAghyaH somasiddhAntaH / Azcaryo'yaM dharmaH / bho mahAbhAga ! sarvathA buddhAnuzAsanamasmAbhirutsRSTam / praviSTAH smaH pAramezvaraM siddhAntam / tadAcAryastvaM, ziSyo'ham / pravezaya mAM pAramezvarIM dIkSAm / 1 kSapaNakaH aLeM bhikkhu ! kAvALiNI phaLasaNeNa dUsidI tumam / tA duLaM apasaLa | bhikSuH- AH pApa ! vaicito'si kApAlinyAH parirambhamahotsavana / kApAlikaH priye ! kSapaNakaM gRhANa / ( kApAlinI kSapaNakamAliGgati / ) kSapaNakaH (saromAJcam ) aho arihanta ! aho arihanta ! kAvALiNIe phaLasasuhaM / ai sundaLi! dedu dedu dAva puNI puNo aGkapALiM / (svagatam) are mahantI khu prasiddhaprabhAvA / itaH pUrvaM evaMvidhasaukhyaM nAnubhUtamityatra me zapanameva zaraNamityAha - buddhemya iti // 18 // - M P -- kSapaNakaH / are mithuka ! kApAlinIsparzanena dUSitastvam / tasmAd dUraM aksara / vaJcito'sIti / aviditakApAlinIsuratArambhapariraMmbhaparamasukha stvamityarthaH / aho AIta! aho AIta ! kApAlinyAH sparzasukham / aye sundari / dadAtu dadAtu tAvat punaH punaraGkapAlIm / are mahAn khalvi 1 1. 'pAlikasu' ga, pAThaH 2. 'bhrama pa' ke. pAThaH, Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiyo'shH| indiaviAno sNvutto| tA kiM ettha juttaM / bhodu / picchiAe DhakissaM / (tathA kRtvA) ai pINaghaNatthaNasohiNi! plittthkulnggvilolloanne!| jai LamaAsi kAvALiNi! tA kiM kaLirasadi sAvakI (?) // 19 // aho kAvALiaM jevva evaM dasaNaM sokkhamokkhasAhaNaM / bho AcALia ! ahaM tuha dAso saMvutto / maMpi mahAbhaiLavAnuzAsaNe dikkhedu / kApAlikaH - upavizyatAm / (ubhau tathA kurutaH / ) kApAlikaH - (bhAjanaM samAdAya dhyAnaM nATayati / ) ndriyavikAraH saMvRttaH / tasmAt kimatra yuktam / bhavatu / pinchikayA sthagayiSye / ayi pInadhanastanazobhini ! paritrastakuraGgavilolalocane! / yadi ramayasi kApAlini! tat kiM kariSyati zrAvakI / / 19 // upAsikAyoSit zrAvakI / tayA me kRtyaM nAstItyarthaH / kRtArthoM bhavAmIti pAThAntaram // 19 // aho kApAlikamevaikaM darzanaM saukhyamokSasAdhanam / bho AcArya ! ahaM tava dAsaH saMvRttaH / mAmapi mahAbhairavAnuzAsane dIkSayatu / / ucchiSTabhakSaNasya pradhAnAGgatvAt tat prathamaM dAtavyamityabhiprAyaNa bhAjanaM pAnapAtraM saMgRhya / dhyAnanATanaM tu evaM prabhAvasampAditaM maireyamiti vizvAsArtham / 1. 'ni tra', 2. 'galoca' kha. pAThaH. 3. 't pra' ga. pAThaH. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye zrachA-mabhavaM! paLipULisuLAe bhaabhnnm| kApAlikaH-- (pItvA zeSa bhikSukSapaNakayorapayati / ) idaM pavitramamRtaM pIyatA bhavabheSajam / pazupAzasamucchedakAraNa bhairavoditam // 20 // (ubhau vimRzataH / ) kSapaNakaH-ahmANaM aLihamtANuzAsaNe suLApANaM patthi / bhikSuH-kathaM kApAlikocchiSTAM surAM pAsyAmi / kApAlikaH- (kiJcid vimRzya) kiM vimRzasi zraddhe ! pazutvamanayo dyApyapanIyate / tenAsmadvadanasaMsargaduSTAmapavitrAM surAmetau manyate / tad bhavatI stravAsavapUtAM kRtvAnayorupanayatu / yatastairthikA api vadanti - 'strImukhaM tu sadA zuci' iti| adhunA dhyAnavyagracetastayA paripUrti na jAnAtyayamiti manvAnA pravIti-zraddhA / bhagavan ! paripUritaM surayA bhAjanamiti / pAzapAzitoH prANinaH pazavaH mairaSeNa magavatA bhargeNa bhASitatvAd bhavedetat suzraddhayamityAzayaH // 20 / / kSapaNakaH / asmAkamArhatAnuzAsane surApAnaM nAsti / pazutvaM nAmAmRtopamA nityazuddhApi madirA amena pItazeSocchiaiti mithyAjJAnam / tat svamukhasambandhasaMskArasaMskRtAM kRtvA nivartayetyarthaH / zrImukhaM tu nityazuddhamityatra zAstrakArasampratipattimAha - yata iti / uktaM ca "nityamAsyaM zuci trINAM zakuniH phalazAtane / prasave tu zucirvatsaH zvA mRgagrahaNe shuciH||" pti| 1. 'tA' ga. pAThaH Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 tRtiiyo'H| zraddhA--jaMbhaavaM aannvedi| (iti pAnapAtraM gRhItvA pItazeSamupanayati / ) bhikSuH-mahAn prasAdaH / (iti caSakaM gRhItvA pibti|) aho surAyAH saundaryam / nipItA vezyAbhiH saha na kati vArAn suvadanA mukhocchiSTAsmAbhiH sarasamadirAmodamadhurA / kapAlinyA vakrAsavasurabhimetAM tu madirAmalabdhvA jAnImaH spRhayati sudhAya suragaNaH // 21 // kSapaNakaH- aLe bhikkhua! mA savvaM piba / kAvALiNIvaaNocchidraM maiLaM maha vi dhALaedu / bhikSuH-(kSapaNakAya caSakamupanayati / ) kSapaNakaH - (pItvA) aho suLAe mahuLattagam / aho saado| aho gandho / aho suLahittaNam / ciLaM khu aLihantANusAsaNe paDido vaJcidoli ediseNa suLALasaNa / aLe bhikkhua! ghoNanti me agAi / tA uvavizahma / bhikSuH- evaM kurvH| __(tathA kurutH|) zraddhA yad bhagavAnAjJApayatIti / kSapaNakaH / are bhikSuka ! mA sarva piba / kApAlinIvadanocchiSTAM madirAM mamApi dhArayatu ! aho surAyA madhuratvam / aho svAdaH, aho gandhaH, aho surabhitvam / ciraM khalvAhatAnuzAsane patito vaJcito'smi IdRzena surArasena / are bhikSuka! ghUrNanti me'GgAni / tasmAdupavizA(mi ? vH)| 1. dApaya' ga. pAThaH. tito vaJcito'ndhiH , aho surakSita " pUrNanti me Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye kApAlikaH - priye ! amUlyakrItaM dAsadvayaM labdham / tannRtyAvastAvat / #Jia Mi (ubhau nRtyataH / ) kSapaNakaH aLe bhikkhu ! eso kAvALio, aho pamAdo, AcALio kAvALiNIe saddhaM sohaNaM Naccedi / tA edAe saddhaM avi Nacahna | bhikSuH - AcArya ! mahAzcaryametaddarzanam / yatrAklezamabhimatArthasiddhayaH sampadyante / (madaskhalitaM nRtyataH / ) kSapaNakaH 'ayi pINaghaNatthANi (ityAdi gAyati / ) kApAlikaH - kiyadetadAzcaryam / pazya, - yatrAnujjhitavAJchitArthaviSayAsaGge'pi sidhyantyamUH pratyAsannamahodayapraNayinAmaSTau mahAsiddhayaH / are bhikSuka ! eSa kApAlikaH aho pramAdaH, AcAryaH kApAlinyA sArdhaM zobhanaM nRtyati / tasmAdetAbhyAM sahAvAmapi nRtyAvaH / ayi pInaghanastanItyAdi / kiyadetadAzcaryamiti / alpaM svalpamityarthaH / AzcaryAntaramapi pazyetyAha -- yatreti / yasmin kApAlike darzane / bacjhato'parihRtaH vAJchitArthastryAdilakSaNaH sa eva viSayaH tatrAsaGge sasyapItyarthaH / amUH mahAsiddhayaH sidhyantItyanvayaH / kathaM mUDhAnAmityAha - pratyAsanneti / nikaTavartikalyANetara vibhUtyAkAMkSiNAM sukRtinAmityarthaH / mahAsiddhayo aNimAgarimAdayaH / vazyamAbhimukhyakaraNam / AkarSaNaM dUrA 1. 'to vA', 2. 'NaguNatara' ga pAThaH. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiyo'shH| vazyAkarSaNamohanapramathanaprakSobhaNoccATana prAyAHprAkRtasiddhayastu viduSAM yogAntarAyAH param // 22 // kSapaNakaH-aLe kApALia! (vimRzya) ahava AcALiaLAa! kulaacaalia!| bhikSuH- (vihasya) ayamanabhyAsAtizayapItayA madirayA dUramunmattIkRtastapasvI / tat kriyatAmasya madApanayanam / ___ kApAlikaH - evaM bhavatu / (iti svamukhocchiSTaM tAmbUlaM kSapaNakAya dadAti / ) kSapaNakaH - (saMjJAM labdhvA kSaNaM svasthIbhUya) AcALiaM evva evaM pucchirasaM / jAdisI tuha suLAe AhaLaNasattI, kiM tAdisI itthiApuLisesu vi asthi / kApAlikaH - kiM vizeSeNa pRcchayate / pazya, vidyAdharI vAtha surAGganAM vA nAgAGganAM vApyatha yakSakanyAm / dantikAnayanam / mohanaM mauDhayApAdanan / pramathanaM vinAzanam / prakSobhaNaM pravicAlanam / uccATanamutsATya parityAgaH / prAyAH evamAdyAH / prAkRtasiddhayaH sAMsArikaphalA etA ayatnasAdhyA ityarthaH / antarAyAH pratyUhAH / asmin darzane svarasacArAnusAreNaivAkhilapuruSArthasiddhiriti bhAvaH // 22 // kSapaNakaH / are kApAlika ! athavAcAryarAja! kulaacaary| tapasvI varAkaH / kSapaNakaH / AcAryamevaitat pRcchAmi / yAdRzI tava surAyA A. haraNazaktiH, kiM tAdRzI strIpuruSeSvapyasti / P2 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 prabodhacandrodaye savyAkhye yadyanmameSTaM bhuvanatraye'pi vidyAbalAt tattadupAharAmi // 23 // kSapaNakaH -- bho! evaM mae gaNideNa NNAdaM, jaM savve ajhe mahALAamahAmohassa kiMkaLe tti / ubhau-yathA jJAtamAyuSmatA, evametat / kSapaNakaH-tA LAakajaM mantIyadu / kApAlikaH-kiM tat / kSapaNakaH-sattassa sudA saddhA mahALAassa aNNAe aahlnniietti| kApAlikaH-kathaya kvAsau dAsyAH putrI / eSa tAmacirameva vidyAbalAdupAharAmi / kSapaNakaH- (khaNDinImAdAya gnnyti|) zAntiH- sakhi ! ambAmuddizyaiva hatAzAnAmAlApaH / tadavadhAnena tAvadAkarNayAvaH / karuNA-(ka( sahi! evvaM karema / (ubhe tathA kurutH|) kSapaNakaH- (gAthAM gaNayitvA) (ka) sakhi ! evaM kurvH| kSapaNakaH / bho! etad mayA gaNitena jJAtaM, yat sarve vayaM mahArAjamahAmohasya kiMkarA iti / tasmAd rAjakArya mantrayatAm / sattvasya sutA zraddhA mahArAjasyAjJayA AharaNIyeti / khaNDinI varATakaprakSepasaMpuTikA / 1. 'papuTikApAtram' ka. pAThaH. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'GkaH / 109 Natthi jaLe Natthi vaNe Natthi giLibiLesu Natthi pAALe / sA viSNubhaktisahidA Nivasai hiae mahappANam // 24 // karuNA -- (sAnandam ) sahi ! diDiA vaDhasi / sudaM / viSNubhattIe devIe pAsavaTTiNI saddheti / zAntiH - (harSaM nATayati / ) bhikSuH- atha dharmasya kAmAdapakrAntasya kutra vRttiH / . (punargaNayitvA ) kSapaNakaH (ka) Natthi jaLe viNe Natthi giLibiLesu Natthi pAALe 1 so viSNumatisahido vattai hiae mahappANam // 25 // kApAlikaH - (saviSAdam ) aho mahat kaSTamApatitaM mahArAjasya / tathAhi (ka) nAsti jale nAsti vane nAsti giribileSu nAsti pAtAle / sa viSNubhaktisahito vartate hRdaye mahAtmanAm // 25 // nAsti jale nAsti vane nAsti giribileSu nAsti pAtAle / sA viSNubhaktisahitA nivasati hRdaye mahAtmanAm || atra mahAtmAno'kSudrabuddhayaH vihitAnuSThAtAraH // 24 // sakhi / diSTyA vardhase / zrutaM viSNubhaktyA devyAH pArzvavartinI zraddheti / -- pRcchati iti / hanta tarhi dharmo'pi nUnaM na kAmAnugato bhaviSyatItyAkulAzayaH atha dharmasyeti / -- so'pi kAmyapratiSiddhaparityAgena mahAtmabhireva sampAdyamAnastadAzayavaizAradyamApAdya pratyakprAvaNyaM kurvan atraiva vartata ityAha - nAstIti // 25 // viSAdo nAma kartavyakaraNalampaTatvam / uktaM ca - "kAryAkSamatvaM cittasya viSAdo duHkhapIDanAt / " 'stItyAdi paThati' ka. pAThaH. 2. 'NAnalampaTutva' kha. gha. pAThaH, Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye mUlaM devI siddhaye viSNubhakti stAM ca zraddhAnuvratA sattvakanyA / kAmAnmuktastatra dharmo'pyabhUccet sidaM manye tad vivekasya sAdhyam // 26 // tathApi tAvadasuvyayenApi svAminaH prayojanamanuSTheyam / tanmahAbhairavIM vidyAM dharmazraddhayorAharaNAya prsthaapyaamH| __ (iti niSkrAntAH / ) mUlam anyanirapekSaM kAraNam / viSNubhaktiriti varNAzramaprayuktavihitAnuSThAnam / "bhaktirbhajanamityuktA vAGmanaHkAyakarmabhiH / " iti vacanAda niratizayalehabahumAnapUrvakaM sarvaprakArabhajanam / athavA 'samatvamArAdhanamacyutasya' 'jJAnI tvAtmaiva me matamiti vacanAd Atmano'nanyabuddhyezvare cetaHsamarpaNarUpA samyagdarzanalakSaNA viSNubhaktiriti / athavA 'madbhakto mayIzvare sarvajJe paramagurau vAsudeve samarpitasarvAtmabhAvo yat pazyati zRNoti spRzati vA sarva eva bhagavAn vAsudevaH ityevaMgrahAviSTabuddhimadbhaktaH' ityuktalakSaNAM vissnnubhktiH| anuvratA anugatA zraddhA AstikyabuddhayA vishvaasitaa| pASaNDazraddhAM vyAvartayati- sattvakanyeti / kAmAnmukta iti / kAmyakarmaNaH pratibandhakatvAt tadvyatirekeNetyarthaH / siddha niSpannam / sAdhyaM nAmAvidyAtatkAryalakSaNasaMsArAnarthanivRttiH, niratizayAnandAvirbhAvazceti // 26 // nanvazakyapratIkAra evAyamarthaH, tathApi bhRtyena prANaviniyogenApi parirakSaNIya evApadgataH svAmIti santaH samuzanti tadasmAbhirapi tathA kAryamityabhiprAyeNAha- tathApIti / kSapaNakazAkyayorasatarkAmAsazaraNatvAd bhairavyAstu vidyAyA mAyAvidhAnapaTIyastvAt saiva preSitetyarthaH / 1. 'sAmyada' kha. pAThaH. 2. 'NA / a', 3. 'mo' ga. pAThaH. 4. ' kAMdayAM prapannA svA' ka. ba. pAThaH, Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiyo'shH| zAntiH--AvAmapyevaM hatAzAnAM vyavasAyaM devyai vi. SNubhaktyai nivedayAvaH / (iti niSkAntAH sarve / ) iti zrIkRSNamizrayativiracite prabodhacandrodathe tRtIyo'GkaH // AvAmapIti / hatAzAnAM moghAzAnAM daivahInAnAm / kevalamohasAnairavI vicitravipralambhaviDambanAmUlacchedAya viSNubhaktireva paraM pragalbhate bhagavatItyabhiprAyeNa tasyai nivedanaM kriyata ityarthaH // iti zrImatprakAzatIrthabhagavatpUjyapAdaziSyeNa govindAmRtabhagavatA kRte nATakAbharaNa tRtIyo'H // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 atha caturtho'GkaH / (tataH pravizati maitrI / ) ... maitrI . sudaM mae mudiAsaAsAdo jaM mahAbhairavI kaDDhaNasambhamAdo bhaavadIe viSNubhaktIe parittAdA pia atha caturtho'GkaH / evaM tAvad bAlagoSThIvadatyantAsaratayApadeyatvena pASaNDaviDambanA pUrvapakSatvenopakSiptA / atItAGkAvasAne ca mahAmoha sAmrAjya sampAdanAya mahAbhairavI sarabhasaM preSitetyabhANi / athedAnIM tathApravRttabhairavIsarabhasavyAmohasambhramataH kathamapi bhagavatyA viSNubhaktyA zraddhA~ saMrakSiteti kiMvadantImAtrazravaNAt tadvRttAntavividiSayA kathaGkAraM khalvityAkulAzayA maitrI pravartata ityetadAha - tataH pravizati maitrItyAdinA / athavA mukhyo'dhikArI vicArAya pravartata ityabhANi / tatraiko'pi bahudhA tenetyAdinA svarUpaM paryAlocitavAn / tatra punaH kiM mAnamityAkAGkSAyAmupaniSaddevyA saGgamo bhavedityAdinA vedAntavAkyAnAM tatra samyaganvayamapi vicAritavAn / punazca DambhAdipratibandhakapradarzanena uktasamanvayavirodhamudbhAvya yadi saiva zraddhetyAdinA paryahArSIt / tRtIyena cAGkenArhatAdidarzanavirodhamudbhAvya mUlaM devItyAdinA avirodhaH sambhAvitaH / evaM prathamenAGkena svarUpasamanvaya vicAramupapAdya dvitIyatRtIyAbhyAM virodhasambhAvanAM copapAdya upasaJjahAra / adhunA tu sAdhanAdhIna khalu phalaprAdhiriti nyAyAt tatprAptisAdhanaM kimityaMpekSAyAM caturthapaJcamAbhyAmuccAvacasvarUpasAdhanaM nirUpayati - tataH pravizatItyAdinA / mitraM suhRd / tadbhAvo maitrI / zrutaM mayA muditAsakAzAd yanmahAbhairavIkarSaNasambhramato bhagavatyA viSNubhaktyA paritrAtA priyasakhI zraddheti / tasmAdutkaNThitena hRdayena priyasakhIM prekSiSye / utkaNThA utkalikA / uktaM ca 1. 'pragoSThI', 2. 'bhAsata' kha. pAThaH. 3. 'ddhAdayaH paritrAtA' 'nA sAdhyapha' ga. pAThaH 5, 'tyAkAGgAyAM' ka. kha. pAThaH ga. gha. pAThaH. 4. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cturtho'H| 113 sahI saddeti / tA ukkaNThieNa hiaeNa piyasahIM pekkhissam / (parikAmati / ) (tataH pravizati zraddhA / ) zraddhA- (samayotkampam ) . ghorAM nArakapAlakuNDalavatI vidyucchaTA dRSTibhi muMzcantIM vikarAlamUrtimanalajvAlApizaGgaiH kacaiH / daMSTrAcandrakalAGkurAntaravalajjihvAM mahAbhairavIM pazyantyA iva me manaH kadalikevAdyApyaho vepte||1|| maitrI- (svagatam) ae! esA me piasahI bhaasaMbhAntahiaAkaLidakampataraLehiM aGgahiM kiM vi mantaantI "alabdhaviSaye rAge vedanA mahatI tu yaa|| saMzoSaNI ca gAtrANAM tAmutkaNThAM vidurbudhAH / / " iti| evaM priyasakhIprekSaNapravardhamAnotkaNThA maitrItyuktam / idAnIM viSNubhakteH sandezaM gRhItvA vivekAya nivedayituM pravRttAyAH zraddhAyA vyApAraH pradarzyate tataH pravizati zraddhetyAdinA / / ghorAM trAsajananIm nAreti / naraziraHkapAlakRtakuNDaletyarthaH / vidhucchaTAH zatahadAsaMhatayaH tA dRSTibhirmuJcantIM visRjantI vikarAlamUrti bhayAnakavigrahAm / uktavizeSaNakacaiH sahitAm / kadalikA gajarAjAviropitA vaijayantI, rambhA vA / adyApIti / viSNubhaktyA pUrvameva sudRDhaM saMrakSitaivAhaM, tathApi kampata ityarthaH // 1 / / maitrI - aye ! eSA me priyasakhI bhayasambhrAntahRdayAkalitakampataralairaGgaiH kimapi mantrayantI sammukhAgatAmapi mAM na lakSayati / ati. kaSTatarAsajjanasamavAyaH khalvazeSanarakanidAnamiti nirUpayantI pUrvAnubhUta 1. 'navakana rukapizai: kezaiH sa' ha pAThaH. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 prabodhacandrodaye savyAkhye saMmuhAadaM vi maM Na Lakkhedi / ALabissaM dAva / (prakAzam.) piasahi ! saddhe ! kIsa tumaM uttAviahilaA maM vimA ALoesi / zraddhA - (vilokya socchvAsam ) bhaye ! priyasakhI maitrI | T tadehi pariSvajasva mAm / maitrI - (tathA kRtvA) sahi ! taha viSNubhatthiNinbhatthidappabhAvA mahAbhairavIe kaD DhaNasambhamAdo ajja vi vevandi de aGgAi | zraddhA --- (ghorAmityAdi paThati / ) kAlarAtrikarAlasya dantAntargatayA mayA / uSTAsi sakhi ! saiva tvaM punaratraiva janmani // 2 // bhayavegabaleneSTatamAmapi mAmabhimukhamAgatAM pazyantyapi na pazyatItyarthaH / iyaM tAvadanubhUtabhUriduHkhavedanayA pramlAnataratanulatikeva lakSyate / tasmAdahameva pUrvamAlapiSye ityabhiprAyeNAha maitrI - AlapiSye tAvaditi / priyasakhi / zraddhe ! kasmAt tvamuttApitahRdayA mAmapi nAlokayasi / kAlarAtririti mahAbhairavI bhaNyate / saiva tvamiti zraddhAmaicyorautsargikaM hi sadA sAhacaryamityasUsucat / atraiva janmanIti paJcatvakalpAtighoratarApadgatAnAmasambhAvyamAnamapi prAptaM vidhivazAditi bhAvaH || 2 || 1 j acintiteSTaprAptAvAdhikatarAhlAda (ko? kaM) bhavatyupagUhanamiti manvAnA nadehItyAdinA / maitrI | sakhi ! tathA viSNubhaktinirbhasitaprabhAvAyA mahAbhairavyAH karSaNasambhramato'dyApi vepante 'GgAni / Aha ------------ 1. 'taH' Ga. pAThaH. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'GkaH / 115 maitrI (satrAsam ) aho hadAsA ghoLadaMsaNA | adha tAe AadAe kiM kidaM / ww zraddhA zRNu, zyenAvapAtamavapatya padadvaye mAmAdAya dharmamapareNa kareNa ghorA / vegena sA gaganamutpatitA nakhAgrakoTisphuratpizitapiNDayugeva gRdhI // 3 // haddhI haddhI / (iti mUrchati / ) sakhi ! samAzvasihi rAmAzvasihi / maitrI B zraddhA maitrI -- (Azvasya) tado tado / zraddhA tataH paramasmadIyArtanAdasAdayayA devyA viSNubhaktyA - bhrUbhaGgabhImaparipATaladRSTipAta mudgADhakopakuTilaM ca tathA vyaloki / maitrI | aho hatAzA ghoradarzanA / atha tayAgatayA kiM kRtam / zyenApAtamiti zraddhA taduttaramAha / yathA khalu svacchatarajalAzaye svairasaJcAri nIracara mithunamanirUpitamevAdAya sahasaiva kazcana zyeno gacchati, tadvadabhipatya abhiplutya mAM dharmaM ca gRhItvA gatA setyarthaH / vegeneti / asadRzajanasaMsargaH sahasaiva dharmAdikaM tirayatIti bhAvaH / gRdhrI gRdhrabhAryA // 3 // maitrI / hA dhik hA dhik / tatastataH / udgADhakopena pracuratarakrodhena / kuTilaM jihmaM yathA bhavati tathA 1. 'dAkSAyyA' ka0 Ga. pATa:. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye sA vajrapAtahata zailazileva bhUmau vyAbhugna jarjaratarAsthi yathA papAta // 4 // "maitrI - diTTiA miIva saddLamuhAdo pambhaTTA saddhA kkhemeNa saMjIviA piasahI / tado tado / 116 zraddhA - tato devyA samupajAtAbhinivezayA kathitamevamasya durAtmano mahAmohahatakasya - mAmavajJAya pravartamAnasya samUlamunmUlanaM kariSyAmIti / AdiSTA cAhaM devyA / yathAgaccha zraddhe! brUhi vivekam / kAmakrodhAdInAM nirjayAyodyogaH kriyatAm / tato vairAgyaM prAdurbhaviSyati / ahaM ca yathAsamayaM vyaloka / tatheti apAGgabANamAtraprayogeNAdharmazailaH zatadhA vidIrNa ityacintyaprabhAvA viSNubhaktirityarthaH // 4 // maitrI / diSTyA mRgIva zArdUlamukhAt prabhraSTA zraddhA kSemeca sajIvitA priyasakhI / tatastataH / evamasya durAtmana iti / sakala puruSArthamUlabhUtAM viSNubhaktiM mAmavadhIyodvelaM vartamAnasya vivekamupaniSadA saMyojya samyagjJAnaM sampAdyAvidyAlakSaNaM mUlaM mahAmohahatakasya mithyAjJAnaM durAtmano nirmUlayiSyAmI - tyabhiprAyeNoktamityarthaH / udyoga iti / saparikarasannAhaH kriyatAmityarthaH / nanvetAvatA kathaM kAmAdivijaya iti cet, tatrAha - tata ityAdinA / ayaM bhAvaH - saha pramANayuktibhyAM vastutattvaparyAlocanarUpavivekapravRttau satyAM paripUrNapratyagAtmavastuvyatirekeNopalabhyamAnasyAvicAraramaNIyasya de - hAderanityAzuciduHkharUpatvAt, "asthisthUNaM snAyubandhaM mAMsazoNitakardamam / carmAvanaddhaM durgandhaM pUrNaM mUtrapurISayoH // " ityAdizAstrAnusAreNa pratyakSAnubhavAcca virasabIbhatsatAsiddheH charditAnnacad 1. ' sahasA vi', 2. 'bu' ga. pAThaH . Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'GkaH / 117 prANAyAmAdyanuSThAnena yuSmatsainyamanugrahISyAmi / RtaMbharAdayazca devyaH zAntyAdikauzalenopaniSaddevyA saGgatasya bhavataH prabodhodayamanuvidhAsyantIti / tadahamidAnI vivekaniketaM prati prasthitA / tvaM punaH kimAcarantI divasAnativAhayAsi / maitrI - ahme vi catasso bhaiNIo viSNubhattIe ANAe viveasiDikALaNaM mahappANaM hiae vahma / (saMskRtamAzritya) te hidhyAyanti mAM mukhini duHkhini cAnukampAM puNyakriyeSu muditAM kumatAvupekSAm / vaitRSNyaM jAyate / tatazca zamadamAdidvAreNa puruSArtho bhaviSyatIti / ahaM ca yathAsamayamiti / vivekAdipUrvakazravaNAdipravRttAnAM yuSmAkaM sainyaM vastuvicAravairAgyazamadamAdiprabhRtibhirnidrAlasyAdivikSepaprAptisamaye prANAyAmAdisampAdanenAnugrahISyAmItyarthaH / Rtambhareti yathAzAstramarthavijJaptirucyate / Adizabdena satyambharAdayo gRhyantaM / zAstrArthaparinizcitiH RtambharA / saigha kriyamANA satyambharA / uktaM ca - "RtaM nAma yathAzAstraM buddhau tu parinizcitam / prayogasthaM tadevata satyamityabhidhIyate' // " iti / zAntyAdikauzalaM nAma zAntidAntyAdicamatkAraH, tana / anuvidhAsyAntIti / anukUlA bhaviSyantItyarthaH / maitrI / vayamapi catasro bhaginyo viSNubhaktarAjJayA vivekasiddhikAraNaM mahAtmanAM hRdaye vartAmahe / 1. 'vivekakSe' ga. pAThaH. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye evaM prasAdamupayAti hi rAgalobha__dveSAdidoSakaluSo'pyayamantarAtmA // 5 // evaM catasro'pi bhaginyo vayaM tadabhyudayakAraNenaiva vAsarAn nyaamH| kutredAnIM priyasakhI mahArAjamavalokayiSyati / zraddhA - devyaivedamuktam--asti rADhAbhidhAno janapadaH / tatra bhAgIrathIparisarAlaGkArabhUte cakratIrthe mImAMsAnugatayA matyA kathaJcid dhAryamANaprANo vyAkulenAntarA kathakAraM vivekakAraNatvenorarIkRtA yUyaM mahAtmabhiriti, tadAhate hIti / sukhinIti / vasusutavasudhAdisampatsAndrasukhasamudrasamAkulaM sakalalokamAlakSya taiH saha sauhRdayyameva pratipadyante, nAsUyAmityarthaH / athavA sukhini vItarAge / duHkhiniiti| putrakSetrakalatrAdiviyoganimittaduHkhajaladhinimanAnAlakSya tAn pratyasahyaM vartate duHkhamaho kaSTamityanukampAM kAruNyameva pratipadyanta ityarthaH / uktaM ca - "anukampA tu sA jJeyA duHkhitAn prati dehinaH / upakAraparatvaM yA kurute cittavikriyA // " athavA duHkhini rAgadveSavati / puNyakriyeSviti / sAdhukarmakAriSu sarvalokasambhAviteSu / muditAM santuSTAm / kumatAviti / paropadravAdikutsitakarmakartari avidheye / upekSA tadvArtAmapi parihRtyaudAsInyena sthiti athavA tatpRSThIkAreNa satkathAsevanamupekSA / evaM kriyamANe phalamAha-prasAdamupayAtIti / kiM taditi ? tyAha --) antarAtmA manaH rAgAdidoSadUSitamapi nirmalaM kariSyatItyarthaH // 5 // janapado grAmaH / parisarastIram / nyAyAdinA zrutyarthanirNayArthI vicAraNA mImAMsA / kathaJciditi / rAgAdipratibandhasya bAhulyAt tatrApi Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'GkaH / tmanA vibeka upaniSaddevyAH saGgamArthaM tapasyatIti / maitrI - tA gacchau piasahI / ahaM vi taNioaM aNuciSThAmi / zraddhA evaM bhavatu / ( iti niSkrAnte / ) viSkambhakaH // ---- 119 (tataH pravizati rAjA pratIhArI ca ) rAjA - AH pApa ! mahAmohahataka! sarvathA hatastvayAyeM mahAjanaH / tathAhi 1 kvAcitkatvena vartata ityarthaH / vyAkuleneti / dharmAdyavaSTambhasya durbalatvAcaMalena cetasA sahita ityarthaH / evaM matyA paripAlyamAnaH kathaJcidupaniSat - sAtatyAt tadarthanirNayArthamAlocanarUpaM tapaH sampAdayan vartata ityarthaH / maiI / tasmAd gacchatu priyasakhI / ahamapi tanniyogamanutiSThAmi / evaM tAvat prastutavidhAnAya zamadamAdInudyojayAma ityatra mahAmoha - vijayAya zamadamAdibhiryatanIyamityabhANi / adhunA karuNAmaitrImuditopekSAdisAmayyAM satyAM vivekaH svayameva vartata ityAha- tata iti / athavA viSNubhaktipreSitA samAgatA zraddhetyuktam / devyAzvenmahAprasAdastarhi niHzre - yasAya prayatnaH kriyata eveti pravartata ityAha- tata iti / rAjA vivekaH / sarvatheti / varNAstAvad brAhmaNAdayo mohaparigRhItA eva / AmAdha gRhasthAdayo vizeSadharmAnuSThAyino rAgAdibhirupaplutA evAnutiSThanti / sAmAnyadharmo'pi dambhAdibhiH kriyata ityevaM, sarvaprakAreNApi niSUdita ityarthaH / nanu kathaM sarvaprakAreNApi hatatvaM yato mahatA prayAsena mUriphale 1. 'mupati' ga0 pATha:. 2. 'zramiNazca' ka. gha. Ga. pAThaH, Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye zAnte'nantamahimni nirmalacidAnande taraGgAvalInirmukte'mRtasAgarAmbhasi manAGmano'pi nAcAmati / nissAre mRgatRSNikArNavajale zrAnto'pi mUDhaH tyAcAmatyavagAhate'bhiramate majjatyathonmajjati // 6 // piba athavA saMsAracakravAhakasya mahAmohasyAbodho mUlam / tasya ca tattvAvabodhAdeva nivRttiH / yataH 120 / 1 - sampAdyate janairiti tatrAha - zAnte ityAdinA / zAnte sarvopadravarahite / anantamahimni dezakAlavastuparicchedarahite svayaM jyotiSi / nirmale avidyAdimalarahite / taraGgAvalInirmukte bubhukSApipAsAzokamohajarAmaraNaSaDUrmivirahite / nAcAmati nopaspRzati / nanvalAbhAdanAsvAdo vara iti cet tatrAha - magno'pIti / ayaM bhAvaH - na khalvasya nirUpyamANe dehAdayaH svarUpaM dRzyatvAd ghaTavat / sa cAtmehalokaparalokasaJcArI nitya eSTavyo'nyathA vidhivaiyarthyaprasaGgAt / tasya ca nirupAdhikaM svarUpaM pAramezvarameva zrutismRtItihAsapurANaprAmANyAt / ataH paripUrNabrahmarUpeNa vartamAno'pi manAk svalpamapi nAcAmatIti / nanvanyatraiva puruSArthasya sulabhatvAdatrApekSAbhAvAnna pravartata iti cet tatrAha - zrAnto'pIti / sukhalavalipsAkulatayA suranarasUkarAdideheSvanizamArohAvarohanyAyena ghaTIyantravadanizaM bambhramyamANo'labdhasukhalezaH kevalaM parizrAnta evetyarthaH / na kevalaM puruSArthaprAptireva, apuruSArthAbhinivezo'pyastItyAha * - mRgatRpNiketi / mUDha iti / sarvasyAsya moha eva mUlamityarthaH / / 6 / / / / I athavA sarvasyAsya saMsArAnarthasyAvidyaiva mUlaM, tAM vinA mohavarAko - 'yaM kiM kariSyati / ataH saivocchettavyA prathamamityAha - athavetyAdinA / nanu tarhi yajJAdikriyayA sAdhya evAyamarthaH kimiti nigamAvasAnasevayA samyagjJAnasampAdanaprayAsa ityAzaGkayAha tattvAvabodhAdeveti / na khalu karmavidyayorvirodho'jJasya karmAdhikArAd / - tasya ca 'danAsvAdanam i' ka, pAThaH. 2. 'bhedeSva' ka. gha. pAThaH, " - Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'haH / amuSya saMsAratarorabodha mUlasya nonmUlavinAzanAya / vizvezvarArAdhanabIjajAtAt tattvAvabodhAdaparo'styupAyaH // 7 // "prAyaH sukRtinAmarthe devA yAnti sahAyatAm / " iti tattvavido vyAharanti / tathAca devyA viSNubhaktyA samAdiSTam 'udyogaH kriyatAM kAmAdivijaye / tadahamapi jJAnAjJAnayostu tamaHprakAzavadviruddhasvabhAvatvAt samyagjJAnenaiva nivRttirityevakArArthaH / uktaM ca --- "karmAvamArTi nAjJAnaM tamasIvotthitaM tamaH / samyagjJAnaM virodhyasya tAmisrasyAMzumAniva // " iti / __abodhamUlasyeti / avidyAyAM satyAM saMsArApelammAdasatyAmanu palambhAdabodhamUlatvamityarthaH / nAparo'styupAya iti / ayaM bhAvaH -- IzvarArpaNabuddhayAnuSThitapuNyanivahairavadAtAntaHkaraNAnAM paramezvaraprasAdaprApita. samyagjJAnAdevAjJAnanivRttiH / na punaH zraddhAdirahitAnAmaviSNubhaktAnA manekazaH zrutavedAntAnAmapyasambhAvanAdipratibandhabAhulyAt tajjJAnaM na kAryakSama bhavatIti // 7 // nanu tarhi IzvaraprasAda eva duHsampAdaH, 'zreyAMsi bahuvinAnIti 4canAd iti cettatrAha-prAya iti / sukRtinAM bhaktizraddhAdipUrvakapuNyakarmakRtAm / bhaktajanaparavazatvAd devA nAma bhaktAnanujighRkSantyevetyarthaH / uktaM ca "yAnti nyAyapravRttasya tiryaJco'pi sahAyatAm / apanthAnaM tu gacchantaM sodaro'pi vimuJcati // " iti / yathA khalu paramezvaraprasAdo bhavati, tathA viSNubhaktyApyanukUlya. mevAveditamityAha - tathAca devyeti / evaM tAvadviSNubhaktibalAvaSTambhena saMsArataroH sAmAnyena nirAkaraNakAraNaM brahmajJAnamiti niraNAyi / idAnI 1. 'zayoriva viru' Ga. pAThaH. 2. 'NaM samyagjJAna' ka. pA.. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 prabodhacandrodaye savyAkhye bhavadarthe gRhItapakSaiveti / tatra kAmastAvat vastuvicAreNaiva jIyate / tad bhavatu / tameva tAvat tannirjayAyAdizAmi / vedavati! AhUyatAM vstuvicaarH| pratIhArI- devo aannvedi| (iti niSkramya vastuvicAreNa saha pravizati / ) vastuvicAraH- aho nirvicArasaundayAbhimAnasaMvardhiSNunA kAmahatakena vaJcitaM jagat / athavA durAtmanA mahAmohenaiva / tathAhi - kAntetyutpalalocaneti vipulazroNIbharetyunnama tpInottuGgapayodhareti sumukhAmbhojeti subhUriti / dRSTvA mAdyati modate'bhiramate prastauti vidvAnapi pratyakSAzuciputrikAM striyamaho mohasya duzceSTitam // 8 // pratyekaM kAmAdinivArakaM nirUpayati-kAmastAvadityAdinA / vastuvicAro nAma vastutattvasAratAnirUpaNam / anubhavasAdhanavedapramANasahakRtA yuktivedavatItyucyate / tayA saha vastuvicAraH pravartata iti bhAvaH / pratIhArI / yad deva AjJApayatIti / vastuvicArameva vizadayati-- aho nirvicAreti / avicAritaramaNIyatvAbhimAnapravardhanazIlenetyarthaH / / dRSTvA / darzanena kartavyaM vismRtyAtraiva cittaM bhramatItyarthaH / punaH sallApena modate hRSyati / tadanu parirambhaNAdinA abhiramate krIDati / prastauti paunaHpunyena tadevArabhata ityarthaH / nanu viduSApyevaM kriyate cet tathaivAbhyupagamyatAmityAzaGkayAha ---- pratyakSeti / vidvattApi teSAM tAdRzyeve. tyarthaH / uktaM ca - 1. 'te ta' ga. pATaH. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'H / 123 apica yathAvastu vicArayatAM mandamatInAmapi pizitapiNDAvanadAsthipaJjaramayI svabhAvadurgandhabIbhatsaveSA nArIti nAsti vimatiH / tatra vispaSTa eva tAvaditaraguNAdhyAsaH / tathAhimuktAhAralatA raNanmaNimayA haimAstulAkoTayo rAgaH kuGkumasambhavaH surabhayaH pauSpA vicitrAH srajaH / vAsazcitradukUlamalpamatibhirnAryAmaho kalpitaM bAhyAntaH paripazyatAM tu nirayaM nArIti nAmnA kRtm||9|| "subhrUH sunAsA sumukhI sunetrA cAruhAsinI / kalpanAmAtrasammohAdrAmetyAli(Gga ? naya)te'zuciH // " iti // 8 // yathAvastu vicArayatAmiti / aparicitazAsANAM pratyakSamAtrazaraNAnAm alpabuddhInAmapi nirvyAjamantabahirvibhAgena nArItattvaM vicArayatAM nisargadurgandhabIbhatsaveSA yoSiditi (na? nA)vijJAtamastItyarthaH / adhyAso nAmAtasmiMstabuddhiH / kutastyAstahi paridRzyamAnA guNA ityapekSAyAmAropitaguNasvarUpamAha --mukteti / nAryAmAropitahArAdiSu pratyekaM nirUpyamANeSu, hAralatAstAvanmuktAphalavyatirekeNa na santi / tulAkoTayaH zijanmakhIrA hemavyatirekeNa na santi / aGgarAgo'pi kuGkumavyatirekeNa nAsti / surabhayo ghrANatarpaNA gandhAH sumanovyatirekeNa na santi / suprasiddhaM ca vasanAdInAM pRthaktvam / ataH samAropitameva kevalamityarthaH ' kA tarhi nArI nAmeti, tatrAha-nirayamiti / nirayaM narakam / tatprAptinidAnatvAd nirayamityarthaH // 9 // nanu nArI nAma navayauvananaranikaranirvRtinidAnamataH kathaM nirayamiti nigadyate iti kasyacit kandarpavaTorbhASitamiva bhAvayannAha - - 1. 'cim' ka. kha. gha, Ga, pAThaH, 2. 'parAmRzyamA' ga. pAThaH. R2 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye (AkAze) AH pApa ! kAmacaNDAla ! kimevamanAlambanamevAvirbhavatA bhavatA vyAkulIkriyate mahAjanaH / tathAhyayamevaM manyate bAlA mAmiyamicchatInduvadanA sAnandamudIkSate nIlendIvaralocanA mama parIrambhaM bhRzaM vAJchati / 124 are mUDha ! kA tvAmicchati kA ca pazyati pazo ! mAMsAsthibhirnirmitA nArI veda na kiJcidatra sa punaH pazyatyamUrtaH pumAn // 10 // ido ido edu mahAbhAo / pratIhArI - (ityubhau parikrAmataH / ) pratIhArI eso mahArAo ciTThadi / tA uvasappadu bhavam / AkAza iti / taM nirAcaSTe AH pApeti / anAlambanamiti / viSaya saundaryasambhAvanA khalvanaGgabalam / taJcaivaM niHsAramiti niraNAyi / ato nirAspadenetyarthaH / vyAkulIkaraNameva darzayati - tathAhIti / / - - samprati vastuvicArakasyAsadAcaraNAvadhIraNAM darzayati are mUDheti / kA tvAmicchatItyAderayamarthaH - tvayA khalu zuklazoNitasambhUtamAMsAsthimajjAdibhirnirmita zarIrendriyasaGghAtarUpaM piNDaM nArIti parikalpi - tam / taca kASThaleoSTAditulyaM na kiJcidapi jAnAtyato naiva tvAM vAJchatIti / kastatra jJAteti tadAha - sa punariti / sa iti sarvanAmnA prasiddhAvadyotakena svayaMprakAzasaMvidurUpaH paramAtmAbhidhIyate / amUrtaH aparicchinnaH / paripUrNaH sarvagataH kUTasthaiH cidudhana eva san sarvasAkSitayA vartate ityarthaH // 10 // / / pratIhArI / ita ita etu mahAbhAgaH / eSa mahArAjastiSThati / tasmAdupasarpatu bhavAn / 1. 'tu' ka. kha. pATa:. 2. 'sthe' Ga. pAThaH. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cturtho'H| 125 vastuvicAraH- (upasRtya) jayatu jayatu devH| eSa vastuvicAraH prnnmti| rAjA-ihopavizyatAm / vastuvicAraH-upavizya) deva ! eSa te kiGkaraH smpraaptH| tadAjJayAnugRhyatAm / rAjA-mahAmohena sahAsmAkaM saMpravRttaH snggraamH| tadatra kAmastasya prathamo viirH| tasya ca prativIratayAsmAbhirbhavAneva niruupitH| vastuvicAraH- dhanyo'smi / yena svAminAhamevaM sa. mbhAvitaH / rAjA - atha kayA zAstravidyayA bhavAn kAmaM jeSyati / vastuvicAraH - AH paJcazaraH kusumadhanvA jetavya ityatrApi kA zastragrahaNApekSA / pazya, dRDhataramapidhAya dvAramArAt kathaJcit smaraNaviparivRttau darzane yoSitAM vaa| pariNativirasatvaM dehabIbhatsatAM vA pratipadamanucintyonmUlayiSyAmi kAmam // 11 // prathamo vIraH pradhAno yoddhA / bhavAneveti / vastuvicAreNaiva kAmonmUlanaM kartuM zakyata ityarthaH / dvAraM zrotrAdi nava / ArAt dUrAdeva / viSayaparihANyA ddhataramapidhAya saMyamyetyarthaH / kathaJciditi / prANAyAmAdibahuprayatnena / nanu 'caJcalaM hi manaH kRSNe'ti vacanAt sahasA pravartamAnasya manasazcakSuSo vA kathaM nirodha iti zaGkate - smaraNeti / svairasaJcArAnurodhena zAstrArthAnusmaraNavaiparItyena viSaya eva pravRttau / manonirodhanopAyamAha-pariNatIti / phala Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 prabodhacandrodaye savyAkhya rAjA-sAdhu saadhu| vastuvicAraH- apica, vipulapulinAH kallolinyo nirantaranirjharI__ masRNitazilAH zailAH sAndradrumA vnraajyH| yadi zamagiro vaiyAsikyo budhaizca samAgamaH ka pizitavasAmayyo nAryastadA ka ca mnmthH||12|| nArIti nAma prathamamastraM kAmasya / tena tasyAM jitAyAM tatsahAyAH sarva eva viphalArambhA bhaGgamAsAdayiSyanti / tathAhicandrazcandanamindudhAmadhavalA rAtryo hirephAvalI jhaGkAronmukharA vilAsavipinopAntA vasantodayaH / mandradhvAnaghanodayAzva divasA mandAH kadambAnilAH zRGgArapramukhAzca kAmasuhRdo nAryA jitAyAM jitaaH||13|| kAlavairasyaM narakapAtAdilakSaNam / yoSitAM darzane'pi dehabIbhatsatAM pratipadaM prativiSayamanucintya mUlacchedaM karomItyarthaH // 11 / / nirantaranirjharIti / patannirjharI syandamAnanirjharaH / masaNitaM zlakSNIkRtam / vaiyAsikyo gira iti / "tamaHzva bhranibhaM dRSTaM vrssbubudsnnibhm| nAzaprAyaM sukhAddhInaM nAzottaramamAvagam // " ityAdisaMsAranindArUpA gRhyante / yadyataiH saha samAgamastadA na kAmAdigandhasyApyavakAzaH / tasmAdavazyaM sevyaM sajjanAdikamityarthaH // 12 // prathamam astraM pradhAnAstram / tasya kAmasya sahAyAstatsahAyAH sahakAriNa ityrthH| tAneva darzayati-candra ityAdinA / vipinopAntAH upavana Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthozaH tadalamativilambena / Adizatu svAmI / so'haM prakIrNaiH parito vicAraiH zarairivonmathya balaM pareSAm / sainyaM kurUNAmiva sindhurAjaM gANDIvadhanveva nihanmi kAmam // 14 // rAjA- tat sajjIbhavatu bhavAn zatruvijayAya / vastuvicAraH-- yadAdizati devaH / (iti niSkrAntaH / ) rAjA- vedavati ! krodhasya vijayAya kSamAhUyatAm / pratIhArI-jaM devo ANavedi / (iti niSkramya kSamayA saha pravizati / ) kSamA pradezAH / vasantodayo vasantArambhaH / mandraM madakaram / zRGgArapramukhAH helAvilAsabimbokalIlAlalitavitramAH // 13 // parito vicArairiti / kAmAdiceSTayA kiyat sAdhyate kiyadvA prazastAcaraNeneti vimRzya pratiSiddhAcaraNaM tAvad gurutaraduritodayaheturiti zAkhAnizcitya tatparityAgena zAkhIyAcaraNaM kartavyaM, tayA kAmAdInAM svarUpamapi nirUpya nissAramiti jJAtvA tatsAdhanAnyapi heyAnItyavagamya vihitaniSThatvameva zreyaskaramityevamAdi paritaH samantAt pravartamAnanizitataravicArazarazatarityarthaH // 14 // pratIhArI / yad deva AjJApayatIti / pareSAM parivAdavAksAyakaiH dRDhAhatasyApi stimitasamudravadavikRtatvaM dhamA / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 prabodhacandrodaye savyAkhye krodhAndhakAravikaTabhrukuTItaraGga bhImasya sAndhyakiraNAruNaghoradRSTeH / niSkampanirmalagabhIra payodhi dhIrA dhIrAH parasya parivAdagiraH kSamate // 15 // (sazlAghamAtmAnaM nirvarNya) aho, aham, klamo na vAcAM ziraso na zUlaM na cittatApo na tanorvimardaH / na cApi hiMsAdiranarthayogaH zlAghyA paraM krodhajaye'hamekA // 16 // ( ityubhe parikrAmataH ; ) pratIhArI - eso devo / uvasappadu piasahI / ( upasRtya ) jayatu jayatu devaH / eSA devasya kSamA dAsI kSamA sASTAGgaM praNamati : - vikriyAhetusamprAptAvavikRtatvaprakArameva dhIrANAM darzayati dhAndhakAreti // 15 // -- yogyeti bhAvaH / uktaM ca kro sazlAghamiti / sakalapuruSArthasAdhanatvAt kSamAM zlAdhyA bahumati - "adharabhrUvibhaGgena vakti sasmitamIkSate / svau bhujau saMhatau yena bhAvaH zlAghAhvayaH smRtaH // " iti / na cApIti / kruddhasya khalu brahmahananaparasvApaharaNAdinA ihalokaparalokavirodhyanarthaparamparA prasarasarti / ataH kSamA sarvatre prazastetyarthaH // 16 // pratIhArI / eSa devaH / upasarpatu priyasakhI / devasya dAsIti / kSamA khalu vivekinaH saJjAghaTIti, tato vi1. 'mA tu zvA' ga. pATha:0 2. 'taH' Ga. pATha : * Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cturtho'H| rAjA-kSame | atropavizyatAm / kSamA - (upavizya) AjJApayatu devaH kimarthamAito daasjnH| rAjA-kSame ! asmin saknAme durAtmA kodhastvayoM jetvyH| kSamA-devasyAjJayA mahAmohamapi jetuM paryAptAsmi / kiM punaH krodhaM tadanucaramAtram / tadahamacirAdeva taM pApakAriNamakAraNabAdhitAraM __ svAdhyAyadevapitRyajJatapaHkriyANAm / krodhaM sphuliGgamiva dRSTibhirudvamantaM kAtyAyanIva mahiSaM vinivArya hanmi // 17 // rAjA-kSame! zRNumastAvat krodhavijayopAyam / kSamA-deva! vijJApayAmi / kruDe smeramukhAvadhIraNamathAviSTe prasAdakramo vyAkroze kushloktiraatmduritocchedotsvstaaddne| dhig jantorajitAtmano'sya mahatI daivAdupetA vipad ___ durvAreti dayArasAImanasaH krodhasya kutrodayaH // 18 // vekAdhInatvAt kSamAyAstadAsItvamityarthaH / akAraNabAdhitAraM, narakapAtavyatirekeNa niSprayojanaceSTitam / vinivArya vividhaprakAraiH nirodhya (hanmi) nirmUlayAmItyarthaH // 17 // vividhaM tatprakArameva darzayati-kuddhe iti / AviSTe udvikte / prasAdakramaH / he saumya! samIcIna! na te sadRzametat , pitRpitAmahAdInAM caritamanusmartumarhasi, dharmamevAcara, svAdhyAyamaSvi, prazAnto mave. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayoSacandrodaye sadhyAlaye rAjA-sAdhu sAdhu / kSamA-deva! krodhasya vijayAdeva tadanuyAyino'pi hiMsApAruSyamAnamAtsaryAdayo vijitA eva bhaviSyanti / rAjA-tat pratiSThatAM bhavatI vijayAya / kSamA-yadAjJApayati devaH / (iti niSkrAntA / ) rAjA-(pratIhArI prati) vegavati! AhUyatAM lobhasya jevA sntossH| pratIhArI- devo ANavedi / (iti niSkamya santoSeNa saha pravizati / ) santoSaH-(vicintya sAnukrozam) phalaM svecchAlabhyaM prativanamakhedaM kSitiruhAM payaH sthAne sthAne ziziramadhuraM puNyasaritAm / mUdusparzA zayyA sulalitalatApallavamayI sahante santApaM tadapi dhaninAM dvAri kRpaNAH // 17 // tyAdhuktikrameNa yatyata ityarthaH / vyAkroze paruSavacanapravRttau / kuzaloktiH kalyANabhASaNam / duritacchedotsavo nAmAvazyaM tAvat karmaphalaM mola. vyam / tadihaiva cenmahAn lAma ityatiprasannatA / dhig jantoriti / madupadravAdasya mahat pApamupasthitamityanukrozazca kartavya ityarthaH // 18 // mAtsarya paraguNAsahiSNutvam / Adizabdena paizunyAdayo gRhynte| santoSa: svalpenApi prAptena parituSTiH / pratIhArI / yadeva AjJApayatIti / sahanta iti / bhaklezalabhye phale satyapi draviNamadAndhAnAM samAsapanoH kizyante iti kasya vA. duparitaspa vipAka iti na bAnIma ilaH // 19 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'GkaH / 111 (AkAze) are mUrkha ! durucchedaH khalvayaM bhavato vyA pAraH / tathAhi samArambhA bhagnAH kati kati na vArAMstava pazoH pipAsostucche'smin draviNamRgatRSNArNavajale / tathApi pratyAzA viramati na te nApi zatadhA vidIrNa yacceto niyatamAnigrAvaghaTitam // 20 // idaM ca te lobhAndhasya ceSTitaM cetasi camatkAra mAtanoti / yataH lapsye labdhamidaM ca labhyamadhikaM tanmUlalabhyaM tato labdhaM cAparamityanAratamaho labhyaM dhanaM dhyAyasi / naitadvetsi punarbhavantamacirAdAzApizAcI balAt sarvagrAsamiyaM grasiSyati mahAlobhAndhakArAvRtam // 21 // apica dhanaM tAvallabdhaM kathamapi tathApyasya niyato vyayo vA nAzo vA tava sati viyogo'styubhayathA / AkAza iti lobhaM lakSIkRtya / pratyAzeti / prativiSayaM labvavyamevetyAzA abhilASo vardhata ityarthaH / nApi zatadheti / sarvataH samAditsayA vyAkulIkriyamANamapi ceto na vidIrNamiti yat tat sphuTaM vajrazilAkalpamityarthaH // 20 // 1 camatkAraM samIcInatAm / lapasthe AgAmini saMvatsare / idaM dhanaM samprati labdham / dvitradivasAdarvAk labhyaM ca kiJcit / tanmUlalabhyamiti / vANijyAdinA vardhayitvA / punarapItyanAratamajasram | AzApizAcItyabhilASAnalpikA tayA gRhItatvAt taddvAreNAntakaH sarvagrAsamekakabalaM nirdayaM sipyatItyarthaH // 21 // $2 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praboSacandrodaye sanyAkhye anutpAdaH zreyAn kimu kathaya pathyo'tha vilayo vinAzo labdhasya vyathayatitarAM na tvanudayaH // 22 // kizcamRtyurnRtyati mUrdhni zazvaduragI ghorA jarArUpiNI tvAmeSA asate parigrahamayairgudhairjagad grasyate / dhUtvA bodhajalairabodhabahulaM tallobhajanyaM rajaH santoSAmRtasAgarAmbhasi punamagnaH sukhaM jIvati // 23 // pratIhArI- eso sAmI / tA uvasappatu mhaabhaao| santoSaH- (tathA kRtvA) jayatu jayatu svAmI / eSa santoSaH praNamati / rAjA-ihopavizyatAm (iti svasannidhAvupavezayati / ) kica idaM tAvaJcintyam / iha khalu mahatA prayAsena ekaM zataM sahasramayutaM vA suvarNa labdham / tasya ca gRhayAtrAyApanArtha durvyasanazIlatayA vA vyayaH, nAzastu rAjacorAdibhirapahAraH, niyato nizcitaH / ubhayathApi viyogasyAvazyaMbhAvitve sati anutpAdo'nArjanaM zreyAn varaM kiM vA vinaSTirityetadAha -dhanaM tAvadityAdinA / kastarhi nirNaya iti tabAha-na tvanudaya iti / "prakSAlanAddhi paGkasya dUrAdasparzanaM varam" iti nyAyAdanArjanameva varamityarthaH / / 22 // mUni mastakaraGge sthitvAntako narInati / parigRpanta iti parigrahA viSayAstanmayaiH / gRdhravat bhakSakatvAd gRdhaiH / bodhajalairiti / IzvaraprasAdabahalitazAstrazravaNajanitavivekavijJAnajalaiH lobhajanyaM rajaH tamomayaparAgaM prathAlya sadA santoSeNa bhAvyamityarthaH // 23 // pratIhArI / eSa svAmI / tasmAdupasarpatu mahAbhAgaH / , 'etA' gha. pATha.. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cturtho'shH| 113 santoSaH - (savinayamupavizya) eSa preSyajanaH / AjJApyatAM devena / rAjA-viditaprabhAvo bhavAn, tadalamativilambena, lobhaM jetuM vArANasI prati pratiSThatAm / santoSaH - yadAjJApayati devaH / so'haM - nAnAmukhaM vijayinaM jagatAM trayANAM devadvijAtivadhabandhanalabdhavRddhim / rakSodhinAthamiva dAzarathiH prasahya nirjitya lobhamavazaM tarasA pinazmi // 24 // (iti niSkrAntaH / ) (tataH pravizati vinItaveSaH puruSaH / ) puruSaH -deva! sambhRtAni vijayaprayANamaGgalAni / pratyAsannazca mauhUrtikAveditaH prasthAnasamayaH / rAjA-yadyevaM senAprasthApanAyAdizyantAM senaaptyH| puruSaH-yadAjJApayati devaH / (iti nisskraantH| (nepathye) bho bhoH sainikAH! preSyo niyojyH| nAnAmukhamiti / idaM me syAdidaM me syAditi sarvataH samAdi. sAgrahagRhItatvamiti yat trailokyavartiprANinAM tadidaM lobhasya vijayitvamityarthaH / devavadho nAma devatArtha saGkalpitadIpanivedyAdipratyAkhyAnaM devasvApaharaNAdi / dvijAtivadhastu dhanAdigrahaNArtha spaSTa eva / brahmasvApahAro vA / evamAdinA labdhavRddhireva lobhaH na tu zaMzamItItyarthaH / vRttiriti vA pAThAntaram / tadAnIM vRtyarthamevaM kriyata ityarthaH / yathA khalu dAzarathiH sahabalaM dazamukhamapIpiSad, evaM pinaSmi taM durAtmAnaM muSTiprahAreNa pAdAmihananAdimiH / piSvA gatAsuM karomItyarthaH // 24 // senApatayaH vastuvicArasantoSAdayaH / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ??? prabodhacandrodaye sanyA sajjyantAM kumbhabhitticyutamadamadirAmattabhRGgAH karIndrA yujyantAM syandaneSu prasabhajitamaruJcaNDavegAsturaGgAH / kuntairnIlotpalAnAM vanamiva kakubhAmantarAle sRjantaH pAdAtAH saMcarantu prasabhamasilasatpANayo'pyazvavArAH // - bhavatu / kRtamaGgalAH pratiSThAmahe / ( pAripArzvakaM prati) sArathirAdizyatAM sAGgrAmikaM rathaM sajjIkRtyopanayeti // pAripArzvakaH - - yadAjJApayati devaH / ( iti niSkrAntaH / ) rAjA - (tataH pravizati yathoktaM rathamAdAya sArathiH / ) sArathiH -- deva! eSa sajjIkRto rathaH / tadArohatvAyuSmAn / (rAjA kRtamaGgalavidhiradhirohaNaM nATayati / ) sArathiH (rathavegaM nirUpayan ) AyuSman ! pazya pazya / uddhUtapAMsupaTalAnumitaprabandhadhAvatkhurAgracayacumbitabhUmibhAgAH / nirmathyamAna jaladhidhvani ghoraheSa mete rathaM gaganasImni vahanti vAhAH // 26 // iyaM ca nAtidUre darzanapathamavatIrNA tribhuvanapAvanI vArANasI nagarI / amI dhArAyantraskhalitajalajhAtkAramukharA vibhAvyante bhUyaH zazikararucaH saudhazikharAH / vicitrA yatroccaiH zaradamalameghAntavilasa taDillekhAlakSmI vitarati patAkAvaliriyam // 27 // kRta maGgala vidhiriti / snAnazaucAcamanAdipUrvakasandhyopAsanAdidurvAlamanadarpaNa darzana haricandanAlepanaMhamatilagoda | nAdidadhinirIkSaNAlaGkatakalyANataramaGgalyastrI karAgravigalitalAjAdyAbhiSecanavalarkSekSavakSaHsparzanAdikaM kRtvA rathamadhirohatItyarthaH / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 caturtho'haH / etAzca pratimukulalagnamadhupAvalIraNitamukharA jRmbhA - [mmavigalanmakarandabindudurdinAH kusumasurabhayo nAtidUre zyAmAyamAnaghanacchadacchAyAtaravo nagaraparyantAraNyabhUmayaH / trai maruto'pi gRhItapAzupatavratA dhUlimuddhUlayantastApasA va lakSyante / tathAhi toyArdrAH surasaritaH sitAH parAgairarcantazcyutakusumairivendumaulim / prodgItAM madhuparutaiH stutiM paThanto nRtyanti pracalalatAbhujaiH samIrAH // 28 // rAjA - ( sAnandamAlokya) eSAntardadhatI tamovighaTanAdAnandamAtmaprabhaM cetaH karSati candracUDavasatirvidyetra mukteH padam / bhUmeH kaNThavilambinIva kuTilA muktAvalI jAhnavI yatraivaM hasatIva phenapaTalairvakAM kalAmaindavIm // 29 // jhAtkAro'nukaraNazabdaH / mUyaH zabdo'tyarthArthaH // 27 // jRmbhArambhaH kusumavikAsasamayaH / ghanacchadaM niSiDapalavam / parvatAraNyabhUmayaH udyAnabhUpradezAH / antardadhatIti / zrIvizvezvarAlaGkRtaprAsAdamaNikarNikayormadhyadizaH / tamovighaTanAditi / tamaso'jJAnasya vinAzanena / Atmaprabham AtmapravaNaM cetaH karSati sampAdayati / kSetraprasAdAt pratyakprAvaNyAdiAreAtmAkAraM pravartate cittamityarthaH / tatra dRSTAntamAha - vidyeveti / bathA paradevatA guruprasAda bAhulyapariprApitA tattvamasyAdimahAvAkyazravaNajanetAparokSavidyA kaivalyamApAdayedevamevaiSAntardadhatyapi muktiprApiketyarthaH / - / - vIyatraivaM isatIti / sakalabhUmaNDalaparimaNDana bhUtA bhagavatI bhAgIraNI vayamupasRtya yat kSetramaThacakAra, tanmAhAtmyaM kimu vaktavyamiti bhAvaH // 29 // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhya sUtaH- (parikramya) AyuSman ! pazya pazya tadidaM surasaritparisarAlaGkArabhUtaM bhagavataH pAvanamanAderAdikezavasya viSNorAyatanam / rAjA- (saharSam ) aye, eSa devaH purAvidbhiH kSetrasyAtmeti gIyate / atra dehaM samutsRjya puNyabhAjo vizanti yam // 30 // sUtaH-bhAyuSman ! pazya pazya / ete tAvat kAmakoSalobhAdayo'smadarzanamAtrAdeveto dezAd dUramatikAmanti / rAjA- evametat / tadbhavatu / svAbhISTasiddhaye bhagavantaM namasyAmaH / (rathAdavatIrya pravizyAvalokya ca) jaya jaya bhagavan! amaracayacamUcakracUDAmaNizreNinIrAjitopAntapAda eSa devaH kSetrasyAtmeti / zrImannArAyaNAtmakaM shriivaaraannsiikssetrmityrthH||30|| evametaditi / yathA khalu dyumaNDalaparimaNDanabhUtAkhaNDamArtANDamaNDaloddaNDavikasadyutimaNDalasamudayasamaye naktaJcarA na saJcaranti, evameva vivekavibhAvasuvibhavavibhramavilasadyutinidagdhAH kAmAdayaH palAyante ityetaca citram / kintu upapannamevetyarthaH / evaM tAvadAdikezavAyatanaM praviSTo viveka ityuktam / idAnI bhUribhaktimArAvanamitakandharaH pracurasnehabahumAnanighnanijahRdayaH zrImannArAyaNe bhagavati paramA bhaktimudvahan daNDakastotreNa saMstuvan daNDavadhipatya namaskarta prakramate viveka ityAha-jaya jayetyAdinA / amarANAM cayo nikarastasya camUH senA tasyAzcakaM samUhaH teSAM cUDA mauliH tatra nimamAnAM maNInA zreNiH patiH tyA nIrAjitamabhidyotitamupAntaM nikaTaM yasya pAdayasya tat pAdayamevAmbhojavadatiramaNIyatvAdambhojaM tasyAgrAli Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 caturtho'GkaH / dvayAmbhojarAjannakhadyotakimIritasvarNapITha ! sphurad dvaitavibhrAntisantAnasantApasantaptavandArusaMsAranidrApahAraikadakSa mAmaNDaloddhArasaMhAra saMghaTTa saMghRSTadaMSTrA grakoTirapuraccailacakra! kramAkrAntalokatraya ! prabalabhujabaloddhRta govardhanacchatra nirvAritA ! kSa rAjan dIvyanna khAnAM dyoto dIptistayA kimaritaM kalmASitaM svarNamayapAdapIThaM yasya bhagavataH so'yaM tathoktaH / athavA kimIritamityasyAnyo'rthaH / shriimnnaaraaynnpaadaamburuhsevaamhe| tsavasamutsukatayAvicchinna saMtatadhAraM sarvataH samAgatya bhaktyatizayena paktizaH praNatavibudhasabhAbhUSitabhUSAbhAsvanmaNiprabhApaTalavyatiSaGgadoSeNa nisargabhAsvat svarNamayapAdapIThaM kimaritaM kiNI - kRtamiva yasya sa tatheti / sphuracca tad dvaitaM ceti samAsaH / tatra sphuraNaM nAma svapnaprapaJcapratibhAsavadeva kevalaM dvaitabhAnaM, na tvaMva dvaitamiti nirUpaNakSamamityarthaH / dvaita (sya ) vibhrAntiH paribhramaNam anAdibhavaparamparAvAsanApravRttajananamaraNAdibhiH suranaraskarA diyonibhedeSu anizaM bambhramyamANatvam evaMvidhavibhrAnteH santAnena paunaHpunyena vartamAnagarbhavAsAdiduHkhanivahena samyakatApena / samyaktA nAma kadAcidapi sukhaleza saMsparzaH / tena santatAnAM vandArUNAM "caturvidhA bhajante mAM janAH sukRtino'rjuna ! | Arto jijJAsurarthArthI jJAnI ca bharatarSabha ! || " ityAdivacanAdanekaduHkhavrAtasantApena bhagavannArAyaNapAdAravindavandanazIlAnAM saMsAriNAM saMsAra eva nidrAvada vizeSavijJAnavirodhitvAd nidrA tasyA apahAro nirAsaH tasminnekaH pradhAno dakSaH kuzalaH yaH sa bhagavAMstathoktaH / kSamA pRthivI tasyA maNDalasyoddharaNa, purA khalu hiraNyAkSeNa pAtAlanivezitapRthivImaNDalasyoddharaNe saMhAraH samyagAharaNaM daMSTrAgreNa samutkhAyAkRdhyopari yathApuraM saMsthApanam tadAnIM samyag ghaTTanaH saGgharSaH (tena) samyag ghRSTadaMSTrAyAH agrakoThyAM sphurat zobhamAnaM zailAnAM cakraM nivaho yasya bhaga vataH sa tathoktaH / bhUrAdikrameNAkrAntam ullaGghitaM lokAnAM trayaM yena sa 1. 'yapra' gha. pAThaH 2. 'naivami' ga. pAThaH. T | Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 prabodhacandrodaye savyAkhye khaNDalodyojatAkANDacaNDAmbuvAhAtivarSatrasadgokulatrANavismApitAzeSavizvaprabho! vibudharipuvadhUvargasImantasindUrasandhyAmayUkhacchaTonmArjanoddAmadhAmAdhipa! vastadaityendravakSastaTIpATanAkuNThabhAsvannakhazreNipANidvayasrastavistAriraktArNavAmagnalokatraya ! tribhuvanaripukaiTabhoddaNDakaNThAsthikUTasphuTonmArjitodAttacakrasphurajjyotirulkAzatoDDAmaroddaNDadordaNDa ! tathoktaH / prakarSaNa balaM sAratvaM yasya bhujasya sa prabalabhujaH, tasya balaM sAmarthya balanodbhUtaH balodbhUtaH uddhRtaH utsATitaH sa ca govardhana eva varSanivArakatvAt chatraM tana chatreNa nitarAM vAritam AkhaNDalaH puruhUtastenodyAjitAH avazyakaraNIyamevenyucaiH preritAH akANDe akAle caNDAH RrAH ambu vahantItyambuvAhAH teSAmatyarthaM varSamativarSa tena trasat kampamAnaM gavAM kulaM samUhaH / gokulamityupalakSaNaM vrajajananivahasyApi / teSAM trANaM rakSaNaM tena vismApitaM kutUhalitamazeSaM ca tad vizvaM cetyaH zeSavizvaM tasya prabhuH svAmI yo bhagavAnnArAyaNaH sa tathoktaH / vibudhA devAH teSAM ripavaH zatravo'surAH ripUNAM vadhUvargaH strIjanaH tasya sImantaH keApaddhati tatra nihitaM sindUraraja eva saMdhyAmayUkhavadatiraktatvAt mayUkhA razmayaH, teSAM chaTA puJjaH tasyonmArjane nirasane uddAmamutkaTaM dhAma taMjastasya adhipo ghumaNiH tadvaduktavizeSaNo yo bhagavAn sa tathoktaH / yathA khalvAde tyaH samprasArayannAtmatejaH saMdhyArAgaM tirayati, evamevAyaM bhagavAnasuranivahanigrahaNAsurAGganAnAmekaveNItvasampAdanena sImantasIni nihitasindUrareNuM tirayatItyarthaH / trasto bhIta. sa cAsau daityAnAmindrazca tasya vakSastaTI uraHsthalaM, tatpATane bhedane akuNThAnAm abhumAnAM, bhAsvantazca ta nakhAzca teSAM zreNyA patayA sahitAt pANidvayAt srastaM khutaM ca tadvistAri bhUri ca raktaM rudhiraM tadeva arNavavat bahulavAdarNavaH, tatra Asama 5. 'ntaH vivRtaveNIvivarAlakAlakRtAlikAvasAnapradezaH ta' ga. ha. pAThaH. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cturtho'H| 139 khaNDenducUDapriya! prauDhadordarpavibhrAntamanthAcalakSubdhadugdhA. mbudhiprotthitazrIbhujAvallarIsaMzleSasaMkrAntapInastanAbhogapatrAvalolAJchitoraHsthala ! sthUlamuktAphalottArahAraprabhAmaNDalapra. sphuratkaNTha ! vaikuNTha ! bhaktasya lokasya saMsAramohacchidaM dehi ntAnmamamAplutaM lokAnAM trayaM yasya sa tthoktH| tribhuvanaripuzcAsau kaiTabhazca tasyoddaNDa udbaNaH kaNTho gala tatra sthitAnAmasthnAM kUTavat kaThinatvAt kUTaH samUhaH tatra sphuTonmArjitasya dRDhatajitasyodAttacakrasya udbaNasudazanasya sphurajjyotireva sarvataH pradyAtamAnIptireva ulkAnAmulmukAnAM zataiH uDDAmaraH bhayaGkaraH uddaNDaH udghaNaH dordaNDo bAhudaNDo yasya bhagavataH sa tathoktaH / khaNDandurardhenduH cUDA kapardaH yasya cUDAyAM candrakhaNDaH sa khaNDenducUDaH tasya priya iSTaH / athavA khaNDanducUDaH candrArdhamauliH priyo yasya sa tathoktaH / prakarSaNa UDhaH prAptaH doSNAdapoM bAhubalaM tena vi. bhrAntaH paribhramitaH manthAcalA mandaraparvataH tana kSubdhAd vilolitAd dugdhAmbudheH kSIrasamudrAt prAsthitAyAH zriyo bhujA eva valarI pallavavallalitatvAd vallI tayA saMzleSaH svayaMgrahadRDhapariSvaGgaH tadAnIM mudrAmudritapratimudrAnyAyana samyagAkAntapIvaramtanayArAbhAgaH sarvalakSaNapoSkalyaM tatra stanAbhoge kAzmIrakastUrikAdigandhadravyaH patirUpaNa viracitapatrAvalyA lAJchitamuraHsthalaM yasya sa tathoktaH / lakSmyAH prasAritakur3amalitapulakitakarapallavasvayaMgrahAzleSa. mayasaMkrAntastanataTaviracita carcanAcihitaM vizAlaM vakSaHsthalaM yasya bhagavataH sa tathetyarthaH / sthUlamuktAphalairuttArasya utkaTa dIpyamAnasya hArasya prabhAyA maNDalaMna paTalena prakarSeNa sphuran kaNTho yasya sa tathoktaH / he vaikuNTha ! / bhaktasya lokasya bhaktajanasya ananyazaraNasya janasya / jananamaraNagarbhavAsAdilakSaNaH saMsAra eva mohaH ajJAnaM tasya che. danazIlaM nAzakasvabhAvaM dehi prayaccha bAdhasya jJAnasya udayamutpattim / 5. 'ra: paribhramaNaM sarvataH paridhImatAlAta cakravajjAjvalyamAnadIptinivahana ga' ga. i. pAyaH. 2. 'sya uccakai : pRthutarasya dI' pa. pA:: T2 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 prabodhacandrodaye savyAkhye bodhodayaM deva! tubhyaM nmH| (nirgamanaM nATayitvA vilokya ca) sAdhurayamevAsmAkaM nivAsocito dezaH / tadatraiva skandhAvAraM niveshyaamH| (iti niSkrAntau / ) / iti zrIkRSNamizraviracite prabodhacandrodayanAnni nATake vivekodyogo nAma caturtho'kaH / he deva! tubhyaM namaH prahvIbhAvaH sadAstviyarthaH / skandhAvAraM senAnivezasthAnam / nivezayAmaH kalpayAmaH / / iti zrImatprakAzatIrthabha vatpajyapAdAdAdhyeNa govindAmRtabhagavatA kRte nATakAbharaNe caturtho'GkaH / - - -- - 1. 'raM mavamocanAt se-, 2. 'namiti yAvat' kha. ga. gha. u. pAThaH. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha pnycmo'ngkH| (*ataHparaM vairAgyotpattirbhaviSyati / ) (tataH pravizati zraddhA / ) zraddhA-(vicintya) prasiddhaH khalvayaM panthAH / yataHnirdahati kulamazeSaM jJAtInAM vairasambhavaH krodhaH / vanamiva ghanapavanAhatataruvarasaGghaTTasambhavo dhnH||1|| __ atha pnycmo'ngkH| evaM tAvat karuNAmaitrImuditopekSAvastuvicArAdiparijanaparivRto mahAmohavijayAya vArANasI praviSTaH paramezvarAnugRhItaH puSkalo viveka i. tyuktam / adhunA tu vivekasampattyanantaraM labdhAvasarasya sakalapuruSArthasAdhanabhUtasya vairAgyasyAtpattiM vaktuM prakramata ityaGkatAtparyamAha -- ataH paramiti / bhaviSyatIti prayogAnmadhye kincid vaktavyaM vidyata iti bhAvaH / pUrvameva vivekamohayorvyatikaravRttAntavividiSayA preSitA devyA viSNubhaktyA zraddhA / sA punardevAsurasaGgrAmasadRzasamarasamanantaraM samarabhuvamabhivartata ityAha - tataH pravizati zraddhetyAdinA / saGgrAmabhuvi patitaM gatA muM janani rahaM dRSTvAtidu khitA punarvicintya duHkha cApalena kiM kRtyaM janasvabhAvaH khalvayamityAtmAnamAzvAsayantyAha - prasiddhaH khalvityAdinA / vaissya sambhavaH utpattiH / tasvarayoH samyag ghaTTaH saGgharSaH tasmAta sambhavatIti saGghasambhavaH / evaM dAvadahanavad dAvaM vairadahano'pi kulamakhilaM dahatItyarthaH // 1 // * mUle ataHparaM vairAgyotpattirbhaviSyati iti vAkyaM paJcamAGkAdAvastIti vyAkhyApranthebhyo'vagamyate / nadaM kAMvavacanan / pAtramukhena vinA evaM svAtatryaMNa vakSya. mANArthasUcanasampradAyAbhAvAt / tata eva tadvayAkhyApi cintyA / SaSTAhopakrame'pyevameva draSTavyam / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 praboSacandrodaye savyAkhye (sAsram) aho durvAro dAruNaH sodaravyasanajanmA shokaanlH| yo vivekajaladhArAzatairapi na mandIkriyate / tathAhi - dhruvaM dhvaMso bhAvI jalanidhimahIzailasaritA___ mato mRtyoH zIryattRNalaghuSu kA jantuSu kathA / tathApyuccarbandhuvyasanajanitaH ko'pi viSamo vivekapronmAthI dahati hRdayaM zokadahanaH / / 2 // yena tathA krUraprakRtiSvapi bhrAtRSu kAmakrodhAdiSu kathAzeSatAM gateSu, nikRntatIva marmANi dehaM zoSayatIva me| dahatIvAntarAtmAnaM krUraH zokAgnirucchikhaH // 3 // (vicintya ) AdiSTAsmi devyA viSNubhaktyA yathA-vatse ! zraddhe! ahamatra hiMsAprAyamamaradarzanaparAGmukhI / tena vAgaNasImutsRjya sAlagrAmAbhidhAne bhagavataH kSetre kaJcitkAlamativAhayAmi / tvaM tu yathAvRttaM samaravRttAntamAgatya me dhruvaM dhvaMsa iti / cirakAlasthAyitvena sammatAH khalu zailAdayasteSAmapi nAzo nizcitaH / anyatra kA kathetyarthaH / tathApIti / evaM dRSTabIbhatsamapi saMsAramanyathIkRtya vyAmohayatyayaM bAndhavAbhimAna ityarthaH / / 2 / / tadetad darzayati- yena tathA RretyAdinA / yena bAndhavAbhimAnena / kathAzeSatAM gateSu vArtAmAtrazarIreSu / nikRntati chinatti / ucchikhaH udvelaM jAjvalyamAnaH // 3 // AstAM tAvadiyaM cintA, devIniyogAnusAreNa khalu mayA yatanIyamiti nirUpayantyAha zraddhA-vicintya bhAdiSTAsmItyAdinA / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pnycmoshH| 1.1 nivedayiSyasIti / tadahaM devyAH sakAzaM gatvA sarvametat samaravRttAntamAvedayAmi / (parikramyAvalokya ca) idaM taccakratIrtham / yatrAsau saMsArasAgarottArataraNikarNadhAro bhagavAn hariH svayaM prativasati / (praNamya ) iyaM ca mahAmunibhirupAsyamAnA bhagavatI viSNubhaktiH zAntyA saha kimapi mantrayate / yAvadupasarpAmi ( iti parikrAmati / ) (tataH pravizati viSNubhaktiH zAntizca / ) zAntiH -devi ! prabalacintAkulahRdayAmiva bhagavatI. mAlokayAmi / viSNubhaktiH-vatse ! etasmin vIravarakSaye mahati mAmparAye na jAnAmi balavatA mahAmohenAbhiyuktasya vatsavivekasya kIdRzo vRttAnta iti, tena duHsthitamiva me hRdayam / rajastamobhibhUtacittAnAM khalu hiMsArasAbhinivezaH / kevlsaattvikruup| tu viSNubhaktirvivekibhirupAsyamAnA sAlagrAmakSetre vartata ityarthaH / idaM taccakratIrthamiti ! yatra devyA nivAsAya nirUpitaM sthAnaM pUrva taducyate tditi| idamiti pratyakSato dRzyamAnaM harikSetram / cakratIrthamiti / sAlagrAmakSetragatagaNDakIsaritpravaraparisarasAndrasalilasandohAzayastaTavizeSaH cakratIrthamityucyate / karNadhAro nAvikaH / horeriti / sAlagrAmakSetravAsI svAmI bhajatAM pApaharo harimUrtirucyate / yAvadupasamIti / ekAntamAzritya zAntyA saha prayojananirUpaNe kriyamANe'pi samaravRttAntamAvedayitumAgatA khalvahaM, tasmAdupasarpAmItyarthaH / uktaM tAvat pUrva vArANasIkSetraM praviSTo viveka iti, viSNubhaktyA ca niyuktA zraddhA samaravRttAntaH sAkalyenAvedya iti / adhunA tu vivekaH kiM kRtaH(1)kiM vA kariSyatItyAkulAza yA viSNubhaktirityAha -tataH pravizati viSNubhaktirityAdinA / sAmparAye yuddhe / abhiyuktasya sambaddhasya / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 prabodhacandrodaye savyAkhye __ zAntiH- kimatra vicintyate / nanu bhagavatI cet kRtAnugrahA, tanniyatameva rAjJo vivekasya vijaya iti jA naami| viSNubhaktiH- vatse! yadyapyabhyudayaH prAyaH pramANAdavadhAryata / kAmaM tathApi suhRdAmaniSTAzaGki mAnasam // 4 // vizeSatazca zraddhAyAzviramanAgamanaM manAsa sandehamApAdayati / zraddhA- ( upasRtya / bhagavati ! praNamAmi ! viSNubhaktiH - zraddhe ! svAgatam / zraddhA- devyAH prasAdena / / zAntiH- amba! praNamAmi / zraddhA-putri! mAM pariSvajasva / zAntiH -(tathA kroti|) zraddhA - vatse! devyA viSNubhakteH prasAdAnmunijanacetaHpadaM prApnuhi / abhyudayaH sampat / prAya iti bAhulyenetyarthaH / tathApyaniSTAzadi mAnasamiti / apAyadarzI khalu sneha ityarthaH // 4 // vizeSatazca zraddhAyAzciramiti / naitAvaMdeva, anyaccAzaGkAkAraNamasti / yadyasau jIvati me vatsastIsau zraddhA drutamevAsmatsakAzamAgamyAvedayiSyati / tacca na dRzyata iti vyAkulatvamityarthaH / evaM zraddhAgamanaM pratIkSya vyavasthitAyAM devyAmAgatA zraddhetyAha - zraddhA upamRtyetyAdinA / 1. 'batA a' sa. pa. . pATha:. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo'GkaH / atha tatra kiM vRttam / viSNubhaktiH zraddhA * yaddevyAH prAtikUlyamAcaratA mucitam / www.co extendim 145 viSNubhaktiH -- tadvistareNAvedaya / zraddhA AkarNayatu bhagavatI / devyAmAdikezavAyata - nAdapa kAntAyAmeva kiJcidutsRSTapATalimni bhagavati bhAsvati vijayaghoSaNAhUyamAnAne kavaravIra bahulasiMhanAdavadhiritadigante prabalatarakarNatAlAsphAlanoccalatsamadakarikumbhasindUrasandhyAyamAnadazadizi pralayajaladharadhyAnabhISaNarave teSAmasmAkaM ca saMnaddhe sainyasAgare mahArAjavivekena naiyA - kiM darzanaM dautye prahitam / gatvA ca tenokto mahAmoha:viSNorAyatanAnyapAsya saritAM kUlAnyaraNyasthalIH puNyAH puNyakRtAM manAMsi ca bhavAn mlecchAn vrajet sA[ nugaH / yat pratipakSyamAcaratAmucitaM yogyaM tat sampAditam / antyadazAmeva saMprApto mohaH saparikara ityarthaH / utsRSTapATalimni parityaktanijarAge savitari samAhRtaprabhAse / sandhyopAsanAdyAvazyakakarma karaNAnantaramityarthaH / uktavizeSaNa sainyasAgare nizitatarapramANatarka kulizazarazatairanyonyakalahakolAhalaM kartumudyukte sati IzvaravAditayA tarkazUratayA ca naiyAyikaM darzanaM tAvat preSitamityAha - naiyAyikaM darzanamityAdinA / tatra naiyAyikadarzanaM nAma 'duHkhajanmapravRttidoSamithyAjJAnAnAmuttarottarApAye tadanantarApAyAdapavargaH' iti siddhAntarahasyasthitiH / evamUrIkRta rAddhAnto'sAvati nizita tarkazataka cUrNapUrNamukhamukharo naiyAyikaH preSito vivekenetyarthaH / viSNoriti / yadyAMpa vyApanazIlasya sarvagatasya viSNorAyatana 1. 'pratipakSamA' kha. gha. pAThaH. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 pradoSacandrodaye savyAkhye no cet santu kRpANadAritabhavatpratyaGgadhArAkSara draktasphItavidIrNavaktravisaratpheTakAriNaH pheravAH // 5 // viSNubhaktiH- ttsttH| zraddhA - tato devi! vikaTalalATataTatANDavitabhrukuTinA kruddhena mahAmohena anubhavatvasya durnayaparipAkasya phalaM vivekahataka ityabhidhAya svayaM pASaNDAgamAH pASaNDatarkazAstraiH samaM samarAya prathamaM samudyojitAH / atrAntare asmAkamapi sainyazirasi - nirdezo'nupapannaH, tathApi pratipattisaukaryArthaM sAlagrAmasavitRmaNDalahRdayapuNDarIkAvimuktakSetradvAravatIpuruSottamAyatana kAJcIpadmanAbhadevadevezakSetrAdisthAnAnyAzritAni / tena ca naiyAyikana yathAdezamAdezamAdAya satvaraM mohamupasRtya are mohahataka! yadi te jijIviSA. tadyatra na sthAtavyam / sadbhiryAnyAyatanAnyAzritAni tAni tvayA nAzrayaNIyAni : Azraya zIghra durjanAneva / no cedasmatkRpANadhAraiva te zirassAramavagacchatItyatadrAjJo vivekasya vacanamityukto moha ityarthaH / pheravAH sRgAlAH / pheTakAriNaH pheTa ityanukaraNazabdaH, taM kurvantItyarthaH // 5 // anubhavatvasya durnayaparipAkasya phalaM vivekahataka iti / apauruSeyatayA nirdiSTAdvaitAgamamahAvAkyazrava gajanitaM zamadamAdyanekasAdhanairduHkhenAnIyamAnatvAd durnayaM samyag jJAnaM tasya paripAkaH nivicikitsatayA sAkSAtkaraNaM ta ya phalaM sanidAnAvidyAdyanarthanivRttiH tamanubhava tvati / svayamapyavidyAmUlo vilayaM gacched ityarthaH / pASaNDAgamA nAma bauddhAdyAgamAH / tatra bauddhAgamastAvat 'caityaM vandeta svargakAma' ityAdisaMsAraviSayaphalamadhikRtya pravRttaH / mokSaviSayastu - kSaNikAnyeva vijJAnAni, pratyabhijJA ca bhrAntiH, saiveyaM jvAlativat / sthAyitvabhrameNa rAgadveSAdidoSerutpAdyamAnaiH pravRttiphalakairviSayavibhramaizca dUSitAni vijJAnAni / teSu ca vibhrameSu kSaNikavijJAnadUSakeSu sarva kSaNika sarva svalakSaNaM sarva duHkhaM sarve Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pnycmo'H| vedopavedAGgapurANadharma zAstretihAsAdibhirucchritazrIH / sarasvatI padmakarA zazAGka saGkAzakAntiH sahasAvirAsIt // 6 // zUnyamiti caturvidhakalpaparibhAvanayA paribhraSTeSu vizuddhajJAnacaramakSaNodayo mokSa iti / AhatAgamastu jIvAjIvAsravasaMvaranirjarabandhamokSAH sapta padArthA ityevamAdiH / tatra jIvo nAma bhoktA / ajIvo bhojyam / AsravaH indriyANi / saMvaraH samAdhiH / nirastaptazilArohaNAdiH / bandho'STavivaM karma / jJAnAvaraNIyaM darzanAvaraNIyaM mohanIyamAntarAyikamiti catvAri pAtikarmANi / jJAnAvaraNIyaM svazAstraprAmANyapratipattiH / darzanAvaraNIyaM paradarzanapratipattiH / mohanIyaM bhayaprAmANyam / AntarASikaM svadarzanasavirodhabhAnamiti catvAri vAtikamANi / vedanIyaM nAmikaM gotrikamAyu. kabhiti aghAtikarmANIti bandhavyavasthA / mokSastu satatordhvagamanaM lokAkAzaprAptirityevamAItasamayaH / lokAyatikatantrastu pRthivyAdIni catvAyeva bhUtAni tattvam / caitanyaM tu tatra saMyogavizeSAnmadazaktivadabhivyajyate / pratyakSameva pramANam / nAsti paralokaH / paJcatvamevApavargaH ityAdipASaNDAgamAH pravRttA ityarthaH / pApaNDAnAM tarko'pi bauddhasya tAvat-yat sat tat kSaNikaM santazvAmI bhAvA yathA jalapara ityAdi / AItasyArisyAdasti, syAnnAsti, syAdvaktavyaM, syAdavaktavyaM, syAdasti vakta yaM ca, syAnnAstyavaktavyaM ca, syAdasti ca nAsti ca vaktavyaM cAvaktavyaM cetyevaM nyAyopabRMhitaH sarvamanekAntaM vastutvAddharambanarasiMhavadityAdistarkaH / evamAdyAgamatarkazAstrAthupakaraNopabRMhitA mahAmohAjJayA samarAya saramasaM sannaddhAH sugatAdaya ityarthaH / atrAntare asmatsainyamadhye / vedA RgvedaadyH| upavedAstvAyurvedadhanurvedaprabhRtayaH / aGgAni zikSA vyAkaraNaM kalpo niruktaM kando jyotiSamityevaMrUpANi / purANAni zrIviSNupurANaprabhRtIni / dharmazAstrANi yAjJavalkyamAnavaprabhRtIni / itihAso 1. "Ni ve' ka. pAThaH. 2. 'dhavirodhabhAna', .. '' sa. 8. pATha:. . 'ramazaki'. pATha:. 5, 'vya'. pa. pAThA. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 prabodhacandrodaye savyAkhye viSNubhaktiH- ttsttH| zraddhA-tato devi ! vaiSNavazaivasaurAdayo devyAH skaashmaagtaaH| viSNubhaktiH- tatastataH / zraddhA - tadanantaraM ca - sAGkhyanyAyakaNAdabhASitamahAbhASyAdizAstrairvRtA sphUrjannyAyasahasrabAhunivahairuddyotayantI dizaH / mImAMsA samarotsukAvirabhavaddharmendukAntAnanA vAgdevyAH puratastrayItriNayanA kAtyAyanIvAparA // 7 // mahAbhAratAdiH / Adizabdena kAvyanATakAdayo gRhyante ebhiyathoktairucchritazrIrupacitaprabhAsA sarvataH pradyotamAnetyarthaH padmakarA paGkeruhodarasarasasundarakarapallavetyarthaH / sahasA tatkSaNAva ! AvirAsId Avarva nUve yarthaH / evaM pASaNDAgamairasatarkasahita dikapramANaizca saha sattakairanyonyavAdakalahakolAhala kamudyate satyapratibhAdiparihAreNAbhitaH pramANayukyAdikaM sphorayantI samanujighRkSayA sarasvatI sambabhUvetyarthaH / nanu saugatAdyAgamAnAmapi sara. svatIrUpatvAt kathamatraivAvirbhAva iti cet , satyaM, kintu puruSArthAnupayogitayAnarthahetunvAcca pulAkAdivadupakSaNIyaM syAditi na virodhH|| 6 // vaiSNadAgamAH zrIsAtvatapaJcarAtraprabhRtayaH / zaivAgamAH zrImAyAvaibhavakAlottaraprabhRtayaH / saurAgamAH sauratattvanivedakasaurasaMhitAH / Adizabdena paJcapraznarevantakalpaprabhRtayaH / ta ete sarva eva upAdeyAMzamAdAyAgamAH samAgatA ityarthaH / sAGkhyaM kApilaM darzanam / nyAyamAkSapAdikaM darzanaM, naiyAyikamityarthaH / kaNAdabhASitaM vaizeSikam / mahAbhApyaM vyAkaraNazAstram / Adi. zabdena kaumArasArasvatabhojavyAkaraNAdayo gRhyante / sphUnnyiAyeti / sahasrAdhikaraNanirNItabhAsvaranyAyAnAM sahasrA (1) eva bAhavo razmayaH teSAM 1. 'retyarthaH' ma. gha. pA. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pnycmo'yH| 119 zAntiH - aye! kathaM punaH svabhAvapratihandrinAmAga. mAnAM tarkANAM ca samavAyaH sampannaH / zraddhA-putri! samAnAnvayajAtAnAM parasparavirodhinAm / paraiH pratyabhibhUtAnAM prasUte saGgatiH zriyam // 8 // tena vedaprasUtAnAM teSAmavAntaravirodhe'pi vedasaMrakSaNAya nAstikapakSapratikSepaNAya ca zAstrANAM sAhityameva / AgamAnAM tu tattvaM vicArayatAmavirodha eva / tathAhinivahaiH / diza ityupalakSaNArtham / dharmAditattatpadArthajAtaM tattadajJAnanirasanena sarvaM pradyotayantItyarthaH / mImAMsA mahIkRtavicAraNA / dharmendukAntAnanA dharma evenduvat kAntamAnanaM yasyAH sA dharmendukAntAnanA / yItriNayanA sarvAvibhAsakavedatrayanatratyarthaH / kAtyAyanIva bhuvanakaNTakabhUtamumbhAdya suranirvApaNAya pravRttA bhaktajanAnujighRkSayA gRhItavigrahA bhagavatI durgava samara. sambhramasamutsukA bhAratyAH purataH prAdRzyatetyarthaH / 7 // nanu nisargata eva parasparaviruddhAnAM vaizeSika.dita trANAmekArthasamavAyaH kathamiti codayati --- aye kathaM punarityAdinA / "parasparavirodhe hi vayaM paJcaiva te zatam / paraiH saha virodhe tu vayaM paJcottaraM zatam / / " iti nyAyAt prasiddhA khalu loke prabalavirAdhe mitho viruddhAnAmapye kArimitrateti nyAyAvaSTambhena uttaramAha - samAnAnyayetyAdinA / prasUte saGgatiH zriyamiti / svAnvayavinAzaprAptAvanyonyasamavAyaH kAryasiddhi tanotItyarthaH // 8 // tena vedaprasUtAnAmiti / yadyapi avAntarakalahAMkulatA, tathApyAgamikatvAt sarveSAmAgamArthasaMrakSaNasyAvazyApekSaNIyatvAt nAstikapakSa 1. 'ti / yasmAdevaM tasmAt ya' ka. sa. gha. pATa:. 2. 'hakolAralatA' kha. gha. pAThaH. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 prabodhacandrodaye savyAkhye jyotiH zAntamanantamadvayamajaM tattadguNonmIlanAda brahmetyacyuta ityumApatiriti prastUyate naikadhA / nirasanAya ca sAGgatyaM saJjAghaTItItyarthaH / nanvAnamArthaH sarvaistamaHprakAzapadviruddhatvena svIkRtaH / tathAhi-naiyAyikAstAvat "pramANaprameyasaMzayaprayojanadRSTAntasiddhAntAvayavatarkanirNayavAdajalpavitaNDAhetvAbhAsacchalajAtinigrahasthAnAni SoDaza padArthA' iti pratipannAH / teSu ca padArtheSu dvAdaza. padArthAnAM prameyabhUtAnAM prAdhAnyena puruSAthavirodhitvAt sAdharmyavaidha-paribhAvanayA tattvajJAnAd niHzreyasAdhigama iti ca varNayAmbabhUvuH / tathA vaizeSikairapi dravyaguNakarbhasAmAnyavizeSasamavAyAH SaDeva padArthAH / teSAM cezvarAnugRhItena sAdharmavaidharmyaparibhAvanAjanitena tattvajJAnenApavarga iti niraNAyi / sAGyAstu-jJAnendriyakarmendriyabhUtatanmAtramahAbhUtamanohaGkAramahadavyaktapuruSA iti paJcaviMzatiH tattvAni / prakRtipuruSavivekavijJAnena ca muktirityevaM vyvsthitaaH| tathA bhAgavatairapi vAsudevasaGkarSaNapradyumnAniruddhalakSaNavyUhacatuTayaM tatvamiti parikalpya vAsudevaH parA zaktiH paramAtmano'pRthagbhUrtA tadA tmakaM jagadityevamaNi / tathA zaivAzca kAryakAraNayogavidhiduHkhAntAH paJca padArthAH / AtmA caitanyam ajJAnaM bandhaH / paramezvarastu sakalaniyantA anya eva / tena ca minnAbhinnaM jagat ityevaM nizcitAH / saurA apyadhyAtmAdhidaivatabhAvena vibhaktasavitajIvayorabhedabokkAjapAkhyamantramahAvAkyagamyaM sAvitraM tatvanityabhyupagatAH / vaiyAkaraNAnAM sphoTavivarta jagat , paramArtha stu sphoTa eva tattvamiti bhanISA / prAbhAkarANA tu dravyagugakarmasAmAnyavizeSazaktipAratantryaniyogA ityaSTau padArthAH pariklaptAH / dravyaguNakarmasAmAnyAtmakaM tattvacatuSTayamaveti bhATTamatam / ityevaM virodhAt kathaM sAGgatyaM ghaTata iti cet, tatrAha-AgamAnAM tu tttvmityaadin|| ___ avirovameva dazeyati-tathAhi jyotirityAdinA / jyoti. zciyanam / zantaM sarvopadravahitam / anantaM digadezakAlapassuparicchedazayam / anyaniti / sajAtIyavijAtIyasvagatabhedarahita jIvezvarAdibhedaM 1. 'nama' ka. ga. ha. pA. 2. 'ta' kha. pA0:. 3. 'yAH para' ka. pATha:. 4. 'dha: svAtmaiva sarvabhUtAnAmeka eva paramezvaraH' kha. gha. 1. pATha: 5. 'NasA', .. 'gasamavAyA' . pATha.. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --- ---- pnycmo'shH| 151 taistaireva sadAgamaiH zrutisakhairnAnApathaprasthitai gamyo'sau jagadIzvaro jalanidhirvArA pravAhairiva // 9 // viSNubhaktiH-tatastataH / zraddhA - tato devi! parasparaM karituragarathapAdAtAnAM nirantarazaranikaradhArAsampAtopadarzitadurdinAnAM teSAmasmAkaM ca yodhAnAM tumulaH samprahAraH prAvartata : tathAhi - bahalarudhiratoyAstatra tatra sravantyo nibiDapizitapaGkAH kaGkarakAvakIrNAH / vyAvartayati / ajaM janmAdiSaDbhAvavikriyArahitam / nanu kathaM tarhi brahmAdibhedapratibhAnamiti cet , tatrAha - tattadguNonmIlanAditi ! ekasyaiva paramezvarasya sattvAdestasya tasya guNasyonmIlanAt pravijRmbhaNAd bahudhA bhAnamityarthaH / uktaM ca --- "yaH pRthivyAmitIzo'sAvantaryAmI jagadguruH / haribrahmA pinAkIti bahudhaiko'bhidhIyate / / " iti / tattvavyavasthA tAvada vaM bhavatu / etAvatA kathaM sarvAMgamAnAM sambhaya tatraiva tAtparyamiti, tatraha - testairityAdinA / yasmAdevamekaM tattvaM (tena ?) tasmAt taistaiH vedArthavAdibhirAgamairajJAnanimittamithyAbhinivezaparihAreNa prayojanamAtrazaraNatayA vastutattva nirUpakANAmeteSAm "trayI sAGkSayaM yogaH pazupatimataM vaiSNavamiti prabhinne prasthAne paramidamadaH pathyamiti ca / rucInAM vaicitryAdRjukuTilanAnApathajuSAM nRNAmeko gamyastvamasi payasAmarNava iva // " iti nyAyAt sarvAgamAnAmakhaNDAnandaikarasabrahmaNyeva samanvayaH setsyatItyabhiprAyaH // 9 // sravantyaH saritaH / niviDaM nizchidraM pizitaM mAMsameva pako yAsu vAstathoktAH / kaGkA gRdhrAH rakA valAH taiAptAH / zarairdalitAzca te 1. 'rakAvadAtA' ka. pATa:. 2. 'tairavakIrNA vyA' kha. pAThaH, - Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.2 prabodhacandrodaye savyAkhye zaradalitavizIrNottuGgamAtaGgazaila skhlitryvishiirnncchtrhNsaavtNsaaH|| 10 // evamatimahati dAruNe saGgrAme parapakSavirodhitayA pASaNDAgamairagresarIkRtaM lokAyataM tantramanyonyasainyavimarvinaSTam / anantaraM pASaNDAgamA nirmUlatayA sadAgamArNavapravAheNa paryastAH / saugatAstAvat sindhugAndhArapArasIkamagadhAGgabaGgakaliGgAdIn mlecchaprAyAn pradezAn praviSTAH / pASaNDadigambarakApAlikAdayastu pAnarabahuleSu pAJcAlamAlavAbhIrAnartasAgarAnUpeSu nigUDhaM saJcaranti / nyAyAnugatayA ca mImAMsa. yA pragADhaprahArajarjarIkRtA nAstikatarkAsteSAmevAgamAnAmanupathaM pryaataaH| vizIrNAzca te uttuzAzca mAtazAzva hastinaH ta eva zailAH tebhyaH zailebhyaH skhalitarayebhyo vigatavegebhyo vizIrNAni patitAni chatrANyeva haMsavat sitatvAddhaMsAH ta evAvataMsaH zekharabhUmagaM yAsAM savantInAM tAstayotAH // 10 // anyonyasainyavimaniSTamiti / ayamarthaH - deha evAtmeti pakSastAvadAgamikaiH kutsita eva nazvaratvAt, pASaNDairAganairapi ninditaH / evaM sarvanirastatvAdazaraNaH svayameva vinaSTa iti / nirmUlatayeti / mUlabhUtapramANAbhAvAt saritparisaraMtarava iva apauruleyatayA nirdiSTa sadAgamasamudrasandohaiH paryastA vinaSTA ityarthaH / kApAlikAdaya iti / Adizabdena taliGgagrahaNamantareNa taddharmAnuSThAyino gRhyante / pAmarA asaMskRta. prANinaH / nanu pASaNDAnAM yadyapyAgamadaurbalyaM, tathApi tarkazUratvAt tannirAkaraNaM kathamiti cet tatrAha-nyAyAnugatayetyAdinA / ayamarthaH -- pramANAnugrAhakaH khalu takaH / sa cAnugrAhyaM pramANaM vinA svayameva kazcidarya sAdhayituM dUSayituM vA na samarthaH / anugrAhyaM pramANaM ca pASaNDatarkANAM 1. 'rairapi', 2. 'sarava iva' ga. pATha. 3. 'pamayuktami' sa. pa. pAThA, Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacamo'GkaH / viSNubhaktiH- tatastataH / zraddhA- tato vastuvicAreNa kAmo hataH / kSamayA kodhapAruSyahiMsAdayo nipAtitAH / santoSeNa lobhatRSNAdainyAnRtapaizunyavAsteyAsatpratigrahAdayo nigRhiitaaH| anasUyayA mAtsarya jitam / parotkarSabhAvanayA mado niSUditaH / viSNubhaktiH - (saharSam ) sAdhu sAdhu sampannam / atha mahAmohasya ko vRttaantH| zraddhA-devi! mahAmoho'pi yogopasargaH saha na jJAyate ka nilInastiSThatIti / / viSNubhaktiH -asti tarhi mahAnanarthazeSaH / pariharaNIyazcAsau / yataHnAsti / tataH prazithilamUlAstarkAmAsAH prabalanyAyAnugRhItavaidikapramANavirodhe tadAgamapRSThameva pratipadyanta ityarthaH / / atha dvandvayuddhaprakAraH pradarzyate-talo vastuvicAreNetyAdinA / "mAritottAnamaNDUkapATitodarasannibhe / ___ kledini strIvraNe saktirakRmaH kasya jAyate / / " ityevamAdiprakAreNa vastutattvavicAraNa kAmo hataH / nimalita ityarthaH / parasyotkarSaH parotkarSaH, tasya bhAvanA pratipattiH, tayA vidyAdinimittamado nivartita / - "uparyupari pazyantaH sarva eva daridrati / " iti nyAyAdityarthaH / yogazcittasamAdhAnam / yogasyopasargAH paripanthinaH kAmakrodhalobhamohamadamAtsaryAdayaH / nilInaH tirohitaH / nanu mohastirohitazcettathA tiSThatu, ko virodha iti tatrAha-pariharaNIyabeti / yathA khalu adRzyamAno'piparAkSasaH karotyevAnartham, evamayamapi moho'taH samUlakulamucchedya evetyarthaH / 1. 'dtaaH|r' ga. pAThaH. 1. 'lamu' kha. pA.. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye anAdaraparo vidvAnahamAnaH sthirAM zriyam / ameH zeSamRNAccheSaM zatroH zeSaM na zeSayet // 11 // atha manasaH ko vRttAntaH / zraddhA devi ! tenApi putrapautrAdivyasanajanitazokAvegena jIvotsargAyAdhyavasitam / viSNubhaktiH--(smitaM kRtvA) yadyevaM syAt, sarva eva vayaM kRtakRtyA bhavAmaH / puruSazca parAM nirvRtimApadyeta / kintu kutastasya durAtmano jIvatyAgaH / zraddhA - evaM devyAM prabodhodayAya gRhItasaGkalpAyAmacirAdeva zarIreNaiva na bhaviSyati / viSNubhaktiH vaiyAsikI sarasvatIM preSayAmaH / tad bhavatu / asya vairAgyotpattaye ( iti niSkrAnte / ) pravezakaH / 154 - atraiva nItizAstraM pramANayati - anAdarapara iti / kSudro'yaM varAkaH kiM kariSyatItyevamavadhIrito'gnyAdirapi / sthirAM cirakAlasthAyinIM zriyamanvicchan nAlpAnapyagnyAdIn parizeSayedityarthaH // 11 // svakkatavyasanaphalaM svenaiva bhujyate, samIcInaM jAtamityabhiprAyeNa smitaM kRtvetyuktam / yadyevamityuruyatnasAdhyatAM darzayati / kRtakRtyA bhavAma iti / zAntyAdayazcaritArthA ityarthaH / puruSaH kSetrajJaH / pareNa paramAnandasvarUpeNa paramAtmanaikatvaM prApnotItyarthaH / kiMtviti / prAyeNa pApiSThAH puruSArthavirodhino na nazyantItyarthaH / athavA kenopAyena sAdhyo'yamartha ityevaM nirUpayati - kintvityAdinA / / evaM devyAmiti / devyAH prasAdAdasAdhyaM nAstyevetyarthaH / vicintya vairAgyameva sAdhanamiti nizcityAha - tad bhavasvinyAdinA / vyAsenoktA vANI vaiyAsikI / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pbmohH| (tataH pravizati manaH sahalpama / ) manaH - (sAsam) hA putrakAH! ka gatAH stha / datta me prativacanam / bhoH kumArakAH! rAgadveSamadamAtsaryAdayaH! pariSvajavaM mAm / sIdanti mamAGgAni / hA na kazcida vRddhaM mAmanAthaM sambhAvayati / kagatA asUyAdayaH kanyakAH / AzAtRSNAhiMsAdayo vA snuSAH / atha tA api mandabhA. gyasya me samakAlameva daivahatakenApahRtAH / (savaiklavyam) "mAMsakhaNDaM dvidhA mitramapAnodgAradhUpitam / yadi nAcchAdyate vastrairmakSikANAM mahotsavaH / / tamAzvarbhanibhaM dRSTaM varSabubudasabimas / nAzaprAyaM sukhAddhInaM nAzottaramaibhAvagam // prAmaNasya ca deho'yaM nopabhogAya kaspate / iha klezAya mahate pretyAnantyasukhAya ca // " ityevamAdikA saMsArAsArAvabhAsikAM sarasvatI preSayAmaH niyojayAma ha. tyarthaH / pravezaka iti / aGgadyasyAnte zeSArthasyopasUcanAdanudAttoktyA nIpapAtraprayojitaH pravezaka iti nATyavidaH / evaM tAvadAtmasantAnavinAzasAndravyasanasandohasAgarasampAtasamuddhimam aprAptazaraNam antyAvasthAM gantuM kRtavyavasAyaM tAvanmana ityuktam / idAnIM tasya vairAgyotpattiprakAraM kathayituM manasazcApalyaM darzayati-tatA pravizati mana ityAdinA / vRddhaM mAmiti / anAdeH saMsArasya sAdhakaM hi manaH / tenAvidhayAnAdisiddhanijarUpatvAd vRddhamityarthaH / snuSA putramAryA / 1. 'bhramataM dRSTvA va' kha. pAThA. 2. 'pI' sa. ga. pA.. 3. 'mahApagam' ga. pA. 4. 'kA saMsArAgarAbhAvika ka. pA. v Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye visarpati viSAvid dahati sarvamarmAvidhastanoti bhRzavedanAH kaSati sarvakASaM vapuH / vilumpati vivekitAM hRdi ca mohamunmIlayatyo sati jIvitaM prasabhameSa zokajvaraH // 12 // ( iti mUrcchitaH patati / ) saGkalpaH rAjan! samAzvasihi samAzvasihi / manaH - ( samAzvasya) kathaM devIpravRttirapi na mAmevamavasthaM samAzvAsayati / saGkalpaH -- (sAsram ) deva! kuto'dyApi devIpravRttiH / yataH zrutakuTumbavyasana saJjAtazokAnaladagdhahRdayA hRdayAsphoTaM vi 156 * naSTA / manaH - hA priye ! kvAsi / dehi me prativacanam / nanu devi ! svapne'pi devi ! ramase na vinA mayA tvaM svApe tvayA virahito mRtavad bhavAmi / durarIkRtAsi vidhidurlalitaistathApi jIvatyaho tu mana ityasako durantAH // 13 // (punarmUrcchati / ) marmAvidhaH marmabhedakaH / kapati peSayati / vilumpati vivekitAm apamArSTi buddhimattAm // 12 // vidhidurlalitaiH vidhivilasitaiH / asavaH prANAH / durantA durvi - nAzAH / " nahi kazcit kSaNamapi jAtu tiSThatyakarmakRt / " iti nyAyAt pravRttyA vinA nAstyeva mana ityarthaH // 13 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 pcmoshH| saGkalpaH-rAjan ! samAzvasihi samAzvasihi / manaH - (samAzvasya) alamasmAkamataH paraM jIvitena ! saGkalpa ! citAmAracaya / yAvadanalapravezena zokAnalaM nirvaapyaami| (tataH pravizati sarasvatI / ) sarasvatI-preSitAsmi bhagavatyA viSNubhaktyA, yathA sakhi ! sarasvati! gacchApatyavyasanakhinnasya manasaH prabodhanAya / yathA ca tasya vairAgyotpattirbhavati, tathA yatasveti / tad bhavatu tatsannidhimevopasami / upasRtya) vatsa! kimevaM viklabo'si / nanu viditapUrvaiva bhavatA bhaavaanaamnitytaa| adhItAni ca tvayaitihAsikAnyupAkhyAnAni / tathAhi - nirvApayAmi vinAzayAmi / AtmAtmIyatvenAdhyastaputrakalAdiviyogajanmA zokadahana AtmahatyAmapi vyavasAyayatItyarthaH / uktaM ca - "upalandheraniSTasya cittaM yadabhihanyate / duHkhAtmA sammataH zoko moharodanabhAvakaH / / " iti / viSNubhaktiniyogAnmanovaimalyasampAdanAya pUrvameva samAgamyAvasaraM pratIkSyAvasthitA sarasvatI devIniyogamanusmarantI manonyavasitaM vijJAyAyamavasara iti pravartata ityAha-tataH pravizati sarasvatItyAdinA / kimevaM viklaSo'sIti / "jAtasya hi dhruvo mRtyuri"ti zAstrAt nizritA khasvantyadazA janimataH / kiJca zokasahasrairapi kAlagRhItAnAM na pratyAvRttiH / ataH phalazUnyaM vaikavyamiti bhAvaH / itihAsasambandhInyupAkhyAnAni aitihAsikAni "camcalaM dhanamapAyi zarIraM yauvanaM tricaturANi dinAni / zreyase ca yazase ca yatadhvaM mRtyurApatati gacchati kAlaH // " 1. 'vijanAviyogAcchoka' , pAThaH. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 prabodhacandrodaye savyAlye bhUtvA kalpazatAyuSo'mbujabhuvaH sendrAzca devAsurA manvAdyA munayo mahI jaladhayo naSTAH paraM kottyH| mohaH ko'yamaho mahAnudayate lokasya zokAvahaH sindhoH phenasame gate vapuSi yat pazcAtmake paJcatAm // 14 // tad bhAvaya bhAvAnAmanityatAm / nityAnityavastudarzinaM na spRzati zokAvegaH / yataH ekameva sadA brahma satyamanyad vikalpitam / ko mohaH kastadA zoka aikaatmymnupshytH||15|| manaH-bhagavati! zokAvegadaSite manasi viveka eva me nAvakAzaM labhate / "yAvat svasthamidaM zarIramarujaM yAvaca dUre jarA yAvacendriyazaktirapratihatA yAvat kSayo nAyuSaH / Atmazreyasi tAvadeva viduSA kAryaH prayatlo mahAn sandIpte bhavane tu kUpakhananaM pratyudyamaH kIdRzaH // " ityevamAdIni saMsArAsAratApratipAdakAnItyarthaH / "brahmAdInAM zarIrANi zvarakarazarIravat / yato jihAsitAnyeva" iti nyAyAccirakAlAvasthAyitvena sampratipannAnAmapi caturmukhAdInAM vidyate kSayaH, anyatra kA katheti kathayituM teSAM nAzaM darzayati-tathAhi bhUtvetyAdinA / ambujabhuvo brahmANaH / asurA virocanaprabhRtayaH / paJcAtmaka paJcabhUtArabdhe / vapuSi zarIre / paJcatAmantyAvasthAm // 14 // tat tasmAd / bhAvaya cintaya / bhAvAnAM padArthAnAm / saccidAnandAyapratyagrUpaparipUrNabrahmavastveva satyam abAdhyam / itarat sarva svamaprapaJcarajjusarpamRgatRSNikAdivat kalpitaM bAdhyamasAramityavagacchataH zokAdInAM na kApyavakAza ityarthaH // 15 // 1. 'rAnityatA' ka. pAThaH. 2. 'kasthA' ka. ga. pA. 1. 'yapari' .. pA. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarasvatI-vatsa ! snehadoSa essH| prasiddha evAyamarthaH snehaH sarvAnarthapramava iti / tathAhiupyante viSavallibIjaviSamAH klezAH priyAlyA narai. stebhyaH snehamayA bhavanti nacirAhajrAgnigarbhADarAH / yebhyo'mI zatazaH kukUlahutabhugdAhaM dahantaH zanaidehaM dIpazikhAsahasrazikharA rohanti zokadumAH // 15 // upyante nirvApyante / sutAdiviSayasnehanimittA prItirityAkhyA yeSAM pIjAnAM te klezakaratvAt klezAH buddhiguhAkSetre saMropyanta ityarthaH / viSavallyaH zRgyAdiviSalatikAstAsAM bIjAnIva duHshaaH| (tebhyaH) "puMsaH pUrvAparAbhUtA sukhitvena vyavasthitiH / buddherunmIlanI gADhaM prItitvena nigadyate // " ityevaMvidhaprItilakSaNaklezebhyaH / sneho hArdam / uktaM ca - "vastusiddhaM prati prAhurubhUtAM kAraNaiH svakaiH / sukhAvahAM ca tatsiddhau snehAkhyAmAtmAvakriyAm // " iti / tanmayAH tatsvarUpAH / vajrAnirazanidahanaH / vajrAmigI aharA yeSAM te tathoktAH / smRSTimAtreNa nAzakA ityarthaH / kukUlahutabhugdAhaM ku. kUlahutabhuk tuSAmiH / tadvadAntarameva kuTumbapoSaNasAmagrIsampAdanacintA. vyasanarUpezokadahanastuSapAvakavaddehendriyasaGghAtaM dahan rohatItyarthaH / ukaM ca "yAvataH kurute janaH sambandhAn manasaH priyAn / tAvanto'sya nikhanyante hRdaye zokazatavaH // " iti / anavasAnazokakAntAraM praviSTo'zaraNaM svAtmAnaM bhUri zocayatItyarthaH // 16 // 5. 'kA kimpAkaphalabat duHsahA', 2, 'di' ga pAha:. 3. 'prItimAha'. pA. 4. '' sa. pAra:. 5. 'po'niH puTapAka' 5. pAThaH. 1. 'ti nyAyAt a' kha. pAThaH. 5. 'ra: pratAyata ityarthaH' ka. pAThaH - - Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praboSacandrodaye savyAzye manaH-devi! yadyapyevaM, tathApi na zakromi zokAnaladagdhaH prANAn dhArayitum / sAdhu sampannaM, yadantakAle tvaM tAvad dRssttaasi| sarasvatI-idaM cAparamakutyaM yadAtmahatyAdhyavasAya iti / bhapica, amISAmapakAriNAmarthe ko'yamatyAvezo bhavataH / pazya tAvatkacidupakRtiH *kartAmAbhiH kRtA kiyate'thavA tava na ca bhavantyete puMsAM mukhAya prigrhaaH| dadhati virahe marmacchedaM tadarthamapArthaka tadapi vipulAyAsaiH sIdantyaho bata jntvH||10|| sAdhu sampannamiti / tvatsaMmprayogAnmama mahAn prasAdaH sakhAta ityarthaH va tAvad bhikSukapAdaprasAraNanyAyenAmimukhyamApAyedAnI phalAmAvAdanupakAritvAccaiteSAmarthe nAbhiniveSTavyam iti bodhayitumAha-api cetyaadinaa| upakArAbhAvameva darzayati-pazya tAvadityAdinA / amImiH kautrAdiparigrahaiH / upakRtiH upakAraH / *kartA na cetyanvayaH / bhaviSya kAle tAvatsarigrahaiH upakAro na bhaviSyatItyarthaH / bhUtakAle'pi nirUpyamANe keza eva paraM nopakRtirityAha-kRtA na ceti / idAnImupakArAbhAvaH spaSTa evetyAha-kriyata iti / evaM kAlatraye'pi sukhAya na bhavantItyetAvadeva na, duHkhahetutvaM ca dRzyata ityAha-dadhati viraha ityAdinA / evamanarthahetutvaM spaSTam / tathApi tadarthaM parigrahapoSaNAya zravRttivANijyAdivipulAyAsaiH sIdanti janAH / aho kaSTaM vartata ityarthaH // 17 // 1. 'svatprasAdAnma' ka. pAThaH. 2. 'saMbandhaprayo' ga. gha. pAThaH. 1. 'tinIcapanavA' ka. pAThaH, *aa karmaNi bdd| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pnycmo'hH| 151 apica, tIrNAH pUrNAH kati na sarito lavitAH ke na zailA nAkAntA vA kati vanabhuvaH krsnycaarghoraaH| pApairetaiH kimiva duritaM kArito nAsi kaSTaM yad dRSTAste dhanamadamaSImlAnavaktrA duriishaaH||18|| manaH - devi ! evametat / tathApi - lAlitAnAM svajAtAnAM hRdi saJcaratAM ciram / / prANAnAmiva vicchedo marmacchedAdaruntudaH // 19 // sarasvatI-vatsa! mamatAvAsanAnibandhano'yaM vyaamohH| uktaM ca mArjArabhakSite duHkhaM yAdRzaM gRhakukkuTe / na tAG mamatAzUnye kalaviGke'tha mUSake // 20 // tat sarvathA sarvAnarthabIjasya mamatvasyocchede yatnaH krtvyH| pazya , prAdurbhavanti vapuSaH kati vA na kITA . yAn yatnataH khalu tanorapasArayanti / pApairetairiti / kalatrAdiparigrahairetairAtmapoSaNArthaM gaccheti prahitaH pareSAMmAtmani dhanitvasambhAvanAsamupajanitadurmadamapIkaluSitakaTAkSANAM duprauDhAnAmagre nirlajjaM nijaguNanivahaM nivedyAtigarvocchUnaM tanmukhabimbamevAnimeSanirakSiNena niviSTa iti yat , tasmAdetairakAritaM nAstItyarthaH // 18 // mamatAvAsaneti / sambandhAdhyAsasaMskArAdhIna ityarthaH // kalaviGkaH caTakaH // 20 // 1. 'SAM dha' ka, ga. pAThaH. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 praboSacandrodaye sanyAkhye mohaH ka eSa jagato yadapatyasaMjJAM teSAM vidhAya paritoSayati svadeham // 21 // mana:-- bhagavati ! evam / tathApi durucchedyastu mamatvapranthiH / tathAhinirantarAbhyAsadRDhIkRtasya na snehasUtragrathitasya jantoH / jAnAmi kiJcid bhagavatyupAyaM mamatvaSAzasya yato vimokSaH // 22 // sarasvatI- vatsa! bhAvAnAmanityatAbhAvanameva tAvamamatvocchedasya prthmopaayH| tathApi, kati na pitaro dArAH putrAH pitRvyapitAmahA mahati vitate saMsAre'smin gatAstava koTayaH / tadiha suhRdAM vidyutpAtojjvalAn kSaNasaGgamAn sapadi hRdaye bhUyo bhUyo nivezya sukho bhava // 23 // mamatvocchedopAyaM darzayati - pazya prAdurbhavamtItyAdinA / kRmisutayoH svakIyamalajanyatvAvizeSAdanyatarAtmIyAbhimAne kimapi kAraNaM nAstItyarthaH / uktaM ca - "svadehajAnasvasaMjJAn yad duHkhAna krimIMstyajet / svasaMjJAnasvajAMstadvat sutasaMjJAna krimIMstyajet // " iti // 21 // granthiA pandhaH / anAdisaMsArahaDhIkRtatvAt / upAyAntaramAha - bhAvAnAmanityatetyAdinA / prathamopAyaH pradhAnaM sAdhanam / kati na pitara iti / vistRte'smin saMsAre Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manaH kintu, tava mukhazazadharadIdhitigalitairvimalopadezapIyUSaiH / kSAlitamapi me hRdayaM malinaM zokArmibhiH kriyate // 24 // tadAsya zokaprahArasya bheSajaM prajJApayatu bhagavatI / sarasvatI - vatsa ! nanUpadiSTameva munibhiH / akANDapAtajAtAnAmArdrANAM marmabhedinAm / gADhazokaprahArANAmacintaiva mahauSadham // 25 // iti / paJcamo'GkaH / 163 bhagavati ! tava prasAdAdapAsta eva vyAmohaH | " mAtApitRsahasrANi putradArazatAni ca / " ( " jAyamAno hared bhAryAM vardhamAno hared dhanam / mriyamANo haret prANAn nAsti putrasamo ripuH || " ityAdivacanAt / 1) gatAgataM kurvatAM mAtrAdInAM yasmAdiyattA nAsti, tat tasmAdiha vidyutpAtojjvalAn caJcalasaudAmanIdyutivad dRSTanaSTasvarUpAn suhRtsambandhAn hRdi nivezya bhUyo bhUyo bhAvayitvA sukhI bhavetyarthaH // 23 // ityAdizAstreNa, taba prasAdasalilasandohaiH prakSAlitamapyantaHkaraNamAtmAparAdhAt kaluSitamiva bhAtItyarthaH // 24 // Ardrasya abhinavasya / nirargalaM pravartamAnasya paravazaduHkhatrAtasye tyarthaH // akANDeti / acintitopasthitAnAm / ArdrANAM bahalAnAm / marmamedinAM marmacchidAm / gADhazokaprahArANAM gADhaM dRDhaM zokalakSaNaprahArANAm / acintA ananusmaraNameva / bhaiSajyamityarthaH // 25 // 1. 'vA' ka. pATha.. 2. 'svA nirvRto bha', 3. 'bheSajami' ka. Ga. pAThaH, W2 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 prabodhacandrodaye savyAkhye manaH - bhagavati ! evametat / durvAraM tu cetaH / yataH - apyetad vAritaM cintAsantAnairabhibhUyate / muhurvAtAhatairbimbamabhracchedairivaindavam // 26 // sarasvatI kacicchAnte viSaye ceto nivezyatAm / manaH- tat prasIdatu bhagavatI / ko'sau zAnto viSayaH / sarasvatI vatsa ! guhyametat / tathApyArtAnAmupadeze 1 na doSaH / - vatsa ! zrUyatAM cetaso'yaM vikAraH / tataH nityaM smaran jaladanIlamudArahArakeyUrakuNDalakirITadharaM hariM vA / grISme suzItamiva vAri nirastazokaM brahma prapadya bhaja nirvRtimAtmanInAm // 27 // evametaditi / bAhyaparigrahanimittaduHkhasya evaM sAdhyatvaM bhavatu / kintu cittasya niyamanaM na zakyata ityAha- apyetadvAritAmityAdinA / vastutattvavicArAdinA vAritaM niruddhamapi kuTumbacintAdireva pragalbhata ityarthaH // 26 // kacicchAnte viSaya iti / sarvasaMsAradharmavinirmukte zAnte vastunyekAgratAsampAdanamantaHkaraNavikSepaM niruNaddhItyarthaH // evaM pratyakprAvaNyalakSaNAdhikAramApAdyopadeSTumupakramate pyArtAnAmityAdinA / dhaninAM buddhimatAM guruzuzrUSaNaparANAmArtAnAM cArthitvasAmarthyavidvattAzAlinAmatrAdhikArAdupadezo yujyata ityarthaH / tatra prathamaM tAvadadhikAritAratamyApekSayA saguNaM vastUpAsyatvena darzayatI - nityabhiti / nityaM nirantaram / smaran cintayan / utkRSTa - hArAdyAbharaNAlaGkRtaM harim / vAzabdAt sarvAbharaNasundaramedrijApatiM vetyarthaH / evaM saguNabrahmopAsanAparipakvakaSAyasya kramaprAptaM nirguNatrayopAsanaM 1. 'magajA' gha. pAThaH, C tathA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pamcamo'GkaH / 165 manaH - (vicintya socchvAsam ) sarvathA trAto'smi bhagavatyA / ( iti pAdayoH patati / ) sarasvatI vatsa ! samprati upadezasahiSNu te hRvayaM jAtam / ata etadaparamapyucyate - - - vazaM prApte mRtyoH pitari tanaye vA suhRdi vA zucA santapyante bhRzamudaratADaM jaDadhiyaH / darzayati - grISma ityAdinA / grISme dharmakAle / kharataramihirakiraNanikkurumbanipAtanirdagdhanijadehasya yathA jAhnavIziziratarasalilAvagAhanena nirvRtiH, evaM nirastanikhiladuHkhaM niratizayAnandarUpaM ca brahmasvarUpaM pratipadyAvagamyAtmanInAm AtmahitAM pratyagAtmasvarUpeNa vartamAnoM nirvRtiM maja sevasvetyarthaH / / 27 / / socchvAsamiti / azeSasaMsArAnarthatrAtaM protsArayantIM vANImetAbantaM kAlaM kimiti nAzrauSaM yenAnarthavrAtaH samanubhUta ityanutApaM darzayatItyarthaH / uktaM ca " "yatra tvasyeti sATopAM kRtsnadvaitaniSedhinIm / protsArayantIM saMsAraM mayya zrauSaM na kiM zrutam (1) // " iti // yadyapi pUrvamupadiSTameva saguNanirguNarUpeNopAsyaM brasa, kintu na tadadhirohati buddhiphalakam / adhikAriNaH khalUtpAdayanti pramitiM vacanAni / pramitijanako vedaH iti hi nyAyavidaH / samprati gurUpasannatvAdupadezapAtraM hRdayamityetadAha- sampratItyAdinA / yasmAdevamadhikAritvasampAdanamapekSitaM, tasmAdadhikAritAsAmagrIpauSkalya sampAdanAyedamucyata ityAha - ata etaditi / aparam antaraGgasAdhanatvAdutkRSTaM sAdhanamiti zeSaH / - 'no' Ga. pAThaH * 3. 'Dibalam / ', 4. 1. 'nAM pra' kha. ga. pAThaH * 'ni / samprati' khA. ga. pATha:. 2. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye samyAkhye asAre saMsAre virasapariNAme tu viduSAM viyogo vairAgyaM draDhayati vitanvan zamasukham // 28 // (tataH pravizati vairAgyam / ) vairAgyam - (vicintya) asrAkSInnavanIlanIrajadalopAntAtisUkSmAyata tvamAtrAntaritAmiSaM yadi vapurnaitat prajAnAM patiH / pratyagrakSaradasravisrapizitagrAsagrahaM gRhNato gRdhvAvRkAMstanau nipatataH ko vA kathaM vArayet // 29 // jaDadhiyaH avivekinaH / viduSAM vivekinAM tu kalatrAdiparigrahasya mamatvenopArjitasya viyoga: vizleSaH kAlatraye'pi duHkhanidAnamevaitaditi nirUpaNena dRDhataraviraktidvArA zamasukhaM sampAdayatItyarthaH // 28 // 5 yasmAdevaM vivekinAM vaitRSNyameva sarvasmAt, ato vivekasAmagryAM satyAM svayameva vairAgyaM bhavatItyAha - tataH pravizati vairAgyamiti / vairAgyaM nirvedaH / uktaM ca "asiddhe kvacidAviSTe sarvasmAdapi vastunaH / vyAvRttirdoSadarzitvAd buddhernirveda ucyate / / " iti / vairAgyasvarUpaM darzayati - vicintyetyAdinA / tvagindriyatirohitaM pathA bhavati tathA yadi nAsrAkSIt na sRSTavAnityanvayaH / tarhi kSutkSamatAntasvAntA dhvAMkSAdayo jakSantyevetyarthaH / ataH, "mAMsAsthipUyaviNmUtramajjAsR kasnAyusaMhatau / dehe cet prItimApnoti bhavitA narake'pi tat // " iti nyAyAdazeSanarakavadatikazmala evAyaM deha ityabhiprAyaH / / 29 / / 1. 'mityAdinA / vai' kha. ga. pAThaH . 1 2. 'SazIlatvAt ' kha. gha. pAThaH. 'tadeva da' ka. ka. pAThaH. 4. 'kSAnta' Ga. pAThaH. 3. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAcamo'haH / 167 apica, sadA lolA lakSmIviSayajarasAH prAntavirasA vipadnehaM deho mahadapi dhanaM bhUri nidhanam / guruH zoko lokAH satatamabalAnarthabahulA tathApyasmin ghore pathi bata ratA nAtmani ratAH // 30 // sarasvatI-vatsa! etad vairAgyaM tvAmupasthitam / tadetat sambhAvaya / evaM zarIranaiHsArya pratipAyAdhunA bhogasAdhanaviSayanissAratAM darzayati - Apiceti / sadA lolA lakSmIH aticaJcalA / na kSaNamapyekatra saMvasatItyarthaH / viSayAnubhavAjjAtA rasAH prItivizeSAH / prAnte avasAne virasAH duHkhakarAH / bhogasAdhanatvena sammatavanitAdideho'pyApadAM nilayaH / dhanamapi rAja corAdimirvinAzabahulam / nanu tavaikasyaivaitaditi cet tatrAha-guruH zoka iti / saptasvapi lokeSu nirUpyamANeSu brahmAditRNaparyantaprANinAM zoka eva gurubhUyAnityarthaH / abalA yoSit / anarthabahulA anarthasvarUpaivetyarthaH / tathApIti / evamanubhUyamAne satyapyanarthavAte nisargasiddhaparamAnandapratyagAtmAnamaklezalabhyamapi manA na vAnchati / aho kaSTaM vartata ityarthaH / uktaM ca - "adhyAtmAdipadArthebhyo viviktaM svAtmani sthitam / tanna pazyatyaho kaSTaM daurbhAgyaM duSTacetasAm // pratyakSagocaraM devaM lokaM cAtipramAdinam / dRSTvA zrutiH zirastADamanukrozati duHkhitA // pratyakSatamamapyenaM vitamaskaM svayaM svataH / aho kaSTaM na pazyanti kaM yAmaH zaraNaM vayam // " iti // 30 // etad vairAgyaM tvAmupasthitamiti / niraGkuzaM tava sArvatrika 1. mAtrama', 2. 'naI' kha. gha. pAThaH. 3. 'sarvalokeSvapi ni' i. pATha.. 4. 'mahAn na' gha. pATha: Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye sampAkhne manaH-kvAsi putrk!| vairAgyam- (upasRtya) ahaM bho! abhivaadye| manaH-vatsa! jAtamAtreNa tvayA tyakto'smi / pariSvajasva maam| vairAgyam - (tathA kroti)| manaH- vatsa! tvadarzanAt prazAnto me zokAvegaH / vairAgyam - tAta! ko'tra zokAvakAzaH / yataH, pAnthAnAmiva varmani kSitiruhAM nadyAmiva srotasAM meghAnAmiva puSkare jalanidhau sAMyAtrikANAmiva / saMyogaH pitRmAtRbandhutanayabhrAtRpriyANAM yadA siddho dUraviyoga eva viduSAM zokodayaH kastadA // vairAgyamutpannamityarthaH / tat tasmAt / etad vairAgyam / sambhAvaya samyag bhAvaya / acaJcalatayA dAyameva sampAdayetyarthaH / / jAtamAtreNeti / madvyApArAsahiSNunA tvayA parityakto'hamityarthaH // tAta ko'tra zokAvakAza iti / asthAne mahAn sambhrama evAyamityarthaH // asthAnatAmeva sthApayati-yataH pAnthAnAmityAdinA / puSkare yoni / sAMyAtrikANI potavaNijAm / dUraviyoga eveti / atyartha ni. vitaviyoga eva pitrAdisaMyoga ityarthaH / taduktam - "saMyogA viprayogAntAH patanAntAH samucchrayAH / bhayAntA nicayAH sarve maraNAntaM ca jIvitam // yathA kASThaM ca kASThaM ca sameyAtAM mahodadhau / sametya ca vyapeyAtAM tadvad bhUtasamAgamaH // " 1. 'vo mahAyAtrikANAM po. pAThA. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo'GkaH / manaH- (sAnandam ) devi! evametat , yadAha vtsH| samprati hi-- nAryastA navayauvanA madhukaravyAhAriNaste drumAH pronmIlannavamallikAsurabhayo mandAsta evAnilAH / adyodAttavivekamArjitatamastomavyalIkaM punastAnetAn mRgatRSNikArNavapayaHprAyAn manaH pazyati [ // 32 // sarasvatI - vatsa! yadyapyevaM, tathApi gRhiNA muhUrtamapyanAzramadharmiNA na bhavitavyam / tadadyAbhUti nivRttireva te shdhrmcaarinnii| manaH- (salajjam ) yadAdizati devI / iti / ato vivakinAM zokagandhasyApyavakAzAbhAvAt kuDumbacintAparihAre NAsmin saMsAre vAntaudana iva nivedena bhAvyamiti bhAvaH / / 31 / / samprati svAdhInavivekAdiphalamanusandadhAti ... samprati hItyAdinA / nAryastA iti / bhogasAdhanatvena pUrvamUrIkRtA vanitAdayaH / adya idAnIm / udAtta utkaTo vivekaH tena mArjitaM vizodhitaM tamasAM stomastamastomaH pulaM tadeva vyalIkam anRtam / athavA vyalIkamiti tirodhAyaka malamucyate / samyamArjitamalaM yanmanastadidam / tAnetAn viSayAnasakalpAn pazyatItyarthaH // 32 // salaja miti / pUrva pravRttyAM pakSapAtapraNayaprasaGgenAjJAninA mayA avadhIritA dharmapalyapi seyaM nivRttirityAtmAparAdhanirUpaNena samAtalajjAbharanamrakandhara ityarthaH / 1. 'mityarthaH' kha. gha. pAThaH. 2. 'idAnIM svA' u. pAThaH. 3. 'yamityA' sa.pa. pAThA. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 prabodhacandrodaye savyAkhye __ sarasvatI-zamadamasantoSAdayazca putraastvaamupcrntu| yamaniyamAdayazcAmAtyAH / viveko'pi tvadanugrahAdupaniSaddevyA saha yauvarAjyamanubhavatu / etAzca maitryAdayazcatasro bhaginyo bhagavatyA viSNubhaktyA tava prasAdanAya prahitAstAH sprsaadmnumaany| manaH -yadAdizati devI ! mUrdhni nivezitAH sarvA evaajnyaaH| (iti saharSa pAdayoH patati / ) __ sarasvatI- yamaniyamAdayazcAmAtyAH sAdaramAyuSmatA draSTavyAH / etaireva sahAyuSmAna sAmrAjyamanutiSThatu / tvayi ca svAsthyamApanne kSetrajJo'pi svAM prakRtimApatsyate / yataH zamaH antaHkaraNopazamaH / damo nAma pahiSkaraNopazamaH / santoSo nAma sajAtAlampratyayatvam / uktaM ca "yadRcchAlAmato nityamalaM puMso bhavediti / yA dhIstAmRSayaH prAhuH santoSaM sukhalakSaNam // " Adizabdena tapaHsvAdhyAyAdayo gRhyante / vairAgyAnantaramAvitvAt putraaH| zamadamAdayastvAmupacarantu paricarantvityarthaH / yamAdayastvArAdupakArakatvAdamAtyavadamAtyAH / mokSarAjyAbhiSekaprApteH pUrvarUpatvAd viveka evaM yuvarAja ityarthaH / / yamaniyamAdaya ityAdizabdena pratyAhArAdayo gRpante / etairiti / A mokSAdavazyAnuSTheyA evaita ityarthaH / samrADbhAvaH sAmrAjyamaparAdhInatayAtmaviSaya evAvasthitiH / tava svAsthyAt lAbhAntaramapyastItyAha-kSetrajJo'pIti / svAM prakRti nisargasiddhaparamAtmasvarUpameva bhavatItyarthaH / 1. 'vyabhedIya'. pAThaH. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'pncmo'dhH| tvatsaGgAcchAzvato'pi prabhavalayajaropapluto buddhivRtti. veko nAneva devo raviriva jaladhervIciSu vyastamUrtiH / tUSNImAlambase cet kathamapi vitatA vatsa ! saMhRtya vRttIrbhAtyAdarza prasanne raviriva sahajAnandasAndrastadAtmA [ // 33 // tad bhavatu / jJAtInAmudakakRtyAya nadImavatarAmaH / manaH-yadAjJApayati devI / (iti niSkrAntAH sarve / ) iti zrIkRSNamizrayativiracite prabodhacandrodaye vairAgyaprAdurbhAvA nAma paJcamo'EH || nijarUpaprAptimeva darzayati-tvatpAdityAdinA / yathaiko'pyAdityo'nekavIcItaraGgaghaTaghaTokUpataTAkanadanadIsaraHsamudrAdyapAdhigatasalilasambandhAdanekavad vibhAvyata, evaM tvatsambandhAdakhaNDaikarasasvarUpo. 'pi paramAtmA buddhivRttyupA bhedasambandhAdhyastamUrtirvibhinnanijarUpa iva kalpitaH / tvaM cet kathamapi "utseka udadhedvat kuzAgreNaikabindunA / manaso nigrahastadvad bhavedaparikhedataH // " iti nyAyAd bahiraGgatvamapahAya pratyayAtrazaraNatayAcaJcalaM vartase cet , taIpamapi paramAtmA azeSAnarthavinirmuktaH paripUrNaparamAnandabrahmaiva syaadityrthH|| iti zrImaprakAzatIrthabhagavatpUjyapAdaziSyeNa govindAmRta bhagavatA kRte nATakAbharaNe paJcamo'H // - 1. 'vigatame, 2. 'pAdvibhitramUrtiya'khanija'. pATaH, Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye atha ssssttho'ngkH| (mataH paraM jIvanmuktirmaviSyati / ) (tataH pravizati shaantiH|) zAntiH- AdiSTAsmi mhaaraajviveken| yathA vatse! viditameva bhavatyA kila astaM gateSu tanayeSu nilInamohe vairAgyabhAji manasi prazamaM prapanne / evaM tAvat "mana eva manuSyANAM kAraNaM bandhamokSayoH / bandhasya viSayAsaMgi muktanirviSayaM manaH // " iti nyAyena vivekAdisahakRtavairAgyazAlimanaHprasAdasamprApyo'sau purupArthaH ityanantarAtItAkazirasi nirdiSTam / adhunA tu samyagjJAnodayasamaya eva zarIrapAta ityaGgIkAre puruSArthaprAptisAdhanasamyagjJAnaprakAza. kazAstrAcAryAdInAmabhAvaprasaGgAt , tadanaGgIkAre ca jagadAndhyaprasAda dagdhapaTanyAyena bAdhitAnuvRttyA vA prayuktazaravajjIvanmuktipratipAdakazAstrANAM ca bhUyasAM sambhavAt tadavaSTambhenAnubhavAnusAreNa ca jIvanmuktaH ko'pyastItyabhiprAyeNa uttarapraghaTTakatAtparyamAha - ataH paraM jiivnmuktirbhvissytiiti| uktaM tAvat "mAninyAzviraviprayogajanitAsyAkulAyA bhavedi". svatra zAntyAdyanunItopaniSaddevIsamprayogAd vivekasyAvasthAtrayanirmuktaturIyabrahmAkArasamyagjJAnadivAkaro'vidyAtamaHpaTalaghasmaraH samudayamAsAdayiSyatIti / tatrAdhunA zAntyAderAnukUlyena upaniSatsaGgamAd vidyotpattiprakAraM vaktumupakramate-tataH pravizati zAntirityAdinA / ___ mahArAjavivekasyAdezaprakAramevAnusandhatte-yathA vatsa ityaadinaa| astaM nAzam / tanayeSu kAmakrodhAdiSu / nilInamohe pracchacatayA 1. 'saktiH mu' gha. pAThaH. 2. 'tathA' kha. pa. pAThaH. 3. 'tpAdanasa' ka. ..... pATha:. 4. ' da gdha'. pa. pAThaH. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pttho'H| klezeSu paJcasu gateSu zamaM samIhAM tattvAvabodhamabhitaH puruSastanoti // 1 // tad bhavatI tvaritataraM devImupaniSadamananIya matsa. kAzamAnayatviti / (vilokya saharSam ) eSAmbA saharSa kimapi mantrayantI ita evaabhivrtte| (tataH pravizati zraddhA / ) zraddhA-aye, adya khalu cireNa rAjakulamavalokya pIyUSeNeva locane puurnne| asatAM nigraho yatra santaH pUjyoH shmaadyH| ArAdhyate jagatsvAmI vazyairdevAnujIvibhiH // 2 // vartamAne sati / manasi ca prazAnte : klezeSvavidyAsmitArAgadveSAbhinivezalakSaNeSu zamaM gateSu / adhunA puruSaH kSetrajJaH / tattvAvabodhamamitaH tattvajJAnasya sAdhanamabhitaH sarvato dizamanviSya samyagIhAM kurvan vartata ityarthaH // 1 // tadbhavatIti / tasmAt sAnunayamAneyA manmAninItyarthaH / yathA randhrAnveSI mAho'smAn nAbhibhavet , tathA yatanIyamityarthaH / evaM vivekaniyogAdupaniSadamAnetuM prasthitA zAntirmArgamadhye vivekAnayanAya puruSapreSitAM gacchantI zraddhAM dadarzetsAha -vilokyetyAdinA / adya khalciti : rAjakulamityupalakSaNam / sakalaprapaJcavilayena tadadhiSThAnatayA gamyamAnamadvitIyamAtmAnamAlakSya locane zrutismRtilakSaNe netre kRtArthe iti / rAjJaH sakAzaM gatvA tamavalokya locane pUrNe kRtArthe maviSyata ityarthaH / rAjakulalakSaNamAha --- asatAmiti / asatAM mohAdInAra / vazyairapramAdimirindrayaiH / anujIvibhiH rAjyavartimiH AtmopajIvimiH bhotrAdibhirindriyaiH prazAntaiH pUjyata ityarthaH // 2 // 1. 'jyA bamA' iti muktipAThaH. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 zAntiH tAsi / zraddhA- ( aye adyetyAdi paThati / ) zAntiH - atha manasi kIdRzI svAminaH puruSasya pra. vRttiH / C prayoSacandrodaye samyAme ( upasRtya ) amba! kiM mantrayantI ke prasthi zraddhA yAhazI vadhyasya nigrAhyasya ca bhavati / zAntiH - tat kiM svAmyeva sAmrAjyamalaGkariSyati / AND Common zraddhA svarAT samrAD vA bhavati / evametat, yadyAtmAnaM pratisaMdhatte / tato devA kiM mantrayantIti / praznasyottaramAha - aye adyetyAdi paThatIti / puruSAjJayA vivekamAlokayituM gamiSyata ityarthaH / tataH pravizati zAntiriti / athavA bahulaviSayeSu sAttvikeSu ca viSayeSvityevaM parApararUpavairAgyaM paripUrNamityuktam / adhunA sattvonmeSarUpasamAdhisukhAdInAmapi paramAnandaprAptiparipanthitvena teSvapi viraktatvAt svayameva sarvavyApAropazamarUpA zAntiH pravartata ityAha -- tataH pravizati zAntiriti / athetyAdi paThatIti / ayaM bhAvaH --- samprati nikhilanigamaprAmANyaM nirmitamato'hamapi caritArtheti / nanu yadyevaM prAmANyaM pratiSThitaM, tarhi puruSavyApAraH sAkalyena susaMvedya iti pRcchati - atheti // - vadhyasya vadhAIsya : nigrAyasya nigalabandhayogyasya / tAdRka kRtamityarthaH // yathAtmAnaM pratisandhatte iti / pratyakpravaNatApraNayaparavazazcet, tarhi ayaM svarAd / yasyAnyo rAjA nAsti, svayameva ca rAjA yaH, sa svarADityarthaH / paripUrNAkhaNDabrahmarUpeNAtmadyutisandohaiH sarvato dedIpyamAnaH samrADityarthaH / vAzabdastvavadhAraNe / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'GkaH / zAntiH atha devasya mAyAyAM kIdRzo'nugrahaH / nanu nigraha iti vaktavye kathamanugrahaH zakyate vaktum / devo'pi hi sarvAnarthabIjamiyaM mAyA sarvathA niprAti manyate / zAntiH - yadyevaM kutastahIMdAnIM rAjakulasya sthitiH / zRNu vatse ! bhA zraddhA * - S N nityAnityavicAraNA praNayinI vairAgyamekaM suhRt sanmitrANi yamAdayaH zamadamaprAyAH sakhAyo matAH / nanvanAdibhavaparamparAparilAlitA khalviyaM mAyA ato dustyajA, kathamenAM tyakSyati puruSa ityabhiprAyeNa pRcchati atha devasya mAyAyAmiti / / tyAdinA // nanu nigraha iti / yasmAnmAmevAzrityApyanarthatrAtamevanabhijAtA nirantaramApAdayati, ataH samUlamenAmunmUlya sukhIbhavAmItyabhiprAyo devasya / atastvaccodyamapi anupapannamityarthaH // 175 puruSodyamastAvadevaM bhavatu, kintu vivekAdhInA eva khalu phalaprAptiH / ato vivekAdyAnukUlyaM kathamiti manvAnA pRcchati yadyevaM kutastahIM 1. ---- sarvathA tAvat " sambodhanIya evAsau supto rAjeva vandibhiH / " iti nyAyAdasmAbhirayamAtmA samyagjJAnasampAdanena prabodhya svArAjye' bhiSektavya iti kRtavyavasAya eva rAjA viveka ityAha--- zRNu vatse ityevamAdinA / praNayinI bhAryA / vairAgyamekaM pradhAnaM suhRt pratyupakAranirapekSatayopakAraparamityarthaH / sampadvipatsvapi tulyasnehAH santaH sanmitrANi yamAdayaH / Adizabdena niyamAdayo gRhyante / zamadama 'bAbhijAta manabhi' ga. pAThaH. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---------- -- 106 praboSacandrodaye savyAkhye maitryAdhAH paricArikAH sahacarI nityaM mumukSA balA. duSchedyA ripavazva mohamamatAsaGkalpasaGgAdayaH // 3 // zAntiH-atha dharme svAminaH kIdRzaH praNayaH / zraddhA-putri! vairAgyasannikarSAt prabhRti nitAntamihA. mutraphalabhogavirasa eva svAmI / tena, sa narakAdiva pApaphalAdbhayaM bhajati puNyaphalAdapi nAzinaH / iti samujhitakAmasamanvayaM sukRtakarma kathazcana manyate // 4 // prAyAH santoSaprabhRtayaH / sakhAyo'viyuktagatayaH / maitryAdyAH maitrIkaraNAmuditopekSAprabhRtayaH / paricArikAH dhAnyaH / mumukSA mokSecchA / sahacarI samAnAtmapratipattizIlA / balAt prasahya / etAvantaM kAlaM kRtAparAdhajAlamAlakSya tadanusAreNa kArAgRhe dRDhaM baddhvA nippIDyAlakakarasavat prANarasasaMgrahaNenonmUlayitavyA mahAmohAdaya ityevaM kRtavyavasAyA vivekAdaya ityarthaH // 3 // evaMvidhasyApi bhoktRtvAbhinivezena kartRtvAyAropaNena kriyAyAmabhinivezo'sti naveti manvAnA pRcchati- atha dharme svAmina ityaadinaa| vairAgyasannikarSAt prabhRtIti / "brahmAdInAM zarIrANi zvaskarazarIravat / yato jihAsitAnyeva tasmAddharme'pi pApmagIH // " iti nyAyAdadharmavasyApyupekSaNIyatvaM mokSavirodhitvAvizeSAditi manyate puruSaH / teneti vairAgyabAhulyahetunetyarthaH / yadyevaM kAmyapratiSiddhayormokSavirodhitvAt parityAgo bhavatu, nityasya tu vihitatvAt parityAgo'nupapanna ityAzaGkayAha-sukRtakarmeti / garditAtra iva apalokaparyantabhogeSu viraktatvAt karmaprayojanAmAvAt , yadyapi karmaNAM sAkalyena parityAgaH prAptaH, tathApi gRhameSitvAt kathamcanAnAsthameva svakarma kurvan vartata ityrthH||4|| 1. 'mAya'. 1. 'para' ga. pAThA. 3. 'svAda mannA'.. pAba. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'GkaH / 177 kintvasau pratyakpravaNatAM svAmino vicintya kRtaM kartavyamivAtmAnaM matvA svayameva dharmaH zlathavyApAro'bhUt / zAntiH - atha yAnupasargAna gRhItvA mahAmoho nilIya sthitasteSAM ko vRttAntaH / zraddhA -putri ! tathA duravasthAM gatenApi mahAmohahatakena svAminaH prarocanAya madhumatyA vidyayA sahopasargAH preSitAH / ayamabhiprAyaH -- yadyeteSvAsaktaH svAmI viveka upanicci - ntAmapi na kariSyatIti / nanu tarhi "karmaNA badhyate jantuH" iti nyAyAt tadavastha eva bandha ityAzaGkayAha - kintvityAdinA / - - "pratyakpravaNatAM buddheH karmANyutpAdya zuddhitaH / kRtArthAnyastamAyAnti prAvRDante ghanA iva // " iti nyAyAd bahiraGgatvaparihAreNa pratyagAtmAnusandhAnAbhimukhyamAnAya dharmaH svayameva vilayaM prApta ityarthaH // eva tAvat pUrNapuruSArthatrAye puSkalApakaraNopahita eva puruSa ityabhANi / adhunA " zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti mahatAmapi / pramAdino bahizcittAH pizunAH kalahotsukAH || saMnyAsino'pi dRzyante devasandUApatAzayAH / / " iti nyAyAt pAmaraprANiparigRhIto'pi nirvAya mohaH kimaruntudo vA na veti manvAnA pRcchati zAntiH 1- atha vAnupasargAnityAdinA / tathA duravasthAM gateneti / kaSTatara dazAM gatenApi / prarocanAya cittavilobhanArtham | haramekhalAdigranthaprasiddhA mandamatiprakSobhaNArthe tvaindrajAlikArtha prakAzapaTIyasI vidyA madhumatIti bhaNyate / athavA madhumatIti bhogamUmirbhASyate / yogazAstraprasiddhA yogAbhyAsaparipAkasUcikA kAcana daza / paramAnandarUpatvAnmadhumatItyabhidhIyate / tayA saha yogopasargAH pratyU - hanivaddAH aNimAdyaizvaryavyAjAH / athavA layavikSepakaSAyasamAdhisukhAbhi 1. 'rtham / mAramekhalA' ga, ma. pAThaH. 2. 'paratvA' ga. pAThaH, T Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye zAntiH - ttsttH| zraddhA-tatastayA saha tairgatvA kApi svAmina aindrajAlikI vidyopadarzitA / tathAhi, zabdAneSa zRNoti yojanazatAdAvirbhavanti svata stAstA vedapurANabhAratakathAstAdayo vAGmayAH / prathnAti svayamicchayA zucipadaiH zAstrANi kAvyAni vA lokAn bhrAmyati pazyati sphuTaruco ratnasthalImairavIH [ // 5 // madhumatI ca bhUmimApannaH sthAnAbhimAninIbhirdevatAbhirupacchandyate / bhI ihopavizyatAm / nAtra janmamRtyU : lASA yogAntarAyAH / layaH suSuptam / vikSepo manorAjyAdikaraNam / kaSAyo nAma vikSiptasyApi cittasya dhyeyAthAsthiratAnimittaM pApam / samAdhisamayasukhAbhilASo'pi puruSArthavirodhItyate yogAntarAyA ityarthaH / athavA / pratibhAzravaNAdayaH pratyUhAH : tathAcAhuH "pratibhAzravaNo devo bhramAvartI tathApare / paJcaite yoginAM yogavighnAya narakodayAH // " iti / vivekamupaniSadaM ca prasmarati puruSa ityarthaH / kApIti / avicAritaramaNIyetyarthaH / bhairavIH merusambandhinIH // 5 // evaM tAvadupasargANAM vipralambhakatvaprakAraH prAdarzi * adhunA madhumatIvilobhanaprakAraM darzayati / madhumatI ca bhUmimityAdinA / madhumatI bhogopakaraNavatI bhogabhUmimiti yAvat / ApannaH prAptaH / upAsakaH puruSa iti zeSaH / sthAnAbhimAninIbhiH puSkalabhogopasampannahimavaspRSThAdisthAnAbhimAninIbhiH vidyAdharagandharvabhujaGgacAraNAdidevatAbhiH upa 1. 'kaduko' ka. ga. pATha:. 2. 'pakaraNasa' ka. pAThaH, Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'H / 179 anupAdhiramaNIyo'yaM dezaH / eSa tvAmupasthito vividhavilAsalAvaNyapuNyamayo maGgalArthavyagrapANiH praNayapezalo vidyAdharIjanaH / tadehi, yato'tra - I kanakasikatilasthalAH sravantIH pRthujaghanAH kamalAnanA varorUH marakatadalakomalA vanAlI bhaja nijapuNyajitAMzca sarvabhogAn // 6 // zAntiH * tatastataH / zraddhA putri ! tadAkarNya mAyayA zlAghyametadityuktam / manasA cAnumoditam / saGkalpena protsAhitam / svAmI samprati sanmitrapathamivApannaH / zAntiH saMsAravAgurAmapi patitaH svAmI / iti // 6 // (sakhedaM ) hA dhik hA dhik punarapi tAmeva i cchandyate pratAryate / upacchandanaprakArameva darzayati- bho ihopavizyatAmityA dinA / anupAdhIti / upAdhimantareNa nisargasundaro'yaM deza ityarthaH // cavannIH saritaH / upAsakAnAM buddhilAghava parIkSaNAya pratyUhabhedAH samuttiSThantItyarthaH / uktakha - " vAsudeve matiryasya japahomArcanAdiSu / tasyAntarAyo maitreya ! devendratvAdikaM phalam ||" protsAhitaM sannAhitam // saMsAravAgurA saMsAra eva vAgurAzvamRgabandhanI / saMsArayantrajA lakamiti yAvat // ve mano ya' ka. Ga. pATha: Y2 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 zraddhA zAntiH zraddhA prabodhacandrodaye savyAkhye nakhalu nakhalu / tatastataH / tataH pArzvavartinA tarkeNa tAn sarvAn krodhAvezakaSAyitanayanamAlokyAbhihitaH svAmI / svAmin ! kimevamebhirviSayAmiSagrAsagRdhnubhirAsthAnIdhUrtabakaiH punarapi teSveva viSanaviSayAGgAreSu nipAtyamAnamAtmAnaM nAvabudhyase / nanu bhoH, bhavasAgaratAraNAya yAsau sucirAd yogatarIstvayAzritA / adhunA parimucyatAM madAt kathamaGgAranadIM vigAhase // 7 // evaM tAvadanekajanmArjitasukRtasaJcayenezvaraprasAdAdArAdupakArakeSvagnihotrAdiSu, sannipatyopakArakeSu ca zamAdiSu vairAgyAnteSvantaraGgasAdhaneSu gopAlakaniyogAd ayamadhikArI vyApRtavAn ityabhANi / adhunA tvadhI ratayA parAktve prApte tannirasanAya gopAlanAbhihita ityAha- pArzvavatineti / abhidhAnaprakAramevAvedayati - svAmin ! kimebhirityAdinA / emirevaM pradarzitaviSayapakSapAtibhirindriyArAtibhiH / AsthAnI rAjadhAnI / tatra svAmiprayojanamanavekSya svaprayojanaparAH AsthAnIdhUrtasta eva bakavad nirbhayamevAtmabharatvAd bakAH taiH / sparzamAtreNa nAzakaratvAda viSayA a GgArAH teSvityarthaH / bhavasAgareti / bhavaH saMsAraH sAgaravad duruttaratvAt sAgaraH / tasyollaGghanAya / sucirAdanekajanmArjitapuNyanivahaiH kathaMcidazvaraprasAdalabdhayoga eva saMsArasamudrataraNasAdhanatvAt tarIH tAM vihAya viSayAbhimukhyamanupapannamityarthaH / asya khalu durnirUpasya saMsArasyAyaM svabhAvaH / yad bahirmukhAnAM tamojuSAM saMsAraH bandhanameva santanoti / pratyakpravaNAnAM tu Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 SaSThoraH / zAntiH-tatastataH / zraddhA-tatastadvacanamAkarNya svasti viSayebhya ityabhidhAyAvadhIritA madhumatI / zAntiH - sAdhu sAdhu / idAnI kva prasthitA bhvtii| ddhA - AdiSTAhaM svAminA yathA vivekaM draSTumicchAmIti / zAntiH -tat tvaratAM bhvtii| zraddhA-tadahaM rAjasannidhiM prasthitA / zAntiH - ahamapi mahArAjenopaniSadamAnetumAdiSTA / tad bhavatu, svAminiyogaM sampAdayAvaH / (hati niSkrAnte / ) prveshkH| mokSamapItyato na kadAcidapi bAhiratvaM yathA bhavati tathA nirUpaNena bhAvyamiti bhAvaH / uktaM ca --- ___ "pratyagdRzAM vimokSAya saMsArAya parAgdRzAm / apAmArgalatevAya viruddhaphalado nRNAm // " iti // 7 // svasti viSayebhya iti / yaM kaJcit kAmukamAsAdya tadvilobhanAya yatheSTaM gamyatAmityanujJA dattetyarthaH / / AstAM tAvadiyaM cintA / adhunA kiM vyavasitaM bhavatyeti pRcchati-idAnI ka prasthitA bhavatIti / evaM tAvad vivekanakAzaM preSitA puruSeNa zraddhetyuktam / idAnIM 'nAsUcitasya pravezaH' iti nyAyAd uktavizeSaNo'tha puruSaH svayaM pravartata 1. bhavitavyami' pa. pAThaH, 2. 'dAya viThobhitaM ya' ga. pAsa, Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 prabodhacandrodaye savvAne (tataH pravizati purussH|) puruSaH-(vicintya saharSam) aho mAhAtmyaM devyA viSNubhakteH / yatprasAdAnmayA, tIrNAH klezamahormayaH parihatA bhImA mamatvabhramAH zAntA mitrakalatrabandhumakaragrAhagrahagranthayaH / krodhaurvAmirapAkRto vighaTitAstRSNAlatAvistarAH pAretIramavAptakalpamadhunA saMsAravArAnnidheH / / 8 // (tataH pravizatyupaniSacchAntizca / ) upaniSat - sakhi! kathaM tathA niranukozasya svAmino mukhamAlokayiSyAmi, yenAhamitarajanayoSetra suciramekAkinI parityaktA / zAntiH -devi ! kathaM tathAvidhavipatpatito deva upA. lmyte| upaniSat - sakhi! na dRSTA tvayA me tAdRzI avasthA, yenaivaM bravISi / zRNubAhvorbhamA dalitamaNayaH zreNayaH kaGkaNAnAM cUDAratnagrahanikRtibhirdUSitaH kezapAzaH / ityAha-tataH pravizati puruSa iti / / aurvaagnibNddvaamukhaagniH| avAptakalpamiti / vivekena sahopanipadAgamanameva kevalamapekSitamityarthaH // 8 // niranukrozasya anukampArahitasya / itarajanayoSA asNskRtjnvnitaa| cUDAratnaM zirobhUSaNamANaH / svayaMprakAzasAndrAnandaparamArthalakSaNaM ralaM mayA satatalAlitaM madanamityarthaH / tasya grahaNaM svamatAnusAreNAnya Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ssssttho'| kaiH kairnAhaM hatavidhibalAdIhitA durvidagdhai sIkartuM sapadi duritairdUrasaMsthe viveke // 9 // zAntiH- sarvametanmahAmohasya durvilasitam / nAtra devasyAparAdhaH / tena hi tathA manaH kAmAdidvAreNa prabodhayatA tvatto dUrIkRto vivekaH / etadeva ca kulastrINAM naisargikaM zIlaM yad vipanmanasya svAminaH samayapratIkSaNamiti / tadehi, darzanana priyAlApena ca sambhAvaya devam / sampratyapahatA vihiSaH / sampUrNAste manorathAH / upaniSat -sakhi ! saMpratyAgacchantI vatsayA gItayAhaM rahasyuktA yathA-bhato svAmI ca puruSastvayA yathApraznamu. ttareNa sambhAvayitavyaH yathA prabodhotpattirbhaviSyatIti / tat kathaM gurUNAmadhyakSaM dhASTaryamavalambiSye: thIkRtyAnayanam tena nikRtayaH duSTAH tArkikAdayaH taiH dUSitaH viruddhArthakalpanayAnyathIkRta ityarthaH / kaiH kairiti / kiM bahunA, sarvairapi pApiSThaiH svamatAnu guNyenAhamAkulI kRtetyarthaH / kezapAza iti vAkyasamUhastatvamasyAdiH // 9 // na khalvayaM vivekAparAdhaH / kintu mohavilasitamityAzvAsayati zAntiH - sarvatadityAdinA / mohavilasitatvameva darzayati -- tena hi tatheti / tena mahAmohana / tathA azucinicayanirmitayopidAdiviSayeSu ramaNIyatvAdisambhAvanayetyarthaH / kiJca, AbhijAtyamAtmano vidyamAnaM srIsvabhAvAnuvartanena na prasmartavyamityAha - etadeva cetyAdinA / uttamastriyAH sarvAvasthAto'pi patirupAsya eveti bhAvaH / / bhavatu tarhi / kintu tvayA sahAgantumudyuktAM mAmAlakSya matsutA bhagavadgItA rahasi kaJcidarthaM samarthitavatItyAha-sakhi lampratItyAdinA / tadeva darzayati yathA--bhartetyAdinA / "nApRSTaH kasyacid brUyAdi"ti 1. 'ya: taiH' pa. pATha:. 2. yaH / na sala' ka. ga. pATha:. 3. 'hatyA' ga. pAThaH Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 praboSacandrodaye savyAkhye zAntiH - devi ! avicAraNIyametad bhagavatyA vAkyam / ayameva cArtho devyA bhagavatyA viSNubhaktyA vivekasvAmine niruktaH / tadehi, sambhAvaya darzanena bhartAramAdipuruSaM ca / upaniSat - yathA vadati priyasakhI / (iti parikrAmati) (tataH pravizati rAjA zraddhA ca / ) rAjA-ayi vatse! api drakSyati zAntiH priyaamupnissdm| zraddhA-deva ! gRhItoddezaiva zAntirgatA / kathaM tAM na drakSyati / rAjA-kathamiva / zraddhA-deva! prAgeva kathitametad devyA vissnnubhktyaa| nyAyAt praznottarapradAnAdeva phalasiddhiriti bhAvaH / adhyakSaM samakSam / / satyamevametat / tadAkUtaM tu na vicAraNIyamityAha- adhicAraNIyamiti / nirUpyamANe sati praznottaratvenaiva vAkyapravRttiH, na punaranyatheti niyamo'sti / kintu yathA yathA puruSArthoM bhavati, tathA tathA bodhanIyamityAkUtam / bhagavadgItAyAstava ca tathA svabhAva iti bhAvaH // gRhItoddezaiveti / sarvathA tAmAneSyAmIti nizcitasajhalpA sA gatetyarthaH // nanu na tasyA vArtApyAkarNyate, tat kathamAneSyatIti pRcchatikathamiveti / tad viSNubhaktyaiva samAveditamupaniSannivAsasthAnaM jJAtvaiva zAntagatetyAha-deva prAgevetyAdinA / AvedanaprakAramevAsya darzayati 1. 'tu na vivecanIyami' ka. ga. gha. pAThaH. 2. 'Ne'pi praznottare sati naiva pAkyapravRttiH na punaranyatheti na niyamo'sti' pa. pATha:. 3. vyAmIti' ga. pAThaH. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'GkaH / ra1 yathA mandarAbhidhAne zaile viSNorAyatane devyA gItayA saha tarkavidyAbhayAdanupraviSTeti / rAjA - kathaM punaratarkavidyAbhayam / - zraddhA - deva ! tametamarthaM saiva prastoSyati / tadAgacchatu deva: / eSa svAmI tvadAgamanamevAnudhyAyan vivikte vartate / rAjA - ( upasRtya ) svAmin! abhivAdaye / puruSaH - vatsa ! kramaviruddho'yaM samudAcAraH / yato jJAnavRddhatayA bhavAnevAsmAkamupadezadAnena pitRbhAvamApannaH / kutaH - purA hi dharmAdhvani naSTasaMjJA devAstamarthaM tanayAnapRcchan / yathA mandarAbhidhAna ityAdinA / asti kila daNDakAraNye praNItA nAma saMsevitasajjanA kApi nadI / tasyAH parisarAlaGkArabhUte mandaranAmadheye parvate zrIzArGgapANerbhagavataH puruSottamasyAyatane sutayA saha gatiyA tArki kANAM kevaladustarkadhUlidhUsarasantrastA tatra samanupravizya vartata ityarthaH // prastoSyati kathayiSyati / eSa svAmI kSetrajJaH // kramaviruddho'yamiti / yadyapi purANatvAd vayovRddho'haM tathApi 'vidvAn sarvatra pUjyate' iti nyAyAd jJAnazarIrAsAdakatvena pitRtvAca bhavata eva gurutvamityarthaH / kizcopadeSTurgurutvaM purANAdipu prasiddhamityAha - kumaH purAhItyAdinA / purA hi parameSThiputratvAd dyutimatvAd dakSAyA devAH pitaraM parameSThinamavadhIryAnyaM devamaya'jan mumukSavaH santaH / tadasahamAnena pitrA pradhyAtAste sapadi pramuSTadharmAditattvastRtayo'bhavan / tatastu se tameva cinnAzayAH pitaraM prajApatimeva zaraNaM gatAH / prajApatiH punaH putrANAM praNasiM prekSya prabhUtaprasAdaH prekSAvAnidamuvAca - he vatsAH ! yUyamavizvA 2. 'yAjayan' pa. pAThaH. Z Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye jJAnena samyak parigRhya te vai tAn putrakAH! saMzRNutetyavocana // 10 // tad bhavAn pitRtvenAsmAsu vartatAmityeSa eva dharmaH / zAntiH - eSa devi! devena saha svAmI vivikte va. tate / tadupasarpatu devI / upaniSat - (upasarpati / ) zAntiH-svAmin ! eSopaniSadevI pAdavandanAyAgatA / puruSaH-nakhalu nakhalu / yato mAteyamasmAkaM tattvAvabodhodayena / tadeSaivAsmAkaM namasyA / athavA, anugrahavidhau devyA mAtuzca mahadantaram / mAtA gADhaM nibadhnAti bandhaM devI nikRntti||11|| upaniSata-(vivekamavalokya namaskRtya dUre samupavizati / puruSaH- amba! kathyatAm / kva bhavatyA nItA ete divsaaH| tAdipitRgaNAn svasutAn prApya dharmAdhvani naSTasaMjJAH dharmasvarUpaparijJAnarahitAH teSAmupadezena dharmasvarUpaM sAkalyenAvagacchata iti prajApatinokkA dakSAdyA devAH prAptadharmasandehAH svatanayAn agnipvAttAdIn pitRn tamartha sandigdhadharmAdisvarUpamapRcchan vicAritavantaH / te tu punaH pitaraH zAstrArthajJAnena yathAvat parigRhya samyagavagamya / tAn dakSAdIn he putrakAH! saMzRNuta samyak zrUyatAm ityavo can uktavantaH / ityevaM jJAnopadeSTurgurutvaM prasiddhamityarthaH // 10 // anugraha vidhAviti / asArazuklazoNitArabdhazarIrasya mAturapi tAvad vandanIyatvaM prasiddhaM, re kimu vaktavyaM niratizayapuruSArthaprasAdhanasamyagjJAnajananyA upanipada iti bhAvaH // 11 // .. 'daMki ' ka. ga. pA. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ssssttho'H| 180 upaniSat - svAmin ! nItAnyamUni maThacatvarazUnyadevA gAreSu mUrkhamukharaiH saha vAsarANi / puruSaH-atha te jAnanti kimapi bhavatyAstattvam / upaniSat - nakhalu nakhalu / kiMtu, te svecchayA mama girAM dramiDAGganokta vAcAmivAthemavicAye vikalpayanti // 12 // tena kevalaM teSAM paramArthaharaNaprayojanameva madvicAraNam / purussH-ttsttH| upaniSata-tataH kadAcit, kRSNAjinAgnisamidAjyajuhUsruvAdi pAtraistatheSTipazusomamukhaimakhaizca / dRSTA mayA parivRtAkhilakarmakANDa vyAdiSTapaddhatira nAdhvani yajJavidyA // 13 // nItAnyamUni vAsarANIti / te teSu maThAdiSu azu dvasthaleSu anadhikAribhiradhyApakaiH kevalAThamAtrazaraNaH saMhatyartha / dramiDAganoktavAcAmiti / navoDhA kila dramiDavadhUH pAtivratyabhaGgabhayAt patyA sahaiva vyavaharati / anyaiH pRSTamapi kamapyartha nAlapati / kintu dardurikevAvizavAkSaraM yakinAra dhUnI jallati kila / tasya cegartha iti na nizcetuM zakyam / evaM pAThakAnAM kalpanApyanirNItArthetyarthaH // 12 // __ akhilakarmakANDavyAdiSTapaddhatiriti / nikhilakarmakANDApekSitakriyAprayogaprakAraprakAzakakalpagranthanivahaH paddhatiryasyAH sA tayoktA / athavA, karmavidhipakAra kAzakamanvabrAhmaNarUpakarmakANDena vyA 1, 'nyaiH kimapi pRSTAni avizadAkSaraM kimapi jhillI ujallati' ga. pa. pA. 22 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 prabodhacandrAdama savyAkhye purussH-ttsttH| upaniSata-tato mayA cintitam / api nAmaiSa pustakabhAravAhinI me jJAsyati tattvamiti / ata evAsyA sannidhau kAnicid vAsarANi nayAmi / purussH-ttsttH| upaniSat - tatastAmahamupasthitA / tayA cAhamuH tAsmi-bhadre ! kiM te samIhitamiti / tato mayoktamAyeM! anAthAsmi, tvayi nivastumicchAmIti / puruSaH-tatastataH / upaniSat-tatastayoktaM-bhadre ! kiM te karmeti / tato mayoktaM - yasmAd vizvamudeti yatra ramate yasmin punIyate bhAsA yasya jagad vibhAti sahajAnandojjvalaM yanmahaH / zAntaM zAzvatamakriyaM yamapunarbhavAya bhUtezvaraM dvaitadhvAntamapAsya yAnti kRtinaH prastaumi taM pUruSam // 14 // iti / diSTa upadiSTA paddhatirmArgaH yasyAH sA tathA / codanaikasamadhigamyetyarthaH / kRSNAjinAdyupakaraNaiH paribRMhitetyarthaH // 13 // ___ yasmAt prasiddhAt paramezvarAt / vizvaM prapaJcaH / udeti utpadyate / sattoM sphUrti ca labhata ityarthaH / ramate sthitiM labhate / tatpramANamAha - bhAsA yasyeti / svayamanyaprakAzaprakAzyaM na bhavatItyAha-sahajeti / zAntaM sarvopadravarahitam / zAzvataM nityam / akriyamavikAri / apunarbhAvAya nirvANAya / dhvAntamajJAnam / kRtinaH samyagjJAninaH / evaMvidhaM puruSa prastaumi tAtparyeNa pratipAdayAmItyarthaH // 14 // 1. 'vedaika' kha. ga. gha. pAThaH. 2. 'tA' ka. pAThaH. 3. 'vaha' gaM. pAThaH. 4. 'mavikriyamavikAriNam / a'.. pATa:. - - Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcho'dhaH yajJavidhI vicintyapumAnakartA kathamIzvaro bhavet kriyA bhavocchedakarI na vstudhiiH| kurvan kriyA eva naro bhavacchidaH zataM samAH zAntamanA jijIviSet // 15 // tanmanye nAtiprayojanaM bhavatyAH parigraheNa / tathApi yadi kartAraM bhoktAraM puruSaM stuvantI kiyantaM kAlamatra vastumicchasi, tataH ko doSaH / evaM tAvannityamuktaparamAnandasvarUpaM paramezvaraM pratipAdayatyupaniSadityuktam / tatra virodha zaGkate -vicintya pumAmakartA kssmityaadinaa| tatra yadabhANi bhUtezvaramityAdinA, tanna ghaTanAmaTatItyAha -- akartA kathamIzvara iti / loke tAvad rAjAdonAmanugrahAdivyApAravatAmevezvaratvaM dRzyate, na tvakriyAvatAM parvatAdInAmato na tavAbhilaSitasyezvaratvamiti bhAvaH ! kizca jJAnAnmuktirityapi te manArAjyamityAha-kriyA bhavocchedakarIti / kriyaiva muktiheturityatre zAstraM pramANayati-kurvan kriyA ityAdinA / yAvajjIvaM zruticoditatvAccAvazyAnuSTheyaM karmavRndamiti bhaavH| ukaMca "kurvanneva hi karmANi zatava jijIviSet / iti mantro'pi nizzeSa karmANyAyuravAsRjat / " iti // 15 // yasmAdevaM karmaNaiva muktiriti niraNAyi, tasmAdasaGgakUTasthAdvitIyaparamezvarapraNayinyAstava parigraheNa prasAdhyaprayojanAbhAvAdaparigrAva bhavatIti manye'hamityAha - tanmanye ityAdinA / nanu pramANamRtAdhyayanakartavyatAvidhipariprApitopaniSat kathamupekSyeti cedavAhathApIti / yadi tvamAtmano durvilasitamasaGgakUTasthAdvitIyaparamAtmapakSapAtamapahAya karmApekSitadevatAdisvarUpamabhiSTuvantI cedammadAnukUlyamAcarasi, to kazcit kAlamanumodAmaha ityarthaH / / 1. 'da brahmAdI', 1. 'traiva zA' baM. pa. pAThaH. - - Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye samyAste rAja (sopahAsam) aho dhUmAndhakArazyAmalitahazo duSpajJatvaM yajJavidyAyAH / yenaivaM kutarkopahatA / yatA, bhayaH svabhAvAdacalaM balAccala tyacetanaM cumbakasannidhAviva / tanoti vizvekSiturIkSiteritA jaganti mAyezvarateyamIzituH // 16 // maho vAcAlatA yajJavidyAyAH, yanniratizayapuruSArthaprasAdhikAmapyupaniSadaM prati phalgu phalaM prakAzyaM tvayeti nirlajjaM jalpati, tadiyaM dhUrteti manvAna Aha rAjA-sopahAsamityAdinA / santatasampAdyamAnAgnihotrAdikriyAjaDatayA tatra bahaladhUmaparimlAnamAnasatvAt svAtmAnaM nAmijAnAtyanyathA ca kalaMyatItyarthaH / uktaM ca - "iti hRSTadhiyAM vAcaH svaprajJAdhmAtacetasAm / ghuSyante yajJazAlAsu dhUmenAndhadhiyAM kila // " iti / nanu kartA zAstrArthavattvAt' (brahmasU 0 adhyA0 2-3-33) ityAdi. zAstraprasiddhameva kartRtvAdikamucyate, niyantRtvAdikamapi rAjAdivadataH kutaH kutarkopahatetyAzaGkayAha - yataH ayaH svabhAvAdityAdinA / ayamarthaH -- yathA cumbakasyAyaskAntamaNeH sannidhAvacalamapyayo balAt pravartate, evaM vizvekSituH sAkSiNa IkSiteritA IkSitena IritA preritA mAyA caitanyasannidhibalAvaSTambhenAsatyaprapaJcAkAreNa vivartate / tadeva cezvarasyezvaratvaM, yat svasannidhibalAt mAyApravRttiH / yadyapi laukikezvarANAM kSudrazaktitvAd vAgvyApArAdikaM dRSTaM, na tat sarvajJasya sarvazakteH paramezvarasyodAharaNam / kartRtvamapyaupacArikameva zAstre'bhipretam asaGgodAsInakUTasthacaitanyasya mukhyakartRtvAnupapatteH / tasmAt kartRtvavyatirekeNa IzvarAnupalabdhiH ajJAnapaTalAcchannatvAdityarthaH // 16 // 1. 'rUpa' kha. ga. gha. pAThaH. 2. 'vArthasi' ga. pAThaH. 3 'pi rAjAnIkamapi rA', na... pAThA. 4. 'ta iti yadetade', 5. 'vaM yaba' ka. pAThaH. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ssssttho'H| tasmAt tamondhAnAmeveyamanIzvaradRSTiH / abodhaprabhavaM (ca) saMsAraM karmabhiH zamayantI yajJavidyA nUnamandhatamasamandhakAreNApaninISati / svabhAvalInAni tamomayAni prabhAsayed yo bhuvanAni spt| tameva vidvAnati mRtyumeti __ nAnyo'sti panthA bhavamuktihetuH // 17 // purussH-ttsttH| upaniSat - tato yajJavidyayA punarvimRzyoktaM - sakhi! tvatsannikarSAd durvAsanopahatairasmadantevAsibhiH karmasu zlathAdarairbhavitavyam / tat prasIdatu bhavatI svAbhilaSitadezagamanAya / idAnIM karmaNAmajJAnanivartakatvamuktaM vighaTayati-ayodhaprabhavaM cetyAdinA / "karmApamATi nAjJAnaM tamasIvotthitaM tamaH" iti nyAyAt karmAjJAnayorvirodhAbhAvAnna nivartyanivartakabhAva ityarthaH / na kevalaM yuktirevAtra zaraNaM, yuktyanumAyA zrutirapyatra pramANamityAha - svabhAvalInAnItyAdinA / khabhAvalInAni nityanivRttAni / tamomayAni ajJAnakAryANi / zuktirajatarajjusarpasvapnaprapaJcAdivat kAlatraye'pyanirUpitarUpANItyarthaH / tameva vidvAniti / yaH svabhAsA bhAsayati vizvaM, taM paramAtmAnaM sakalasAkSiNaM vidvAnavagacchanneva mRtyumatikAmatI tyarthaH / evakAreNa karmAdi vyAvaya'te / uktaM ca "samyagjJAnaM virodhyasya tAmisrasyAMzumAniva !" iti nyAyAt jJAnAdeva kaivalyaM na karmAdinetyarthaH // 17 // tato yajJavidyayeti / karmanAzabhayAt mAM gacchetyuktavatI setyrthH|| 1. niyantAni tamo sa. pa. pATha.. 1. vi . sakasa' ka. pA. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayoSacandrodaye savyAkhya puruSaH - tatastataH / upaniSat -tato'haM tAmatikramya prasthitA / puruSaH - ttsttH| upaniSat - tataH karmakANDavicAriNI sahacarI mImAMsA mayA dRssttaa| vibhidya karmANyadhikArabhAJji zrutyAdibhizvAnugatA prmaannaiH| ___ karmakANDaH pUrvakANDaH / tatsAhacarya nAma taduvArthavicAreNa tatra bartanam / idAnIM tasyAH svarUpameva darzayati-vibhidya karmANItyAdinA / karmANi vibhidyAGgairabhiyojayantItyanvayaH / tatra karmavibhedastAvacchamdAntarAbhyAsasaGkhyAguNaprakriyAnAmadheyairbhavati / tatra zandabhedAt tAvad yajati dadAti juhotItyAdiSu yAgadAnAdikarmaNAM bhedaH prasiddhaH / tathA 'tanUnapAtamityAdiSu yajati yajatItyAyabhyAsabhedAt bhedaH / saGkhyAbhedAttu 'prAjApatyAH saptadaza pazava AlabhyAH' ityatra karmaNAM bhedaH / guNabhedAdapi 'zrAmikSA vaizvadevI vAjinaM vAjibhyaH' ityatrAmikSAvAjinaguNabhedAd bhedaH / tathA prakriyAbhedAt prakaraNabhedAdapi / pUrva tAvadupasacchabdavAcyadvAdazeSTimizcaritvAnantaraM kuNDapAthinAmayanaM nAmAnihotravizeSo hotavyatvena bhUyamANaH pUrvasmAcaiyabhikakratuvizeSAdanya eva prakaraNabhedAnmAsAmihotrahoma iti RtubhedaH / tathA nAmadheyabhedAdapi / atha zabdopapadasarvajyotirvizvajyotirityAdau nAmadheyabhedAd vizvajyotirityAdInAM karmaNAM bhedaH / evametaiH karmabhedaiH karmaNAM pRthaktvaM pratipAdayantI mImAMsA dRSletyarthaH / karmANyeva vizinaSTi - adhikArabhAjIti / 1. 'naimittika' ga. pAThaH. 2. 'dakaiH ka' ga. ha. pAThaH. 3. 'paH / vidhipuruSasambandho'dhikArastaM bhajantItyadhikArabhAji / sa cAdhikArastrividhaH / nityAdhikArI naimittikAdhikAraH kAmyAdhikArayeti / tatra varNAzramavizeSaprayuto nityAdhikAraH / munaste isa prastArikha putrajananAdinimittaprayuko nimittaadhikaarH| pavAdikAmanAniyucaH kAmyAdhikArAvAni vibhipa idaM nityakarma idaM naimittikarma idaM kAmpakarma / kina Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'haH / aGgairvicitrairabhiyojayantI prAptopadezairatidezakaizca // 18 // "bRhaspatisave yadvat kSatriyo na pravartate / brAhmaNatvAdahaMmAnI vipro vA kSatrakarmaNi // " iti nyAyAnnityanaimittikakAmyavidhInAM puruSANAM ca sambandhaH prAyaH / ato brAhmaNyAdyadhyAsAdevAdhikAraH, taM bhajantItyadhikArabhAJji / svargapazuputrAdikAmibhiradhikAribhiH kriyamANAnItyarthaH / kiJca zrutyAdibhizcAnugatA / tatra zrutyAdayastAvat zrutiliGgavAkyaprakaraNasthAnasamAkhyAH pramANAni / tatra padAntaranirapekSaH zabdaH zrutiH / yathA - aindrayA RcA gArhapatyamupatiSThedityanyanirapekSameva nirNayenoktiH / zrutasAmarthyaM liGgam / yathA - khaNDane yogyaM barhirdevAnAM sadanaM dAmItyatra khaNDanakaraNe tatprakAzakaye jurmantraviniyogo liGgapramANAnnirNIyate / tathA AkAGkSAsaMnnidhiyogyatAvanti padAni vAkyam / yathA khalu homakaraNabhUtajuhUdravyasya parNamayItva nirNayo vAkya pramANAt / ArabhyAdhItaM prakaraNam / yathA - darzapUrNamAsaprakaraNapaThitAnAM prayAjAdInAM prakaraNapramANAt tadanavanirNayaH / * 193 ------ "yaddhi prakaraNe yasya tat tadaGgaM pracakSate / " iti nyAyAditi / samasaGkhyAnAM yathAkramaM sambandhaH sthAnam / yatha khalu kAmyayAjyAkANDAnAM mantrANAM kAmyayAjyAkANDeSTibhiH sambandhaH sthAnapramANAdavagamyate / saMjJAsAmyaM samAkhyA / yathA - AdhvaryavasaMjJakAnAM mantrANAmAdhvaryavasaMjJakaiH karmabhiH sambandhaH saMjJAsAmyapramANanimittaH / ityevaMvidhapramANaiH karmavizeSANAM svarUpaM vicArya nirNayantI setyarthaH / kiM cai vicitrairaGgaiH karmANyabhiyojayantI / tatrAGgAnAM vaicitryaM nAma caruprokSaNAdInAM tAvat karmasvarUpaniSpattAvupakArakAGgatvaM, prayAjAdInAM tu svargAdirUpaphalopakArakatvam ityevaM vicitrairanaiH samagrAGgatvaM karmaNAM sampAdayantItyarthaH / ajJAnAmeva vaicitryAntaraM darzayati - prAptopadezairityAdinA / tatra samagrAGgo - 9. 'bahirma' Ga. pAThaH 2. ' sahitayo' gha. pAThaH. 4. 'ti' kha. pAThaH. 5. 'ti sthAnaM nAma sama' ga. pAThaH. 3. 'ta' kha. ga. pATha:6. 'thA kA' vA. pAThaH. 'ca prokSaNAdibhiH svarUpopakArakaiH prayAjAdibhizva karmaphalopakAra kairitye' 6. pATha:. AA Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DELA puruSaH tatastataH / upaniSat - tato'haM tAmapi tathaivAzrayamabhyarthitavatI / atha tayApyuktAsmi -- bhadre ! kiMkarmAsIti / tato mayA tadeva ' yasmAdvizvamityAdi paThitam / prabodhacandrodaye savyAkhye ww puruSaH - tatastataH / upaniSat tato mImAMsayA pArzvavartinAM mukhamAlokyAbhihitam - astyevAsmAkaM lokAntaraphalopabhogayogyapuruSopanayanenopayogaH / tad priyatAM karmopayukteti / tatra teSAM madhye kenApyantevAsinaitadanumoditameva / apareNa tu prasipratiSThena mImAMsAhRdayAdhidaivatena kumArilasvAminoktampetatayA paThiteSvagnihotradarzapUrNamA sacAturmAsyapazubandhAdiSu prakRtibhUteSu kratuSu prAptopadezaiH tatraiva sAkalyena paThitaiH abhiyojayantI, tathA vikRtiSu punaragniSTomokthyavAjapeyaSoDazya tirAtrAptoryAmAdiSvazvamedhAnteSu vikRtibhUteSu RtuSu 'prakRtivad vikRtiH kartavye 'ti nyAyAd vikRtAvanupadiSTatayAtidezaprAptairapi kaizcidaGgaiH kAnicit karmANi ghaTayantI mImAMsA mayA dRSTetyarthaH // 18 // - / pArzvavartinAM mukhamiti / bhASyavArttikaTIkAkArAdInAM mukhaM nirIkSyetyarthaH / kenApyantevAsineti / zabarasvAminA khalu svargakAmavAkyaprAmANyAnyathAnupapattyA tAvad dehavyatiriktaH kazcidihalokaparalokasaJcArayogya AtmAbhyupagataH / sa ca maitreyItrAhmaNakahola brAhmaNAdiSu zrutiSu prasiddhavibhavo'pi aviditavedAntavRttanAmavijJAtanijarUpo'smatkarmanirvartanazeSatayopayuktaH / taM prasAdhayantI kiyantaMcit kAlamihAnukUlyamAcaratvityevaM tenAnumoditamityarthaH / atha punarbhASyakArasUtrakArAdInAmuktAnuktaduruktAdikaM cintayatA vArttikakAreNa prakArAntaramuktamityAha - apareNa tvityAdinA / prasiddhapratiSThena pratiSThitaprAmANyena sarvasampratipannenetyarthaH / mImAMsAhRdayAdhidaivatena zAstratAtparyArthAvadyotakasahasrakiraNena sarvajJena kumArilasvAminA 1. 'mihotrAnte' ka. pATa:. 2. 'tAntAnA' gha. pAThaH. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paSTho'dhaH / devi! neyaM karmopayuktaM puruSamupanayati, kintu akartAramabhotAramIzvaram / nacAsAvIzvaraH karmasUpayujyate / athApareNoktam-atha kiM laukikAt puruSAdanya Izvaro nAmAsti / tatastena vihasya punaruktam - asti / tathAhi - ekaH pazyati ceSTitAni jagatAmanyastu mohAndhadhI__ rekaH karmaphalAni vAJchati dadAtyanyastu tAnyarthine / ekaH karmasu ziSyate tanubhRtAM zAstaiva devo'paro niHsaGgaH puruSaH kiyAsu sa kathaM kartati sambhAvyate // bhaTTAcAryeNAbhihitamityarthaH / tadeva vizadayati-devi! neymityaadinaa| he mImAMse ! iyamupaniSanna karmanirvahaNacaNaM puruSaM pratiSThApayati / kintu tAdviparItamasaGgodAsInasukhasvarUpamIzvaram / ato bhASyakArasyApi yuktibhirnA stikapakSaM pratikSipato yuktikuzalasya dehavyatiriktAtmAstitvamevAmipretam / anyathA karmasvarUpasyaivAsiddhiprasaGga iti bhAvaH / evaM tAvad vizuddhavijJAnazArIraH zreyaHprAptiheturasmaccharIrondriyasaGghAtAd vilakSaNo vedAntaniSevaNenAvagamyanijarUpaH sarvajJa Izvaro'stItyevaM kumArilasvAminoktam / tadupazrutyAsahamAno gurudrohI prAbhAkaraH pratyavatiSThate- athetyAdinA / apareNa prAmA kareNa / kartRtvAdirUpeNa lokaprasiddhasvabhAvAt puruSAdanyaH kazcidIzvaro nAstyanupalabdherevetyuktaM tenetyarthaH / evamapraNatagurucaraNakandharasya svayaMguroH prAbhAkarasya pANDityalAlityamAlakSya sopahAsaM bhttttpaadairbhihitmityaahttstenetyaadinaa| prasiddhapuruSAdanya Izvaro'stItyuktaM, tadeva darzayati - tathAhi ekaH pazyatItyAdinA / jagatAM janAnAm / ceSTitAni karmANi / pazya. tyupalabhate / tadanukUlaM phalaM ca prayacchati / sa ca niyantApi san nissanaH / itarastvavivekI kRpaNaH zAsyaH kartA / tavyatiriktaH Izvaro'stItyarthaH / uktaM ca 1. vijJA' ga. pAThaH, 2. 'nipuNe'. pAThA. 3. 'hI praba', 4 1. pATha M Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 prabodhacandrodaye sanyAsne ( saharSam ) sAdhu kumArilasvAmin ! sAdhu / prA rAjA jJo'syAyuSmAn bhava / dvau tau suparNau sayujA sakhAyau samAnavRkSaM pariSasvajAte / ekastayoH pippalamatti pakva - manyastvanaznannabhicAkazIti // 20 // "yadIyazaktyanAviSTaM jagat spanditumakSamam / yuktibhistamapahnotuM kaH zaktaH paramezvaram // " iti // 19 // sAdhu samIcInaM kaumAriladarzanamiti sabhAjayan abhihitezvarasadbhAvaprakAzakaM mantraM pradarzayati rAjA vivekaH - sAdhvityAdinA / * dvau jIvaparamAtmAnau / suparNau suranaraMsUkarayoniprApakapuNyApuNyalakSaNaM suSThu zobhanaM parNaM patraM pakSaH vidyata yayoH tau suparNau / nanvIzvarasya dharmAdharmasambandhAbhAvAdavikriyasyAsaGgasya kathaM pakSitvamiti ced, nAyaM doSaH / chatrinyAyenaupacArikatvAt pakSitvasya / tathAhi - yathA khalu loke pathi gacchatAM pAnthAnAM chatriNo gacchantItyekenApi chatriNA bahUnAM chatritvo - pacAro bhavati, evamekenApi pakSiNA dvau suparNAviti vyapadezaH / kAlatraye - Spi sadaiva vartamAnatvAt sayujau / samAnAkhyatvAt sakhAyau / samAna eva hRdayapuNDarIkasthala evopalabhyamAnatvAt samAnatejastvAdvA sakhAyAvityarthaH / samAnaM sAdhAraNaM vRkSaM vinAzi zarIramityarthaH / nanu jIvakarmopArjita eva dehaH kathaM sAdhAraNaH syAt / satyam / tathApIzvareNa niyamyatayA dehasya tatsambandhAd bhavati sAdhAraNyamiti na virodha iti / tayoH jIvezvarayomadhye / eko jIvaH / pippalaM karmaphalam / mervAdidezApekSayA zarIrapAtAdikAlApekSayA ca pakvaM pariNatam Abhimukhyenopasthitamatti anubhavati / anyaH punarIzvaro'nazcan abhoktaiva san abhicAkazIti sAkSitvena sarvaM saMpazyan vartata ityarthaH // 20 // 1. 'raboni', 2. 'jau sakhAyau' ga. pAThaH . Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'GkaH / --- puruSaH tatastataH / upaniSat - tato'haM mImAMsAmabhimantraya prasthitA / -- puruSaH tatastataH upaniSat - tato mayA bahubhiH ziSyairupAsyamAnAstarkavidyA avalokitAH / kAcid dvitrivizeSakalpanaparA nyAyaiH parA tanvatI vAdaM sacchalajAtinigrahamayairjalpaM vitaNDAmapi / anyA tu prakRtervibhajya puruSasyodAharantI bhidAM tattvAnAM gaNanAparA mahadahaGkArAdisargakramaiH // 21 // puruSaH tatastataH / upaniSat -- tathaivAhaM tAH samupasthitA / tAbhizcAnuyuktayA mayA tadeva karmopAhRtaM - 'yasmAdvizvamityAdi / tatra tAbhiH saprakAzopahAsamuktam-AH vAcAle ! paramANubhyo tAsAM tarkavidyAnAM madhye kAcit kazyapaputrakalpitA guNavad dravyamityAdinyAyairdravyaguNAdisvarUpanirNayaparA sadravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyAkhyAH SaDeva padArthAH tatkalpanaparA / dvitrivizeSakalpanaparA dvitryAdibuddhiheturvizeSo nAma kazcidastIti kalpanaparA / naiyAyikamatAnusAriNItyarthaH / aparA tu kaNAda bhASitA " pramANatarkasAdhanopalambhaH siddhAntAviruddhaH paJcAvayavopapannaH pakSapratipakSaparigraho vAdaH" iti vAdakathAlakSaNalakSitavAdakathAnirNayAvasAnaM tanvAnA / tatraivAnyA tu "chalajAtinigrahasthAnaH pakSapratipakSaparigraheNaiva kriyamANo jalpaH", "sa eva pratipakSa sthApanAhInA vitaNDA" ityevaMvidhaM jalpaM vitaNDAM ca tanvAnA kAcid vaizeSikAdInAM tarkamudrA dRSTetyarthaH / anyA tu kApi kapilakalpitA avyaktamaddadaddaDDArAdikrameNa tattvaM vyavasthApayantI prakRteH puruSasya bhedamudAharantI / evaMvidhasAmayaprakriyA ca mayA vilokitetyarthaH // 21 // 1. 'NavidyAdra' sa. ga. gha. pAThaH, Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 praboSacandrodaye savvAle nAma vizvamutpadyate / nimittkaarnnmiishvrH| anyayA tu sakodhamuktam-mAH pApe ! kathamIzvarameva vikAriNaM kRtvA vinAzadharmANamupapAdayasi / nanu re pradhAnAd vizvotpattiH / rAjA--aho durmatayastarkavidyA etadapi na jaannti| sarva prameyajAtaM ghaTAdivat kAryamiti paramANupradhAnopAdAnakAraNamapyupekSaNIyameveti / api ca, ambhaHzItakarAntarikSanagarasvapnendrajAlAdivat kArya meyamasatyametadudayadhvaMsAdiyuktaM jagat / tatra sAbhiriti / kevalaMkarkazadustakaMcUrNadhUsaritaiH vaizeSikAditArkikavaTumirahamapahasitetyarthaH / paramANubhyo nAma vizvamutpadyata iti / anyayA tu sakrodhamiti / sattvarajastamasAM sAmyAvasthA pradhAnam / lohitazuklakRSNarUpAdajAdetasmAt pradhAnAt jagajjAyate / puruSastUdAsIna ityevaM kapilapakSapraNayapragalbhatayA bahalitakodhamabhASItyarthaH // sarva prameyajAtaM kArya mavatu, tataH kimAyAtamiti cet , tabAhaparamANupradhAnopAdAneti / paramANvAdInAmapi prameyatvAt kAryakoTinikSiptatvAdaprAmANikatvAdapaheyatvamasya pakSasyeti bhAvaH / ____ evaM tAvad vAdiparikalpitasyAprAmANikatvopapAdanena dvaitendrajAlasyAnirvacanIyatvamuktam / idAnIM tatraivAnumAnAntarANyupanyasyati-api cetyAdinA / ambhaHzItakarANAM ghaTazarAvAdhudakapratibimbitapIyUSakiraNAnAM yathA candravyatirekeNAbhAvaH, evaM pratibimbakalpAnAM jIvAnAmapi bimbakalpabrahmavyatirekeNAbhAva ityevaM citrapaJcamedasyAnRtatvamityarthaH / adhunA jaDaprapathamithyAtve smprtipnnmudaahrnnmaah-antrikssngretyaadinaa| antarikSanagaraM gandharvanagaram / svapnaH spaSTaH / indrajAlo mAyAvikRtaH / bayaM prayogaH-vimataM mithyA kAryatvAd vibhaktatvAt prameyatvAdutpatti 1. 'I', 1. bhUlabhU', 3. 'lakSaNa' va. ga. pAThaH, Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ptthoshH| zuktau rUpyamiva sajIva bhujagaH svAtmAvabodhe harA vajJAte prabhavatyathAstamayate tattvAvabodhodayAt / / 12 / vikArAzaGkA tu mugdhavadhUnAM vilasitameva / tathAhizAntaM jyotiH kathamanuditAnastanityaprakAzaM vizvotpattau vrajati vikRti niSkalaM nirmalaM ca / zazvannIlotpaladalarucAmambuvAhAvalInAM prAdurbhAve bhavati viyataH kIdRzo vA vikAraH // 23 // mattvAd vinAzitvAcca pratibimbavad gandharvanagaravat svapnaprapancavadindrajAlavat zuktirUpyavat saksIdivaceti / nanu vibhaktatvanAkhilasya kAryatve kiM punastarhi kAdAcitkasyAsya kAraNamityAkAGkSAyAmAha-zuktau rUpyamivetyAdinA / tattvamAdimahAvAkyajanitabuddhivRttiphalakArUDhacaitanyaH paramAtmA sanidAnameva saMsAraM harati hariH tasmin harAvajJAte avidite jagat prabhavatIti / viSNumAyAvivarta jagadityarthaH / tarhi kiM nivartakamajJAnasyeti cet , tadvirodhi tattvajJAnamityAha- athAstamayata ityAdinA / / 22 // nanu mAyAdvAreNApi kAraNatvAd vikAritvaM prAsaM viSNorityAzakathAha-vikArAzakA vityAdinA / mugdhavadhUnAM vilasitamiti / pAlavanitAlAvaNyalAlityavadavicAritaramaNIyaM niravayavasyevarasya vikArisvasambhAvanamityarthaH // zAntaM jyotiH| avidyAtatkAryatatsambandharahitam / anuditA. nastanityaprakAzamiti / svayamutpattyAdimanna bhavati / "yathA vizuddha AkAze sahasaivAtramaNDalam / mUtvA vilIyate tadvadAtmanIhAkhilaM jagat // " iti nyAyAt sakalapramAdhiSThAnabhUte niSkalAcaitanyakatAne vastuni vikArAzahA na ghaTanAM prAvatItyarthaH // 23 // .. 'nyA paraM sani', 1. 'vaM bi' ga. pAThaH. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 praboSacandrodaye sanyAlye puruSaH-sAdhu sAdhu prINayati mAnasaM mamAyaM prajJAvato vimarzaH / (upaniSadaM prati) tatastataH / upaniSat-tatastAbhiH sarvAbhireva kuDAbhiruktam - aho vizvavilayena muktimeSA vadantI nAstikapathaM prasthitA nigRhyatAmiti / tataH sasaMrambhaM mAM nigrhiituNprdhaavitaaHsrvaaH| puruSaH- (satrAsam ) ttsttH| upaniSat-tato'haM satvarataraM parikramya daNDakAraNya praviSTA / tato mandarazailopakalpitasya madhu danAyatanasya nAtidUre bAhvorbhagnA dalitamaNayaH zreNayaH kaGkaNAnAM ___ cUDAratnagrahanikRtibhirdUSitaH kezapAzaH / chinnA muktAvalirapahataM trastamaGgAd dukUlaM bhItA gItAzramamatha galannUpurAhaM praviSTA // 24 // puruSaH- ttsttH| upaniSat - tato devatAyatanAnnirgatya daNDapANibhiH puruSairatinirdayaM tADyamAnAstA digantamatikrAntAH sarvAH / prajJAvataH vivekina ityarthaH // madhusUdanAyatanasya nAtidUre gItAzramaM praviSTAhamityanvayaH / tadAnIM paritrastAyA me zithilAnyaGgAnItyAha-bAhorbhagnA ityAdinA // 24 // tato devatAyatanAditi / tato mAmazeSatarkavidyAdurbhASitegajendradantAmihatAM sallakImiva vepamAnAmAlakSyAgaNitakaruNAvidheyahRda yene bhagavatA zAGgapANinA preSitairdaNDapANibhiH saMnyAsipravarairanyaizca pUrNa 1. 'nI' ga. pAThaH, 1. 'na zrIkaruNAkaraNa bha' pa. pATha:. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'yaH / 201 rAjA-(saharSam / na khalu bhavatImatikAmato bhagavAn vizvasAkSI kssmte| purussH-ttsttH| upaniSat -tatra ca vatsayA gItayA mAM tatrAgatAmavalokya sasaMbhramaM mAtarmAtariti parirabhyopanivezitAsmi / viditavRttAntayA tayA coktam-amba! nAtra khedayitavyaM mnH| ye khalu tvAmapramANIkRtya yatheSTamasurasattvAH pracariSyanti, teSAmIzvara eva shaastaa| uktaM ca tena bhagavatA tAnadhikRtya "tAnahaM dviSataH krUrAn saMsAreSu narAdhamAn / kSipAmyajasamazubhAnAsurISveva yoniSu // " iti / puruSaH - (sakAtukam ) devi! tvatprasAdAjjJAtumicchAmi ko'yamIzvaro nAmeti / nijarUpaiH puruSaiH pramANAnugrAhakaiH nizitataratarkakulizaiH nirdayaM tADyamAnA* stAstarkavidyA saMsabhramamitastatoH gatA ityarthaH / / ye khalu tvAmapramANIkRtyeti / mAtRkalpAM zrutiM tvAmapramANIkRtya tvaduktamarthamavadhIryAsurasattvAH asuSu ramante ityasurAH indriyArAmAH, teSAmazvira eva niyantetyarthaH // evaM tAvad viSNubhaktiprasAdAt pratyakSavaNaH puruSo "yasmAdvizvam" ityAdinAbhihitezvarasvarUpajijJAsayopapanna ityAha -devi! tvatprasA. daadityaadinaa| 1. 'kalpAH bha' ba. ga. pAThaH. 2. 'rasya sva' kha. gha. pATha:. BB Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabodhacandrodaye savyAkhye upaniSat - ( sasmitam ) ko nAmAtmAnamajAnantaM pratyu ttaraM dAsyati / 202 - puruSaH . ( saharSam ) kathaM mamAtmA paramezvaraH / upaniSat - evametat / tathAhi - asau tvadanyo na sanAtanaH pumAn bhavAnna devAt puruSottamAt paraH / sa eva bhinnastadanAdimAyayA dvidheva bimbaM salile vivasvataH // 25 // (vivekaM prati ) bhagavan ! uktamapyarthaM bhagavatyA puruSaH na samyagavadhArayAmi / AtmAnaM santaM svayaMprakAzasaMvidAnandarUpamIzvaraM kathaM na jAnAsi, aho bAhirmukhyamityabhisandhAyAha - sasmitamityAdinA / uktaM ca"bove'pyanubhavo yasya na kathaJcana jAyate / taM kathaM bodhayecchAstraM loSTaM narasamAkRtim // " iti / AtmAnamajAnantamityanenezvarasyAtmatve'bhihite pratyagAtmAnandasapremAt pRcchati - kathaM mamAtmeti / adhunA te bAhirmukhyamapahastitam | ataH sAvadhAnaM zrUyatAmityAha - evametat tathAhItyAdinA / asau tvadanyo neti / asovIzvara eva tvaM tvameva cAsAvIzvara ityanyonyavyavahAreNaikatvamevopadiSTami - tyarthaH / nanu jIvezvarayorbhedapratIterjIvAnAM ca parasparabhedAt kathamasAvevAhamityAzaGkayAha - sa eva bhinna ityAdinA / bimbapratibimbAdibhedavad jIvezvarAdibhedabhAnaM bhrAntamityarthaH // 25 // --- 1. 'kU' ga. gha. pATha:. 2. 'sau vizva e' ga. pAThaH. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ssssttho'dhH| 203 avacchinnasya bhinnasya jarAmaraNadharmiNaH / mama bravIti devIyaM nityAnandacidAtmatAm // 26 // vivekaH- padArthAparijJAnAdayaM vAkyArthAnavabodhaste / puruSaH-tadavabodhAya bhagavAnupAyamAjJApayatu / vivekaH-ayamucyateeSo'smIti vivicya neti padatazcittena sArdhaM kRte tattvAnAM vilaye cidAtmani parijJAte tvamarthe punaH / zrutvA tattvamasIti bAdhitabhavadhvAntaM sadAtmaprabhaM zAntaM jyotiranantamantaruditAnandaM samudyotate // 27 // upaniSaduktArthAsampratipattireva ne kevalaM, kintu viparItArthapratipattirepyastItyAha- avacchinnasyetyAdinA // 26 // __ padArthA(pari)jJAnAditi hetuH padArthabodho hi vAkyArthAvagateriti nyAyAt padArthavivekaH kartavya ityarthaH // eSo'smIti | cidAtmani tvamarthe parijJAte satItyanvayaH / tattvAnAM zarIrendriyalakSaNAnAm / vivicya vicAreNa paritaH pravRttena 'neti netI'ti dehamArabhyAhaGkAraparyantasya tvaMpadavAcyasyAnAtmatayA nirAkaraNena tvaMpadalakSyapratyagvastunyaivagate satItyarthaH / punaHzabdAt tatpadavAcye ca jagatkAraNe sarvajJatvapArokSyAdiparihAreNa kevalacidrUpe'vagate satItyarthaH / tataH kimiti, tadAha-zrutvA tattvamasItyAdinA / kRtapadArthavivekasya khara puruSasya paradevatAguruprasAdalabdhatattvamAdimahAvAkyazravaNajanitasamyagjJAnena bAdhitabhavadhvAntaM bhavaH saMsAraH, dhvAntamajJAnaM, kAryakAraNeprapaJcalakSaNamajJAnaM bAdhitaM yathA bhavati tathA pratyagAtmAnandAdvitIyabrahmAparokSyaM bhava. tItyarthaH / uktaM ca 1. 'na paraM ki' kha. ga. gha. Ga. pATha:. 2. 'rasyAstI' kha. ga. a. pAThaH 3. 'kSaNapra' kha. gha. pAThaH. 4. 'nyupaga' kha. ga. pAThaH. 5. 'NalakSaNaprapaJcarUpama' ka. pAThaH. 6. 'dabrahmA' gha. pAThA. BB2 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 prabodhacandrodaye savyAkhye puruSaH-(sAnandaM zrutamarthaM paribhAvayati / ) (tataH pravizati nididhyAsanam / ) nididhyAsanam - AdiSTo'smi bhagavatyA viSNubhaktyA / yathA-nigUDhamasmadabhiprAyamupaniSad vivekena saha bodhyitvyaa| tvayA ca puruSeNa vastavyamiti / (vilokya) eSA devI vivekapuruSAbhyAM saha nAtidUre vartate / yAvadupasAmi / (upasRtya upaniSadaM prati janAntikam ) devyA viSNubhaktyA samAdiSTam / yathA-saGkalpayonayo devatA bhavanti / mayA ca samAdhAnena viditaM, tathA ApannasattvA bhavatIti / tatra ca kUra "tvaMpadArthaviveke hi pANAvarpitabilvavat / vAkyArtho vyajyate caiva kevalAiMpadArthatA // " iti // 27 // adhunA mahAvAkyazravaNajanitasamyagjJAnamanusandhatta ityAhasAnandamityAdinA / zrutArthaparibhAvanaM nAmAcAryasamIpe sthitvA vedAntavAkyAnAM zaktitAtparyanirUpaNam / tadanantaraM vastuniSThavAkyApekSitayA tajjatvAt tallatvAt tadanatvAdityAdikayA paritaH pravRttayA yuktyA zrutAthasya sambhAvanAbhAvanA mnnmityrthH|| atha mananopabRMhitavAkyArthaviSayasthirIbhAvarUpanididhyAsanapravRttimAha-tataH pravizati nididhyAsanamityAdinA / janAntikam ekAntasthalam / "tripatAkaM karaM kRtva yaccAnyasya manogatam / kathayatyaprakAzaM tu tajjanAntikamucyate // " iti / viviktasthale mAmAhUyAmumarthamupadiSTavatI devItyarthaH / kiM taditi tadAha-saGkalpayonaya ityAdinA / saGkalpayonayaH saGkalpasiddhikAH / tadidAnI kimiti cet, tadAha-mayA ceti / samAdhAnena sakka 1. 'lAnubhavAdiha', 2. 'ryAlocanaM tAvacchUvaNaM ta', 3. 'nAdibuddhiprApa manasaH saMpAdayatIti / bhaya' ka. pAThaH. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'GkaH / 205 sattvA vidyA nAma kanyA tvadudare vartate prabodhacandrazca / tatra vidyAM saGkarSaNavidyayA manasi saGkrAmayiSyasi / prabodhacandraM puruSe samarpya vatsavivekena saha matsamIpamAgamiSyasIti / yadAdizati mahAdevI / ( iti vivekamAdAya upaniSat niSkAntA / ) Chang nididhyAsanam - (puruSaM pravizati / ) puruSaH (dhyAnaM nATayati 1) (nepathye) AzcaryamAzcaryam | uddAmadyutidAmabhistaDidiva pradyotayantI dizaH pratyagrasphuTadutkaTAsthi manaso nirbhidya vakSaHsthalam / lpena / dhyAneneti yAvat | ApannasattvA antarvatnItyarthaH / vidyAyAH krUrasattvatA nAma ghumaNidyutivat svodayasamasamayameva dhvAntatatkAryasya nirdayameva ghasmaratvam / evaM sthite zaktitAtparyaparyAlocanAlakSaNayonidvArA saGkalpalakSaNAkarSaNavidyayA sA kanyA manasi sampAdanIyetyAha - saGkarSaNavidyayetyAdinA / tatra vidyAyA manasi saGkramaNaM nAma vAkyabhavaNAd brahmAkArabodhe buddhivRttyutpattirudhyate // padAdizati mahAdevIti / paramezvaryA mahAdevyA yat saGgalpitaM tat tathA kRtvetyarthaH // nididhyAsanaM puruSaM pravizatIti / evamAcAryasamIpe sthitvA vedAntamahAvAkyAt zrutaM tadanukUlayuktibhiH samyaGmataM ca vastu evameva nAnyatheti nirNayerne uktaH puruSa ityarthaH // puruSasya dhyAnanaTanaM nAma, vijAtIyapratyayAnantaritasajAtIyapratyayapravAhakaraNaM hi dhyAnaM, tad bhAvayatItyarthaH / 5 - Azcaryamiti ! aho viSNubhakteH prasAdavilasitamityarthaH / nididhyAsanaM nATayatItyuktaM, tadeva darzayati - uddAmetyAdinA / 2. 'ddhipratru', 3. 'pe ve' ga. pAThaH. 4 'rthaH / tade' ga. pATha :. BB 1. 'dheddhabu' ka. ga. pAThaH. 'alf: 9' 5. 3. 418:. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 prabodhacandrodaye savyAkhye kanyeyaM sahasA samaM parikarairmohaM asantI bhajatyantardhAnamupaiti caiSa puruSaH zrImAn prabodhodayaH // 28 // (tataH pravizati prabodhacandraH / ) prabodhacandraHkiM vyAptaM kimapohitaM kimuditaM kiM vA samutsAritaM syUtaM kiM nu vilAyitaM nu kimidaM kizcinna vA kiJcana upaniSatprasAdAnmanaHsakAzonmanaHprasAdAdutpadyamAnabodheddhA buddhivRttirira kanyetyucyate / sA sahasaiva svotpattimAtreNa parikaraiH kAryavagaiH saha mo asantI vinAzayantI svanimittabhidAmapi salilavilolitakatakarajovara svayameva grasantI bhajatyantardhAnaM vilayaM vahatItyarthaH / punarapi kiM kRtveti tadAha-nirbhidyeti / pratyagra ityabhinava ucyte| abhinavasphuTat / utka dRDhataram / idaM kriyAvizeSaNam / jhaTititruTyadRDhAsthi yathA bhavati tathA manaso vakSaHsthalam / manaHzabdena hRdayamucyate / hRdayagranthi nirbhivetyarthaH punarapi kIdRzI setyAzaGkAyAM vizinaSTi-uddAmetyAdinA / uddAmai rutkaTaiH svayaMprakAzacaitanyadhutisandohaiH / diza ityupalakSaNaM, "brahmaveda sarvam" ityevamAkAreNa akhaNDabrahma prakAzayantItyarthaH / evaM tAvat __ "tattvamasyAdivAkyotthasamyagdhIjanmamAtrataH / avidyA saha kAryeNa nAsIdasti bhaviSyati / / " iti nyAyAd bodheddhA brahmAkArovRttilakSaNA kanyA svavirodhyajJAna tatkArya ca nirasya svayamapi brahmabhUyaM prAptetyabhANi ! adhunA tu buddhi vRttiphalakArUDhacaitanyalakSaNaphalasvarUpaM darzayati- upaiti caiSa puru ityAdinA // 28 // ____ atha phalapravRttiprakAramevAvedayati-tataH pravizati prabodha candra ityAdinA / azeSAnarthanirAsakatvAd niratizayAnandAvirbhAvakatvA candravat prabodhacandraH // 1. 'zAdu' ka. ga. pATha:. 2. 'svodayamA' ka. pAThaH. .. 'yaM ghaTatI' ga. 'yaM myAdadhatI' ka. pATha:. 4. .vaM samantataHI kha. gha. pAThaH. 5. 'kyArthasa' / pATha:. . 'dhala' kha. gha. pATa:. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. pojaaH| yasminnabhyudite vitarkapadavIM naivaM samArohati trailokyaM sahajaprakAzadalitaM so'haM prbodhodyH||19|| (parikramya) eSa puruSaH / yAvadupasami / (upamutya) bhagavan ! prbodhcndrohmbhivaadye| puruSaH- (sAhAdas) ehi putra! pariSvajasva maam| prabodhacandraH- (tathA karoti / ) puruSaH- (AliGgaya sAnandam) aho! vighaTitatimirapaTalaM saMjAtam / tathAhimohAndhakAramavadhUya vikalpanidrA munmathya ko'pyajani bodhtussaarrshmiH| kiM vyAptaM kiM viSayIkRtam / kimapohitaM kimapahastitam / kimuditaM kimutpannam / kiM vA samutsAritaM kiM vA vinAzitam / syUtaM kiM nu anugataM kiM nu / vilAyitaM kiM vilayaM prAptaM kim / kimidaM paridRzyamAnaM kIdRkSam / kiMcit kimasti / na vA kiMcana kiM vA nAsti kiJcidapi / ityevamAdi vicikitsAsaraNiM na prApnoti / trailokyaM prapancaH / yasmin mayi samyagjJAne samutpanne so'haM phalarUpaH prabodhacandra ityarthaH // 29 // aho vighaTitatimirapaTalamiti / viSNubhaktiprasAdAda nivRttAzeSAnarthaniratizayAnandaM brhmaivaahmaasmityrthH| tadeva darzayati-mohAndhakAramityAdinA / moha evAnmakAro mohAndhakAraH, tam / avadhUya apahAya / vikalpaH saMzayaH / vastvanirNayarUpatvAnnidrAvannidrA tAm / unmathya unmUlya ! ko'pIlamAmanasamocaraH / bajani sanjAtaH / bodhattuSAraviH samyasnAna hima .. 'drodayaH ', .. 'khanirNayAma' ja. pa. pATha:. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 prabodhacandrodaye savyAtye zraddhAvivekamatizAntiyamAdi yena viSNvAtmakaM sphurati viSNurahaM sa eSaH // 30 // sarvathA kRtakRtyo'smi bhagavatyA viSNubhakteH prasAdAt / so'haMsaGgena kenacidupetya kamapyapRcchan gacchannatarkitaphalaM vidizaM dizaM vA / zAnto vyapetabhayazokakaSAyamohaH sAyaM gRhe munirahaM bhavitAsmi sadyaH // 11 // (tataH pravizati viSNubhaktiH / ) viSNubhaktiH-(saharSamupasRtya) cireNa khalvasmAkaM sampannAH sarve manorathAH / yena prazAntArAtiM bhavantamavalokayAmi / karaH / yena prabodhacandreNa / zraddhAvivekamatizAntiyamAdiprapaJcaH, sarva viSNvAtmakaM sphurati pratIyate / sarva viSNurityavagatam / sa paramAtmA eSa aprokssH| sa eSo'hamiti phalasthitirityarthaH / / 30 // evamutpancasamyagadarzanasyAkhilakarmadAhAt sadyaH zarIrapAtaprasaGgaM pariharabArabdhakarmavegabalena lokasaGgrahArthaM kaJcitkAlamavasthAnaM darzayan jIvanmuktalakSaNamAha-so'haM saGgena kenacidityAdinA / saGgena prnnyen| kenacit puruSeNa sahopetya kamapyarthamapRcchan avicArayan / gacchan prayAsyan / atarkitaphalam etasyAM dizi gate etat phalaM bhavatItyavicintitaphalam / vidizam upadizaM dizaM vA yAsyAmItyarthaH / zAntaH srvsmaaduprtH| vyapeto vyapagato dvitIyanimittaM bhayaM tannimittaH zokazca kaSAyo rAgo mohazca yasya mama so'haM vyapetabhayazokakaSAyamohaH / mahAprasthAnaM pariharati-sAyaM gRha iti / paripUrNatattvasya mananAnmunirbhavitAsmi / AzarIrapAtamevaM kriyata ityarthaH // 31 // evamuktavidhajIvanmuktamabhilakSya samyagdarzanalakSaNA viSNubhaktiH pravartata ityAha - tataH pravizati viSNubhaktirityAdinA / manosthapUrtimeva darzayati-yena prazAntArAtimityAdinA / yena yasmAt 1. 'laprAptisthi' ma. ga. pa. pAra:. 1. 'gadAna' na. pAThaH, Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 puruSaH-devyA viSNubhakteH prasAdAt kiM nAma duSkaram / (iti pAdayoH patati / ) viSNubhaktiH -- (puruSamutthApayati) uttiSTha vatsa! / kiM te bhUyaH priymuphraami| puruSaH-- kimataH paramapi priyamasti / yataH -- pUrva tAvad vivekapramukhanijabalainirjite sAnubandhe __ mohe'smAkaM kulArau tadanu samudite hanta vairAgyayoge / zAntizraddhAdiyatnAt punarupaniSadA sAdhitAt samprayogA__dasmAbhistvatprasAdA dhruvamayamadhunA labdha eva prbodhH|| saMsArApArasindhuplavakuzalamahAkarNadhAre murArau bhaktirmukteH parA sA prasaratu jananI sArvakAlaM janasya / kizcAnyat svaprakAzaM parataramamalajyotirAnandasAndraM zAntAtmAno munIndrAHpramuditamanasaH santataM bhaavyntu|| prazAntArAtiragamad vivekaH kRtakRtyatAm / nIrajaske sadAnande pade cAhaM niveshitH|| 34 // . . ... prakarSaNonmUlitamohAdilakSaNArAtiM bhavantaM pUrNAnandarUpaM pazyAmi, tasmAt sampUrNA me manorathA ityarthaH // nIrajaske nivRttAnarthe / sadAnande paramAtmapade / nivezitaH amiSecitaH / yasmAt sahavivekasya mama kRtaM kRtyaM prAptaM prApaNIyaM, tasmAdataHparaM prArthyaM nAstItyarthaH // 34 // 1. nijarUpaM ka.ba.pa. pATha:. 2. 'taHpra" ga. pAThaH. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 prabodhacandrodaye savyAkhye SaSTho'GkaH / tathApIdamastu - - ( bharatavAkyam / ) parjanyo'smin jagati mahatIM vRSTimiSTAM vidhattAM rAjAnaH kSmAM galitavividhopallavAM pAlayantu / tattvonmeSApahatatamasastvatprasAdAnmahAntaH saMsArAbdhi viSayamamatAtaGkapaGkaM tarantu // 35 // (iti niSkrAntAH sarve ) iti zrIkRSNamizraviracite prabodhacandrodayanAmni nATake jIvanmuktirnAma SaSTho'GkaH // yadyapyevaM bhagavatyAH prasAdena kRtakRtya evAhaM, tathApi 'pratyakSaSTA devatA samprasannA varamadAtuM nAItI 'ti vacanAt kaJcidarthaM samarthaya ityAha - tathApIdamastvityAdinA / idAnIM prArthanAprakArapradarzanena nATakArthamupasaMharan AzIrvAdalakSaNaM maGgalaM sampAdayati - parjanyo'sminnityAdinA / iSTAmabhilaSitAm / gaThitavividhopaplavAM prabhraSTAzeSAnarthAm / tvatprasAdAt tava bhagavatyAH prasAdAt anugrahAt / mahAntaH sajjanAH tattvAparokSyeNApahatatamastomAvalIkAH durucchedyAhammamAbhimAnavyAdhijambAlanikurumbAkulaM saMsArAdhi tarantu devyAH prasAdAdityarthaH // 35 // nAvyaparisamAptiM darzayati - niSkrAntAH sarva iti // - iti zrImatparamahaMsaparivrAjaka zrImatprakAza tIrtha bhagavatpUjyapAdaciSveNa govindAmRtabhagavatA kRte nATakAbharaNe SaSTho'GkaH // zubhaM bhUyAt // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhai pINaghaNa akANDapAta agnihotraM trayo avApyunmada anAdaraparo anugrahavidhI antarnADI andhIkaromi aSi yadi vizi apyetadvAritaM amI dhArAyantra amuSya saMsAra ambhaH zItakarA ayaH svabhAvA are ka iva vAsavaH avacchinnasya ered nipraho asAvahaGkAra bhau tvadamyo astaM gateSu asti pratyarthi aspRSTacaraNA raAkSIbhana ahalyAyA jAraH ahiMsA keva AjJAmavApya AtmAsti AbAso layanaM idaM pavitramamRtaM uttuGgapIvara kuNa hAmati udbhUtapaSu uSmante viSa zlokAnukramaNI / zlokaH, pRSTham. 103 ekaH pazyati 163 | ekameva sadA ekAmiSaprabhava 60 15 | eko'pi bahudhA 154 etatkarAla 186 eSa devaH purAvidbhiH 5 eSAntardadhatI 66 | eSo'smIti kati na pitaro 22 kanakasikatila 164 134 kalpAntavAta 121 | kAcid dvitri 198 | kAntetyutpala 190 kAlarAtrikarAlasya kiM vAptaM kimapohitaM 50 203 | kRSNAjinAmi 173 | keyaM mAtA 34 | kruddhe smeramukhA 202 | krodhAndhakAra 172 klamo na vAcAM 14 | kvacidupakRtiH 49 kvAliGganaM kSetraprAma 166 13 | gaGgAtIrataraGga 24 gurorapyava 59 gauDa rASTra 54 | borI nAraka 92 104 candrazcandana jAtoshaM janako jJAtuM vapuHpari jyotiH zAnta 21 205 134 jvalanivAbhi 159 Natthi maLe matthi pRSTham 195 158 13 19 18 135 162 179 10 197 191 114 206 187 10 129 190 "" 160 58 te 46 19 40 113 126 40 95 150 44 109 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ThokA. cham. zlokaH. 2.5 199 pAndhAnAmiva 163 puMsaH sahasama 182 pumAnakartA purA hi dharmAdhvani pUrva tAvad viveka pratikUlAmakulajA 58 pratyakSAdipramA prabhavati manasi prazAntArAti prAdurbhavanti phalaM svecchAlabhyaM bavaiko bahudhA 125 bahalarudhira bAlA mAmiya bAhorbhamA 1.1 151 191 18. taM pApakAriNa taba mukhazazadhara tIrNAH keza tIrNAH pUrNAH tulyasve vapuSA voyAAH sura pyAjyaM sura tvatmAcchA svASTuM patra dakitakuca durAcArA dULe paLaNa utaramapi ra kApi sukha dau tau supau~ dhanaM tAvAn dhAtA vizva bhyAyanti mA dhruvaM dhvaMso bhAvI narAsthimAlA nAnAmuSaM nAryastA mana nAsmAkaM jananI nikRntatIva nityaM smarajalada nityAnityavicAra nipItA vezyAmiH nirantarAbhyAsa nirdahati kula niSyanadevandanAnA mItAH kSayaM nItAnyamani nauvArArita naivAdhAvi paramamaviduSA parjanyo'smin 9 169 bhavasAgaratAra bhUtvA kalpa bhrUbhakabhIma madhyAhArka maLamama mastiSkAntra mAninyAzcira 142 mAmanAlokya 164 mArjArabhavite 105 mukAtakuraGgakA 105 muktAhAralatA 112 mUlaM devI mRtAnAmapi mRtyupretyati mRdvindulAJchita mohAndhakAra yaHprAmAsIdami 45 yatrAnumita yadyapyabhyudayaH 11. yannAstyeva Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DokA. pRSTham. / zlokaH rAma. 5. 149 126 yasmAhizvamudeti yasya hastau ca yena triHsapta raNDAH pInapayo ramyaM har2yAtalaM rAgAdibhiH sarasa lapsye labdha lAlitAnA pazaM prApte mRtyoH vidyAdharI vAtha vidyAprabodhodaya vipAkadAruNo vipulapulinA vipphuLaLaNALappaLa vibhiva karmA vivekeneva viSNorAyatanA visaANanda visarpati vedopavedAra vezyAvazmasu vyatItavedArtha pAndAneSa zRNoti kAntaM jyotiH zAnte'nantamahimni zyenAvapAta dhIIvI janakA 188 zroNIbhArabharAlasA saMsArApAra sajhena kenadhi sajjantAM kumbha satatadhRti sadanamupagato 13. sadA lolA lakSmI 161 sa narakAdiva 195, santu vilokana 107 santyete mama samAnAnvaya samArambhA bhagnAH sambhUtaH prathama sammohayAnti 19. sahajamalina sAkSAt kSaNakSayiNa 145 sAhayanyAya 80 so'pi svavIryA 156 so'haM prakIrNaiH sphaTikamANi sphuradromodbheda 10 smayate sA hi 178 svapne'pi devi 199 svabhAvalInAni 12. svargaH kartRkriyA 115] svArAjyaM prAjya .5/ hariharamurajyeSTha 148 127 147 151 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LIST OF SANSKRIT PUBLICATIONS FOR SALE Rs. As. P. ATT Bhaktimanjari (Stuti) by H. H. Svati Sri liama Varma Maharaja. 100 syAnandarapuravarNanaprabandhaH Syanandurapuravarnana prabandha (Kavya) by H. H. Svati Sri Rama Varma Maharaja, with the commentary Sundari of Rajaraja Varma Koil Tampuran. 2 0 0 Trivandrum Sanskrit Series. No. 1-404 Daiva (Vyakarana) by Deva with Purusakara of Krsnalilasukamuni (out of stock). 1 0 0 No. 2--ofia SIETHIC-eremuanteret Abhi navakaustubhamala and Daksinamurtistava by Ktsnalilasukamuni (out of stock). 0 % 0 No. 3-Acyga: Nalabhyudaya (Kavya) by. Vamana Bhatta Bana (second edition). 0 4 ( No. 4-fara tarta: Sivalilarnava (Kavya) by Nilakantha Diksita (out of stock). 2 O No. 5-oufaraan: Vyaktiviveka (Alankara) by Mahima-Bhatta with commentary (out of stock). 2 12 No. 6-eleafe: Durghatavrtti (Vyakarana) by Saranadeva (out of stock). 2 0 No. 7- 13747 Brahmatattvapraka. sika (Vedanta) by Sadasivendrasara svati (out of stock). 2 4 No. 8-prayumnAbhyudayam Pradyumnabhyudaya (Nataka) by Ravi Varma Bhupa (out of stock). 1 0 0 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RS. As. P, No. 9-aouraganfatest Virupaksapancasika (Vedanta, by Virupaksanatha with the commentary of Vidyacakra vartin (out of stock). 0 8 ( No. 10--ATTEOTT Matangalila (Gajalaksanu) by Nilakantha (out of stock). ( 8 0 No. 11-adriacort Tapatisamvarana (Nataka) by Kulasekhara Varma with the commentary of Sivarama (out of stock). 2 4 0 No. 12-TARFATTAE Paramarthasara (Vedanta) by Adisesa with the commentary of Raghavananda (out of stock). 0 8 0 No. 13- 19 Subhadradhananjaya (Nataka) by Kulasekhara Varma with the commentary of Sivarama (out of stock), 2 0 0 No. 14-affarart: Nitisara (Niti) by Kamandaka, with the commentary of Sankararya (out of stock). 3 8 0 No. 15--Fagara GT4 Svapnavasavadatta (Nataka) by Bhasa (second edition). 1 8 0 No. 16-afarinistru Pratijnayaugandha rayana (Nataka) by Bhasa (out of stock). 1 8 0 No. 17--947h Pancaratra (Nataka) by Bhasa (out of stock). 1 0 0 No. 18-TTITUTA Narayaniya (Stuti) by Narayana Bhatta with the comment ary of Desainangalavarya 4 0 0 (second edition). No. 19--- ATGTHUITES: Manameyodaya (Mimainsa) by Narayana Bhatta and Narayana Pandita (out of stock). 1 4 0 No. 20- AK 4 Avimaraka (Nataka) by Bhasa (out of stock). 1 8 0 No. 21-afbalan Balacarita (Nataka) by Bhasa (out of stock). 1 0 0 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ No. 22 - madhyamavyAyoga- dUtavAkya- dUtaghaTotkaca karNabhAro* Madhyamavyayoga-Duta - vakya-Dutaghatotkaca-Karna - bhara and Urubhanga (Nataka) by Bhasa (out of stock). 1 8 0 No. 23 - nAnArthArNavasaMkSepaH Nanartharnavasam ksepa (Kosa) by Kesavasvamin (Part I, 1st and 2nd Kandas). (out of stock). 1 12 0 No. 24-51 Tufcr7: Janakiparinaya (Kavya) by Cakra Kavi (out of stock). 100 No. 25 - kANAdasiddhAntacandrikA Kanadasiddhantacandrika (Nyaya) by Gangadhara suri (out of stock). 0 12 0 Abhisekanataka by Bhasa (out of stock). 0 12 0 - No. 26 -- abhiSekanATakam No. 27: Kumarasambhava (Kavya) by Kalidasa with the two commentaries, Prakasika of Arunagirinatha and Vivarana of Narayana Pandita (Part I, 1st and 2nd Sargas) RS. AS. P. (out of stock). 1 12 0 No. 28 : Vaikhanasadharmaprasna (Dharmasutra) by Vikhanas (out of stock). 08 0 No. 29 - nAnArthArNavasaMkSepaH Nanartharnavasam ksepa (Kosa) by Kesavasvamin (Part II, 3rd Kanda) (out of stock). 2 4 0 No. 30-afar Vastuvidya (Silpa) (out of stock). 0 12 0 - No. 31 - nAnArthArNavasaMkSepaH Nanartharnayasam - ksepa (Kosa) by Kesavasvamin (Part III, 4th, 5th and 6th Kandas). 1 0 0 No. 32-7: Kumarasambhava (Kavya) by Kalidasa with the two commentaries, Prakasika of Arunagirinatha and Vivarana of Narayana l'andita (Part II, 3rd, 4th and 5th Sargas) (out of stock). 2 80 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ No. 33 - vArarucasaMgrahaH RS. AS. P. Vararucasangraha (Vyakarana) with the commentary Dipaprabha of Narayana (out of stock). 0 8 0 No. 4-f: Manidarpana (Nyaya) by Rajacudamanimakhin. 1 4 0 No. 35-Art: Manisara (Nyaya) by Gopinatha. 1 8 0 No. 36: Kumarasambhava (Kavya) by Kalidasa with the two commentaries, Prakasika of Arunagirinatha and Vivarana of Narayana Pandita (Part III, 6th, 7th and 8th Sargas). 3 0 0 Asaucastaka (Smrti) by Vararuci with commentary. 0 4 0 No. 37-- No. 38 - nAmaliGgAnuzAsanam Namalinganusasana (Kosa) by Amarasimha with the commentary Tikasarvasva of Vandyaghatiya Sarvananda (Part I, 1st Kanda). 2 0 0 No. 3 Carudatta (Nataka) by Bhasa (out of stock). 0 12 0 No. 40 - alaGkArasUtram Alankarasutra by Rajanaka Ruyyaka with the Alankarasarvasva of Mankhuka and its commentary by Samudrabandha (second edition). 2 8 0 No. 41-42 Adhyatmapatala (Vedanta) by Apastamba with Vivarana of Sri Sankara-Bhagavat-Pada (out of stock). 0 4 0 No. 42 - pratimAnATakam Pratimanataka by Bhasa (out of stock). 1 8 0 No. 43 - nAmaliGgAnuzAsanam Namalinganusasana (Kosa) by Amarasimha with the two commentaries, Amarakosodghatana of KsIrasvamin and Tikasarvasva of Vandyaghatiya Sarvananda (Part II, 2nd Kanda, 1-6 vargas). 2 8 0 No. 44 -- tantrazuddham Tantrasuddha by Bhattaraka (out of stock). 0 4 0 Vedottama. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RS. AS. P. No. 45-1922694 Prapancahrdaya. 1 0 0 No. 46-4fTHNga: Paribhasavrtti (Vya karana) by Nilakantha Diksita. 0 8 0 No. 47-estate Sidhantasiddhanjana (Vedanta) by Krsnananda Sarasvati (Part I.) 1 12 0 No. 48-fa gama Do. Do. (Part II). 200 No. 49--jusiful Goladipika (Jyotisa) by Paramesvara. 0 4 0 No. 50-Tatuagement: Rasarnayasudhakara (Alankara) by Singa Bhupala. 3 0 () No. 51-TAR E FA Namalinganusasana (Kosa) by Amarasimha with the two commentaries, Amarakosudghatana of Ksirasvamin and Tikasarvasva of Vandyaghatiya Sarvananda (Part III, 2nd Kanda, 7-10 vargas). 200 No. 52-Aafos TASH Namalinganusasana (Kosa) by Amarasimha with the commentary Tikasarvasva of Vandyaghatiya Sarvananda (Part IV, 3rd Kanda). 1 80 No. 53--2110cfaurer: Sabdanirnaya (Vedanta) by Prakasatmayatindra. 0 12 0 No. 54-FTRATERRiferer: Sphotasiddhi. nyayavicara (Vyakarana). () 4 0 No. 55-mattavilAsaprahasanam Mattavilasaprahasana (Nataka) by Mahendravikrama varman. (out of stock). 0 8 0 No. 56-agarrafat Manusyalayaca ndrika (Silpa) (out of stock). ( 8 0 No. 57--nyatakan Raghuviracarita (Kavya). 1 4 0 No. 58-siddhAntasiddhAJjanam Siddhantasiddhanjana (Vedania) by Krsnananda Sarasvati (Part III). 2 0 0 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ No. 59- Nagananda (Nataka) by Harsadeva with the commentary Vimarsinf of Sivarama (out of stock). 3 4 0 RS. AS P. No. 60 - laghustuti: Laghustuti by Laghubhattaraka with the commentary of Raghavananda. 0 8 0 No. 61 - siddhAntasiddhAJjanam Siddhantasiddhanjana (Vedanta) by Krsnananda Sarasvati (Part IV). 1 4 0 No. 62-ig: Sarvamatasangraha. (out of stock). No. 63- Kiratarjuniya (Kavya) by Bharavi with the commentary Sabdarthadipika of Citrabhanu (1, 2 and 3 Sargas). 2 80 08 0 No. 64 - meghasandezaH Megha sandesa by Kalidasa with the commentary Pradipa of Daksinavartana tha. 0 12 0 No. 65- Mayamata (Silpa) by Mayamuni (out of stock). 3 4 0 No. 67: Tantrasamuccaya (Tantra) by Narayana with the commentary Vimarsin of Sankara (Part I, No. 66- Maharthamanjari (Darsana) with the commentary Parimala of Mahesvarananda. 2 4 0 No. 68: Tattvaprakasa (Agama) by Sri Bhojadeva with the commentary Tatparyadipika of Sri Kumara 1-6 Patalas) (out of stock). 3 4 0 1 12 0 No. 6.) - IzAnazivagurudevapaddhatiH Isanasivagurudevapaddhati (Tantra)by Isanasivagurudevamisra Part I, Samanya pada). 1 No. 70 - AryamaJjuzrImUlakalpaH Aryamanjusrimula * kalpa (Part I). 8 0 280 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RS. AS. P. No. 71- E T:Tantrasamuccaya(Tantra) by Nuriyana with the commentary Vimarsini of Sankara(Part II, 7-12 Patalas) (out of stock). 3 8 0 No. 72-u tayo ayera: Isanasivaguru devapaddhati (Tantra) by Isa nasira gurudevamisra (Part IIantrapada), et 0 No. 73-$earcafa t a: Isvarapratipatti prakasa (Vedantal) by Madhusudana sarasvati. No. 74- cprefa: Yajnavalk yasmrti with the commentary Balakrida of Visvarupacarya (Part I - Acara and Vyavahara Adhyayas). No. 75mfactca Silparatna (Silpie) by Sri kumara (Part I). 2 12 () No. 76--37Plasttefractie4: Aryamanjusrimula kalpa (Part II). 3 0 0 No. 77- rafataya atafa: Isanasivaguru devapaddhati (Tantra) by Isanasivalgurudevamisra (Part III, Kriya pada 1-30 Patalas). 3 () () No. 78--3779aoperta Asyalayanagrhya sutra with the commentary Anavila of Haradattacarya. 2 6 0 No. 79-3 Tefareth Arthasastra of Kantalya with commentary by Mahamahopadhyaya T. Ganapati Sastri (Part I, 1 & 2 Adhikaranas). 3 12 0 No. 80-72failerh Do. Do. (Part II, 3Adhikaranas). 4 oo No. 81-- Epira:Yajnavalkyasmrti with the commentary Balakrida of Visvarupacarya (Part II. Prayascit. tadhyaya). 200 No. 82- faire H Arthasastra of Kautalya with commentary by Mahamahopadhyaya T. Ganapati Sastri (Part III, 8-15 Adhikaranas). 3 4 0 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ No. 83 - - IzAnazivagurudevapaddhatiH 00 Isanasivagurudevapaddhati (Tantra) by Isanasivagurudevamisra (Part IV, Kriyapada 31-64 Patalas and Yogapada). 3 8 0 No. 84 - AryamaJjuzrImUlakalpaH Aryamanjusrimulakalpa (Part III). No 85-furfer Visnusamhita (Tantra). No. 86- Bharatacarita (Kavya) by Krsnakavi. No. 87 -- saGgItasamayasAra Sangitasamayasara (Sangita) of Sangitakara Paravadeva. No. 88: Kavyaprakasa (Alankara) of Mammatabhatta with the two commentaries the Sampradayaprakasini of Sri Vidyacakravartin and the Sahityacadamani of Bhattagopala No. 89-eff: Sphotasiddhi (Vyakarana) by Bharatamisra. RS. AS. P. No. 90 - mImAMsAzlokavArttikam Mimamsaslokavartika with the commentary Kasika of Sucaritamisra (Part I). No. 91 - horAzAstram Horasastra of Varahamihiracarya with the Vivarana of Rudra. No. 92 - rasopaniSat Rasopanisat. 2 0 0 8 0 (Part I, 1-5 Ullasas). 3 0 0 1 S 0 1 2 0 98 0 2 8 0 3 0 0 200 No. 93 - vedAntaparibhASA Vedantaparibhasa (Vedanta) of Dharmarajadhvarindra with the commentary Prakasika of Peddadiksita. 1 8 0 No. 94- Brihaddesi (Sangita) of Matangamuni. 1 8 0 No. 95- Ranadipika (Jyotisa) of Kumaraganaka. 0 4.0 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ No. 96 - RksaMhitA Rksamhita with the Bhasya of Skandasvamin and the commentary of Venkatamadhavarya (Part I, 1st Adhyaya in 1st Astaka). 1 8 0 RS. AS. P. No. 97 - nAradIyamanusaMhitA Naradiyamanasamhita (Smrti) with Bhasya of Bhavasvamin. 2 0 U No. 98- Silparatna (Silpa) by Srikumara. (Part II.) 2 8 0 No. 99 - mImAMsA lokavArttikam Mimamsaslokavartika (Mimamsa) with the commentary Kasika of Sucaritamiara (Part II). 200 No. 100-: Kavyaprakasa (Alankara) of Mammatabhatta with the two commentaries, Sampradayaprakasini of Srividyacakravartin and Sahityacadamani of Bhattagopala. (Part II, 6-10 Ullasas). 5 0 0 No. 101- Aryabhatiya (Jyotisa) of Aryabhatacarya with the Bhasya of Nilakanthasomasutvan (Part I. Ganita pada). No. 102- Dattila (Sangita) of Dattila muni. No. 103 : Hamsasandesa (Vedanta) with commentary. No. 104 - sAmbapaJcAzikA Sambapancasika (Stuti) with commentary. No. 105-fa: Nidhipradipa of Siddhasrikanthasambhu. No. 106 - prakriyAsarvasvam Prakriya sarvasva (Vyakarana) of Sri Narayana Bhatta with commentary (Part I.) 2 8 0 0 4 0 0 8 0 100 040 1 0 0 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RS. AS. P. No. 107- car Kavyaratna (Kavya) of Arbaddasa 0120 No. 108-a saratustrert Balamartanda vijaya (Nataka) of Devara jakavi. - 1 E O No. 109-currer: Nyayasara with the commentary of Vasudevasuri. 8 0 No. 110~ Hetery Aryabhatiya (Jyotisa) of Aryabhatacarya with the Bhagya of Nilakanthasomasutvan.(Part II. Kalakriyapada) 1 0 0 No. 111-Egurra: Hridayapriya (Vaidyaka) by Paramesvara, 3 0 0 No. 112-actrella foreira Kucelopakhyana and Ajamilopakhyana (Sangsta) by H. H. Svati Sri Rama Varma Maharaja. 0 4 0 No. 113 ocrat: Sangitakrtis (Gana) of H. H. Svati Sri Rama Varma Maharaja. 100 No. 114-TEC TAIAT Sahityamimamsa (Alankara) 1 0 0 No. 115--* feat Rksamhita (with the Bhasya of Skandasvamin and the commentary of Venkatamadhavarya) (Part II 2nd Adhyaya in Ist Astaka.) 1 8 0 No. 116-1974&ty Vakyapadiya (Vya karana) : with the commentary Fraksrnakaprakasa by Helaraja son of Bhutiraja. (Part I). 1 8 No. 117-CentausT CUTH Sarasvatikanta bharana (Vyakarna) by Bhojadeva with the commentary of Sri Narayana Dandanatha. 1 8C Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 No. 118 - bAlarAmabharatam Balaramabharata (Natya) by Balarama Varma Vanci Maharaja. No. 119 - vivekamArtANDaH Vivekamarthanda (Vedanta) of Visvarupadeva Saunakiya. Apply to: No. 120 No. 121 - vaikhAnasAgamaH Vaikhanasagama (Tantra) of Marichi. No. 122 - prabodhacandrodayam Prabodhacandrodaya (Nataka) by Krsnamisrayati with the commentary Natakabharana of Sri Govindamrtabhagavan. The Superintendent, Government Press, Trivandrum. RS. S. P. 2 8 0 0 E 0 08 0 200 2 0 0 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- Page #245 -------------------------------------------------------------------------- Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IN THE PRI 1. Sangramavijnyodaya (Jyotisa). 2. Haramekhala (Vaidyaka) of Mahuka with commentary. 3. Arthaeastra of Kautalya with commentary in Mala yalam (Part II) 1. Sarasvatskanthabharana (Vyakarana) of Bhoja with the Vytti of Narayan: Dancanatha. (Part II) 5. Asvalayanagrhyamantravyakhya of Haradattacarya. 6. Skandasariraka (Palmistry) with commentary. 7. Sarvadarsanakaumudi of Madhavabharati. 8. Tantropakhyana. 9. Karanapadulati (Jyotisa). 10. Suktiratnahara by Kalingira jasurya. 11. Yogavijnavalkya. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- Page #248 -------------------------------------------------------------------------- Page #249 -------------------------------------------------------------------------- _