Book Title: Dvadasharam Naychakram Part 3 Tika
Author(s): Mallavadi Kshamashraman, Sighsuri, Jambuvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001110/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MLA PER RRORE H (o (Q vibhAga jeNa viNA logassa vi, vavahAro savvahA na nivvddi| tarasa bhuvaNekka guruNo, namo aNegaMta vAyassa // mA : ( yAdi thamo pratha 2 vidhividhiH 3 vidhyubhayam 4vidhiniymH| / 1vidhiH tI (5ubhayam 12 niyamaniyamaH 6 ubhayavidhi: yo ) : (nemiH re Sec 7ubhayobhayam 'yAdA 11niyamobhayama 10 niyama vidhiH mA nayamaH CubhyniymH| UI yo tRtI rgaH (nAma:) mI prakAzikA-zrIjaina AtmAnaMda sabhA-bhAvanagara .org TECliortintanatand Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ This edition will be of the greatest importance for the study of the older period of Indian Philosophy, which is relatively unknown, because many works have not been preserved. It would be difficult to mention another edition of an Indian philosophical text which has been edited with so much care. Already from the long list of books, consulted by the editor (cf. Part II F). it is obvious that he has spared no pains in preparing this edition. How many works, some only existing in manuscript form have been consulted by him in order totrace the quotations in the text ! The translation of complicated logical text from Tibetan into Sanskrit must have demanded great efforts as the editor states in his introduction : anekavarsani bhrsam parisramyasmabhih sankalitamidam Bhota parisistam (anekavarSANi bhRzaM parizramyAsmAmiH saGkalitamidaM HagfTch) (P 40). The reconstruction of the Nayacakram was perhaps even more difficult. In the first place Pratika-s have to be traced in the commentary. In many places the commentator quotes only the first and last words of a passage. Sometimes no explanation is given by the commentator who, in such cases, contents himself with stating that the text is Spastam (ETH) or Sugamam (ITHH). An entirely correct reconstruction of the original is perhaps impossible, as long as no other materials are available. As Frauwallne remarks in his preface the reconstruction has been carefully considered and deserves our full attention. We are looking forward to the second volume of this magnum opus which does great honour to the Scholorship of Muni Jambuvijayji. - J. W. de Jong Australian National University Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AtmAnandajainagrantharatnamAlAyAH paJcanavatitamaM ratnam .. tArkikaziromaNijinazAsanavAdiprabhAvakAcAryapravara zrImallavAdikSamAzramaNapraNItaM dvAdazAraM nayacakram AcAryazrI siMhasUrigaNivAdikSamAzramaNaviracitayA nyAyAgamAtusAriNyA vRttyA samalaMkRtam tRtIyo vibhAgaH (9 - 12 arAH) TippaNAdibhiH pariSkRtaH saMpAdakaH pUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayasiddhisUrIzvarapaTTAlaMkArapUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayameghasUrIzvaraziSyapUjyapAdagurudevamunirAjazrIbhuvanavijayAntevAsI muni jambUvijayaH sahAyako muni dharmacandravijayaH prakAzaM prApayitrI bhAvanagarasthA zrI jaina AtmAnandasabhA vIranirvANasaMvat 2514 IsvIsana vikramasaMvat 2044 AtmasaMvat 92 1988 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaconcrcncrunnencrcncncncncncncncncncnc asya granthasya 738-889 pRSThAni muMbayyAM Associated Advertisers & Printers, Tardeo, Bombay-34 ityatra mudritAni, anyAni paSThAni kaccha-patrInivAsibhiH kezavajIbhAI gogarI ityebhiH muMbayyAM 122 Dr. Meisheri Road 'sarvodayakendrabilDIMga' ityatra vidyamAne svakIye harSAprinTarInAmake mudraNAlaye mudrApitAni launannamaanananananana prathamA'vRttiH pratayaH 750 mUlyaM 80 rUpyakAH PrevereneKEReneverereneKETEReseeeees sa ca zrI hIrAbhAI bhANajIbhAI zAha, pramukha, 'zrI jaina-AtmAnandasabhA-bhAvanagara (gujarAtarAjya)' ityebhiH prakAzitaH SAVARANANAGAPOONAVARANABROOMBAR Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K bhI jaja AtmAnaMda sabhA mAvaOR : RESS 20 ) 2 spelled Pi ) 5 GS 2 (Aja nA+rAmanI mAtra.) che. 1ST paramapUjya yugadivAkara nyAyAbhAnidhi AcArya mahArAja zrI vijayAnaMdasUrIzvarajI mahArAja Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sri Atmananda Jaina Granthamala Serial No. 95 DVADASARAM NAYACAKRAM OF ACARYA SRI MALLAVADI KSAMASRAMANA With the Commentry NYAYAGAMANUSARINI OF SRI SIMHASURI GANI VADIKSAMASRAMANA PART III (9-12 Aras) Disciple of HIS HOLINESS MUNIRAJA SRI BHUVANAVIJYAJI MAHARAJA Edited with critical notes by MUNI JAMBUVIJAYA Grand Disciple of H. H. ACHARYA SRI VIJAYA SIDDHISURISVARAJI MAHARAJA With the Assistance of MUNI DHARMACHANDRAVIJAYA Vira Samvat 2514 Vikrama Samvat 2044 Published by Sri Jaina Atmananda Sabha - Bhavnagar. A. D. 1988 Atma S. 92 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Pages 738-889 printed at the Associated Advertisers & Printers BOMBAY Other pages by Keshavjibhai Gogri at Harsha Printery, 122, Dr. Meisheri Road, Sarvodaya Kendra Building, BOMBAY-400 009. First Edition : 750 copies Price Rs. 80-00 Published by Hiralal Bhanajibhai Shah President, Jain Atmanand Sabha, Bhavnagar, Gujarat Rajya, India Pin: 364 001. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zhookhoozhoooooozhookhoozhookhoozhookhozhe paramapUjya AgamaprabhAkara munirAja zrI puNyavijayajI mahArAja okhoolokhoooooooooooooo Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda sa Mghasthavira AcAca' bhagavaMta zrI vijayasiddhisUrIzvarajI mahArAjanA paTTAlaMkAra pUjyapAda AcAya' bhagavaMta zrI vijayamedhasUrIzvarajI mahArAja nA ziSya 558) pUjyapAda gurudeva munirAjazrI bhuvanavijayajI mahArAja janma : vi. sa'. 1951, zrAvaNa vadi 5, mAMDala. dIkSA : vi. sa. 1988, je vividya 6, amadAvAda. svargavAsa : vi. saM. 2015, mahA sudiSTa, za Mkhezvara-tItha'. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ &&& & & &&& jaEXXXXXXXXXXX8888888 &&& zrI gurustutiH // zrIsadgurudevAya namaH / zrIsadguruH zaraNam // pUjyapAda anantaupakArI pitAzrI tathA gurudeva munirAjazrI 1008 bhuvanavijayajI mahArAja ! bahupuNyAzritaM dattvA durlabhaM narajanma me / lAlana pAlanAM puSTiM kRtvA vAtsalyatastathA // 1 // vitIrya dharmasaMskArAnuttamAMzca gRhasthitau / bhavadbhiH supitRtvena subahUpakRto'smyaham // 2 // tato bhavadbhirdIkSitvA bhagavattyAgavartmani / ahamapyuddha to mArga tamevArohya pAvanam // 3 // tataH zAstroktapaddhatyA nAnAdezavihArataH / acIkarana bhavanto mAM tIrthayAtrAH zubhAvahAH // 4 // anekazAstrAdhyayanaM bhavadbhiH kArito'smyaham / jJAna-cAritrasaMskArairuttamairvAsito'smi ca // 5 // mamAtmazreyase nityaM bhavadbhizcintanaM kRtam / vyApRtAzca mamonnatyai sadA svAkhilazaktayaH // 6 // mamAvinayadoSAzca sadA kSAntA dayAlubhiH / itthaM bhavadanantopakArairupakRto'smyaham // 7 // mokSAdhvasatpAntha ! munIndra ! he guro ! vaco'tigAH vaH khalu mayyupakriyAH / asambhavapratyupakArasAdhanAH smRtvAhamadyApi bhavAmi gadgadaH // 8 // he satpUruSa ! sarvadarzanasamAlocaprabhAbhAsuro vikhyAto nayacakramityabhidhayA grantho mahAgauravaH / yuSmatpreraNamArgadarzanabalAt sampAdito'yaM mayA kRtvA darzanazAstrabodhamamalaM sampadyatAM zreyase // 9 // - tatrabhavadantevAsI zizurjambUvijayaH &&&&&&&& & & &&; Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1-4 FASXSX85 granthAnukramaHXXSEX85 prakAzakIya nivedana Introduction by Prof. Dr. J. W. de Yong prAkkathanam .. 5-14 prastAvanA 15-26 viSayAnukramaH 27-30 nayacakragranthaH [navamArataH samAptiM yAvat ] 738-887 pariziSTAni 888-933 zuddhipatrakam 934-936 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya nivedana zrI jinavacanarUpI gaganamAM sUrya samAna prakAzamAna mahAtArkika ane mahAprabhAvaka AcAyapravara zrI malavAdI sUrIzvarajI viracita zrI dvAdazAra nayacaka mahAna AcArya zrI siMhasUrI gaNivAdI kSamAzramaNaviracita nyAyAgamAnusAriNI vRtti sahita A graMthanI saMzodhita AvRttine A trIjo bhAga pragaTa karI vidvAne samakSa raju karatAM ame khUbaja harSa ane gauravanI lAgaNI anubhavIe chIe. zrI dvAdazAniyacaka nAmanA A mahAna graMthanI A saMzodhita AvRtti tenA pUrNa svarUpe Aje pragaTa thAya che, tyAre tenA saMzodhana-saMpAdanane saMkSipta ahevAla raju karIe e samucita ane jarUrI che, jethI tenI mahattAne vAcakavargane khyAla Ave. prAcIna sAhitya saMzodhananA kSetramAM sarvocca zikharanA suvarNa kalaza samAna A graMtha ujavala rIte sadAya prakAzamAna raheze, kAraNa ke tenA saMzodhanamAM rahelI aneka muzkelIo pAra karIne pUjyapAda AcArya mahArAjazrI vijaya siddhisUrIzvarajI dAdAnA paTTAlaMkAra pUjya AcAryazrI meghasUrIzvarajI mahArAja sAhebanA ziSyaratna pUjya munirAja zrI bhuvanavijayajI mahArAjanA ziSyaratna ane jaina temaja bhAratIya darzananA temaja jaina AgamanA prakhara jJAtA pUjyazrI jakhkhavijayajI mahArAja sAhebe pitAnI vidvattA tathA saMzodhanadakSatA vaDe satata dhagaza ane cIvaTathI bhagIratha purUSArtha karI A graMthane sarvAga saMpUrNa banAvyuM che. A graMtha saMpAdananuM kArya Aje sAMgopAMga pUrNa thatAM, AgamaprabhAkara pUjyapAda munirAjazrI puNyavijayajI mahArAja sAhebanI zubhakAmanA paripUrNa thAya che. temaNe poteja A graMthanA saMzodhananI khUba ja jarUrIyAta jaNAtAM A kArya mATe pUjya jamUvijayajI sAhebane preraNuM karI, te mATe jarUrI hastaprata vagere sAmagrI pUrI pADI. temaja jarUrI salAha mArgadarzana pUrAM pADyAM. e rIte A kAryane zubhArambha thaye.. A graMthane prArambhathI te pUrNa thayo tyAM sudhI ItihAsa eTale pUjya jambavijayajI mahArAja sAhebanI saMzAdhananiSThA ane bhagIratha purUSAthane ItihAsa ema kahIe te jarAye atizayokita nahIM gaNAya, pUjya munizrI jakhkhavijayajI mahArAja sAhebanuM jaina, jainetara zAstronuM UMDuM jJAna temaja uttama kAryadakSatAne lIdhe A graMtha aNizuddha ane uccakoTIne banI zake che. pahelA bhAganuM prakAzana saMvata 2022mAM tA. 30-4-67 nA roja amArI saMsthA zrI jaina AtmAnaMda sabhAne maNimahotsava mAnanIya zrI kastUrabhAI lAlabhAI zeThanA pramukhasthAne yojAye hatetenI sAthosAtha AgamaprabhAkara pUjya munirAja zrI puNyavijayajI mahArAjanA sAnidhyamAM keTahApuranI zivAjI yunivarsiTInA DIna temaja ola InDiyA eriyenTala kenpharansanA te samayanA pramukha Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. DokaTarazrI AdinAtha neminAtha upAyenA adhyakSapade ane temanA zubhahaste A graMthanA pahelA bhAganuM prakAzana karavAmAM AvyuM hatuM. A prakAzana samAraMbhamAM atithivizeSa tarIke jANItA udyogapati ane vidvadvayaM zeThazrI amRtalAla kALIdAsa dozIe upasthita rahI utsAha ane preraNA ApyAM hatAM. A prasaMge bolatAM, AgamaprabhAkara pUjya munivarya zrI puNyavijayajI mahArAje pUjya munizrI jakhravijayajI mahArAjanA kAryanI anumodanA karI kahyuM hatuM ke munizrI jammuvijayajIe A graMthanuM saMpAdana ucca keTInuM ane Adarza gaNAya tevuM suMdara kayuM che. A graMthane sarvAMgasuMdara banAvavAmAM temaNe kazI khAmI rahevA dIdhI nathI. A mATe temane abhinaMdana ApIe teTalAM ochAM che. adhyakSasthAnethI Do. zrI AdinAtha upAye kahyuM ke nyAyanA graMtha zrI dvAdazAra nayacakanI eka Adarza rIte saMpAdita AvRtti ApaNane maLe ene mATe huM munizrI javijayajIne mArA AdarapUrvaka abhinaMdathI navAjuM chuM, ane gaMbhIratApUrvaka A prakAzananI jAherAta karUM chuM. bhAga bIjAnuM prakAzana A graMthanA bhAga bIjAnuM (ara. 5 thI 8) uddaghATana A saMsthAnA upakrame muMbaImAMpAyadhunI zrI geDIjI jaina upAzrayamAM tA. 10-1-1977 ne somavAre savAre nava vAge yugadivAkara pUjya AcAryazrI vijaya dhamasUrIzvarajI mahArAja sAheba tathA sAhitya kalAratna pUjya munipravara zrI yazovijayajI mahArAja sAhebanI zubha nizrAmAM karavAmAM avyuM hatuM. Aje A trIjA bhAganuM prakAzana thAya che, tyAre A samagra graMtha taiyAra karavAnA kAryamAM jeoe sAtha ane sahakAra Apela che te sarve ne ame AbhAra mAnIe chIe. A samagra graMthanuM saMpAdana atyaMta ucca koTInuM thayuM che, te mATe jemaNe ati cIvaTa ane kuzaLatApUrvaka tathA saMzodhana niSThApUrvaka kArya karyuM che temane ame jeTalo AbhAra mAnIe teTale ocho che. A kArya zarU karavAnI jemaNe preraNA ApI ane jarUrI sahakAra tathA mArgadarzana ApyAM ane jemanuM samagra jIvana ja Agama saMzodhanathI pravRttithI sabhara che, tevA prAtaHmaraNIya pUjyapAda munirAjazrI puNyavijayajI mahArAjane amArA upara atyaMta upakAra che, Aje teozrI vidyamAna nathI tyAre temane mauna aMjali ApI praNAma sAthe temanA taraphanA kaNane ame aMtaHkaraNapUrvaka svIkAra karIe chIe. pUjya munirAjazrI bhuvanavijayajI mahArAja ke jemaNe A prakAzananA kAryamAM zarUthI temanA jIvananI aMtima kSaNe sudhI satata sahakAra ane preraNuM ApyA karI hatI temane paNa Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvabharI mauna ajila arpI temanA khUba khUba bhAvapUrvaka praNAma sAthe AbhAra mAnIe chIe. A graMthanA bhAga 1nI prastAvanA aMgrejImAM lakhI ApavA badala viyenA yunivarsiTInA tattvajJAnanA prAdhyApaka zrI eca phAuvalanerane paNa ame atre AbhAra mAnIe chIe. A trIjA bhAganI ma'grejImAM prastAvanA lakhI ApavA badala ame esTrelIyAnI dhI nezanala yunivarsiTInA prAdhyApaka zrI je. Dablyu. DI. cAMganA hArdika AbhAra mAnIe chIe. A graMtha prakAzana temaja saMzAdhananA kAyamAM je jaina-jainetara temaja deza paradezanA vidvAneAe sahakAra Apela che te sarvanA ane hArdika AbhAra mAnIe chIe A uparAMta aneka bhAI-henAe A kAyamAM udAratApUrvaka Arthika temaja anya sahakAra Apela che, temane ame AbhAra mAnIe chIe. A trIjA bhAganuM suMdara chApakAma karI ApavA badala ame zrI esesieTeDa eDavarTAijhasa enDa prinTasa', muMbaI ane haryAM prinTarI, muMbainA AbhAra mAnIe chIe. tArIkha H 5-7-1987. REL hIrAlAla mI. zAha pramukha, zrI AtmAnaMda jaina sabhA bhAvanagara. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI siddhAcalamaNDana-RSabhadevasvAmine namaH // prabhoH karakamalayoH kusumAJjaliH prAtaH smaraNIyAnAM paramopakAriNAM paramapUjyAnAM gRhAvasthAyAM pitRcaraNAnAM samprati zramaNAvasthAyAM zrI sadgurudevAnAM munirAjazrI 1008 bhuvanavijayajImahArAjAnAm, tathA paramopakAriNyAH paramavatsalAyAH paramapUjyAyAH gRhAvasthAyAM jananyAH samprati zramaNyAH sAdhvIjIzrI manoharazriyaH ityevamanantopakAriNormAtA-pitroH zreyase paramakRpAloH paramAtmanaH zrI siddhagirimaNDanasya bhagavataH zrI RSabhadevasvAminaH karakamalayoH kusumAJjalirUpametaM granthaM nidhAya, itthaM cAdya zrI ajitanAthaprabhoH janmakalyANakadine, pUjyapAdagurudevasya svargavAsatithau ca mAghazuklASTamyAM prabhuM pUjayitvA paramamAnandaM kRtArthatAM dhanyatAM cAnubhavAmi - zizuH jambUvijayaH vikramasaMvat 2044, mAghazuklASTamI, zrI siddhAcalatIrtham, zrI siddhakSetram [pAdaliptapuram ] isavIyo dinAGkaH 26-1-88 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU. sAdhvIjIzrI lAbhazrIjI mahArAja (sarakArI upAzrayavAlA) nAM ziSyA pU. sAdhvIjIzrI manoharazrIjI mahArAja ( pU. munirAjazrI jaMbUvijayajI mahArAjanAM mAtuzrI) janma : vikrama saMvat 1951 mAgazara vadi 2 : jhIMjhuvADA dIkSA : vikrama saMvat 1995 mahA sudi 12 : amadAvAda Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ INTRODUCTION (By Prof. Dr. J.W. de Jong, The Australian National University, Canberra, Australia) In his introduction to the first volume of the present edition of Mallavadin's Nayacakra and Simhasuri's Nyayagamanusarint, Erich Frauwallner stressed the difficulties of reconstructing the text of the Nayacakra on the basis of Simhasuri's commentary. He remarked that Muni Jambuvijaya's reconstruction of the original makes it possible to follow Mallavadin's trends of thought also in passages where absolute certainty cannot be achieved. Frauwallner's preface was written in 1958. The first part, comprising the first four chapters, appeared in 1966. The second, comprising chapters five to eight, appeared in 1976, two years after the death of Frauwallner. The present volume comprises the last four chapters. Only now has it become possible to have some idea of the scope of the work achieved by Muni Jambuvijaya in editing this important and difficult text, the basic structure of which has been explained by Frauwallner in his introduction and by Muni Jambuvijaya in his Sanskrit introduction to the first part. In the ninth chapter, Mallavadin studies the relationship between the universal (samanya) and the particular (vicesa) and rejects the following four possibilities: difference (bheda), identity (abheda), identity and difference (bhedabheda) and neither identity nor difference (abhedabheda), and opts for the relation of inexpressibility ekatvanyatvobhayatvanubhayatvapratisedhena ca pradhanopasarjanabhavo'pi pratisiddha eva/tasmat sarvathaivavaktavyataiva/dravya-guna-karana-karyadisv apy evam eva (760-6). The tenth chapter refutes the theory of inexpressibility and the existence of visesa and samanya: na visesah samudayatvat rathadivat (779.3); na samanyakhyah arupaditvat khapuspavat (780.2). The concept of samudaya, which plays such an important role in the Sarvastivada school of Buddhism, is refuted in terms similar to those used by the Sautrantikas, who considered that an object is not an assemblage (samudaya) of really existing atoms but only something nominally existent (samvitisat): rathah sabdavikalpato vastuviparitah samvrtisan sabdarthamatram eva samsaranubandhavat (782.7-8). Mallavadin next refutes the theory of the existence of the effect (sat karyam), considering two alternatives, i.e. the existence of both cause and effect and the existence of the effect alone. In the same way he refutes the existence of an atman which is separate and different from the five skandhas. Atman is only a designation given to the group of the five skandhas just as the word 'heap' (rasi) is used for an accumulation: skandhebhyo 'nya atma nasti, kim tarhi? samvetya tatsamudaye prajnapyate tatsantane va, yatha rasivat sarthavad ityadidrstantah (787.15-16). The wrong notion of the self is the result of the ""-conceit (ahammana) ahammanakusalasamskaranusayad 'atmasti' ityahamkarah pravartate (788.4-5). Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The brief eleventh chapter shows that things are destroyed without cause and solely because they have come into being: utpannanam vinasah svayam, eva/svayam vinasi ghatadi jatatvat pradipasikhavat (797.5-6). All things have only a momentary existence because they arise and disappear at one and the same moment just as at the same moment one end of a seesaw rises and the other goes down: yatha tulaya eko 'nto namati unnamati apara ekasminn eva ksane tadvad rupotpatti-rupantaravinasav iti (801.19-20). In the twelfth chapter, Mallavadin expounds the theory of the insubstantiality of everything. Things do not exist, just as the troupe of elephants which a man sees in his sleep, or which drink causes a man to see, does not exist: ninsvabhavam idam sarvam suptonmattadivat/ yatha suptasya samvite 'py avakase hastiyuthadidarsanam ninsvabhavavisayam tadatatsvabhavasunyam tatha jagrato 'pi, yatha va mattasya madyadyakulasya (827.12-14). Everything is consciousness only and empty of external objects: tac ca vijnanamatram idam sarvam bahyarthasunyam iti (839.22). A thing exists only in consciousness, and appears as an external object due to the internal transformation of the consciousness: vijnanam asaty api bahyarthe tatha tatha viparivartamanam antar eva bahyarthavad abhasate vijnanatvat svapnavijnanavat (851.5-6). After having considered, one by one, twelve naya-s, Mallavadin expounds the Jain system, the anekantavada: jainakalpitanekantarupatvam vastunah (855.13). The Jain doctine teaches real existence (sadvada), and that every object is both one and everything: sarvam ekam anekatmakam (861.2). It exists by itself, by others, and by both. This is proven for the following reasons: samsiddhi, samyukti, anutpada, samagridarsana and sada darsana: atha katham svaparobhayabhavah? samsiddhisamyuktyanutpadasamagridarsanasadadarsanebhyah (861.4). Samsiddhi is the co-existence in one thing of all things wrongly considered different: sarve bhava bhedabhimatah samanyantarbhutah parasparam ekibhutah sidhyanti...samsiddhih sahabhavah sahanirvittir yugapadvrttir ity anarthantaram (861.17-19). Samyukti is the unification of all things in one so that it remains one and the same in different places and times...iha bhava eva bhavo nabhavah/sa ca tadatadatitanagatavartamanesu avisista eka eva (863.1-2), urdhvamadhyabudhnadesabhede 'py abhinnah sa evaiko 'sti ca ghatah/balakumaradibhede sa evaiko narah (864.6-7). One thing contains all things, and exists perpetually: sarvatmakam ekam evasti nityam sarvagatam sarvabhedasvabhavam ca vastv iti (864.25-26). Origination and destruction are not possible in a thing which is one and permanent. Therefore there is no origination: ato 'sau tathavasthita eka eva bhavo nirbhedah bhedasambhavat/utpadavinasabhyam hi bhedah sambhavyeta (868.3-4). Everything exists because one sees the complex aggregate of special aspects (bheda) which constitutes the world: etena sarvasarvatmakaikavastubhedasamagridarsanatvena samvadi rupadi prthivyadi parasparasamagri ghata-pataditi drsyate samjna yatah pravartate cetanacetanam jagat yatha vidhividhinayabhange prag vyakhyatam (871.19-21). Finally, since it has been shown that there is only one reality that embraces everything, sampaditasarvatmakaikavastutvat (872.17), it will always be seen even though some part is not seen: sarvada bhavasya bhagantaradarsane 'pi darsanam eva (872.16). Parts are imagined because the reality is one and without parts: nirvibhagasya hi vastunah para-madhyabhagah saktibhedat kalpita api vastvabhedat tadeva te, bhagasya drsyatvat tato 'prtthaktvad bhagantaranam api darsanam eva (872.22-23). Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The final section is called the nayacakratumba, "the nave of the wheel of the naya-s". In it Mallavadin explains that the twelve naya-s which one by one embrace only a single aspect of the multiple reality together form a wheel: vastuno 'nekatmakasyanyatamalkatmakalkantaparigrahatmaka naya iti, tesam cakram (875.18). The naya-s are the spokes of the wheel of the naya-s whose the nave is the syadvada: asesasasanany eva jaiminiyopanisadadini nayah arasamsthaniyani syadvadatumbasya nayacakrasya (876.8-9). In the Jain system "all is one, one is all, and all is all" sarvam ekatmakam, ekam ca sarvatmakam, sarvam ca sarvatmakam (884.11). 3 Muni Jambuvijaya has been able to trace most of the numerous quotations made by Simhasuri. This is far from easy, for Simhasuri was well-read not only in Jain texts but also in non-Jain texts. It is particularly interesting to see how wide was his knowledge of Buddhist literature. It is thanks to Simhasuri that one discovers quotations from, Buddhist texts which have not been preserved in their Sanskrit original. For instance, on p. 826 Simhasuri quotes the following verse: yatha nalakalapau dvau tisthato 'nyonyasamsritau/ evam nama ca rupam ca tisthato 'nyonyasamsrite//. The comparison of naman and rupa to two bundles of reed is found in the Nidanasamyutta of the Samyutta-nikaya: seyyathapi avuso dve nadakalariyo annam annam nissaya tittheyyum//evam eva kho avuso namarupapaccaya vinnanam vinnanapaccaya namarupam.2 Fragments of the corresponding Sanskrit text in the Nidanasamyukta have been found in Central Asia and have been edited by Chandrabhal Tripathi. With the help of a quotation in Yasomitra's Abhidharmakosavyakhya, the text has been restored by Honjo as follows: tadyatha dve nadakalapyav akasa ucchrte syatam anyonyam niste/anyonyam nisrtya tistheyatam/tatra kasscid ekam apanayed dvitiya nipatet/dvitiyam apanayed eka nipatet/evam etau dvau dharmav anyonyani'srtav anyonyam nisrtya tisthatah/yaduta vijnanapratyayam namarupam/namarupapratyayam vijnanam.". It is obvious that the verse which Simhasuri quotes is based upon this canonical passage. Muni Jambuvijaya has devoted many years to this edition of the Nayacakra. The difficulties in restoring Mallavadin's text and in editing Simhasur's commentary are of a kind to discourage even the most learned scholar. However, as Frauwallner has already pointed out in his introduction, Muni Jambuvijaya has overcome all these difficulties. It is a great pleasure to congratulate him upon the completion of this demanding task. It is due to his great efforts that it has now become possible to understand more fully the importance of the Nayacakra for the study of many aspects of Indian philosophy. Australian National University Canberra January 1986.. J.W. de Jong Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NOTES 1. For tumba "nave of wheel", see R.L. Turner, A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Lan guages (London, 1966), s.v. 5869 tumba-, obstruction, boss'; Or(iya) tumbha 'nave of wheel'; M(arathi) tuba, tubadam. 'plug, back of axe, nave of wheel'. The meaning "nave of wheel" is not found in Sanskrit dictionaries. 2. Samyutta-Nikaya. Ed. L. Feer, vol. II (London, 1888), p. 114-17-19. 3. Funfundzwanzig Sutras des Nidanasamyukta (Berlin, 1962), p. 110. 4. Honjo Yoshifumi, 'Kusharon-chu Upayika no tsutaeru 'In-ensao", (1) Rosoku-kyo", Indogaku buk kyogaku kenkyu 31 (1982), p. 401(85). Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI RSabhadevasvAmine namaH / zrI zaDezvarapArzvanAthAya namaH / zrI mahAvIrasvAmine namaH / zrI gautamasvAmine namaH / pUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayasiddhisUrIzvarajIpAdapadmabhyo namaH pUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayameghasUrIzvarajIpAdapadmabhyo namaH / pUjyapAdasadgurudevamunirAjazrI bhuvanavijayajIpAdapadmabhyo namaH / prAkkathanam paramakRpAloH paramAtmanaH paramopakAriNAM sadgurudevAnAM pitRcaraNAnAM munirAjazrI bhuvanavijayajImahArAjAnAM ca paramakRpayA AcAryapravarazrIsiMhasUrigaNivAdikSamAzramaNaviracitayA nyAyAgamAnusAriNyA TIkayA vibhUSitasya AcAryabhagavacchImallavAdikSamAzramaNaviracitasya dvAdazArasya nayacakrasya antimaM tRtIyaM vibhAgaM darzanazAstrarasikAnAM viduSAM purata upanyasyanto vayamadyAmandamAnandamanubhavAmaH / asya nayacakrasya saMzodhanaM sva. AgamaprabhAkarapUjyapAdamunirAjazrI puNyavijayajI mahArAjAnAM preraNayA vikramasaMvat 2002 tama varSasya prArambhe'smAbhiH svIkRtam / saMzodhanopayogisAmagyAH saMcaye kiyA~zcit samayo vyatItaH, paJcaSairvarmudraNayogyA pratikRtiH (Press-copy) kenacidaMzena sampannA, tataH paraM mudraNAlaye mudraNe'pi samayo vyatItaH / vaikrame 2022 tame varSe prathamo vibhAga: prakAzitaH / asmin nayacakre dvAdaza arA: nayacakratumbaM (=syAdvAdanAbhiH) ca iti trayodaza mukhyavibhAgAH; teSu AdyamaracatuSTayaM prathame vibhAge [ pR. 1-375 ] prakAzitam / tataH paraM vaikrame 2033 tame varSe dvitIyo vibhAgaH prakAzitaH, tatra ca madhyamamaracatuSTayaM [pR. 377-737] mudritam / samprati tRtIyo vibhAga: prakAzyate, atra ca antimamaracatuSTayaM [pR. 738-854] dvAdazArAntaraM [pR. 855-873] nayacakratumbaM [pR. 874-887] ca mudritam / prakAzanavilambe kAraNAni teSu teSu vibhAgeSu prastAvanAyAmasmAbhinirdiSTAnyeva / nayacakrasya saMzodhane ye ye hastalikhitA nayacakrasya AdarzA asmAbhirupayuktAsteSAM svarUpaM prathamavibhAge prastAvanAyAM nirdiSTameva / bhA. ya. pratI eva atra mukhy| bhAvanagare 'DosAbhAI abhecaMdanI peDhI' satke jainagranthabhANDAgAre vidyamAnaH AcAryazrI dharmamUrtisUribhirvikramasaMvat 1650 prAye varSe lekhita Adarzo bhA. saMjJaH, vAcakavarazrIyazovijayopAdhyAyairanekeSAM munInAM sAhAyyena vaikrame 1720 tame varSe'Nahilapuraphtane likhito nayacakrasyAdarzo ya. saMjJaH / anayorAdarzayoH sAhAyyenaiva asya saMzodhane kimapi sAphalyamasmAbhirlabdham / bhA. pratau yatra pAThaH patito'zuddho vA tatra ya.' pratau 1 dRzyatAM pR. 10 paM. 15 Ti. 7, pR. 28 paM. 11 Ti. 6, pR. 27 paM. 7, pR. 88 paM. 16 Ti. 8, pR. 183 Ti. 1, pR. 222 Ti. 3, pR. 330 Ti. 9, pR. 361 Ti. 6, pR. 378 Ti. 6, pR. 405 Ti. 4, pR. 406 Ti. 1, pR. 470 Ti. 4, pR. 767 Ti. 3, pR. 770 Ti. 1, pR. 795 Ti. 3, pR. 799 Ti. 5 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 zuddho'zuddho vA pATha: prAyo vidyate eva evaM ya. pratau yatra pAThaH patito'zuddho vA tatra bhA. ' pratau zuddho'zuddho vA pATha: prAyo vidyata eva / evaM bhA. ya. pratyoH sAhAyyena saMzodhane mahat saukaryaM saMjAtam / tathApi santi anekAni sthalAni yatra 'ubhayatrApyazuddha eva pATha: / TippaNeSu nirdiSTametat sarvam / nayacakraracanAsamayavicAraH " zrI vIravatsarAdatha zatASTake caturazItisaMyukte / jigye sa mallavAdI bauddhAMstadvayantarAMcApi // 81 // " iti vaikrame 1334 tame varSe prabhAcandrAcAryaviracite prabhAvakacaritre vijayasiMhariprabandhe ullakho vartate / etadanusAreNa vIranirvANata: 884 tame varSe [ vaikrame 414 tame varSe ] mallavAdikSamAzramaNA Asan / ayaM ca nayacakraracanAsamIpa eva kAlaH, bauddhavijaye nayacakrasyopayogavidhAnAt / nayaca vArSagaNya - vasubandhu-bhartRhari - diGnAga - prazastamatiprabhRtInAM bahUnAM vAdinAM matAni varNitAni carcitAni ca / teSAM samayo'pi mallavAdisamayavicAraNAyAmanusandheya eva / bhAratIyaiH yuropa ( Europe ) Adi dezasthaizva vidvadbhiH vasubandhvAdInAM yaH samayaH saMbhAvitastena prabhAvakacaritranirdiSTa samayo nAtIva visaMvadati / yadyapi varSANAM zatasya zatadvayasya vA kiJcinyUnAdhikatvaM vartate, tathApi vidvadbhivicArite samaye varSANAM zatasya zatadvayasya vA nyUnAdhikatvaM nAsambhAvyam / adya yAvat bauddhatArkikaziromaNeH dharmakIrteH samayaH isavIyaH 600-660 A. D. [vaikramaH 656-716] iti aitihyarasikai vidvadbhiH sambhAvita AsIt, kintu samprati krizciyana linDTnara (Prof. Christian Lindtner, University of Copenhagen, Denmark, Europe) ityAkhyairvidvadbhiH anekaiH sabalaiH pramANaiH sphuTameva saMsAdhitaM yad dharmakIrteH 1 dRzyatAM pR. 8 paM. 11 Ti. 5, pR. 20 paM. 9 Ti. 3, pR. 49 Ti. 6, pR. 90 Ti. 6, pR. 144 Ti. 5, pR. 155 Ti. 2, pR. 198 Ti. 2, pR. 249 Ti. 9, pR. 254 Ti. 6, pR. 276 Ti. 1, pR. 284 Ti. 3, pR. 287 Ti. 4, pR. 290 Ti. 1, pR. 295 Ti. 4, pR. 305 Ti. 7, 9, pR. 309 Ti. 7, pR. 311 Ti. 5, pR. 324 Ti. 1, pR. 327 Ti. 3, pR. 330 Ti. 7, pR. 347 Ti. 8, pR. 373 Ti. 4, pR. 379 Ti. 6, pR. 391 Ti. 4, pR. 397 paM. 15 Ti. 7, pR. 400 paM. 18, pR. 403 Ti. 5, pR. 414 Ti. 7, pR. 422 Ti. 2, pR. 424 Ti. 14, pR. 425 Ti. 8, pR. 431 Ti. 8, pR. 450 Ti. 3, pR. 474 Ti. 7, pR. 504 Ti. 6, pR. 505 Ti. 10, pR. 561 Ti. 1, pR. 660 Ti. 6, pU. 666 paM. 10 Ti. 2, pR. 721 Ti. 2, pR. 756 Ti. 8, pR. 764 Ti. 3, pR. 766 Ti. 13, pR. 787 Ti. 7, pR. 794 Ti. 6, pR. 799 Ti. 7, pR. 810 Ti. 3 [ pR. 810-812 madhye bhUyAn pAMTho ya. pratau nAsti ] pR. 831 Ti. 1, 11, pR. 836 Ti. 7, pR. 838 Ti. 5, pR. 848 Ti. 11, nR. 861 Ti. 3 // 2 ddazyatAM pR. 776 paM. 17 Ti. 7 ityAdi // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthitiH isavIye 530 tame varSe [vaikrame 586 tame varSe ] AsIt, dRzyatAm Acta Orientalia 47 (1980) Hungary, Budapest madhye prakAzitasteSAM nibandhaH-Apropas DharmakirtiTwo New Works and a New Date. bauddhatArkikavicAraparamparAyAM bauddhatArkikaziromaNeH dharmakIrterativiziSTaM sthAnaM vartate, dharmakIrtiviracitAnAM pramANavArtika-pramANavinizcaya-hetubindu-nyAyabindu-vAdanyAya-sambandhaparIkSAsantAnAntarasiddhiprabhRtInAM granthAnAM dharmakIrtisamakAlInastaduttarakAlInaizca prAyaH sarvairapi prAcInavividhadarzanazAstrakAraiH svasvagrantheSupayogo vihitaH / ato dharmakIrtisamayavicAraNamanyagranthakArasamayavicAraNAyAM nitaantmupyogi| dharmakIrtiH bauddhanyAyapitRkalpena Father of the Buddhist Logic diAgena [ = dinnena ] viracitAnAM granthAnAM-vizeSata: diGnAgaviracitasya pramANasamuccayasya-mukhyo vivaraNakAraH / AcAryazrImallavAdikSamAzramaNena diGgAgasya mataM bahuSu sthaleSullikhitaM vicAritaM carcitaM nirastaM ca; dharmakIrtestu nAmApi kvacidapi nollikhitam, ato mallavAdikSamAzramaNaH dharmakIrtitaH pUrvavatyeveti spaSTam / diGgAgasya samayo vidvadbhiH isavIyaH 480-540 A. D. [ vaikramaH 536-596 ] saMbhAvyate / yadi dharmakIrteH samayaH parivartanamapekSate, tarhi diDAgasamaye'pi parivartanamAvazyakameva / yadi ca diGgAgasya samayaH 400 vikramasaMvatsarasamIpe bhavet tadA prabhAvakacaritranirdiSTo mallavAdisamayaH ( 414 ) samaJjasa eva / nayacakraTIkAkRtAM nAma-samayAdi "iti niyamabhaGo navamo'raH zrI mallavAdipraNIta nayacakrasya TIkAyAM nyAyAgamAnusAriNyAM siMhasUrigaNivAdikSamAzramaNadRbdhAyAM samAptaH" iti navamArasamAptau [ pR. 764 ] " iti niyamaniyamabhaGgo nAma Adito vidhibhaGgAdArabhya gamyamAne dvAdazo bhaGgo dvAdazAranayacakrasya zrI mallavAdikRtasya TIkAyAM zrImasiMhasUrigaNiracitAyAM samAptaH" iti dvAdazArasamApto [pR. 854 ] collekhadarzanAdasyASTIkAyA viracayitAraH zrIsiMhasUrigaNivAdikSamAzramaNA iti sunizcitameva / prathamavibhAgasya prAkkathane [ pR. 30-31 ] eteSAM samayAdiviSaye'smAbhirvicAritameva / tadevAtrApi saMkSepeNAbhidhIyate-kumArila-dharmakIrtyAdInAM vikramIyaSaSThazatAbdIvartinAM matollekhasya nayacakraTIkAyAM spaSTatayA aspaSTatayA vA kApyadarzanAt kumArila-dharmakIrtyAdigranthebhyaH prAgeva diGnAgaviracitagranthebhyaH paratazca TIkeyaM vyaracIti sphuTameva pratIyate / ____nayacakrasvarUpam jainazAstreSu dravyArthika-paryAyArthiko mUlanayau vrnnitau| tatprabhedarUpAzca naigama-saMgrahavyavahAra-RjusUtra-zabda-samabhirUDha-evaMbhtAkhyAH sapta nayA varNitAH / nayacakre tu 1 vidhiH, Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 vidhividhiH, 3 vidhyubhayam, 4 vidhiniyamaH, 5 ubhayam, 6 ubhayavidhiH, 7 ubhayobhayam, 8 ubhayaniyamaH, 9 niyamaH, 10 niyamavidhiH, 11 niyamobhayam, 12 niyamaniyamaH iti dvAdaza nayA varNitAH / ete ca vibhinnavicArarUpAH / tatra SaD AdimA nayA dravyAthike'ntarbhavanti, antimAstu SaD nayAH paryAyAthike'ntarbhavanti / tatrApi vidhyAdiH ko nayaH naigamAdiSu kvAntarbhavati tat pratyaraM prAntabhAge AcAryazrI mallavAdikSamAzramaNainirdiSTameva' / tathAhi-prathamo vidhinayo vyavahAranaye'ntarbhavati, dvitIyo vidhividhinayaH, tRtIyo vidhyubhayanayaH, caturtho vidhiniyamanayazca sngkhnye'ntrbhvnti| paJcama ubhayanayaH, SaSTa ubhayavidhinayazca naigmnye'ntrbhvtH| saptama ubhayobhayanayaH RjusUtranaye'ntarbhavati / aSTama ubhaya niyamanayo navamo niyamanayazca zabdanaye'ntarbhavataH / dazamoM niyamobhayanayo dvAdazo niyamaniyamanayazca evaMbhUtanaye'ntarbhavata: / yata idaM dvAdazAraM nayacakramuddhataM tat saptazatAramArSa nayacakrAdhyayanaM pUrvakAle AsIditi etadgranthAnte [pR. 886] TIkAyAM spaSTameva nirdiSTam-"adhunA tu zAstraprayojanamucyate-satsvapi pUrvAcAryaviraciteSu sanmati-nayAvatArAdiSu nayazAstreSu arhatpraNIta naigamAdipratyekazatasaMkhyaprabhedAtmaka. saptanayazatAranayacakrAdhyayanAnusAriSu tasmiMzcArSe saptazatAranayacakrAdhyayane ca satyapi dvAdazAranayacakroddharaNaM 'kathaM nAmAlpIyasA kAlena nayacakramadhIyerannime samyagdRSTayaH' ityanayAnukampayA saMkSiptagranthaM bahvarthamidaM nayacakrazAstraM zrImacchetapaTamallavAdikSamAzramaNena vihitaM.... vAdinAM janAnAM.............."vAdicakravartitvavidhaye"-pR. 886 / ararUpA vidhyAdayo nayA vicAravizeSapratipAdakAH / vidhyAdiSu prathamo nayaH svAbhimataM pakSaM sthApayati / tataH paraM dvitIyo nayastatra doSAnudbhAvayati, doSAMzcodbhAvya svAbhipretaM mataM sthApayati / anayA rItyA sarve'pi nayAH pUrvamate doSAnudbhAvya svasvamataM sthApayanti / yadidaM pUrvanaye doSodbhAvanaM tadeva dvayordvayorarayorantaram / yathA rathAdInAM cakre dvAdaza arAH, arANAM parasparamantaram, arANAmekatra sthitaye madhyabhAge tumbaM-nAbhizca vartate tathA asminnapi nayacakragranthe bhinnabhinnavicArapravAhavizeSarUpA vidhyAdayo dvAdaza arAH, teSAM parasparamantaram, teSAM sarveSAM sthitaye syAdvAdarUpaM tumba nAbhizca vartante / asmin nayanacakre AdyeSu caturSu areSu kIdRzAni matAni varNitAni tat prathame vibhAge prastAvanAyAM nirdiSTamasmAbhiH / madhyameSu caturSu areSu yad vicAritaM tad dvitIye vibhAge prastAvanAyAM kiJcid nirdiSTam / asmiMstRtIye vibhAge yad varNitaM tat saMkSepeNAtropadIte navame niyamanayAre sAmAnya-vizeSAdibhirvividhaiH prakAraiH vastuno'vaktavyatvaM zabdanayamavalambya sAdhitam / nayo'yaM zabdanayaikadezaH / 1 dRzyatAM pR. 114, 244, 334, 373, 414, 446, 549, 737, 763, 789, 803, 852 / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazame niyamavidhyAkhye're ekAntena avaktavyapakSe'pi doSAnudbhAvya avayavAvayavidharmadhAdi-bhedAMzca nirasya bhAvarUpo vizeSarUpa eva padArtha iti sAdhitam / pR. 787 madhye "rAzivat sArthavat .............. / / nRrthaashvdvipvtii..............||" iti zlokadvayaM kutazcid granthAduddhRtamatra / kasmAd granthavizeSAduddhRtamiti na jJAyate tathApi sa bauddhagrantho bhavediti smbhaavyte| ekAdaze niyamobhayAkhye're 'sarve'pi padArthAH kSaNikAH' iti sAdhitam / evaMbhUtanayasya bhedarUpe upayogaivaMbhUtanaye cAyaM niyamobhayanayo'ntarbhavati / atra vidyamAnaM nirUpaNaM kaJcid bauddha granthamavalambya vihitam, sa ca bauddhagranthaH prAyo diGAgaviracitto bhavediti vayaM sambhAvayAmaH / dvAdaze niyamaniyamAkhye're kSaNikapadArthavAdamapi nirasya zUnyavAdaH prasAdhitaH / bauddhAcAryanAgArjunaviracitavigrahavyAvartanI-madhyamakakArikAdigrantheSu zUnyavAdasamarthanAya yaduktaM tAdRzameva varNanamatropalabhyate / jinabhadragaNikSamAzramaNaviracitavizeSAvazyakabhASyasya [ 1692-1696 ] gAthAsu' maladhArihemacandrasUriprabhRtiviracitAsu taTTIkAsu ca bauddhAbhimatazUnyavAdapakSe ye hetavo'bhihitAstAdRzaM varNanamatrApi dRzyate / idaM tu dhyeyam- atra zUnyavAdena bAhyArthazUnyatAbAhyAlambanazUnyataivAbhipretA, vijJAnaM tu svIkRtameva, ato'yaM zUnyavAdo vijJAnavAdarUpa evAtrAbhipretaH, na tu sarvazUnyatArUpaH / etacca dvAdaze're tatra tatra [pR. 844, 852, 854] bahubhirullekhaiH sphuTameva / dvAdaze're [ pR. 852 ] diGgAgaviracitAyA AlambanaparIkSAyAH ekaH zloka uddhRtaH / pR. 851 madhye bhartRhariviracittavAkyapadIyAdekaH zloka uddhRtaH / pR. 826 madhye "yathA nalakalApau dvau................|" iti zlokaH kutazcid bauddhagranthAduddhRtaH, atra 'nala'zabdena nalAkhyaM tRNamabhipretam / 'naDvalodakaM pAdarogaH' iti vAkyaM bahuSu jainagrantheSu dRzyate tatrApi naDazabdena nalAkhyaM tRNameva vivakSitaM Da-layorekatvaM svIkRtya / nayo'yam evaMbhUtanayaikadezaH / dvAdazArAt parato dvAdazArAntaraM vartate / tatra ca bAhyArthavAdibhiH dvAdazArAbhimate zUnyavAde doSAnudbhAvya ekAntazUnyavAdasyApi nirasanaM vihitam / tataH paraM nayacakratumbaM vartate / yathA cakre nAbhi vinA sarve'pyarA vizaranti tathA syAdvAdanAbhiM vinA sarve'pi vibhinnA vAdA ekAntAvalambitayA apratiSThitA bhavanti / ato vibhinnAnAM vAdAnAM svadRSTyapekSayA yathArthatve'pi ekAntagrAheNa mithyAtvaM nivArayituM syAdvAdanAbhyAzraya Avazyaka eveti nayacakratumbe granthakRtA vistareNopadarzitaM jinavacanasya ca sarvanayasamUhAtmakatvamupapAditam / 1 ddazyatAM nayacakre pu. 826-828-829 / 2 'yathA'nalakalApau' iti pATho yadyapi mudritastathApi 'yathA nalakalApauM' ityeva zuddhaH pAThaH / samprati jarmanadezanivAsibhirvidvadbhiH 'bhAlacandra tripAThi' mahodayaiH sUcayitvaitadahamupakRto'smi / 1 " tumbakriyA syAdvAdanAbhikaraNam, tatpratibaddhasarAvasthAnAt, ato'nyathA vizaraNAt" iti nayacakravattau pR. 877 / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 nayacaRpariziSTAni nayacakrasamAptyanantaramasmiMstRtIye vibhAge paJca pariziSTAnyasmAbhiryojitAni prathame pariziSTe AcAryazrImallavAdikSamAzramaNena granthAntarebhyo nayacakre uddhRtAH pAThA akArAdikrameNa yathopalabdhi mUlasthAnanirdezena saha darzitAH / dvitIye pariziSTe nayacakravRttikRtA AcArya zrIsiMhasUriMgaNivAdikSamAzramaNena nayacakravRttau granthAntarebhya uddhRtAH pAThA akArAdikrameNa yathopalabdhi mUlasthAnanirdezena saha darzitAH / tRtIye pariziSTe nayacakre vRttau collikhitAnAM vAda - vAdi - grantha- granthakRnnAmnAM katipayAnAM viziSTazabdAnAM cAkArAdikrameNa nirdezo vartate / caturthe pariziSTe AcAryazrImallavAdiviSayakA jIvanavRttAntollekhAH kahAvalI - prabhAvakacaritraprabandhAdiSu yAdRzA upalabhyante te tathaiva nirdiSTAH / tatra kiyat satyaM kiyacca kiMvadantIrUpaM tat svayameva svadhiyA vidvAMso vidAMkurvantu / paJcame pariziSTe nayacakrasya saMzodhane sampAdane ca upayojitAnAM granthAnAmakArAdikrameNa sUci: saMketavivaraNaM ca vartate / pariziSTapaJcakAdanantaraM zuddhipatrakamasti / tRtIyavibhAge ye'zuddhAH pAThA mudritAstatsthAne grAhyAH zuddhapAThA atra prAdhAnyena nirdiSTA:, tathApi prathamadvitIyavibhAgaprakAzanAnantaraM prathamavibhAge dvitIyavibhAge ca ye'zuddhapAThA adhunAsmAkaM dRSTipathamAyAtAste'pi asmin zuddhipatrake samAvezitAH / vihite'pi zuddhipatrake'smAkamanavadhAnAdinA sthitA yA: kAzcana azuddhayo dRSTigocarA bhaveyuH tA asmAkamupari kRpAM vidhAya vidvadbhiH svayameva samyag vizodhanIyA iti abhyarthyate / yathA prathame vibhAge granthamudraNAnantaraM TippaNAni saMyojitAni tathAtrApi saMyojayitumasmAkaM mahAsssIt, kintu samayAbhAvAt tAdRzAni TippaNAni na saMyojitAni / kintu AvazyakAni katipayAni TippaNAni granthe'dhastAt pAdaTippaNa [ Foot-note ] rUpeNopanyastAnyeva / nayacakramUla - TIkAsvarUpam AcAryazrI mallavAdikSamAzramaNaviracitaM nayacakramadhunA svatantragrantharUpeNa nopalabhyate, kevalamAcAryazrIsiMhasUrigaNivAdikSamAzramaNaviracitA nayacakraTIkaiva samprati upalabhyate / yadatra nayacakramUlaM mudritaM tat TIkAsthAn nayacakramUlapratIkAn yathAkathaJcit saMkalayya asmAbhiryathAmati saMbhAvitameva nayacakra mUlamiti jJeyam, yata iyaM nayacakraTIkA na pratipadaM vyAkhyArUpA, bahavaH sandarbhAH ' ityAdi yAvat' iti nirdezenaiva sUcitAH yeSAM vyAkhyA kRtA tatrApi ke ke zabdA mUlapratIkarUpA iti nirNetuM duSkarameva / ataH paramAtmakRpayA sadgurukRpayA ca yathAmati kathaJcid Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAkyasaMkalanAM vidhAya asmAbhiH saMbhAvitameva nayacakramUlamatra mudritam / prathamavibhAgaprastAvanAyAM vistareNa nirdiSTametadasmAbhiH / mUlAbhAvAd viSayakAThinyAccirAtpaThana-pAThanAbhAvAt prAcInahastalikhitAdarzavairalyAdezca TIkeyamazuddhInAmAkaraH saMjAtaH / ata etadgranthasaMzodhane bahvI granthAntarasAmagrI api upyuktaa| ato bhUyasA parizrameNa mahatA vilambena ca paramAtmakRpayA kAryamidaM sampannam / bhAratavarSe luptaprAyANAM bahUnAM granthAnAM vAdinAM ca vacanAni vicArAzca asmin nayacakre upalabhyante / ata aitihyarasikAnAM prAcInaitihyajJAnAya kozarUpo'yaM granthaH / asya bhUyAnaMzo bauddhadarzanavicAraiH paripUrNaH / ata etadgranthasaMzodhanAya nayacakramUlasaMkalanAya ca bhoTa(Tibetan) bhASAnuvAdarUpA bahavo bauddhagranthA apyupayuktA atrAsmAbhiH, yato jainAcAryarupayuktA darzanazAstrasambandhino bahavo bauddhagranthAH samprati saMskRtabhASAyAM naSTAH, kevalaM keSAMcit paraHzatebhyo varSebhyaH prAga bhoTabhASAyAM vihitA anuvAdAH samprati labhyante, ato bhoTabhASAmadhItya pAThazuddhaye mUlasaMkalanAya arthaparijJAnAya ca bauddhagranthA atropayuktAH / diGnAgaviracitaH pramANasamuccayAkhyo bauddhagrantho'tra atyantamupayogI, kintu sa granthaH, tasya svopajJA vRttiH, tayorupari ca jinendrabuddhiviracitA vizAlAmalavatI TIkA, etat sarvamapi saMskRtabhASAyAM naSTamadhunA / eteSAM bhoTabhASAyAM vihitaH prAcIno'nuvAdaH kevalamupalabhyate / ato yuropa-amerikA-jApAnato mahatA parizrameNa bhoTabhASAnuvAdAnupalabhya atropayoginAM bahUnAM pAThAnAM bhoTabhASAtaH saMskRtabhASAyAM yathAmati parivartanaM ca vidhAya teSu teSu 'sthaleSu vistareNa TippaNAnyatropanyastAnyasmAbhiH / prathamavibhAge bhoTapariziSTamapi yojitamasbhAbhiH, tatra ca pramANasamuccayasya anekeM'zAH sNkRtbhaassaayaamupnystaaH| asmistRtIyavibhAge'pi bhoTapariziSTaM yojayituM pramANasamuccayasya bhUyAMsamaMzaM saMskRtabhASAyAmupadarzayitumasmAkaM prabalA samIhA'bhUt, tadarthaM ca bahI bhoTagranthasAmagrI api saMcitA, kiMcit kAryamapi prArabdham, kintu bhoTabhASAtaH saMskRtabhASAyAM parivartanaM na sukaramiti tatra bhUyAn kAlavilambo bhaviSyatIti matvA bhoTapariziSTAdisaMskArAn vinaiva grantho'yaM viduSAM purata upanyasyate / / yatra hastalikhitAdarzAdigataH pATho'zuddha iti asmAkaM mataM tatra asmatsaMbhAvitaH zuddhapAThaH ) etAdRze vartule koSThake viniveshitH| yatra tu kazcidadhikaH pAThaH pUraNIya iti asmAkaM mataM tatra tAdRzaH pAThaH [ ] etAdRze caturasra koSThake nivezitaH / granthAntarebhya uddhRtAnAM pAThAnAM mUlasthAnAnyapi [ ] caturasra koSThake darzitAni / yatra mUlasthAnAni na labdhAni tatra caturasrakoSThakA riktA eva sthApitAH / 1 dRzyatAM pR. 606, 607, 608, 609, 612, 613, 614, 617, 623, 629, 630, 631, 634, 638, 640, 650, 651, 663, 678, 685, 688, 701, 702, 707, 724, 729, 733, 734 / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyaraM prArambhe | OM arham | ityAdayo maGgalazabdA asmAbhiryojitAH, tataH paraM sthUlAkSarairmudritaM nayacakramUlaM TIkAntargatapratIkAdInanusRtya asmAbhiH saMkalitam / adhastAt TippaNAni Foot-notes asmAbhiryojitAni / prathamavibhAge granthamudraNAnantaraM TippaNAni (pR. 1-166) asmAbhiryojitAni / avaziSTaM sarvamapi nayacakraTIkAyA hastalikhitAdarzAnavalambyaiva mudritamiti vidAMkurvantu vidvAMsaH / nayacakratRtIyArasya TIkAyAH prArambhe (pR. 246 paM. 7) nayacakravRttI dRzyamAnaH " kamaladalavipulanayanA kamalamukhI kamalagarbhasamagaurI / kamale sthitA bhagavatI dadAtu zrutadevatA siddhim // " iti zlokaH TIkAkRtA svayaM likhito na bhAti, TIkAkRtA pratyaraM kasyacidapi maGgalasyAnibaddhatvAt / dvitIyArasya samAptau tRtIyArasya prArambhe vA kenacidanyena maGgalarUpo'yaM zloko likhito bhavet, sa ca kAlAntareNa vRttyantargatabhAgarUpaH saJjAto bhavediti prakSiptatvamasya zlokasya vayaM sambhAvayAmaH / upakArasmaraNam asya granthasya saMzodhane mudraNe ca yaivividharItyA sAhAyakamanuSThitaM teSAM pUjyapAdAnAM prAtaHsmaraNIyAnAmanantopakAriNAM phtRicaraNAnAM tathA sadgurudevAnAM munirAjazrI bhuvanavijayajImahArAjAnAmanantamupakAraM varNayituM zabdA eva na santi, kalpanA api taM spraSTumasamarthAH / sadaiva teSAM caraNeSu zaraNaM prapadye / sthUladehena samprati te na santi, tathApi teSAM kRpayA sAhAyyAccaiva kAryamidaM sampannam / pUjyapAdairAgamaprabhAkaraiH sva. munirAjazrI puNyavijayajImahArAjairetadgranthasaMzodhanAya prerito'ham, sarvApi vividhahastalikhitAdigranthasAmagrI taireva prAdhAnyena preSitA, bhA. prateH pAThAntarANyapi aharnizaM parizramya taireva svahastena likhitvA preSitAni, sarvApi mudraNaprakAzanAdivyavasthA taireva vihitA, prAcInazAstrasaMzodhanakSetre tairevAhamAnItaH, ityAdIMsteSAM vividhAnupakArAn mAdRzo'lpIyAJjanaH kathaMkAraM varNayituM kssmH| taiH prArabdhaM teSAM cAbhISTatamamAgamasaMzodhanakArya teSAmantaraGgabhAvanAnusAraM sampUrNarUpeNa zIghraM siddhaM bhavedetadarthaM paramAtmAnaM bhUyo bhUyaH praarthye| AtmAnandasabhAyAH pramukhAH zrI gulAbacaMdabhAI ANaMdajI, maMtrizrI vallabhadAsa tribhovanadAsa gAMdhI, phattehacaMdabhAI jhaverabhAI, prophesara khImacaMdabhAI cAMpasI ete sarve'pi mahodayA etadgranthasamApti draSTumadhunA sthUladehena na santi, atazcekhidyate manaH, tathApi teSAM samaye prArabdhaM kAryamadya sampUrNatAM yAtItyeva paramAnandapradam / asya prakAzane prophesarakhImacaMdabhAImahodayaH vividharUpeNa sAhAyakaM vihitamiti te'nekazo dhanyavAdArhAH / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 AtmAnandanasabhAyA vartamAnaiH pramukhaiH zAha hIrAbhAI bhANajIbhAI mahodayaH tathA aparairapi kAryavAhakairetadgranthaprakAzanAya sadaiva protsAhito'ham, AgAmikAle ca saTIkAnAgamagranthAn saMzodhya prakAzayitumapi teSAM prabalA samIhA vartate, ataste'pi anekazo dhanyavAdArhAH / paramAtmanaH sadgurudevAnAM ca kRpayA AgamAdigranthAnAM saMzodhana prakAzanaM ca zIghra pUrNa siddhaM syAditi paramAtmAnaM prArthaye / yuropa Europe khaNDe bhAratIyadarzanazAstraniSNAtairanekabhASAvizAradaiH DaoN erI phAuvalnera (Prof. Dr. Erich Frauwallner, Department of Indian Philosophy. University of Vienna, Austria, Europe) mahodayairnayacakramadhItya prathamavibhAgasya AGgalabhASAyAM vaiduSyapUrNA prastAvanA likhitA''sIt / tataH paraM te divaMgatAH / samprati asya tRtIyavibhAgasya AGgalabhASAmayI vaiduSyapUrNA prastAvanA Introduction zrImadbhiH Prof. Dr. J. W. de Jong (The Australian National University, Faculty of Asian Studies, Canberra, A. C. T. Australia, 2600) mhodyailikhitaa| etebhyo mahAnubhAvebhyo vidvadbhyo'nekazo dhanyavAdAH pradIyante / nirNayasAgaramudraNAlayapaNDitaiH sva. nArAyaNa rAma AcAryamahodayaiH pratipatraM mUla-TIkATippaNAnAM yojanAdau mahatA parizrameNa sAhAyakamanuSThitamiti tAnapi kRtajJatApUrvakaM dhanyavAdapUrvakaM ca smarAmi / prathame dvitIye ca vibhAge mudritA gurudevastuternava zlokAH mAMDalanagarasthitanAyavizAradaH sva. munirAjazrI nyAyavijayamahArAjaiH saMskRtabhASAyAM viracayya mahyaM dattA iti teSAmapi hRdi bahumAnapUrvakaM mahAntamupakArabhAramAvahAmi / - aneke bhoTa Tibetan granthA Microfilm rUpeNa Congress Library. Washington, U. S.A. ityasya kAryavAhakairdattAH / Photo-prints AdirUpeNa bahavo bhoTa Tibetan granthA jApAnadezIyaiH sva. hidenorI kitAgAvA (Prof. Hidenori Kitagawa, Nagoya University, Nagoya, Japan) mahodayamahatA parizrameNa bhaktibhAvena ca preSitAH / puNyapattana Pune nivAsino mama bhoTabhASAyA vidyAguravo DaoN. vAsudeva vizvanAtha gokhale (Prof. Vasudeva Vishvanath Gokhale, Pune) mahodayA apyanekazo'tra sahAyakaM vihitavantaH / ete sarve'pi bhRzamabhinandanIyAH / asya tRtIyavibhAgasya prathamaM dvitIyaM ca pariziSTaM mama mAtRSvasuH sva. sAdhvIjIzrI lAbhazriyaH ziSyAyAH [ tathA bhaginyAH ] sAdhvIjIzrI kaJcanazriyaH ziSyAyAH [ tathA duhitu: ] sAdhvIjIzrI lAvaNyazriyaH parivAreNa vihitam / tRtIyaM pariziSTaM sAdhvIjIzrI lAbhazriyaH ziSyAyA [ tathA bhaginyAH ] mama mAtu: sAdhvIjIzrI manoharazriyaH ziSyAyAH sAdhvIjIzrI sUryaprabhAzriyaH ziSyayA sAdhvIzrI jinendraprabhAzriyA vihitam / eSa sarvo'pi sAdhvIgaNo nitAntamabhinandanAhaH / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 93 varSadezIyA paramopakAriNI paramavatsalA mama vayovRddhA jananI sAdhvIjIzrI manoharathI: AzIrvacanaiH mAM nirantaramupabRhayati / tasyA AzIrvacanAni me prabalaM balam / / granthasaMzodhanasamaye vidyamAno 'dhunA tu divaMgataH mama vayovRddhaH prathama ziSyo munirAjazrI deSabhadrASijayo'pi mAmanekadhA sAhAyakamanuSThitavAniti so'pi dhanyavAdamarhati / paramabhaktimAn mama vinItaziSyo munizrI dharmacandraSijayaH sarvakAryeSu sadaiva paramaM sAhAyakaM vidadhAtIti so'pi sutarAM sutarAM sutarAM dhanyavAdAhaH / granthametamadhItya vidvAMso'smAkaM sarveSAM parizramaM phalegrahiM kurvantu iti abhyarthayAmahe / / prabhupUjanam paramakRpAloH paramAtmanaH zrI siddhAcalatIrtharAjasya yugAdidevasya zrI RSabhajinezvarasya anantopakAriNAM sadgurudevAnAM pitRcaraNAnAM pUjyapAdamunirAjazrIbhuvanavijayajImahArAjAnAM ca caraNeSu anantazaH praNipAtaM vidhAya teSAM paramakRpayA sampannamimaM nayacakrasya tRtIyaM vibhAgaM yugAdIzvarasya zrI AdinAthaprabhoH karakamale nidhAya etena kusumena prabhu pUjayitvA ca parama pramodamadyAnubhavAmi / vikramasaMvat 2043 caitrazuklASTamI pUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayasidhisUrIzvarapaTTAlaGkAraC/"vIzAnImA dharmazAlA, pUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayamedhasUrIzvaraziSyajaina upAzraya zrI siddhakSetra pUjyapAdagurudevamunirAjazrIbhuvanavijayAntevAsI pAlitANA muni jambUSijayaH ( saurASTra) Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI RSabhadevasvAmine namaH // zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH // zrI mahAvIrasvAmine namaH // zrI gautamasvAmine namaH // pUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayasiddhisUrIzvarajIpAdapamebhyo namaH // pUjyapAdAcAryamahArAjazrImadvijayameghasUrIzvarajIpAdapadmabhyo namaH // pUjyapAdasadgurudevamunirAjazrIbhuvanavijayajIpAdapadmabhyo namaH // prastAvanA paramakRpALu anaMta upakArI zrI arihaMta paramAtmA tathA parama upakArI saddagurudeva ane pitAzrI pUjyapAda munirAjazrI bhuvanavijayajI mahArAjanI parama kRpAthI vAdaprabhAvaka AcArya bhagavAna zrI mAlavAdikSAmamaNuviracita tathA siMhasUriNivADi. kSamAthamANuviracitaTIkAvibhUSita dvAdazAra nayacaka nAmanA mahAna dArzanika graMthanA A trIjA bhAgane jagata samakSa raju karatAM Aje amane atyaMta AnaMdane anubhava thAya che. AjathI lagabhaga cAlIza varSa pUrve mahArASTranA thANu chalAnA zahApura (raTezanaAsanagAMva pAse) gAmamAM vikrama saMvat 2001 nuM cAtumAsa pUrNa karIne ame vihAra karavAnI taiyArImAM hatA tyAre vikrama saMvata 2002 nA prAraMbhamAM pUjyapAda AgamaprabhAkara munirAja zrI puNyavijayajI mahArAjanI sUcanAthI A saTIka dvAdazAra nayacaka mahAzAnA saMzodhanasaMpAdananuM kArya ane svIkAryuM hatuM. saMzodhana aMgenI vividha sAmagrI meLavavAmAM paNa amane ghaNe samaya lAgyuM hatuM. A saMzodhanamAM atyaMta upayegI TibeTana (bheTa) bhASAnA graMthanI sAmagrI te ghaNA ja parizrama pachI ghaNA varSane aMte amane yuropa tathA amerikAmAMthI maLI hatI. deva-gurU kRpAe ghaNA parizramane aMte vikrama saMvata 2007 mAM nayacakanuM mudraNagya lakhANa (esakepI) taiyAra thayuM hatuM. te pachI muMbaInA nirNayasAgara presamAM AnuM mudraNakArya zarU thayuM hatuM. mudraNamAM aneka kAraNothI vilaMba AvyA karato hate. vikrama saMvata 2015 mAM mArA pUjyapAda gurUdevanA sAMnidhyamAM prathama bhAganuM mudraNa pUrNa thayuM hatuM. ane te pachI prastAvanA paNa lakhAI gaI hatI. paraMtu te pachI pUjyapAda gurUdevane vikrama saMvata 2015mAM mahAsudi aSTamIne divase zrIzaMkhezvarajI tIrthamAM svargavAsa thavAthI pUjyapAda gurUdevanA pUla virahane kAraNe mArI mAnasika asvasthatA AdithI tenA prakAzanamAM punaH vilaMba thayA. chevaTe pUjyapAda munirAja zrI puNyavijayajI mahArAjanA sAMnidhyamAM zeThazrI kasturabhAI 1 zrI jaina AtmAnaMda sabhA taraphathI nIce pramANe mAhitI mane maLI che. saMvata 2022mAM tA. 30-4-66 nA roja paramapUjaya munirAja zrI puNyavijayajI mahArAja sAhebanA sAMnidhyamAM mAnanIya zeThazrI kasturabhAI lAlabhAInA pramukha sthAne thI jaina AtmAnaMda sabhAne maNi mahatsava ujavAya te prasaMga sAthe baranA 4 kalAke dvAdazArAyacakranA prathama bhAganuM prakAzana pramukhazrI che. AdinAtha neminAtha upAyenA zubha haste thayela hatuM. - dvAdazAniyAnA bIjA bhAganA prakAzana samArehamAM saMsthAnA upakrame muMbaImAM pAyadhunI goDIjI. na upAzrayamAM saM. 2033mAM tA. 11-77nA roja 5. pU. AcArya zrImadavijayadharmasUrIzvarajI mahArAja sAhebanA sAnidhyamAM sAhityakalAratna pU. munipravara zrIyazovijayajI mahArAja sAhebe (hAlamAM 5. pU. A. yazodevasurIzvarajI ma. sA.) bIjA bhAganuM uddaghATana (prakAzana) kareluM hatuM." Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 lAlabhAInA hAthe bhAvanagaramAM vikrama saMvat 2022mAM AnA prathama vibhAganuM prakAzana thayuM hatuM. te pachI pUjyapAda munirAjazrI puNyavijayajI mahArAjanA paNa vikrama saMvata 2027mAM jayeSTha vadi chaThe svargavAsa thayA tethI AnA bIjA vibhAganuM prakAzana vila'khathI vikrama saMvata 2033mAM thayu hatuM. nayacakranA be vibhAga (ATha mara sudhI) jeTaluM mudraNakAya zreSTha saMskRta TAIpAnI vividhatA ane vipulatA dharAvanAra muMkhaInA niNayasAgara presamAM thayuM hatuM. vizvamAM saMskRta mudraNa mATe anupama niNa yasAgarapresa paNa te pachI adha thai gayA. eTale AjA yAgya presanI zodhamAM paNa amane ghaNA samaya lAgyA. chevaTe muMbainA Associated Advertisers and Printers mAM A graMthanuM mudraNakAya pUNu karIne Aje trIjo vibhAga ghaNA vilakhane aMte pUNa' prakAzita thaI rahyo che e amArA mATe ghaNI AnaMdanI vAta che. A graMthanA saMzodhana mATe mULa preraNA karanAra ane saMzAdhanApayeAgI anekavidha sAmagrI ghaNA ja parizramathI, ghaNIja udAratAthI, temaja ghaNA niSkAma sauhAdathI mAtra anupama zrutabhaktithI ja purI pADanAra pUjyapAda AgamaprabhAkara puNyanAmadheya munirAja zrIpuNyavijayajI mahArAja tathA A kAya mAM rAta-divasa sahAya karanArA mArA pUjyapAda parameApakArI pitAzrI sadgurUdeva munirAja zrIbhuvanavijayajI mahArAja atyAre sthUladehe hayAta nathI enu mane apara'pAra du:kha che, chatAM te banne kRpALu mahApurUSAnuM ja svapna sAkAra thaine Aje paripUrNa thAya che e ghaNA meATA AnaMdanI vAta che. prajJAcakSu paM. zrI sukhalAlajI tathA pa. zrI ecaradAsa jIvarAjabhAI dozI amadAvAda gujarAta vidyApIThamAM jyAre AcAya' bhagavAna zrIsiddhasenadivAkaraviracita sanmatitaka' (saTIka)nu saMzAdhana-saMpAdana karatA hatA tyAre AcAya zrImallavAhikSamAzramaNaviracita nayacakra(saTIka)nA saMzASana-sa MpAdananI temane atyaMta AvazyakatA samajAI hatI. tethI pU. munirAja zrI puNyavijayajI mahArAje saTIka nayacakra saMzAdhana-sapAdananuM kAya' mane soMpyuM temAM 5. zrI sukhalAlajInI preraNAe mahatvanA bhAga bhajavyA hatA. A rIte ghaNAnI zubhecchAe A kAyane saphaLa manAvyuM che. A graMthanu sa MzAdhana zarU karavAmAM AvyuM tyAre je hastalikhita prati maLI hatI te badhI vAcakapravara zrIyazeAvijayajI mahArAje aneka sAdhuonI sahAyathI vikrama saMvat 1710mAM poSa mahinAmAM pATaNamAM lakhelI nacacakranI prati uparathI ja sAkSAt yA paraparAe lakhavAmAM AvelI hatI. pratinA aMtamAM levAmAM AvatA ullekhAthI e vAta atyaMta spaSTa hatI temaja keTalIka azuddhio paNa khadhAmAM ekasarakhI ja hatI. vizeSa tapAsa karatAM amane jANavA maLyu` hatu` ke pU. upAdhyAya zrIyazeAvijayajI mahArAjanI pratithI paNa lagabhaga 50 varSa pahelAM lakhAyelI eka prati bhAvanagaranI DAsAbhAI abhecaMdanI peDhInA hastalikhita sa'grahamAM che. 'calagacchIya AcAya zrI dhama mUrti sUrijI mahArAje e prati lakhAvI hatI. ame sa MzAdhananuM kAya' zarU yu" tyAre e prati vaDAdarAnA prAcyavidyAma"diramAM ceDA samaya mATe bhAvanagarathI sa`zAdhana mATe lAvavAmAM AvI hatI. kAraNa ke nayacakranA prAraMbhanA keTalAka aMzanuM prakAzana prAcyavidyAmaMdirathI paNu thayu che. A samaye pU. munirAja Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 zrI puNyavijayajI mahArAja vaDodarAmAM virAjamAna hatA, tethI prAcyavidyAmaMdiramAMthI e prati meLavIne, rAta ane divasa athAka parizrama karIne teozrIe potAnA hAthe badhA pATha neMdhIne mArA upara mokalI ApyA hatA. pU. munirAja zrI puNyavijayajI mahArAje svahaste nedhela pAThabhedevALI kApI haju paNa mArI pAsenA saMgrahamAM che. A pAThabhedamAMthI amane hajAre zuddhapATha maLyA che. te pachI amadAvAdanA devasAnA pADAnA bhaMDAramAMthI pU. . zrI yazovijayajI mahArAje svahaste lakhelI prati paNa pU. munirAja zrI puNyavijayajI mahArAjane maLI hatI. A rIte 50 (u. yazovijayajI mahArAje svayaM lakhelI) tathA mA(bhAvanagaranI DosAbhAI abhecaMdanI peDhInI aMcalagacchIya A. zrI dharmamUrtisUrijI mahArAje lakhAvelI) pratinA AdhAre A graMthanuM saMzodhana thayeluM che. 50mAM jyAM azuddha pAThe che athavA pAThe paDI gayA che tyAM mA mAM moTA bhAge zuddha pADe che, jyAM mArAmAM azuddha pAThe che athavA pAThe paDI gayA che tyAM 0mAM moTA bhAge zuddha pADe che. A rIte baMne prationA sahaupagathI ja saMzodhanamAM amane amuka aMze paNa ghaNI saraLatA ane saphaLatA maLI che. tema chatAM keTalAMye sthaLoe bane pratiomAM judA judA athavA eka sarakhA seMkaDo azuddha pAThe che. tyAM bIjI sAmagrIne paNa saMzodhana mATe yathAmati upayoga karavAmAM AvyuM che. chatAMya aneka sthaLo saMdigdha rahelAM che. jenA AdhAre badhI carcA karavAmAM AvI che tevA te te dazananA mULabhUta prAcIna graMtha Aje moTA bhAge naSTa thaI gayA che. jenA upara A TakA racavAmAM AvI che te nayacaka mULa paNa varSothI naSTa thaI gayuM che. TIkAnA hastalikhita Adarzo paNa azuddhionA bhaMDAra rUpa banI gayA che. eTale atyaMta duSkaramAya banelA A graMthanA saMzodhana kAryamAM devagurukRpAe amArAthI je kAMI saMzodhana zakya banyuM che te vidvAne samakSa mUkavA ame prayatna karyo che. vividha dArzanika graMtha tathA prAcIna bauddha graMthanAM AjathI sAta-AThaso varSa pUrve thayelAM TibeTana (bheTa) bhASAMtarane paNa AnA saMzodhanamAM chUTathI upayoga karavAmAM Avyo che. 1 juo pR. 850 11 Ti- 5, pR. 20 59 Ti3, pR* 49 Ti6, pR. 90 Ti6, pR0 144 Tipa, pR. 155 Ti 2, pR 198 Ti 2, pR. 249 Ti. 9, . 254 Ti. 6, pR. 276 Ti: 1, pR. 284 Ti , pR. 287 di. 4. pR0 ra9 Ti 1, pR. ra95 ki4, pR. 35 Ti, 7, 9, pR* 309 Ti7, pR* 11Ti 5, pR0 324 Ti 1, pR. 327 Ti: 3 pR0 330 Ti- 7, pR0 34iTi- 8, pR. 373 Ti* 4, pR* 39 TiH 6, pR0 391 Ti* 4, pR. 397, 50 15 Ti- 7, pR. 400 5 18, pR. 403Ti 5, pR0 414 Ti* 7, pR* 422 Ti 2, pR0 425 Ti: 8, pR* 431 Ti* 8, pR. 474 Ti- 7, pR. 504 Ti0 6, pR* 505 Ti* 10, pRpa61 Ti1, pR. 66* Ti* 6, pR. 666 Ti- 6, pR. 666 50 10 Ti2, pR0 7ra1 Ti* 2, pR0 756 Ti: 8, pR.764 Ti 3, pR. 766 Ti* 13, pR787 Ti: 7, pR. 794 Ti0 6, pR. 799 Ti. 7, pR 81* Ti3, (pR. 81-812 mAM ghaNuM ja pATha 50mAM paDI gayo che), pR. 831 Ti, 10, Ti 11, pR 836 Ti, 7, pR 848 Ti11, pR. 861 Ti: 3. 2 juo pR* * 50 15 Ti- 7, pR. 2850 11 Ti* 6, pR. 27 50 7, pR. 88 paM. 16 Ti8, pR 181 Ti 1, pR0 222 Ti. 3, pR. 340 Ti9, pR0 361 Ti* 6, pR. 378 Ti 6, pR. 45 Ti* 4, pR. 46 Ti. 1, pR. 470 Ti* 4, pR0 77 Ti* 3, pR* 770 Ti1, pR. 795 Ti. 3, pR. 799 ci5 3 udAharaNa tarIke juo pR* 766 paM* 17 Tiva vagere. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A badhI sAmagrI meLavavAmAM ane vihAramAM sAthe pheravavAmAM mArA paramapUjya pitAzrI ane gurudeva munirAja zrIbhuvanavijayajI mahArAje mana-vacana-kAyAne apAra bhega Ape che. A rIte anekanA parizramathI siddha thayeluM A kArya che. vAdI trIje re takanipuNa bha, malavAdI pare jeha, rAjadvAre re kamaLA vare, gAjato chama meha, dhanya dhanya zAsanamaMDana munivara A rIte pU. upAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje jemane vAdI prabhAvaka tarIke ullekha karyo che te AcArya zrI malavAdi kSamAzramaNe A graMthanI racanA karI hatI. vIra nirvANa saMvat 884 (vikrama saMvat 14)mAM teo vidyamAna hatA ema prabhAvakacaritramAM vijayasiMhasUriprabaMdhamAM AvatA nIce jaNAvela ulekha uparathI jaNAya che- zrI vIravatsarAdatha zatASTake caturazItisaMyukte / jigye sa mallavAdI bauddhAstadvayantarAMzcApi // 81 // nayacakranI racanAne samaya vicAratAM bauddhanyAyanA pitA (Father of the Buddhist Logic) gaNAtA bauddhAcArya dinnAganA samayane lakSamAM levo ja joIe. kAraNa ke dinAganA matanuM vistArathI khaMDana nayacakanA pahelA tathA AThamA aramAM che. deza-videzanA vidvAnee dinAgano samaya IsvIsana 480 thI 540 (vikramasaMvat 136 thI 599)mAM saMbhavita karyo che. paraMtu AvI saMbhAvanAomAM so - baso varSane pheraphAra he e ghaNIvAra baha ja svabhAvika hoya che. udAharaNa tarIke prasiddha bauddha tAkika AcArya dhamakItina samaya atyAra sudhI deza - videzanA vidvAnoe IsavIsana 600 thI 660 (vikrama saMvata 656 thI 716) mAnyo che. paraMtu DenmArkanI kepenahegana yunivarsiTInA prophesara krizciyana linDare hamaNAM ja eka mahattvanI zodha karI che ke dhamakItine samaya IsavIsana 530 (vikrama saMvata 186) thI ja gaNavo joIe. juo Prof. Christian Lindtner (University of Copenhagen, Denmark, Europe) no haMgerInA buDApesTathI pragaTa thatA Acta Orientalia 41 (1980) Hungary, Budapest Higual Apropos Dharmakirti-Two New Works and a New Date lekha. A lekhamAM temaNe ghaNuM ghaNuM carcA vicAraNA karI che tathA atyaMta nakkara pramANe ApelAM che. dhamakIti bauddha dArzanika vicAradhArA ane paraMparAmAM atyaMta mahattvanuM sthAna dharAve che. eTale lagabhaga dareka darzananA graMthakAree bauddhacAyaM dhamakItinA pramANuvAtika, pramANavinizcaya, hetu bindu, nyAyabindu, vAdanyAya, saMbaMdha parIkSA, saMtAnAntarasiddhi Adi grathane khaMDana-maMDana mATe upayoga karyo che tethI te te graMthakAronA samaya nirNayamAM dhamakIrtinA samayane khUba upayoga karavAmAM Ave che. dhamakIrtinA samayamAM pheraphAra thavAthI ghaNu graMthakAronA samaya nirNayamAM enI asara paDaze ane punarvicAraNA karavI ja paDaze. A dhamakItie dinAganA graMthane AdhAra tarIke rAkhIne pitAnA graMtho racelA che. nayacakramAM tathA siMhasUrigaNikSamAzramaNaviracita nayacakraTIkAmAM dhamakItinA keIpaNa graMtha Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ke vicAranuM nAma-nizAna paNa jovA maLatuM nathI. eTale nayacakrakAra malavAdI kSamAzramaNa tathA nayacakraTIkAkAra siMhasUrigaNivAdikSamAzramaNa A baMne graMthakAre dhamakItithI sArI rIte prAcIna che e nirvivAda che. A dvAdazAra nayacakranI pUrve sattaratAniyaSya graMtha hatuM ke jenA AdhAre A zrI malavAdI kSamAzramaNe virAra racavAnI racanA karI hatI. A Azayane spaSTa ullekha A nayacakanA aMtamAM (pR. 886mAM) maLe che. A nayacakra upara siMhasUrigaNivAdiSamAzramaNe nyAyAgamAnusAraNa atyaMta vistRta TIkA lakhI che. atyAre A TIkA ja maLe che. nayacakramULa kayAMye maLatuM ja nathI. seMkaDo varSothI nayacakramULa aprApya thaI gayuM che ema jaNAya che. A viSe ame vistArathI prathama vibhAganI prastAvanAmAM jaNAvyuM che. eTale TIkAmAM AvatAM mULanAM pratIkane AdhAre ja pratIka jevA lAgatA te te zabdonuM Ayojana karIne nayacakramULanuM saMkalana karavAmAM AvyuM che. TIkAkAranI paddhati evI che ke te mULanI saMkalanAmAM amuka pramANamAM ja sahAyaka banI zake che. pratIkane nakkI karavAnuM kArya paNa saraLa nathI ja. kalpanAne mATe AdhAra levuM paDe che. kalpanAo paNa manamAM jAtajAtanI Ave temAM game te eka kalpanAne svIkAra karIne TIkAgata zabda ane kalpanAnA AdhAre ja mULanI saMkalana karavI paDI che. amArI mati pramANe je nayacakra mULa taiyAra thayuM che te A graMthamAM ApavAmAM AvyuM che. nayacakra graMthakAra tathA TIkAkAranA samaya viSe, tema ja A saTIka graMthanuM bhAratIya dazanAjhanA itihAsamAM kevuM anupama sthAna che tathA A graMtha kevI kevI dArzanika aitihAsika mAhitIone khajAne che e viSe prathama vibhAganI prastAvanAmAM ame ghaNA ghaNA vistArathI lakhyuM che. jijJAsuoe tyAM joI levuM. atyAre luptaprAya gaNAtA prAcIna bauddha, sAMkhya, vaizeSika Adi dazananA graMtha, pATho tathA siddhAMte viSe AmAM ghaNI ghaNI mAhitI maLatI hovAthI bhArata bahAra videzomAM AnI ghaNI moTI prasiddhi che. nayacakranA prathama vibhAgamAM ApeluM bheTapariziSTa prAcIna bauddha dazanazAstranA abhyAsI vizvanA vidvAnene bahu upayogI thayuM che. nayacakranA aSTama aramAM bauddhagraMtha pramANasamuccaya tathA tenI TIkAnA bIjA-trIjA pAMcamA paricachedanA (svAthanumAna, parAthanumAna tathA apahaparicchedanA) padArtho tathA pAThene sAme rAkhIne A0 zrI mallavAdI kSamAzramaNe tathA TIkAkAra A0 zrI siMhasUrigaNikSamAzramaNe ghaNI ghaNI carcA karelI che. pramANasamuccaya tathA tenI vRttinA racayitA bauddhAcArya dinnAga bauddhadazananA pitA (Father of the Buddhist Logic) gaNAya che. seMkaDo varSothI pramANasamuccaya saMskRta bhASAmAM lupta thaI gayo che. atyAre te sAta-AThaso varSo pUrve TibeTana (bheTa) bhASAmAM karavAmAM AvelA tenA anuvAde ja maLe che. eTale prathama vibhAganI jema A trIjA vibhAgamAM paNa bheTapariziSTa ApIne vRttisahita pramANasamuccayanA bIjAtrIjA-pAMcamA paricchedanuM saMskRta bhASAmAM punaH sthApana karavAnI amArI utkRSTa bhAvanA hatI Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke jethI nayacakanA AThamA ane atyaMta vyavasthita ane vizada rIte samajI zakAya. te mATe ghaNI ghaNuM sAmagrI paNa ekaThI karI rAkhI hatI. kharekhara te A trIjo vibhAga pAMceka varSa pU chapAI gayo hato, paraMtu bheTa pariziSTa ApavAnI bhAvanAthI ja AnA prakAzanamAM Aja sudhI vilaMba karyo hato. paraMtu TibeTana (bheTa) uparathI saMskRta karavAnuM kAma ghaNuM kaThina heya che. khAsa karIne keTalAMka sthAne khUba mUDha (Knoty Points) hoya che tethI temAM ghaNe samaya lAge tema che, atyAre Agama Adi aneka graMthanA saMzodhana-saMpAdananI pravRtti satata cAlu che. bheTa pariziSTanuM keTaluMka kArya karyuM paNa che. paraMtu te pUrNa karavAmAM haju ghaNe samaya lAgI jaze ema samajIne A bhAga satvare prakAzita karavAno nirNaya karavAmAM AvyA che. jo ke jarUra purate pramANasamuccaya, tenI pajJa vRtti tathA tenA upara jinendrabuddhiviracita vizAlAmalavatI TIkAne keTaleka bhAga te TibeTana (bheTa) uparathI saMskRtamAM karIne bIjA vibhAgamAM te te 1 sthaLee ame TippaNomAM ApeluM che ja. tathA mULamAM, tathA TIkAmAM paNa saMskRta bhASAmAM ja diknAganA graMthanA keTalAye aMze sacavAyelA che. rathanA cakamAM jema pharatA ara tathA madhyamAM nAbhi (tuMba) hoya che tema nayacakramAM bAra ara tathA nAbhi che. eka eka aramAM bhinna bhinna naya rUpI bhinna bhinna vicAradhArAo che. A vicAradhArAo judAM judAM bhAratIya dazAmAM jovA maLe che. eTale nayacakramAM niyanirUpaNa dvArA kharekhara bhinna bhinna dazananAM maMtavyonuM varNana ApaNane jevA maLe che. racanA evA prakAranI che ke eka naya pitAne vicAra raju kare che te pachI tarata bIje naya Ave che. rathanA dareka aremAM paraspara jema aMtara hoya che tema nayacakamAM paNa eka ara ane bIjA ara vacce je aMtara hoya che te pahelAM darzAvavAmAM Ave che, arthAt pachIne naryA pahelA nayamAM (anaMtara pUrvanayamAM) deze batAvIne tenuM khaMDana ja pahelAM zarU kare che, pachI pitAnA maMtavyanI sthApanA kare che. jaina zAstromAM varNavelA sAta na paikI kyA kayA nayamAM te te vicAradhArAno samAveza thAya che teno ullekha che te nayane aMte A0 zrI malavAdIe karyo che. temaja jinavANI sarvanayAtmaka hovAthI jinAgamanA kyA vAkya sAthe te te tene saMbaMdha che, e vAta paNa A0zrI malavAdIe te te nayanA aMtamAM jaNAvI che. - A vAravAra nA pUrve sAtase aravALuM sattarAtA navA zAstra hatuM. jaina zAstromAM varNavelA sAta nayanA pratyekanA se se prabheda hatA. eTale sAtaso bhinna bhinna vicAradhArAne varNavatuM A zAstra hatuM AnA kartA keNu hatA ene ullekha maLatuM nathI, paraMtu e dattarAtA natharuthara nAme prasiddha hatuM ane te ArSa (pUrva RSi praNIta ) hatuM ane tene AdhAra laIne A nayacakranI racanA karavAmAM AvI che e spaSTa ulekha nayacakraTIkAmAM (pR. 886 mAM) nIce pramANe maLe che adhunA tu zAstraprayojanamucyate-satsvapi pUrvAcAryaviraciteSu sanmati-nayAvatArAdiSu nayazAstreSu arhatatpraNItanegamAdizatasaGyaprabhedAtmakasaptazatAranayacakrAdhyayanAnusAriSu tasmizcArSe 1 juo pRSTha 66, 67, 6-4, 69, 12, 13, 614, 617, 623, 29, 630, 31, 634, 649, 50, 651, 66 3, 678, 680, 8, 685, 688, 70, 70, 707, 724, 729, 733, 734. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 saptazatAranayacakrAdhyayane ca satyapi dvAdazAranayacakroddharaNa. kathaM nAmAlpIyasA kAlena nayacakramadhIyeranime samyagdRSTayaH' ityanayAnukampayA saMkSiptagranthaM bahvarthamidaM nayacakrazAstraM zrImatapatramAsikamabena disaMpattino nainana vArirtiQviSA dvAdazAra nayacakramAM bAra ara che. tenAM nAme nIce pramANe che- vidhiH, 2 vidhividhiH, 3 vidhyubhayam, 4 vidhiniyamaH, 5 ubhayam, 6 ubhayavidhi : 7 umayobhayam, 8 ubhayaniyamaH, 9 niyamaH, 10 niyamavidhiH, 11 niyamobhayam 12 niymniym:| A bAra mAM prAraMbhanA cha nA dravyArthika che, te pachInA cha no paryAyAthika che. A vidhi vagere bAre ne naigamAdi sAta namAM samAI jAya che. bAra paikIne kaye naya sAta paikInA kayA nayamAM samAI jAya che tene ulekha te te vidhi Adi nayanA aMtamAM A. zrI mahuvAdI kSamAzramaNe karelo che. pahelA vidhinayane aMtarbhAva vyavahAranayamAM thAya che. bIjA, trIjA tathA cothA nayane aMtarbhAva saMgraha nayamAM, pAMcamA tathA chaThThA nayane aMtabhAva naigamayamAM, sAtamA nayane jusUtramAM, AThamA tathA navamA nayane zabdanayamAM, dazamA nayane samarihanayamAM, agiyAramAM tathA bAramA nayane aMtarbhAva evaMbhUta nayamAM thAya che. nayacakranA prathama vibhAgamAM (pR. 1 thI 375mAM) prAraMbhanA cAra ara che, te pachI dvitIya vibhAgamAM (pR. 377thI 737mAM) madhyanA cAra ara che, A tRtIya vibhAgamAM (pR. 738 thI 854mAM) aMtima cAra ara che. te pachI bAramA ara ane prathama vagere ara vacce je aMtara che te dvArA pattara pR. 855thI 873mAM che. te pachI jayavatuM syAdvAdanAbhi (pR. 874thI 887mAM) che. te te aranA prAraMbhamAM maMgala rUpe corasa koSTakamAM [ ] vagere je zabda lakhelA che te ame prayojelA che. nayacakranuM mULa je ApavAmAM AvyuM che te TIkAnA pratIka vagerene AdhAra laIne ame saMkalita kareluM che, te te pRthyamAM nIce je TippaNo ApavAmAM AvelAM che te paNa ame ApelAM che. prathama vibhAgamAM pR. 375 pachI je TipaNe tathA pariziSTo (pR 1 thI 166mAM) che te paNa ame ja ApelAM che. bAkI je kaMI paNa TIkAmAM lakhANa che te nayacakanI hastalikhita prationA AdhAre ja ApeluM che. te te ane aMte Ava | cArasa keSTakamAM ApelAM tta vidhimaH prathama drArthane samApta vagere save; ullekha hastalikhita Adarzone AdhAre ja ApelA che. . ra46mAM trIjA aranI TIkAmAM prAraMbhamAM ja avipujanA | A gAthA jovAmAM Ave che. graMthanA prAraMbhamAM ja TIkAkAra maMgalAcaraNa lakhe e samajI zakAya. paNa trIjA aranA prAraMbhamAM TIkAkAra maMgalAcaraNa kare e saMbaddha ke saMgata lAgatuM nathI. eTale keIka vAcaka ke lekhake trIjA aranI TIkAnA prAraMbhamAM zrutadevatAnI A prasiddha stuti lakhI hoya athavA te bIjA 1 juo pR0 114, 244, 334 373, 414 446, 149, 737, 763, 89, 803, 85ra. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aranI TIkAnA aMtamAM keIka vAcake ke lekhake mRtadevatAnI A stuti bIjA aranI samAptimAM maMgaLa rUpe lakhI hoya ane AgaLa jatAM TekAnA bhAgarUpe A gAthA banI gaI hoya ema amane lAge che. prathamanA ATha are pikI te te arano viSaya prathama vibhAgamAM tathA dvitIya vibhAgamAM prastAvanAmAM ame jaNAvela che. A trIjA vibhAgamAM Avate viSaya have joIe. A trIjA vibhAgamAM navame, dazama, agiyAramo tathA bAramo ara, dvAdazArAntara, tathA nayacakratuMba ATalAM prakaraNe che. - nava niyama ara che. A nayanA mata pramANe sAmAnya-vizeSa Adi badhI rIte vastu avaktavya che. zabdanone Azraya laIne A aramAM carcA karavAmAM AvI che. A naya zabdanayanA ja eka dezarUpa che. dazamo niyamavidhi ara che. ekAnta avaktavyavAdane nirAsa karIne temaja avayavaavayavi, dhama-dhami Adine paNa nirAsa karIne mAtra bhAvarUpa-vizeSarUpa padAtha mAnavA tarapha A nayanuM valaNa che. A naya samabhirUDha nayanA guNasamabhirUDha nAmanA bhedamAM aMtazta thAya che. A nayamAM jha0 787mAM zirata sArthaka . tathA nANAkivadI... A leke jovAmAM Ave che. A zloke kayA graMthanA che e cekasa samajAtuM nathI, paNa kaIka bauddhagraMthanA hoya tema lAge che. agiyArame niyamobhaya ara che. A naya kSaNika padArthone ja mAne che. Ane samAveza evaMbhUta nayanA eka prakArarUpa upauvaMbhUta nayamAM thAya che. A nayamAM je carcA che te mukhyatayA bauddhadarzananA keIka graMthane AdhAre che. e graMtha paNa dinAgaviracita ja hovo joIe evI amArI saMbhAvanA che. - bAramo niyamaniyama ara che. AmAM kSaNika padArthonuM paNa khaMDana karIne zUnyavAdanI sthApanA karavAmAM AvI che. zunyavAdanI siddhi mATe je je dalIle vigrahavyAvatanI vagere bauddhagraMthomAM tathA vizeSAvazyakabhASyanI gAthAomAM (gA. 1692 thI 1696) tathA tenI maladhArihemacaMdrasUri viracita TakAmAM karavAmAM AvI che te dalIla 1nayacakramAM paNa karavAmAM AvI che. paraMtu A zUnyavAdamAM arthazUnyatA-bAhyAcaMzUnyatA-bAhyAlaMbanazUnyatA ja khAsa samajavAnI che. tethI A zUnyavAda kharekhara te vijJAnavAdane ja prakAra che ema bAramA aramAM anekavAra AvatA ullekhathI siddha thAya che. juo pR0 844, 852, 854. TIkAmAM bAramA aramAM (pR. 852) udadhRta karela eka zloka bauddhAcArya dinAgaviracita AlaMbanaparIkSAne che. bIjo (pR. 851mAM) udhUta karela vAkayapadIyano che. trIjo (pR. 826mAM) udadhRta karela jathAra naDhavA dro ka keIka bauddha graMthamAMthI udadhRta karela lAge che. 1 juo pR* 827-828-829mAM mULa, TIkA tathA TippaNI. 2 ahIM yathAvanakApa evo pATha chapAyo che, paNa te azuddha samajo. vathA naTarAvI e pATha ja zuddha che. jaina (tathA bauddha) mAM navoDha6 vAroH e pATha ghaNe sthaLe Ave che. tyAM je nara nAmanA ghAsanI vAta che te ja A na samajavAnuM che. 4 tathA 2nI ekatA ghaNIvAra saMskRta graMthamAM Ave che. Jairi Education Internationa Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 AmAM ra4 nAmanA ghAsanI vAta che. pR. 807 tathA pR. 808 mAM udadhRta karelA kALiyA ra : tathA nArowAtI... A prasiddha leka tathA kAdhuM keIke bauddha graMthamAMthI ja udadhRta karelA che. A naya evaMbhUtanayane ja eka prakAra che. bAramA ara pachI vAta che. bAramA aramAM varNavelA zunyavAdamAM dravyArthavAdIbAhyA thavAdI dazanee je deze batAvyA che tenuM A virAjamAM varNana che. te pachI navarAtuSa che. jema rathanA ane madhyamAM nAbhi hoya te ja rahI zake che, nahitara vera-vikhera thaI jAya che, tema badhA ja are tyAjJAra rUpI tuMbamAM-nAbhimAM rahelA hoya te ja sApekSa rIte satya ane pratiSThita bane che. je syAdvAda rUpI nAbhithI chUTA paDI jAya te badhA ja na rUpI are nirAdhAra hovAthI vera-vikhera thaIne apratiSThita thaI jAya che. A rIte syAdvAdanI AvazyakatA ane jinavacananI sarvanayasamUhAtmakatA siddha karIne graMtharacanAnuM prayojana darzAvyuM che ane satata vivAranavadaM 6i ema aMtamAM kahIne siddha zabdathI aMtima maMgalane nirdeza karyo che. te pachI pAMca pariziSTa ApelAM che. prathama pariziSTamAM nayacakramAM AcArya zrI malvavAdI kSamAzramaNe anya graMthamAMthI udadhRta karelA pATho akArAdikamathI darzAvyA che. bIjA pariziSTamAM nayacakraTIkAkAra A0 zrI siMhasUrigaNivAdi kSamAzramaNe anyagraMthamAMthI udhRta karelA pATha darzAvyA che. trIjA pariziSTamAM nayacakra mULa tathA TIkAmAM AvatA viziSTa zabda, vAde tathA graMtha ane graMthakAronAM nAme ApelAM che. tyAra pachI cothA 5 raziSTamAM Ai zrI malavAdI kSamAzramaNanA prabhAvaka caritra tathA prabaMdha AdimAM je ullekho maLe che te ApyA che ke jethI malavAdInA jIvanavRttAMta viSe vAMcakone svataMtra rIte jANakArI prApta thAya. te pachI pAMcamA pariziSTamAM nayacakranA saMzodhana tathA saMpAdanamAM upayogamAM lIdhelA graMthanI akArAdikamathI sUci ApI che. prathama vibhAgamAM jema cAra ara chapAI gayA pachI TipaNe joDavAmAM AvyAM che tema AmAM paNa TippaNe joDavAnI 1 juo nayacakraTIkA pR0 870 tumrakriyA cAyanAmiLa, tAtivasAvAnAt, matoDavA virALA . 2 jemake AgamonI TIkAmAM keTalAye evA pATho jovA maLe che ke jemAM nayacakra tathA vRttinA zabdo sAthe sAmya jovAmAM Ave che. udAharaNa tarIke " iha yo yadarthI na sa tannimittopAdAnaM pratyanAdRtaH, yayA ghaTArthI mRtpipDopAdAnaM prati / cAritrArthinazca yatayaH, tannimittaM ca cIvaramati / na cAsyAsiddhatvam, taddhi tasya tadanimittatayA syAt / sA ca ... yadi paJcamavratavighAtakatvena, tadapi kutaH 1 yuktita iti cet, nanviyaM svatantrA siddhAntAdhIMnA vA ? svatantrA, tataH salomA maNDUkaH, catuSpAttve sati utplutya gamanAt, magavat / alomA vA hariNaH, catuSpAttve sati utplutya manAta, magvat ! - sthAvivat na nirmutyu sAthatharvam I " - siddhAntAvInayutitu tathAvidhasiddhAntAbhAvAdasambhavinI / " iti uttarAdhyayanasUtrabRhadvRttau pR. 93 BI A uttarAdhyayana pAiya TIkAnA zabdo nayacakra pR. 46 mAM AvatA varNana sAthe ghaNI ja samAnatA dharAve che. saMbhava che ke A zabdaracanA pAiya TIkAkAra vAdivetAla zAMtirijI mahArAje nayacakramAMthI lIdhI hoya. tatvArtha sUtra upara siddhasenagaNiviracita TIkAmAM paNa mayUrAsa vagere evA nayacakranA zabdone maLatA zabdo jovAmAM Ave che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 amArI bhAvanA hatI. paraMtu samaya AdinA abhAvathI tevAM ghaNuM pramANamAM TipaNe ApI zakAyAM nathI. jarUrI TipaNe te graMthamAM ja phUTaneTa rUpe (pAdaTippaNa rUpe) nIce ApelAM ja che. pAMcamA pariziSTa pachI zuddhipatraka ApeluM che. A graMthamAM bhAratanA aneka prAcIna dazanenI vicAradhArAonI vicAraNuM AvatI havAthI bhAratanA darzanazAstranA ItihAsamAM nayacakranuM anupama sthAna che. AnuM gaMbhIra rIte adhyayana karavAthI bhinna bhinna dazAnA vicAra pravAhanuM vizALa jJAna thAya che. A graMthanuM dazanazAstranA abhyAsIo khUba khUba adhyayana kare e ja zubhecchA. dhanyavAda A graMthanuM saMzodhana kArya tathA mudraNakArya zarU thayuM tyAre aneka aneka rIte jemaNe sahAya karI hatI te mArA pUjyapAda prAtaHsmaraNaya pitAzrI tathA gurudeva munirAjazrI bhuvanavijayajI mahArAjanA anaMta anaMta upakArenuM varNana karavA mArI pAse zabdo ja nathI. bhAve paNa pahoMcI zake tema nathI. zrIgurudevanA caraNamAM sarvathA sarva jaiva pade tava ATaluM ja kahI zakAya tema che. pUjyapAda AgamaprabhAkara munirAjazrI puNyavijayajI mahArAje A graMthanuM saMzodhana kArya mane saMpyuM, vividha durlabha sAmagrI purI pADI, A vikaTa kAryamAM mArA utsAhane sadAye jIvaMta ane jvalaMta rAkhe, aneka sthaLe mane mArgadarzana ApyuM, saMzodhananA kSetramAM mane AgaLa lAvavAmAM ghaNo ja meTe bhAga bhajavyo, kaI paNa jAtanA pUrvaparicaya vinA paNa prAraMbhamAM ja prema ane udAratAthI mane havarAvI dIdhe, tathA zAstrIya saMzodhananA kSetramAM mArA agresara banIne mArA upara ghaNe upakAra karyo che. temanA upakArene huM zI rIte varNavI zakuM? temanI aMtaraMga IcchA pramANe AgamazAstronuM Adaza saMzodhana kArya paramAtmAnI tathA sadagurudevanI kRpAthI thAya e ja mArA mATe emanI IcchA pUrNa karavAne sAce mAga che. paramAtmA e mATe mane baLa Ape e ja prabhune mArI satata prArthanA che. AtmAnaMda sabhAnA prAraMbhamAM pramukha gulAbacaMdabhAI ANaMdajI, upapramukha phattehacaMda jhaverabhAI, sekreTarI vallabhadAsa trivanadAsa gAMdhI tathA te pachInA pramukha prophesara khImacaMdabhAI cAMpazIbhAI, A badhA AtmAnaMda sabhAnA kAryavAhake, A kAryamAM ghaNuM rIte sahAyaka thayA che te mATe temane mArA lAkha lAkha abhinaMdana che. Aje A badhA vidyamAna nathI tenuM mane ghaNuM ghaNuM duHkha che. chatAM temanA samayamAM prAraMbheluM kArya Aje pUrNa thAya che e vAtane mane ghaNe AnaMda che. prophesara khImacaMdabhAIe te A kAryamAM khUba rasa lIdhuM hatuM. temanI sAthe vikrama saMvata 2011 nA cemAsAmAM bhAvanagaramAM thayelI vividha jJAnagoSThIonuM maraNa Aje paNa mane ghaNo AnaMda Ape che. jaina AtmAnaMda sabhAnA vartamAna pramukha zrI hIrAbhAI bhANajIbhAI Adi kAryavAhakene, nayacakranA prakAzana mATe tathA paramAtmAnI kRpAthI bhaviSyamAM thanArA saTIka AgamanA saMzodhana -prakAzana kArya mATe atyaMta utsAha ane sahakAra che, te ghaNuM ghaNuM dhanyavAdane pAtra che. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmA tathA saddagurUdevanI kRpAthI AgamAdi zAstronuM saMzodhana-prakAzanakArya zIghrameva siddha thAya ane vaDIlonA AzIrvAda tathA badhAnI zubhakAmanA paripUrNa saphaLa thAya, e mATe prabhune aMta:karaNa pUrvaka prArthanA karuM chuM. | darzanazAstranA mahAna vidvAna tathA anekabhASAjJa, yuropamAM osTrIyAnI viyenA yunivarsiTInA prasiddha prophesara De. erI uvAre (Prof. Dr. Erich Frauwalner) nayacakrane abhyAsa karIne prathama vibhAganI prastAvanA lakhI hatI, te mATe temane paNa ghaNAM abhinaMdana che. paraMtu te pachI temane svargavAsa thavAthI bIjA-trIjA vibhAgamAM temanI prastAvanA AvI zakI nathI. je temanI prastAvanA hota to ghaNuM viSa upara temanA vicAro jANavA maLata. prAraMbhamAM AvelA gurUstutinA kalekenI saMskRtamAM suMdara racanA nyAyavizArada nyAyatI sva. munirAja zrI nyAyavijayajI mahArAje karI ApelI che, te mATe temane paNa huM khUba ja chuM. muMbaI nirNayasAgara presanA paMDitajI sva. rAmanArAyaNa AcArye prapha jovAmAM tathA nayacakanA mULa-TIkA-TippaNanA bhAgane te te pAnAmAM yogya rIte goThavavAmAM ghaNI madada karI hatI. temane paNa mArAM ghaNuM ghaNuM abhinaMdana che. TibeTana graMthe philma rUpe athavA mudrita rUpe meLavavAmAM amerikAmAM ziMgTananI kesa lAyabrerIe tathA jApAnanA nAgeyA yunivarsiTInA prophesara sva. hidanerI kitAgAvAe ghaNuM sahAya karI hatI. mArA TibeTana bhASAnA mArgadarzaka punAnA Do. vAsudeva vizvanAtha gokhale (Dr. V. V. Gokhale) paNa ghaNI rIte sahAyaka thayA che, A badhAne mArA ghaNAM ghaNAM dhanyavAda che. A graMthamAM trIjA vibhAganuM prathama tathA dvitIya pariziSTa mArAM meTA mAsI sva. sAvIjIzrI lAbhazrIjI (sarakArI upAzrayavALA) nAM ziSyA tathA nAnAM bahena sva. sAdhvIjIzrI kaMcanazrIjInAM putrI tathA ziSyA sAdhvIjI zrI lAvaNyazrIjInA parivAre taiyAra karI ApyuM che. trIjuM pariziSTa mArAM moTAM mAsI sva. sAdhvIjI zrI lAbhazrIjInAM ziSyA (tathA mArAM mAtuzrI) sAdhvIjI zrI maneharazrIjInAM ziSyA sAdhvIjI zrI sUryaprabhAzrIjInAM ziSyA sAdhvIjI zrI jinendraprabhAzrIjIe taiyAra karI ApyuM che. te badhAne mArA ghaNAM ghaNAM abhinaMdana che. nayacakrano trIjo bhAga Associated Advertisers & Printers presamAM cha-sAta varSa pU chapAI gayuM hatuM. te pachI prastAvanA ane pariziSTo lakhAIne taiyAra thayAM te chapAvavA mATe ame ghaNe ghaNe prayAsa karyo. paraMtu kyAMye meLa khAdha nahi, eTale ame hatAza ane nirAza thaI gayA hatA. chevaTe muMbaInI harSA prinTarInA mAlika zrI kezavajIbhAI gegarI amArI madade AvyA. mULa teo kacchamAM patrI gAmanA vatanI che ane ame patrI gAmamAM vikrama saM. 2031 mAM comAsuM karyuM hatuM. eTale amArA pUrva paricita hatA. A prastAvanA Adi chApavAnuM badhuM kAma kALajIpUrvaka suMdara rIte temaNe paripUrNa karI ApyuM che. te mATe temane mArA ghaNA ghaNA hAdika dhanyavAda che. mArA 92 varSanAM vayevRddha mAtuzrI sAdavIjI zrI maneharazrIjInA satata AzIrvAda e mAruM moTuM baLa che-sAmarthya che. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArA pUjyapAda pitAzrI tathA gurUdeva munirAja zrI bhuvanavijayajI mahArAjane zrI zaMkhezvarajI tIrthamAM vikrama saM. 2015 nA mahA sudi AThame svargavAsa thayA pachI tarata ja phAgaNa sudi trIje jemanI zrI zaMkhezvarajI tIthamAM dIkSA thaI hatI te mArA vAvRddha prathama ziSya devatulya munirAjazrI devabhadravijayajI ke jemano zaMkhezvarajI pAse lolADA gAmamAM vikrama saMvat 2040, tA. 6-11-'83 nA kAtika sudi bIje ravivAre sAMje cha vAge svargavAsa thaye che, te paNa mane ghaNuM ghaNI rIte A kAryamAM sahAyaka thatA hatA. temane mArA ghaNA ghaNA dhanyavAda che. mArA parama vinIta ziSya munizrI dharmacaMdravijayajIe praphavAMcana Adi sava kAryomAM atyaMta bhaktibhAvathI vividha rIte khaDe page haMmezA satata sahAya karI che. temanI sahAyathI mArAM sava kAryo saraLatA ane nizcitatAthI thAya che. temane paNa mArA ghaNA ghaNA hAdika dhanyavAda che. paramakRpALu devAdhidevazrI zaMkhezvara pAzvanAtha bhagavAna tathA mArA para pakArI pitAzrI sadagurudeva munirAjazrI bhuvanavijayajI mahArAjanA caraNakamalamAM anandazaH praNipAta karIne temanI ja paramakRpA ane sahAyathI saMpAdita thayelA A nayacakanA trIjA vibhAgane zrI zaMkhezvara pArzvanAtha prabhunA karakamalamAM arpaNa karIne ane A rIte prabhupUjana karIne Aje ' atyaMta AnaMda ane dhanyatA anubhavuM chuM. vikrama saMvata 2042 piSa sudi 8, zanivAra (tA. 18-1-86) zaMkhezvarajI, (tA. samI) (jilpha-mahesANA) uttara gujarAta. pUjyapAda AcArya mahArAja zrImadvijaya siddhisUrIzvarapaTTAlaMkArapUjyapAda AcArya mahArAja zrImadvijaya meghasUrIzvaraziSya pUjyapAda gurudeva munirAjazrI bhuvanavijayantavAsI muni ja bUvijaya Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayaH navamo niyamanayAraH aSTame're doSodbhAvanaprArambhaH bhedapradhAnasya bhAvasya nirAkaraNam nyAyAgamAnusAriNyA TIkayA samalaGkRtasya saTippaNasya nayacakratRtIyavibhAgasya viSayAnukramaH sAmAnyopasarjanasya vizeSasya nirAkaraNam avacanIyapakSasthApanam agnIndhanayorekatvanirAkaraNam agnIndhanayoranyatvanirAkaraNam avacanIyatvapratipAdanam 27 bhAva - vizeSayorekatvanirAkaraNam bhAva-vizeSayoranyatvanirAkaraNam bhAva-vizeSayoravaktavyatvapratipAdanam niyamanayAbhimatam abhijalpasya zabdArthatvaM niyamanaye niyamanaye vAkyArthaH niyamanayasya zabdanayadezatvAt paryavAstikatvam ArSe [=Agame] niyamanayopanibandhanam dazamo niyamavidhyaraH niyamanaye doSodbhAvanam pR0 738-764 738 738-740 740-743 743 744-746 747-750 751-752 753-756 756-758 759-760 760 761 762 763 764 765-793 765-766 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayaH 50 767-779 780-782 783-786 787-788 789-790 790-791 avaktavyakAntavAdanirAsaH samudAyanirAsaH satkAryavAdanirAsa: skandhavyatiriktasyAtmano nirAkaraNam niyamavidheH samabhirUDhanayaprabhedaguNasamabhirUDhatvam mUDhasamabhirUDhamatam niyamavidhinaye zabdArtha-vAkyAyau~ ArSe [=Agame] niyamavidhinayopanibandhanam ekAdazo niyamobhayAraH niyamavidhinaye doSodbhAvanaprArambhaH sarvapadArthakSaNikatvavAdaH vinAzasya nirhetukatvam sarvasaMskArANAM kSaNikatvasAdhanam niyamobhayamatam, upayogaivambhUtaikadezatvam niyamobhaye zabdArtha-vAkyArthI ArSe [=Agame] niyamobhayanayanibandhanam dvAdazo niyamaniyamAraH kSaNikavAde doSodbhAvanaprArambhaH kSaNikaikAntanirAsaH kSaNikavyapadezanirAsaH kSaNikaikAntavAdanirAsaH sarvatra syAdvAdApAdanam sarvasya vastunaH niHsvabhAvatvaM sAdhayitvA zUnyavAdasthApanam 791 792-793 794-805 794 795 795-798 798-802 803 804 805 806-854 806 807-808 809-816 817-824 824-826 827-843 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayaH / 844 845-850 851 852 852 853-854 855-873 855 856 AkAzAdInAM vijJAnamAtratvAbhidhAnam sarveSAmapi bAhyArthAbhimatabhAvAnAM zUnyatvam sarvatra vijJAnamevArthaH vijJAnasyaiva zabdArthatvaM vAkyArthatvaM ca niyamaniyamasya evaMbhUtaikadezatvam ArSe [ Agame] niyamaniyamanayanibandhanam dvAdazArAntaram dvAdaze're doSAdbhAvanaprArambhaH sarvaniHsvabhAvatvanirAsaH vijJAnamAtratAnirAsaH sarvasya sarvasvabhAvatvopapAdanam svaparAbhayabhAvasAdhanam sarvAstitvasAdhanam nayacakratumbam dravyArthaikAntavAde'pi doSodbhAvanam sarvanayAnAM bhagavadarhadvacanamupanibandhanam syAdvAdanAbhikaraNam vidhyAdibhaGgasaMkhyA anekAntavAdadigupadarzanam zAstraracanAprayojanaM dvAdazAranayacakrasya ca siddhatvam [bhA. pratau ya. pratau ca lekhakaprazastiH - TippaNe] 858-858 859-861 862-868 869-873 874-887 874-875 886 880-882 883 884-885 886-888 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 888 888-889 890-899 viSayaH paJca pariziSTAni (1) nayacakre uddhRtAnAM pAThAnAmakArAdikramaH (2) nayacakraTIkAyAmuddhRtAnAM pAThAnAmakArAdikramaH (3) nayacakre TIkAyAM collikhitAnAM vAda-vAdi-grantha-granthakRnnAmnAM ...' katipayaviziSTazabdAnAM ca sUciH (4) vividheSu prAcInagrantheSu varNita mallavAdisUre vanacaritram (5) sampAdanopayuktagranthasUciH saGketavivaraNaM ca zuddhipatrakam 900-903 904-917 918-933 934-936 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 HesesyenewBENEFTEEV FETV meM arha sadgarubhyo namaH atha navamo niymaarH| yadi bhedapradhAno bhAvaH kathamasau ? sa bhavitAramantareNa svarUpamapi prAptumasamartho'svatantratvAdasan khpusspvt| tadabhAve bhedA eva viprakIrNAH syuH| tatazca bhettavyAbhAvAd bhedA api na bhavitumarhantIti dhrmdhrmsvruupvirodhH| ghaTAdibhedAbhAvaH, bhettavyAbhAvAt, gaganodumbarakusumavat / tatazcAtyantanirupAkhyatvAt svavacanAbhyupagamAnumAnapratyakSavirodhA api| 5 'pRthivI ghaTo bhavati' ityatra yadi vizeSa eva bhavati tahi sAmAnyasyAbhAve vizeSo'pi naastyev| asati ca vizeSe kutaH sAmAnyasyAsatpradhAnopakAritA ? vidhi-niyamasarvabhaGgavRttyAtmakaikaMtattvAdhikAre vartamAna ubhayaniyamabhaGgAradarzane'pyaparituSyata uttarana yasya niymbhnggsyotthaanm| tasmistu dUSite svamatapradarzanaM yuktamiti tadrUSaNArthamAha--yadi bhedapradhAno bhAva ityAdi yAvad dharma-misvarUpavirodhaH / yad 'bhedo bhavati prAdhAnyena, anvayo'- 10 syopasarjanam' ityuktaM tatra tamevaMvidhaM bhAvamavadhArayAmaH-kathamasau ? iti, sa tvayeSTo'nvayo bhAvo 477-1 bhaviturbhedasya kriyA bhedAtirekeNa bhavitAraM kartAramantareNa svarUpamapi prAptumasamartho nizcayo (ye?) / kasmAt ? asvatantratvAdakartRtvAdabhavitA, abhavitRtvAdasan khapuSpavat / tasya anvayasya bhAvasya abhAve bhedA eva viprakIrNA bhedyavasturahitAH syuH| tatazca bhettavyasyAnvayasyAbhAvAd bhedA api na bhavitumarhanti / 'bhidyamAno hi bhedaH, kuto bhidyate'sau nirbhedyatvAt khapuSpavaditi bhedAbhAvAd dharma- 15 dharmiNoH svarUpAbhAve 'anvayopasarjano bhedapradhAnaH zabdArthaH' ityetad vAkyaM nirAkRtadharmamisvarUpakaM saMvRttam / tadupasaMhRtya sAdhanamAha-ghaTAdibhedAbhAvaH, bhettavyAbhAvAta, gaganodambarakasamavaditi / ubhayobhattabhettavyayorabhAvaH, na gaganakusumAdumbarakusuma madumbarakusumAdvA gaganakusumaM bhettu bhettavyaM veti dRSTAntaH, tathA upasarjanapradhAnayoH sAmAnya-bhedayoriti dArzantiko'rthaH / tatazcAtyantetyAdi / itthaM nirupAkhyatvAcchUnyatvApattau svavacanA-'bhyupagamA-'numAna-pratyakSavirodhA api prAptAH, te 20 cAniSTA iti / kiJcAnyat, 'pRthivI ghaTo bhavati' ityatra nirdhAryam-kiM pRthivI bhavati na ghaTaH, uta ghaTo bhavati na pRthivI, ubhayaM vA bhavati, na bhavati ? iti / tatra yadi vizeSa evetyAdi, sAmAnyasyopasarjanasyAbhAve vizeSo'pi nAstyevetIdAnImevoktatvAdasati ca ghaTe vizeSe kutaH sAmAnyasyAsato' 1 katatvAdhi bhA0 / degkatvAdhideg ya0 / / 2 dRzyatAM pR0 737 paM0 2 // 3 ('nizcayAya?) (nizcayena? ) (nizceyaH ?) (nirupaakhyH?)|| 4 vidyamAno pr0|| 5 nirUpaNAkhya ya0 // 6 vizeSaNove nAstye' ya0 / / 7 pR0 738 pN04|| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 739 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [navame niyamAre atha pRthivyAderanvayitvaM pravRtterbhavati tatazcopasarjanatvaM sAmAnyasya nAsti / ubhayasmistvasati sa yadyabhAva eva bhedaH, 'tenaiva bhedena na bhUyeta abhAvatvAt khapuSpavat / na hyabhAvo bhAvo bhavati / atha bhAva eva tato bhAvAvyatirekAd bhUtatvAdubhayathApi na punarbhUyeta, bhUtaghaTAdivadAkAzAdivat / na hi bhUta eva bhavati, tathA'sattvApatteH / yadi 5 bhUtameva bhavet tatastadasat syAt, utpadyamAnatvAt, ajAtaghaTAdivat / ___ bhedeSu bhavanAnvaya aupacArikaH [iti cet ], nanvanvayadravyaM svAtmanyeva tiSThati, tatazca tadavasthAmAtraM ghaTAdibhedA iti ghaTAdibhedA evaupacArikA ityuktaM bhavati / yathA 'aGgulirvakA bhavati' ityukte vakratA aGguleH bhedAvasthAmAtramityau satpradhAnopakAritA ? iti| athetyaadi| atha mA bhUt pRthivyAdisAmAnyopasarjanatve dvayorapi 10 sAmAnya-vizeSayorabhAvadoSa iti pRthivyAderanvayitvaM pravRtterbhavati sattvAt, tatazcopasarjanatvaM 477-2 sAmAnyasya nAsti svatattvavyApitvAt bhAvatvAt pravartamAnatvAd bhedavat, itthmpyupsrjntvnivRttiH| ubhayasmistviti sAmAnye pRthivyAM bhede ca ghaTe dvaye'pi asati bhAve'nvaye bhavitari ca vizeSe sa yadyabhAva eva bhedo yena bhUyate bhedena sa bheda itISyate tenaiva bhedena na bhUyeta abhAvatvAta, abhAvatvamabhavanakriyAtmakatvAt, khpusspvt| na hyabhAvo bhAvo bhavatIti dRSTAntArthapradarzanAt / 15 atha bhAva eva, mA bhUdeSa doSa iti anvayasvabhAva evAsau bhedo bhAva eveSyate tato bhAvAvyatirekAda bhAvAtmakatvAdanvayAtmakatvAd bhUtatvAdubhayathApi pradhAnopasarjanatvAbhyAM pRthivI-ghaTatvAbhyAM na puna yeta, bhUtatvAt, bhUtaghaTAdivat AkAzAdivad vaiyarthyAt / taddarzayati-na hi bhUta eva bhvtiiti| kasmAt ? tthaa'sttvaaptteH| yadi bhUtameva bhavet utpannamevotpadyate tatastadasata syAt, utpadyamAnatvAt, ajAtaghaTAdivadityasattvApattiH, aniSTA ca seti na bhAvo bhavati 20 nAbhAvo bhavatyubhayaM pRthivI ghaTazceti / bhedessvityaadi| syAnmatam-bhedeSu ghaTAdiSveva pRthak satsu paramArthataH yo'sau 'bhavati bhavati' iti bhavanAnvayaH sa aupacArika iti / atrocyate-nanvanvayetyAdi / nanu tvayaiva svadravye pRthivyAdi tiSThati svAtmanyeva tatazca tasya pRthivyAdi~dravyAnvaya[syA ]vasthAmAtraM ghaTAdibhedA iti 'ghaTAdibhedA 478.1 evaupacArikAH, pRthivyAdisAmAnyameva tattvam' ityuktaM bhavati / kimiva? ityata Aha-yathAGgali 1'yena bhayate bhedena tenaiva na bhUyeta' ityapi mUlamatra syAt / / 2 vyApitatvAtpra 0 // 3 bhedopyanabhayate ya0 / bhedotyanabhayate bhA0 // 4 prAdhAno pra0 / / 5 nAbhAvo bhA0 / na bhAvoM ya0 / atredamavadheyam-lekhakapramAdAta ti na bhAvo bhavati na bhAvo bhava' iti dvirbhAvo'pyatra saMbhavati, tathAGgIkAre tu 'aniSTA ca seti na bhAvo bhavatyabhayaM pRthivI ghaTazceti' iti pATho'pyatra sambhavet // 6 nanvatvayetyAdi ya0 / nacvayetyAdi bhA0 / atredamavadheyam atra yadi nanu tvayetyAdi iti pratIka : zuddha ityabhyupagamyate tadA 'nana tvayaiva tadavasthAmAtraM ghaTAdibhedA iti ghaTAdibhedA evaupacArikA ityuktaM bhavati' iti mUlamatra sambhAbyate / / 7 svAtmanova bhA0 / svAtmanyena ya0 / (svAtmanaiva ?) ||8drvysyaavyvsthaamaatrN ya0 / atra dravyasyAvasthAmAtraM iti pATho'pi sambhaveta / / 9 bhavatIti y0|| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bhedapradhAnasya bhAvasya nirAkaraNam ] dvAdazAraM nayacakram 740 pacArikatvaM vakratAyAH, nAGguleH, na hi vakratvamaGgulirbhavati anutpannatvAt khapuSpavat / bhedatvAcca rUpavat / ata uktanyAyAt tribhuvanaM bhinnAbhimatamapyabhinnameva dravyAzritatvAd bhedAnAm / paryAyapravRtteH sarvathaiva bhvnvidhynuppttiH| vizeSasvarUpapratyavekSAyAM bhavanaM svenaiva mahimnA pRthaga vrtte| tad yadi pUrva 5 bhavanamasvatantraM pRthak cAvRtti tato nirmUlatvAdasan ghaTaH khapuSpavat / nApi sa svayameva bhAvaH, vishessprdhaanpksshaaneH| nApyasya bhAvaH, tatazca asattvAvizeSAt rityAdi, yathA 'aMgulirvakA bhavati' ityukte'GguleravasthA vakratA'GguleH sAmAnyasya bhedovasthAmAtramityaupacArikatvaM vakratAyAH, naangguleH| yasmAd na vakratvamaGgulirbhavati, vkrtvsyaa'nvsthaatvaadngguleH| aGgulireva vakrIbhavati, na vakrataivAGgulIbhavati / kasmAt punarna vakratvamaGgulIbhavati ? 10 ucyate-anutpannatvAt khapuSpavat / evaM tAvadayugapadbhAvikAlabhinnAbhimataparyAyeSu dravyamAnatvamuktam / yugapadbhAvidezabhinnAbhimataparyAyeSvapi bhedatvAcca rUpavat 'tadavasthAmAtram' iti vartate / yathA ghaTa eva cakSurAdigrahaNApadezaviziSTatvAt 'rUpaM raso gandhaH' ityAdibhedenocyate'GguliA, vijJAnamAtrasya tatra bhedatvAd vastuno ghaTasyAbhinnatvAt, evaM pRthivyAdisAmAnyabhedA ghaTAdayo'zma-sikatAdaya[zca] vijJAnamAtreNeti / 15 __ kiJcAnyat, ata uktanyAyAdityAdi / atItavidhyAdidravyAthikanayeSu eka-sarvagata-nityakAraNavastumAtravijRmbhitaM stimitasarastaraGgAdiva[t] tribhuvanaM bhinnAbhimatamapyabhinnameva, dravyAzritatvAd bhedAnAmavasthAdisaMjJAnAM puruSAdivAdeSu pratipAditatvAt dravyasya paryAyAnAzritatvAcca / paryAyapravRtterityAdi, iti sarvathaiva bhavanavidhyanupapattirevaM pUrvAtItadravyanayadarzanena / vizeSasvarUpetyAdi / tasyApi ca vizeSasya svarUpaM pratyapekSyamANamanvayasAmarthyAdRte na labhyate, 20 tadyathA-pUrayati pAlayati kAryasyAtmano'vasthAdeH svarUpamiti kAraNaM bhavanamanvayaH svenaiva mahimnA 478-2 pRthag vartate bhedAdRte'pi yathopavarNitamanekadhA'tItanayeSu / tad yadi pUrvaM bhavanamasvatantraM "pRthaka cAvRtti yathA tvayeSTaM syAt tataH kim ? tato nirmUlatvAdityAdi, nirmUlatvAdasan ghaTaH khapuSpavata / syAnmatam-kiM ghaTasya mUlena bhavanena ? kiM ne sa svayameva bhavati ? iti, etacca nApi sa ghaTa: svayameva bhAvaH, kasmAt ? vishessprdhaanpksshaaneH| yadi vizeSa eva bhAvastato ghaTa eva vizeSaH, sa 25 eva bhAvo bhavanam, tena bhUyate'nvayena bhAvenetyatastathAbhAvatvAd ghaTasyApi bhAvamAtraM sAmAnyamarthaM (rthaH?) 1 'agulivakrIbhavati' ityapi pATho'tra syAt, dRzyatAM paM0 10 // 2 bhedavasthA pra0 / 'tadavasthA" ityapi pATho'tra sambhavet dRzyatAM paM0 12 // 3 bhavatIti bhA0 // 4 tvayuktam pra0 / / 5 dRzyatAM paM0 8, pR0 739 paM0 23 / / 6 (paryAyApravRtteH ? ? ) / / 7 `tyAdiH / atha sarvathaiva bhA0 // 8 (pratyavekSyamANadeg ? ) // 9 labhyeto bhA0 / labhyate ya0 // 10 pRthaktvAvRtti yathA tvayeSTaM bhaa0| pRthaktvAvRtti (tte?)ryathAtvayaveSTaM y0|| 11 tvAdi nirmUla ya0 // 12 na svayameva ya0 / / 13 sAmAnyAmartha bhA0 / sAmAnyamartha ya0 / 'sAmAnyamevaM' ityapi pATho'tra syAt // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 741 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [navame niyamAre khapuSpavadevAvizeSa iti puurvoktvdaavirbhaavaadibhedaanuppttivirodhaaH|| nanu vizeSaH pratyakSata evoplbhyte| dRzyamAnatve'pi tathA tasyAbhavanAdasattvaM dRSTam, yathA mRgtRssnnikaagndhrvngryoH| mRgatRSNikAgandharvanagarayohi pratyakSatve'pi zItAdivizeSAsattvAdasattvaM dRSTaM tathA vizeSasya pratyakSatve'pyasattvam / 5 athocyeta-zItAdirjIvAjIvAdizca vizeSo mRgatRSNikAsalile gandharvanagare ca nAstIti vizeSAsattvAt syAdasattvam, nAvazyaM vizeSa vizeSairbhAvyaM yato vizeSAsattvAdasattvaM kalpyeta / yadi syuvizeSe vizeSA avizeSa eva syAt, vizeSavattvAt, sadravyapRthivyAdisAmAnyavat / api ca vayamapyetadeva brUmaH-anvaya eva syAditi / sa ca nAsti khapuSpavat / 10 ghaTAdivizeSajAtamapi / tatprAdhAnyAd vizeSasya bhAvAnurodhAt sAmAnyopasarjanavizeSapradhAnaprati[jJA]hAniH / evaM tAvad ghaTo bhAva ityayuktam / syAnmatam-ghaTasya bhAvo vizeSasya sambandhinaH smbndhsssstthyaa| yathA ghaTasya vinaSTasya kapAlAnyabhAvasya bhAvahetutvAnniruddhasya, kapAlAni hi ghaTanirodhahetukAni utpadyante tadupakAritvAt / kimiva ? yathAGkurasya bIjaM nivartamAnamupakArIti / etacca nApyasya bhAvaH / kasmAt? tatazcAsatvAvizeSAta 15 khapuSpavadevAvizeSa iti pUrvoktavadAvirbhAvAdibhedAnupapattivirodhA ityanenAtItaM granthamatidizati yadetadasattvaM nAma tvayA kvacid manyate tato'nyat kAryam, tadasamarthavikalpatvAta, ghaTapaTavat / vikalpAsAmarthya cAsatkAryayorityAdi yAvat svavacanAdivirodhopasaMhAreNa vizeSavirodho'prayoga prasaGgAt svarUpavirodha iti / 471-1 Aha-nanu vizeSa ityAdi / sAmAnyopasarjano vizeSaH pratyakSata evopalabhyate / tasmAd dRSTa20 viruddheyaM kalpaneti / atrocyate-dRzyamAnatve'pi pratyakSavyabhicArapradarzanasAdhanam / yathA dRzyate tathA tasyAbhavanAdasattvaM dRssttm| yathA mRgatRSNaketyAdi dRSTAntaH / tadvayAkhyA-mRgatRSNikA-gandharvanagarayo_tyAdi, bhavanasya pRthagbhAvena bhavanAt paramArthasattvAt salila-nagarayorasattvaM dRSTaM yathA tathA sAmAnyopasarjanatAyAM vizeSasya pratyakSatve'pyasattvamiti / ___ athocyeta tvayA zItAdirityAdi / mRgatRSNakAsalile zIta-mRdu-dravatAdivizeSAbhAvAt gandharva25 nagare dRzyamAnajIvAjIvatrizeSadharmAbhAvAt syAdasattvam / nA'vazyaM vizeSe ghaTAdau pRthivI[vi ]zeSANA mazmasikatAdibhadairbhAvyaM yato vizeSAsattvaM kalpyeta / yadi syuvizeSe vizeSA avizeSa eva syAt, sAmAnyameva anvaya eva syAd vizeSo vizeSavattvAt, saidravyapRthivyAdisAmAnyavat / atrAcArya Aha-api ca vayamapyatadeva brUmaH-anvaya eva avizeSaM sAmAnyameva syAditi / 1 ityatayuktam pra0 / (iti na yuktam ? ) // 2 ddhasthA pra0 // 3 dhAdityane ya0 // 4 dRzyatAM pR0 160 paM0 4-10 161 paM0 1 / tulanA-pR0 430 paM0 1 / / 5 pR0 171 paM0 3 / / 6 pR0 172 paM03 / / 7 (paramArthato'sattvAt ? ?) // 8degnagarasattvaM bhA0 // 9sya ca pratya bhA0 // 10 kSatvevyasa pra0 // 11 ghaTAghaTAdau pra0 / 'ghaTapaTAdauM' ityapi bhavedatra pAThaH / / 12 sadravyapRthi bhaa| sadravyatvapRthi ya0 / / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 742 sAmAnyopasarjanasya vizeSasya nirAkaraNam] dvAdazAraM nayacakram AkRtivizeSanivRttau nirvRttighaTAdInAM rUpAdInAM ca / mRgatRSNikA tvAkRtajalavizeSApi kiM zItAdibhedA na bhavati? bhAvAbhAvAdeva / yathA cAsau tathA ghaTAdivizeSo'nvayabhAvAbhAvAnnAsti / yadi vizeSa eva pradhAnaM syAt salilabhAvAnanvitaM mRgatRSNikAdivad ghaTAdyapyasat syAt, nirupAkhyatvAt 'idaM tat' iti nopaakhyaayet| tato na kiJcit syAt pRthivyAdisAmAnyenAnupaSTabdhatvAt 5 khpusspvt| tathA kasmAdudakAdinA na vyajyate pRthivI vibhinnena? atyantavailakSaNyAdvA kazcidevAvAcyo'rthaH kasmAnna syAt, anvayarahitatvAta ? ata eva ca jIvakarmasambandhasantatyAkhyAnvayAbhAvAt saMsAramokSAdyanupayadi tathA bhavanena vizeSeNA''kRtyAkhyena vinA bhavedanvayo vizeSa eva niHsAmAnyaH, sa ca nAsti khapuSpa- 10 vat / nApi sAmAnyameva nirvizeSaM '*ghaTAdi, kiM tahi? AkRtivizeSanirvRttau nirvRttighaTAdInAM sAmAnyabhavanasya vizeSAtmAbhivyakteH, tathA rUpAdInAM rUpa-rasa-gandhAdivizeSa ghaTAvasthAnAt AkriyamANavizeSasya tathA tathA vastuno bhavanAt / tadvaidhayaM mRgatRSNikAyAmityata Aha-mRgataSNikA tvAkRtajalavizeSApi kiM zItAdibhedA na bhavati ? iti kAraNanirNayArtha praznaH / vyAkaraNaM cAsya bhaavaabhaavaadev| yathA cAsAviti yathA 15 mRgatRSNikAdirbhAvAbhAvAnnAsti tathA ghttaadivishesso'nvybhaavaabhaavaannaasti| parasya tu doSaH-yadi 479-2 vizeSa eva pradhAnaM syAt salilabhAvetyAdi salilabhavanenAnanvitaM ghaTAdyapi mRgatRSNikAkalpamasat syAt nirupAkhyatvAt, upAkhyA hi bhavanaprANikA, kimityupAkhyAyetetyata Aha-idaM taditi nopAkhyAyeta 'pRthivI' iti 'dravyaM sad ghaTaH' iti vA / tataH kim? na kiJcit syAt, kasmAt? pRthivyAdisAmAnyenAnupaSTabdhatvAt khapuSpavat / / kiJcAnyat tathA kasmAdityAdi / yadi vizeSaH sAmAnyanirapekSaH syAt tato yathA 'ghaTa:' 'paTa:' iti vA viziSTayA vRttyA pRthivyAdi vyajyate tathodakajvalanAnilAkAzAdinA kasmAnna vyajyate pRthivI vibhinnena atyantamanyasya pRthivIdravyasya vailakSaNyAdvA sarvasya dravyagaNasya vyatirekeNa niranvayo nirupAkhyaH kazcidevAvAcyo'vedyarUpo'rthaH kasmAnna syAt, anvayarahitatvAt ? ata eva cetyAdi / yasmAdanvayarahitasya nirupAkhyasyAbhAvastasmAd mithyAdarzanAdipratyayajIva- 25 karmasambandhasantatyAkhyAnvayAbhAvAd narakAdigativizeSasukhaduHkhaphalAkhyasaMsAravizeSArthapravRttayoH puNyapApakarmaNoranupapattiH, tadanupapatteH saMsArAnupapattistatpratipakSasamyagdarzanAdipariNAmavizeSAnupapattiH, tata 1 * * etaccihnAntargato ghaTAdi ityata Arabhya vizeSa ityantaH pATho ya0 pratau nAsti / / 2 SanivRttau bhA0 / / 3 akriya pr0|| 4 SaNasya ya0 // 5 vAsau pra0 / / 6 prAdhAnyaM bhA0 / 'vizeSe eva prAdhAnyaM syAt' iti yadyarthastadA bhA0 pratipATho'pi saGgacchate / / 7degkhyAyetyaya pra0 // 8 nopAkhyAyana bhA0 / nopAkhyeyena ya0 // 9 pathivIvibhinnena' ityapi yojanA bhavet // 10 manyasthA pra0 / "manyasmAt' iti pATho'tra samIcInaH sambhAvyate / / 20 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 743 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [navame niyamAre pattiH, aniyttthaaprvRtteH| satyAM ca tathAniyatapravRttau 'pRthivI ghaTaH' ityanvayaprAdhAnyamevaiSitavyam, vizeSastu pRthivImanuvartate / loke pradhAnaM hyanuvRtyate, na gunnH|| sadApi vizeSAnuvRtteruktavad neti cet, etadvad vizeSAbhAvAt / atastyaktvemau sAmAnyavizeSakAntapakSau avacanIyaM vastu pratipattavyam / nApyabhAvaM 5 na tadupasarjanaM na bhAva eva nAvizeSaM na vizeSopasarjanaM na vizeSa eva nobhayopasarjanaM nobhayapradhAnaM vstu| avacanIyabhAvavizeSakAraNakAryekAnekapradhAnopasarjanaM vstu| statprApyamokSAnupapattirapi, tataH zAstrAbhyAsAdipuruSakArAnupapattiH, aniyttthaaprvRtteH| atha mA 480-1 bhUvannete doSA iti tathAniyatapravRttiriSyate tataH satyAM ca tathAniyatapravRttau jIvakarmasambandhasaMsAra mokSAdikAyAM 'jIvo nArakaH saMsArI muktaH' ityAdivat 'pRthivI ghaTaH' ityanvayaprAdhAnyamevaiSitavyam, 10 vizeSastu ghaTaH pRthivImanuvartate jIvatvaM nArakatvAdiH / kasmAt ? yasmAd loke pradhAnaM hyanuvRtyate na guNaH, guNastvanuvartate na pradhAnaM nIlotpalavaditi / sadApi vizeSAnuvRtteruktavad neti cet, / syAnmatam-nanUktam arthazabdavizeSasya vAcyavAcakateSyate / tasya pUrvamadRSTatvAt sAmAnyAdupasarjanAt // 15 ityAdiprapaJcena vizeSa eva sAmAnyenA'nuvRtyate na vizeSeNa saamaanymiti| [etacca na,] etadvad vizeSAbhAvAt, sa eva hi vizeSo naivAstIti pUrvanayeSu bahudhA bhAvitam / tasmAnna vizeSakAntapakSaH sAmAnyaM zaknotyatyantaM nivartayituM nApi sAmAnyakAntapakSo vishesspkssm| atastyaktvemau sAmAnya-vizeSakAntapakSau vakSyamANamanantaraM vastu pratipattavyam / avacanIyaM 'bhavanavizeSAbhyAM kAraNakAryatvAbhyAmekAnekatvAbhyAM pradhAnopasarjanatvAbhyAm' ityAdibhirvikalpai20 vikalpyamAnamavaktavyatattvaM vastu bhavati / nApyabhAvaM niranvayam na tadupasarjanaM bhAvopasarjana vizeSapradhAnaM 'vastu' ityabhisaMbadhyate, na bhAva eva nirAkRtavizeSaH, tathA nAvizeSa vizeSazUnyam, na vizeSopasarjanaM sAmAnyapradhAnamiti, na vizeSa evA'tyantatiraskRtasAmAnyaH, nobhayopasarjanaM 480-2 vastu atyantanirAkRtasvAtantryasAmAnyavizeSam, nobhayapradhAnamatyantasvatantratulyakakSasAmAnyavizeSam, srvviklpessvessvbhaavaapttidossdrshnaat| kIdRk tahi vastu bhavati ? ityata Aha-avacanIyabhAva25 vizeSetyAdiH samAsadaNDako gatArtha uktaparyAyavikalpayugailakaiH / 1 naraka pra0 // 2 nuvRttyate ya0 / nuvRrtyate bhA0 // 3 arthazabdAvi pra0 / dRzyatAM pR0 616 paM0 3 / / 4 etadvadvizeSAbhAvAt pra0 / atra 'etanna vizeSAbhAvAt' ityapi pAThazcintyaH / / 5 styakSemau bhA0 / statkSemau ya0 // 6 nyAyyabhAvaM pra0 // 7 ta tadupa bhA0 / tattadupaya0 // 8 tavizeSaM pra0 / / 9 sAmAnyaM pradhAna pr0|| 10 kalpoSvaSvabhAvA bhaa0| lpoSvaNubhAvA' ya0 / lpeSvabhAvA ityapi pATho'tra syAt / / 11 deglakeH bhaa0| 'lake ya0 // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSapradhAnasya bhAvasya nirAkaraNam ] dvAdazAraM nayacakram 744 evaM hi bhavati bhavanamagnIndhanavat / yathA naikatvam [agnerindhanena saha indhanasyAgninA vA saha] / yadi syAdekatvamagnerindhanena dagdhendhanavadagnirindhanarahitatvAd na pravarteta, anindhanasyApravRttezcAbhAvataivAgnaH syAt / na pravarteta, ekatvAt, dagdhendhanavat / yathendhanamagnirahitamapyanupajAtAgnikaM pravartate tathendhanarahito'pyagniH pravartyati sUkSmAvastha iti cet, ko vA bravIti 'indhanamagnirahitam' iti / tadapekSa-5 etasyArthasya bhAvanArthamudAharaNam--evaM hi bhavati bhavanamagnIndhanavaditi / tatra tAvadagnIndhanayorekatvaM nAnAtvamubhayatvamanubhayatvamanyatarapradhAnopasarjanatA vA syAt ? iti vikalpya sarvathApyavaktavyataiva iti vakSyamANo dRSTAntArthaH, tadvikalpAnupapatteH / tatraikatvaM tAvanna ghaTata iti brUmaH / katham ? yathA naikatvamityAdi / taccaikatvamagnerindhane [na] saha indhanasyAgninA vA saha syAt, saMyukte'pradhAne 'tRtIyA, indhanamevAgnireva vA syAt / tanna 10 tAvadagnerindhanena sahaikatvaM ghaTate,tena sahaikatvAt tatprAdhAnyAd vakSyate dosso'sttvm| yadi syAdekatvamagnarindhanena dagdhendhanavadagnirindhanarahitatvAd na pravarteta, yathA dagdhendhano'gnirna pravartate tthaasyaaprvRttiH| anindhana[ syA']pravRttezcAbhAvataivAgneH syAt asti-bhavati-vidyati-padyati-vartatayaH sannipAtaSaSThAH sattArthAH [ ] iti vacanAt pravRttisattArthatvAdapravRtterasattAparyAyatvAt / tadupasaMhRtya sAdhanamAha-na pravarteta, ekatvAta, dagdhendhanavat / yathA dagdhendhano'gnirindhanena sahaikatvA-15 dindhnaavytirekennaaprvrtmaantvaadektvaadprvRttersNstthaagniriti| 481-1 atrAha-yathendhanamityAdi yAvat sUkSmAvastha iti cet / yathendhanamagninA sahaikatve'pyanupajAtAgnikaM pravartamAnaM dRSTaM tathAgnirapIndhanena sahaikatve pravartitumarhati sUkSmAvasthaH kAryAnumeyo'pratyakSa ityarthaH / tasmA[da]nakAntikatvAdahetustadekatvamiti cenmanyase, atra brUma:--"ko vA brviitiityaadi| agnirahitAvasthAyAmindhanatvasyaivAbhAvAd vipkssaabhaave'naikaantikaaNbhaastaa| tadvyAcaSTe-tadapekSatvA-20 dindhanatvasya dIpano'gnirindhana-dIpana-dahana-bhasmIkaraNArthatvAt tatpariNatAvevendhanam 'iyaMte dahyate dIpyate' iti indhanamagnitvapariNatAveva ekatvavAdino "vizeSeNa atatpariNatA vagnitvendhanatvayora 1 dRzyatAM pR0 492-2 / / 2 va pra0 / / 3 dRzyatAM pR0 486-2 / / 4 sahayukte pradhAne bhA0 / "565 sahayukte'pradhAne 2 / 3 / 16 / sahArthena yukte'pradhAne tRtIyA syAt / putreNa sahAgataH pitaa| evaM sAka-sArdha-samayoge'pi |"-paa0 siddhaantkaumudii|| 5 tRtIyenanamevA ya0 / tRtIyenamevA bhA0 // 6 ta / agne bhA0 / (tatra na tAvadagne ?) (na tAvadagne ? // 7 dRzyatAM pR0 484-1-2 / tulanA pR0 486-2 // 8 dagnatvauvadagni bhA0 / dagnetvanavadagni ya0 // 9 dRzyatAM pR0 481-2, 484-2 / / 10 dRzyatAM pR0 34 paM0 2110 190 paM0 23 pa0 199 paM0 7 pR0 324 paM0 27 / / 11 pravartataikatvAt pra0 / (pravartate ekatvAt ?) // 12 tvAdindhanAtyavyati pra0 / tvAdindhanato vyati' ityapi pATho'tra sambhavet / / 13 dRzyatAM pR0 487-1 / / 14 yathA pr0|| 15 tasmAnnakA ya0 / / 16 dRzyatAM pR0 487-1 / / 17 katAbhA ya0 // 18 iSyate ya0 / / 19 vizeSaNAtatpariNatA bhA0 // sama Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [ navame niyamAre tvAdandhanatvasya indhanamagnitvapariNatAveva / adahyamAnamanindhanaM bhavati, kArakANAmeva kArakatvAt / sUkSmAvasthatvena ca vizeSAvasthA prAptiH sA sAmAnyavizeSakAryakAraNaguNapradhAnAnAmananyatve siddhe syAt / atrocyeta - agnerindhanena sahaikatvam / yadyapyagnerindhanena sahaikatvAdapravRtterasattvaM sambhA5 vyate tathApi AdivadindhanAgnyekatvAd na doSa:, dRSTatvAt, sahabhAvazca dviSTha iti / atha bhede pravRttiH katham ? kasmAnnendhanamagniH, dahanaikatvAt, antavat ? ante bhAvAt JiindhI dIptau [pA0 dhA0 1449 ] iti smRtevirodhitvAccAnidhyamAnasyAnindhanatvam / a Aha- (aM) dahyamAnamanindhanaM bhavatyanidhyamAnam / kiM kAraNam ? kArakANAmeva kArakatvAt, kartR-karmAdizaktyAvezAvasthAyAmeva kartRkarmAdikArakatvaM kArakANAmasaGkIrNAtmalAbhaM syAt, nAnyathA, 10 sarvamRdghaTAditvaprasaGgAt / ryaidapyuktam -- sUkSmAvasthAgnirindhanarahita iti, tadapi nopapadyata ityetatpradarzanArthamAha-sUkSmAvasthatvena cetyAdi / indhanAvyatirekeNa dIptisAmAnyAvasthasyAgneH sUkSmAtIndriyendhananIlA (lonA) - 482 -2 gnikA dIptivizeSAvasthAprAptiryA tvayocyate evaM guNyaMvasthasya guNAvasthAprAptiH kAryAvasthasya kAraNAvasthAprAptizca sA sAmAnya- vizeSa - kArya-kAraNa- guNa pradhAnAnAmananyatve siddhe syAt tathA vaktuM 15 yujyeta, tadapi tu cintyamevaiteSAmananyatvaM sAmAnya - vizeSAdyavasthayorbhedAsiddheH / siddhazced bhedaH kathamagnIndhanayorekatvamucyate ? 745 athocyetetyAdi / syAnmataM tava - nAhaM bravImi agnerindhanena sahekatvam, kintu indhanasyAgninA sahekatvam / tadvyAkhyA- yadyapyagnerityAdi, satyaM yathA 'agnerindhanena sahaikatvena kRtAdekatvAdapravRttirdagdhendhanavat anindhanasya apravRttezvAsattvaM' sambhAvyate doSa: taithaikatve'sattvadoSasambhAvanAyAM satyAmapi 20 adoSatve'sti nyAyaH / tadyathA-- * AdivadindhanAgnyekatvAt indhanasyAgninA sahaikatvAnna bhaviSyati doSaH / kasmAt ? dRSTatvAt dRSTA hIndhane'nupajAtAgni ke prAgavyaktasyAgneH pazcAd vyaktiruttarAdharayoraraNyornirmathanena / kiJca yasmAt sahabhAvazca dviSTha "iti, itizabdasya hetvarthatvAd yathA agninA sahendhanaM bhavatyevamagnirapIndhanena saha bhavatItyataH prAgagnyutpatteH sata evAgnervyaktivadagnAvapIndhernaisya sattvameva, anyathA sahabhAvAnupapatteriti / atra brUmaH-etadeva tvaM pRcchayase - atha bhede pravRttiH katham ? agnIndhanayorekatve ko vizeSa - 25 2 dRzyatAM pR0 482 -2 / / 3 yAmapi ya0 / / 4 dRzyatAM sAmAnya ya0 / / 7 ( ' manya ? ? ? ) / tulanA -pR0 487-2 / / 1 "tvazAnidhya ya0 / 'tvA sAnnidhya' bhA0 // pR0 744 paM0 5 / / 5 dRzyatAM pR0 487 - 2 / / 6deg zca 8 sthayo bhedA' ya0 / / 9 pR0 744 paM0 2 / / 10 'ndhayanena' bhA0 / ndhayinena ya0 / / 11 zvasatva pra0 // 12 tathaivakatve bhA0 / 13 Adidhadideg pra0 / 14 sahAbhAvazca pra0 / ( sahAsaha bhAvazca ? ), dRzyatAM pR0 484 - 2, 485-1, 492 - 1 // / 15 iti iti itizabdasya bhA0 / / 16 narasya pra0 / / 17 nutpatte' ya0 / 18 dRzyatAM pR0 488-2 / / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 746 agnIndhanayorekatvanirAkaraNam dvAdazAraM nayacakram vendhanatvApattiragneH, indhanakatvAt, prAgvat / viklpaaccaiktvvyaaghaatH| ekatve kuto'yaM vizeSaH-idaM na sahedaM saheti / mthnkriyaadhaarkrnnaadynupptteshc| athApi kathaJcidekatvaM tathApi ekam 'ekameva' iti na vaktavyam, ekatvAt, ekadevadattahastAdyanekatvavat / hasto'pyeka eveti na vaktavyaH, agulyaadynektvaat| aGguli-5 rapi parvAdibahutvAt / parvApi skandhabahutvAt / skandho'pi paramANubahutvAt / yAvadaNo rUpAdyanekatvAt / rUpAdeH pratikSaNamanyatvAt / pratikSaNaikasyApi atyantAnekatvAt / heturyena 'sahabhAvasya dviSThatvAt' ityucyate tvayA ? atrAniSTApAdanasAdhanamapi tadyathA-kasmAnnendhanamityAdi / itaretaraikarUpApattyabhyupagamAd vyaktendhanAgnitvAbhyAmaraNyavasthAyAmiva jvAlAvasthAyAmiva 482-1 ca indhanamagnira[gnira]pondhanameva syAt / tatra tAvadindhanamagnireva syAt, dahanakatvAt, antavat 10 antakAlavat kevalAgnikAlavat jvAlAGgArAdyavasthAvadityarthaH / ante veti tadviparyayeNa indhanatvApattiragnervAlAdyavasthasya indhanaikatvAt prAgvat araNyavasthAvat, aniSTaM caitat te| kinycaanyt-viklpaaccaiktvvyaaghaatH| 'indhanena sahAgnirekaH, agninA sahendhanam' iti vikalpAbhyupagamAdekatvapratijJAhAniH, bhede hi satyetau vikalpau yujyete, tadekatve viklpaanupptteH| atastaddarzayannAha-ekatve kuto'yaM vizeSaH-idaM na sahedaM saheti vikalpAnupapattipradarzanaM gatArthaM 15 purussaadyekkaarnnmaatraadvaitvaadinaamiveti| kiJcAnyat, ekatve mathanakriyAdhArakaraNAdyanupapattezca 'ekatvavyAghAtaH' iti vartate, 'adharAraNirAdhAro mathanakriyAyAm, karaNamuttarAraNiH, ataH 'karma' ityevamAdikArakavyApArAdibhedaH sarvo lokaprasiddho nopapadyate, agnIndhanayorekatvAt, AkAzamathanAdyabhAvavat / dRSTazcaiSa kArakavyApArabhedavyavahAraH, tasmAdayuktamekatvam / athApi kthnycidityaadi| tvanmatAnuvRttyAbhyupagamyApi agnIndhanaikatvaM kathaJcit kena- 20 cinyAyAntareNa, dravyAthikadizetyabhiprAyaH / tathApi yadekamityabhimataM tadekamiti na vaktavyaM syAt, 'ekameva' iti na vaktavyamityarthaH / kasmAt ? ekatvAt, yatraikatvaM tatra 'ekameva' ityavaktavyaM dRSTama, ekadevadattahastAdyanekatvavat, yathaika ityabhimato'pi devadatto hastapAdAdyavayavabahutvAt 'eka eva' iti na vaktavya evamagnIndhanayoriti dArTAntiko vakSyate / hasto'pyeka eveti na vaktavyaH, 482-2 agulyAdyanekatvAt, aGguli-prakoSTha-bahirantastalAdibahutvAt / agulirapi parvAdibahutvAt, 25 1 dRzyatAM pR0 755 paM0 4 // 2 degmaat| vyatyaktendhanA' bhA0 / degmAt / vyaktatvendhanA ya0 / (degmAd vyaktAvyaktendhanA ?) // 3 degyAmatra ca ya0 // 4 dahanakasyAt ya0 / dahananakasyAt bhA0 // 5 caitatva pra0 // 6 dRzyatAM pR0 756 paM0 1 // 7 sadehaM bhA0 / saMdehaM ya0 / dRzyatAM pR0 756 paM0 1 // 8 tasmAmayukta ya0 / / 9 tulanA pR0756 pN03|| 10 nAyA bhaa0| (nayA) // 11 tadehamiti bhA0 / tadehami ya0 // 12 'nayorapi y0|| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 747 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam / [navame niyamAre atha mA bhUvannamI doSA ityagnIndhanayoranyatvamabhyupagamyate tena ta_damApatitamtasyendhanAt pRthagbhUtaM rUpamAkhyeyaM yathAnyeSAM ghaTAdInAM paTAdibhyaH pRthagbhUtaM ruupmaakhyaayte| rUpAkhyAnamazakyaM kartum, na hyanyadanyasAdhAraNam, agnerindhanaM pRthag nirdeSTuM na zakyate sAmAnyavizeSakAnyatvAnavasthitatattvaghaTapaTasaMvRtivat, anirUpya[mANa]stvasannApadyetAgniH, 5 parvApi tvagAdiparvAvayavaskandhabahutvAt, skandho'pi paramANubahutvAt 'ekameva iti na vaktavyam' iti vartate, yAvadaNoriti, mUrtadravyameva paryantAvadhitvAt kimaNureka iti vaktavyaH ? netyucyate, aNo rUpAdyanekatvAt, rUpa-rasa-gandha-sparzabahutvAd rUpAdyAtmakatvAt / rUpaM raso gandhaH sparzo vA 'ekaH' iti vaktavyaH? netyucyate, rUpAdeH pratikSaNamanyatvAt, rUpamapi kSaNe kSaNe'nyadanyadutpadyate vinazyati cetyanyatvAdanekamekatvAd rUpamiti na vaktavyam / evaM raso gandhaH sparzazca vAcya iti / syAnmatam10 dezabhinneSu aguli-parva-tvagrUpAdInAmanekatvAt 'ekam' ityavaktavyaM syAt, kAlabhinnastu kSaNika eka . eva rUpAdyanyatamo'sAdhAraNo'rthaH kimiti 'eka:' iti nocyate iti / atrocyate-pratikSaNaikasyApi atyantAnekatvAt, kSaNe kSaNe hyekaH pratikSaNakaH, kSaNaM kSaNaM prati vartata iti vIpsArthakarmapravacanIyatvAt prateH, so'pyanekaH parasparAsaGkIrNarUpaH kenacit kadAcidasambadhyamAnatvAdasamAno'sAdhAraNaH, asamAnazcAnekaH, samAnatve hyekatvaM syAt / tasmAdasambandhAdasamAnatvAdanekatve'pyavaktavya eva, sambaddho 15 hyarthaH sAmAnyenocyeta 'ayaM saH' iti 'itthamayam' iti vA / tattu nAsti sAmAnyamityavaktavyaH / evaM tAvadekatve'gnIndhanayoravAcyatvamuktam / 483-1 atha mA bhuuvnnityaadi| etatpakSatyAgena pakSAntaraparigrahe kAraNamAcakSANaH pakSAntaraM grAhayati agnIndhanayoranyatvapakSo nirdoSa iti manyamAnenAbhyupagamyate cet tvayA so'pi nirdoSa iti mA maMsthAH, tena tItyAdi, tena agnIndhanayoranyatvAbhyupagamena kAraNena idamApatitam-tasyAgnerindhanAt 20 pRthagbhUtaM rUpamAkhyeyaM ghaTAderivAkAzasya sauSiryam / nirdiSTe hi pRthagbhUte rUpe'nyatvaM sidhyecchakyaM ca pratipattum--ayamasmAdanya iti / kimiva ? yathAnyeSAmityAdi, anyeSAM ghaTAdInAmaignIndhanAdInAmanyebhyaH paTAdibhyazcAnyeSAm / tattu tvayA [na] zakyate'gnerindhanAt pRthagbhUtaM tattvaM darzayitum / yasmAd na hi anyadanyasAdhAraNam, hizabdo yasmAdarthe, yasmAd ghaTAdi paTAdyanyasAdhAraNarUpaM na bhavati tantvAdInAM tasmAcchakyate tataH pRthagbhUtena tattvena nirdeSTum, na tathendhanAt pRthagbhUtamasAdhAraNa25 maeNgnestattvaM ghaTasyeva jalAharaNAdi paTAdivilakSaNaM zakyaM vaktum / syAnmatam-kathaM tvayAdhunA 'ghaTAt paTo'nyaH' iti vizeSeNa nAnAtvena 'pRthivI ghaTaH' iti ca sAmAnyakRtaikyena nirdiSTaM rUpam ? tathAgnIndhanayorapi zakyata eva vakSyamANaM dAhyadAhakatvAdIti / 1 mUrti bhA0 // 2 cetyanyanyatvA bhA0 // 3 pR0 746 paM0 4 // 4 pR0 756 50 5 // 5 manyamAnobhyupa ya0 // 6 so'pi rdoSa bhaa0| so'pi doSa ya0 // 7 pR0 756 paM0 6, pR. 495-1 / / 8 pattumadasmAda pr0|| 9 (degmagnIndhanAdibhyaH paTAdibhyazcAnyeSAm / na tu tvayA zakyate ? ) // 10 degmagnastatraM bhA0 / degmagnaH sUtraM ya0 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 748 agnIndhanayoranyatvanirAkaraNam] dvAdazAraM nayacakram anindhanatve'rUpatvAt, khapuSpavat / athocyata-yadetajjvAlA deshe| tadvA kuto'nindhanam ? yadi syAdanindhano'gniH satatameva niravazeSadagdhendhano'pi bhavet, agnitvAt, jvAlAvat / athocyeta-yadyapyagnerindhanena sahAnyatvaM nAsti tathApi indhanasya agninA sahAnyatvamasti dRSTatvAt / dRSTaM hIndhanamagnivinAbhUtamapi yathendhanamAharati kaasstthmaahrtiiti| 5 tadviSaya evaiSa upcaarH| tadanyatve sa naiva syAt / ata eva tu indhanatvaM sidhyatyu atrocyate-na mama kiJcidavaktavyavAdinaH sAmAnya-vizeSAdhekatva-nAnAtvAbhyAM vyavasthitamasti vastu kiJcit, ki tarhi ? tvanmatAnuvRttyA pratipAdanArthaM saMvRtyA 'sAmAnya-vizeSakatvAnyatvAbhyAM pRthivIghaTapaTavat' ityudAhiyate, na manmatena, manmatena tu tAvanavasthitatattvAveveti tat pradarzayannudAharati-483-2 sAmAnyavizeSetyAdi, sAmAnya-vizeSayorekatvAnyatvAbhyAmanavasthitaM tattvaM yayostAvimau ghaTapaTau 10 sAmAnyavizeSakAnyatvAnavasthitatattvaghaTapaTau, tayoH saMvRtiH upacAraH, abhyupagatya parakalpanena udAharaNam, tayA tulyaM saMvRtivata, yathA saMvRtyA ghaTapaTAviSTAvapi asAdhAraNarUpau nirdizyate na tathAgnIndhane ityrthH| tasmAdanirUpyo'nirUpya[mANa]stvasannApadyata agniH, kasmAt ? anindhanatve sati arUpatvAt khapuSpavat, upAdAnasvarUpAt pRthanirUpitAtmarUpatvAdityarthaH / ghaTa-paTAdiSvapyetat sAdhanam-amRttve sati arUpatvAd ghaTo'san khapuSpavat, atantutve sati arUpatvAt paTo'san khapuSpavadi-15 tyAdi yojyam / athocyeta-yadetajjvAlA deshe| athAcakSothAstvam-indhanAt pRthagagnerasti rUpam, tadyathAjvAlA ggndeshe| tasmAd mayA''khyAtaM te pRthagindhanAdagnirUpam / tasmAdarUpatvAsiddhe sattvamiti / atra brUmaH-tadvA kuto'nindhanam ? yattajjvAlArUpamagnergaganadeze tadapIndhanasahitameva, agnitvapariNatendhanapudgalAnAmAkAzadeze'vasthAnAjjvAlAdhRteH / na jvAlA anindhanA, agnitvAt, aGgArAdya- 20 gnivat / vaidyutasyApi udakendhanatvAnnAnaikAntikatvam / ato'gnirindhanAt pRthagbhUto nAsti / yAvaccendhanaM tAvadevAgniH, niSThitendhano vidhyAta ityucyate / tasmAnnendhanAt pRthagagnirvaktuM shkyH| evamanicchato doSa ucyate-yadi syAdanindhano'gniH satatameva niravazeSadagdhendhano'pi murmurAdyavastho-484-1 ttarakAlamapi bhavet, agnitvAt, jvAlAvat / aniSTaM caitat / evaM tAvat pUrvoktaikatvavadindhanena sahAgneranyatvaM na vaktavyam / 25 ____ athocyatetyAdi vikalpAntaraM pUrvavat / indhanasyAnyatvaM hutavahAt, dRSTatvAt, loke hi dRSTamindhanamAharati kASThamAharatIti, na hi dRSTAd gariSThaM prmaannmsti| granthazca yadyapyagnerityAdi yAvadAharatIti gatArthaH pUrvapakSaH / atrottaram-tadviSaya evaSa upacAraH, agnitvapariNatikAla 1 SAdekatva ya0 // 210 757 paM0 1 // 3 pR0757 paM0 3, 495-1 // 4 tvasiddha pra0 // 5 yatvajvAlA bhaa0| yatra jvAlA y0|| 6 pR0 757 paM0 3 // 7 dAhatIti bhA0 / dAhetItiya0 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 749 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [navame niyamAre pacArataH, gauNasya mukhyamUlatvAt / niindhI dIptau [pA0 dhA0 1449] iti dIptisvabhAvo'gnirevendhanam / pUrvoktAcca tavRttitvAt svAtmavad naanytvm| kASThazabdavyavahAre'pi agnikaasstthyornytvvyaaghaatH| yadAyaM tadA tato'nyo nAsti / nanu yadaiva kASThamanagnikaM dRSTaM tadaivAnyatvam / athAbhedavRttiranyatve na prApnoti / 5 siddhayathArthandhanatvaM mukhyamapekSya tadviSayamagnyapariNate'pi dAruNi indhanatvamupacArAd bhavati / tadanyatve agnIndhanAnyatve sa upacAro naiva syAt, mukhyendhanAbhAvAt, kharaviSANatIkSNakuNThAdisAdhAbhAve tdupcaaraabhaavaat| ___ ata eva tvityAdi / agnipariNatadArumukhyendhanatvAdeva tadapariNatAvapi indhanatvaM siMdhyatyapacArataH, kasmAt ? gauNasya mukhyamUlatvAt, siddhe hi mukhye siMhe zaurya-krauryAditatsAdhAd mANavakaH 10 siMha ucyate nAsati mukhya siMhe / citrakarAdivadvA, citrAlekhanAdikriyApariNatyavasthAlabdhacitrakaratvavyapadezo nAsati ttkriyaaprinnaame| tasyAgnitvapariNatAvevendhanatvasaMvAdinIM smRti jJApikAmAha-jiindhI dIptauM [pA0 dhA0 1449] iti, nanu smarantyabhiyuktAH vaiyAkaraNAH zabdArthasambandhajJA dIpana ityagnim, dIptisvabhAvo'gnirevendhanaM dIptyarthatvAdindheH / 484-2 ___kiJcAnyat, pUrvoktAcca tevRttitvAt svAtmavad nAnyatvam / yathA prAgekatve yadyagni15 rindhanena sahakaH syAt tato dagdhendhanavadekasyApravRtterabhAvataiva syAdityAdi granthoktena nyAyenakatvaM niSiddhaM yAvat saMhAsahatvadviSThatvAditi, tathA anyatve dagdhendhanavadanyasyApravRtterabhAvataiva sthAdityAdistalyArthagamavizeSeNa grantho yojyaH, anyatve'pyabhAvApattisAmyAt / svAtmavad nAnyatvamiti, agnisvAtmA'gneryathAnyo na bhavati tathA tadindhanamapi, tadvattitvAta, tasya vRttistavRttiH, saiva vA vRttistadvRttiH, tadvRttireva vRttirasya tadvRttiragniH, dIptirevendhanatvavRttiH, dIptirUpavRttitvAdagni20 revendhanamagnyAtmavat / adahyamAnaM hIndhanameva na bhavati kArakANAmeva kArakatvAdityAdi vyAkhyAtatvAt / evaM tAvadindhanodAharaNe'gnyanyatvavyAghAta uktaH / kASThodAharaNe'pi tdythaa-kaasstthshbdetyaadi| kASThazabdavyavahAre'pi agnikASThayoranyatvaM vyAhanyate, tadyathA-yadAyamityAdi, kASThendhano'gnistato'nyo nAsti svendhanAt / vaidyuto'pyudakendhana pRthagbhUto naasti| atrAzaGkA--nanu yadaiva kASThamanagnikaM dRSTaM tadA tenA[gninA]vinA dRSTatvA25 dnytvsiddhiriti| atra vayaM brUmaH-athAbhedavRttiH dRSTA hIyamabhedavRttiH 'dIpyamAnaM kASThamindhanam' 1degbhAvavat iti pATho'tra samIcIno bhAti / / 2 sidhyannupacAraH ya0 // 3 saukaryAdi ya0 // 4 dindhaH pra0 // 5 tadvattitsvAtmavad pr0|| 6 pR0 744 paM0 2 // 7 pR0 745 paM0 5 // 8 stutyordhagama bhA0 // 9 vRttitasya bhaa0|| 10vRtti dIpti pr0|| 11 pR0745 paM0 1 // 12 pR0 758 paM0 2 // 13 managnitvaM dRSTaM pra0 // 14 'tena vinA' ityapi zobhanaH paatthH| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnIndhanAderanyatvanirAkaraNam ] dvAdazAraM nayacakram 750 kasmAnnAgniH kASThaM kASThaM vAgniH prAgvat pazcAdvadvA [ta ] danyatvAt ? yadi kASThaM kathamanagni ? kA dIptau [ pA0 dhA0 647, 1162 ] ityazeSavirodhAH / dAruNyapi zodhanAvakhaNDanArthayostAvat siddhameva / dAna rakSaNArthayorasambhavAt tadartha - dAru tvanudAharaNam, anindhanatvAdAkAzavat / sahAsahabhavanaM dviSThatvAt siddhe hyanyatve syAt / tattu na siddham / iti sA cAbhedavRttiranyatve na prApnoti, adIpyamAnAkAzendhanatvAprAptivat / kaMsmAdityAdi paraspararUpApAdanenAniSTApAdanaM yathAsaGkhyaM prAgvat pazcAdvadvA [ta] danyatvAditi gatArthaM sAdhanadvayam / kiJcAnyat -- yadi kASThaM kaMthamanagniH ? kAzanAt kASThamagnitvameva kAzanAd dIpanAdaGganAt, nAnyathA / tasmAt 'kASThamanagni tat' iti svavacanavirodhaH / tathA 'indhanamanagni' ityapi 485-1 svavacanavirodhaH, yasmAt kASThaM niyamAdagniH agnirapi niyamAt kASThamevamindhanamagnizca tataH 10 svavacanavirodhaH / tadbhAvanArthaM tadarthasaMvAdinIM smRti jJApikAmAha-- kIza dIptau [ pA0dhA0 647, 1162] kAzaterauNAdike kartRvAcini kthanpratyaye 'kASTham' iti rUpasiddherityasmAddhetorazeSavirodhAH / tathA dRSTatvAt prtykssvirodhH| loke rUDhatvAd rUDhivirodhaH / evamanumitatvAdanumAnavirodhaH / tathAbhyupagamAdabhyupagamavirodha iti / 5 kiM dAruNyapi zakyamitthaM bhAvayitum ? vAv dAne [ pA0 dhA0 1091] dev (Ga) rakSaNe 15 [ pA0 dhA0 962] do avakhaNDane [pA0 dhA0 1148 ] daip zodhane [ pA0 dhA0 924 ] ityeteSAM caturNAmanyatamasya pratyayAntasya 'dAru' iti rUpasiddheH / ko hi nAma zakyaM na zaknuyAd vaktum / zodhanAvakhaNDanArthayostAvat siddhameva, daha bhasmIkaraNe [ pA0 dhA0 991] ekArthatvAt tathApi dAnarakSaNArthayorasambhavAt tadarthadAru tvanudAharaNam, tannodAharaNatvena vivakSyate / kasmAt ? ani - ndhanatvAdAkAzavat dIptyarthAsambhavAd dAruzabdasyAvivakSitatvAdadoSo'tra gaganAvivakSAvat / 20 kiJcAnyat, sNhaashetyaadi| sahabhavana [ma] sahabhavanamityetad dvayamapi dviSTham, ato yadyekaM kASThama[gninA]gnirvA kASThena atha nAnA sarvathApyanayoranyonyAvinAbhAvinorbhavati tat, tattu dvayamekamanyaditi vA na zakyate vaktum, tasmAnna tadanyat / 1 kasmAdvityAdi pra0 / / 2 ( kathamanagni ? ) / / 3 indhanamagnItyapi ya0 / indhanagnItyapi bhA0 / / 4 deg zce pra0 / / 5 jJApakA' bhA0 / jJApaka ya0 / 6 kA pra0 / / 7 yanpra0 pra0 / hani kuSi - nI-rami- kAzibhyaH kthan [ pA0 uNAdi 22] / hadho viSaNNaH / kuSThaH / nIdho netA / rathaH / kASTham / " - pA0 siddhAntakaumudI // / 8 degrazeSaH virodhAH bhA0 / degrazeSaH virodhaH ya0 / / 9 lokena ya0 / / 10 kapratya pra0 / "dA dheT - si-zada - sado ruH / 3 / 2 / 159 / dAruH / dhAruH / seruH / zadrUH / sadrUH / " - pA0 siddhAntakaumudI // / 11 tvamudAharaNaM tatrodAruNatvena pra0 / 12 pR0 798 paM0 4 / / 13 etatu / tattu pra0 / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 751 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [navame niyamAre athApi kathaJcidanyatvam, anyat 'anyadeva' iti na vaktavyam, anyatvAt hastAdyanyAnanyadevadattavat, yAvad rUpAdikSaNAntarAnyAnanyaparamANuvat / / abhAvastahi te, agnyanagnitvavyAvRttaH, khapuSpavat / nanu bhinnavyavasthAnalakSaNatvAdanubhayatvamapi na vcniiym| yadi [dAhyadAhakatvalakSaNaniyamo na syAt tato'gnirapi 5 athApi kathaJcidityAdi / pUrvavadabhyupetya tvanmatyA anyat 'anyadeva' iti na vaktavyam, anyatvAt, hastAdyanyAnanyadevadattavat, hastA-'Gguli-parva-tvak-skandha-paramANu-rUpa-rasa-kSaNikatvA485-2 dyanyatve'pi devadatta evaikastathA tathA gRhyate cakSurAdivyapadezaviziSTarUpAdyAtmakaghaTavat sambandhyanta rApekSaviziSTapitRtvAdivyapadezAtmakadevadattavacca sa evaikaH, anyathA tadekatvAbhAve tadbhedAbhAvAd bhedAsta eva 'anye' iti vaktumazakyAH, devadattAtmakatvAd ghaTAdyAtmakatvAcca, tatpratipAdanopAya10 pradarzano granthaH-yAvad rUpAdikSaNAntarAnyAnanyaparamANuvaditi bhAvanodAharaNaM bhAvitArthamevamanyatrApi ghaTAdau bhAvayitavyamiti / atrAha-abhAvastItyAdi / te agnIndhane na stastahi, kasmAt ? agnyanagnitvavyAvRtteH, vyAvRttAgnyanagnitvAdityataH ekatve'gnirevendhanam anyatve'nagniH / tathA 'indhanAnindhanatvavyAvRtteH' ityapi bhavati hetuH tatparyAyArthatvAt, khapuSpavat, yathA khapuSpaM nA'gni nagniH tadekatvAnekatva15 vyAvRtterasacca tathA agnIndhane (na] syAtAm, ubhayamapi netyarthaH / atra vayaM brUmaH-naMnu bhinnetyAdi / etadapyanubhayatvaM na vacanIyam, kasmAt ? bhinnavyavasthAnalakSaNatvAt / bhinnaM viviktamasaGkIrNaM vyavasthAnaM 'kASThamevedaM dAhyazaktyAdilakSaNam, agnirevAyamauSNyadAhakAdilakSaNaH' iti, tadeva vyavasthAnaM cihna lakSaNamasya ubhayasya, tadbhAvAd bhinnavyavasthAnalakSaNatvAt saMvRtisa~dghaTa-paTavad nAnubhayatvam / tasmAllakSaNasadbhAvAd 'nAsti' ityapya20 vacanIyameva / syAnmatam-dAhyadahanAdilakSaNatvAsiddhiH, tllkssydhrmysiddheriti| etacca na, yasmAt siddhaM sattvaM dharma-dharmiNoriti tatprasAdhanArthamAha-yadi [daahydaahktvetyaadi| yadi 'dAru dAhyameva, dAhako 'gnireva' iti lakSaNaniyamo na syAt tayorvyavasthitastato'gnirapi dayeta kASThavat, pacyeta 486-1 odanavat pAcakatvalakSaNAvyavasthAnAt pAkyatvAt, tato bhujyata ca odanavadeva pRthaka, aniSTaM 25 caitat / tasmAd vyavasthitaM pAcakadAhakatvAdilakSaNamagneH / tathendhanamapi dAhyapAkyAdivyavasthitabhinnalakSaNaM yadi na syAt pRthageva dahed vinApi agninA kASThatRNAdi saMhatam paceccodanAdika 1 pR0 759 paM0 1 // 2 pR0 746 paM05 / / 3 stathA martha gAte ya0 // 4 pa0759503 // 5 tegnI' ya0 / bhe'nI bhA0 // 6 dityaH bhA0 / atra dibhyaH iti pATho'pi bhavet // 7 indhananibandhanatva pr0|| 8 'tathA agnIndhane asatI syAtAm' ityarthavivakSAyAM [na]' ityetadanAvazyakam // 9 pR0759 paM04 / / 10 snghttpr0|| 11 pR0759 pN04|| 12 hakazvetyAdi bhA0 // 13 pAkyadi bhA0 / pAkAdi ya0 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avaktavyatvapratipAdanam ] dvAdazAraM nayacakram 752 dahyeta kASThavat, pacyeta odanavat, bhujyeta ca pRthak, tathendhanamapi pRthageva dahet paceccoda - nAdikamagnivadityanubhayatApyavaktavyaiva / bhinnavyavasthAnavRttamubhayamasti / bhinnavyavasthAnavRttobhayatvAnabhyupagame tu sarvAtmakai kabhAva evAtyantAbhAva eva vobha yatvaM syAt / anubhayapratiSedhAdubhayatvamiti cet, na, anyatvAvaktavyatvAt / anyatvapratiSedha ekatvamiti cet, na, tasyApyavaktavyatvAt / ekatvAnyatvobhayatvAnubhayatvapratiSedhena ca pradhAnopasarjana bhAvo'pi pratiSiddha eva / tasmAt sarvathApyavaktavyataiva / magnivadagnitvAdityato dahanamantareNaiva pAkaH syAt, na tu bhavati / tadupasaMharati- ityanubhayatApyavaktavyaiveti / anubhayaM cennAsti ubhayamasti tarhi taccobhayaM bhinnavyavasthAnavRttam / athaivaM nAbhyupagamyate tato bhinnavyavasthAnavRttobhayatvA [na]bhyupagame tu prAptaM kIdRgubhayam ? tadyathA - sarvAtmakai ketyAdi ekaM sarvAtmakaM nityaM sarvagatamanutpAdavyayaM kAla-niyati-svabhAvapradhAna-puruSAdInAmanyatamad bhAva tattvamarsedalI kanirupAkhyamavastu atyantAsat khapuSpAdi vetyetadubhayaM syAt, ekatvAnyatvAnubhayatvAbhAve gatyantarAbhAvAt / tacca na bhavati, niSThitatvAdeSAM pakSANAm / 5 anubhayapratiSedhAdubhayatvamiti cet / syAnmatam - anubhayamubhayAbhAvo'sattvam asattvasya pratiSiddha- 15 tvAdubhayaM tatpratipakSaH satI eva dve vastunI bhavitumarhata iti / tadapi na, anyatvAvaktavyatvAt, etadubhayatvamanyatvameva parasparabhinnalakSaNe agnIndhane anyonyasmAdanye iti, taccAnyatvaM vicArirtam'asadeva' iti / tasmAdasyApyavaktavyatvamasattvAt / avaktavyatvAnnAnubhayatvapratiSedhAdubhayatvam / anyatvapratiSedha ekatvamiti cet / syAnmatam - anyatvapratiSedhe tarhi ekatvameva sidhyatIti / 486-2 etacca na, tasyApyavaktavyatvAt, ekatvasyApyasattvasya utpatataiva mayoktatvAdavaktavyataiva / itthameka - 20 tvAnyatvobhayatvAnubhayatvAni pratiSiddhAni / 10 syAdAzaGkA-sAmAnyavizeSayoragnIndhanayozcaikatvAdyabhAve'pi anyatarapradhAnopasarjanatayA pravRtte - tu vaktavyataiveti / etaccAyuktam, ekatvAdyayuktivat tadayukteriti tadatidizannAha - ekatvAnyatvobhayatvAnubhayatvapratiSedhena ca pradhAnopasarjana bhAvo'pi pratiSiddha eveti / yasmAdetayoH sAmAnyavizeSayorapravRtteragnIndhanayozcAsattvamevaikatvAnyatvapakSayoriti pratipAditaM tasmAdanayorasatoH 25 kA pradhAnopasarjanatA khapuSpavandhyAsutayoriva ? sA hi satoreva svAmi bhRtyayordRSTeti / kiJca, anyatvapakSa evaiSA pradhAnopasarjanatA yujyate sa ca niSiddhaH / agnIndhanayozca pravRtteretAvatAM gatiH 1 'ubhayamastu' ityapi samyag bhAti / dRzyatAM pR0 759 paM0 6 / / 2 pR0 760 paM0 1 / / 3 prApta kI pra0 // 4 sadanIhaniru pra0 / / 5 pR0 492 - 2 / / 6 'tatam pra0 / / 7 svamasatvamasatvAdavyaktavyAnubhayatvapratiSedhAvubhayatvam bhA0 / 'tvamasatvAdavyaktavyaccAnu bhayatvapratiSedhAvubhayatvam ya0 / / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [ navame niyamAre evaM yadyekatvaM vizeSasya bhAvena nAnyatA, tato'nAtmano bhAvasya kharaviSANavadapravRtterabhAvataiva syAt / na pravRttiH, anAtmatvAt, kharaviSANavat / 753 nanu yathA vizeSa eko'pi rUparasAdirghaTapaTAdirvA bhAvarahitaH pravartate tathA sUkSmAvastha ekako bhAvaH pravartsyatIti cet, ko vA bravIti vizeSo bhAvarahita iti ? 5 viziSyate vizeSa iti sata eva vizeSatvAt tadapekSatvAcca viziSyate sa tasmAt tena vA sa ityAdinA / aviziSyamANo'viziSan vA na vizeSo bhavati, kArakANAmeva kArakatvAt / ko vA'zvAso vizeSa ekaika eva pravartate iti saMvRtisadghaTapaTavat ? 10 syAd yaduta ekatvaM nAnAtvamubhayatvamanubhayatvamagnyupasarjanamindhanapradhAnatvamindhanopasarjanamagnipradhAnatvamiti, sarvathApi na ghaTate, tasmAt sarvathApyavaktavyataiveti dRSTAntavarNanamidaM kRtam / evamityAdi prastutasAmAnyavizeSAdidAntika varNanArtha uttaro granthaH / sAmAnyavizeSayostAvat tadyathA-yedyekatvaM vizeSasya ghaTAderbhAvena anvayena pRthivyAdinA, kimuktaM bhavati ? sAmAnyameva nirvizeSaM bhavatyekaimityatastatpradarzanArthamAha - nAnyateti / tataH kim ? tato'nAtmano 487-1 bhAvasya azmasikatAmRlloSTavajrAdighaTAdivizeSAtmaka lAbha rahitasyAnAtmatvaM pRthivyAdeH sAmAnyasya, anAtmatvAcca kharaviSANavadapravRttiH, apravRtterabhAvataiva syAt kharaviSANavadeva / tat 15 darzayati-na pravRttiriti gatArtham / nanu yathendhanetyAdi sa eva nanu yathA vizeSa eko'pi ityAdiH pUrvapakSa: / kintu rUpAdiyugapadbhAviparyAyaM vizeSavAdinaM prati siddhamudAhRtya bhAvavAdI 'tvanmate tatpravRttivad manmate 'sUkSmA - vastha ekako bhAvaH pravartsyati' iti brUyAt / atrAvaktavyavAdI svamatenottaraM brUte - ko vA bravItItyAdi niHsAmAnyavizeSapravRttyabhAvApAdanena dRSTAntAsiddhi varNayati / saMta eva vizeSatvAt, sanneva 20 vizeSIbhavati sAmAnyameva nAsat khapuSpAdItyarthaH / tadapekSatvAcceti, rUpaM rasAd viziSyamANaM saMmbandhirasamapekSya vizeSo bhavati, tathA raso'pi rUpam, "ghaTa- paTauM cA'nyonyam, notyantAsat khpusspmmpekssyeti| taddarzayati kArakavyAkhyayA viziSyate sa tasmAt tena vA sa ityAdinA / kArakatraye darzite sambhavInyanyAnyapi kArakANyU hyAnItyAdigrahaNam / aviziSyamANe (Na i) tyAdi, yadi 1 bhayatvaanu ya0 / 'bhayatvAanudeg bhA0 / / 2 pR0 760 paM0 17 / / 3 'kamityeta' pra0 / 4 pR0 744 paM0 5 / / 5 ekokopi ityAdi ya0 / ( ekako'pi ? ekaiko'pi ? ) // / 6 ityAdi ya0 / / 7 pratiSiddha pra0 / / 8 bhAvopapAdana ya0 / / 9 ata pra0 / pR0 758 paM0 12 / / 10 sambandharasa pra0 / / 11 ghaTapaTo vA bhA0 / rasaghaTo vA ya0 / / 12 nAsat pra0 / / 13 vyAkhyAyA pra0 / 14 pR0 758 paM0 13 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAva- vizeSayorekatvanirAkaraNam ] dvAdazAraM nayacakram 754 sUkSmAvasthA prAptirapi avayavAvayavisAmAnyavizeSakAryakAraNAnAM bhede siddhe syAt / tathA ca tadanupapattiH, abhAvatvApattyabhyupagamAt / prAgabhAva - pradhvaMsAbhAvAtmakatvAdavasthayoH sUkSmasthUlayoH / athA mAvatvameva bhAvasya tatazca cakSurAdilakSaNarUpAdInAmAkAzAdInAM cotpattirasatI / bhAvena rahito vizeSastato vizeSaH' iti nirdezameva nArhetu, viziSannanyamanyena ca viziSyamANo vizeSo bhavati vyApArAvezAdeva kArakANAM kartrAdInAM kArakatvAt, vizeSaNa kriyAvezAbhAve hyavizeSa eva syAditi / tasmAt sthitamidam - sAmAnyameva vizeSaH sAmAnyApekSa aiva veti / tathA ca kuta: pRthak pravRttivizeSasya sAmAnyAvinAbhAvAt ? ko vA''zvAsa: ? na manoratho'pi karaNIyaH - rUpaM raso 487-2 ar ghaTapaTAdirvA vizeSa ekaika eva pravartata iti, tvenmanorathAnuvRttyA saMvRtisattvenA'bhyupagatayo - 10 rghaTapaTayorivAnyatvapratipatternimittabhUtamiti svapne'pyevaM mA saMsthA ityabhiprAyaH / sUkSmAvasthetyAdi / yApi prAptidik kA cin tvayonnIyate kenacinnayAntareNa 'sUkSmAvastho bhAvo vizeSarahita stiSThati' iti sApyavayavAnAmavayavino vizeSANAM sAmAnyAt kAraNAt kAryANAM bhede siddhe syAditi sambhAvyeta, nAnyathA / pradhAnAvasthA hi sUkSmA sattvarajastamasAM samatA, sA mahadAdiviSayasthUlA vasthApekSaiva, ta eva hi guNAH sUkSmAH sthUlAzca te cAvasthe parasparApekSe, sarpasphaTA - 15 TopakuTilagatisthitikuNDalakIbhavanAdivat sarpamantareNa na te vizeSA bhAvaM na tAnantareNa sa iti evaM ca sUkSmAvasthoktyeva tvayAbhyupagataM bhavati, sa ca sUkSmatAM yAn bhAvo bAla-yuva-madhyama- sthavirodyavasthAvizeSa eva bhavati tadvyatirekeNAnavasthAnAt / tathA ca tadanupapattiH, evaM ca sati bhAvasyAnvayAkhyasya bhAvatvAnupapattiH, abhAvatvApattyabhyupagamAt / kasmAt ? prAgabhAva - pradhvaMsAbhAvAtmakatvAdavasthayoH sUkSma-sthUlayoH, yathA ghaTaH prAgabhUtvA bhavati bhUtvA ca na bhavatItyabhAvAtmakatvAda- 20 sanneva prAk pazcAcca / evamasUkSmaH sUkSmo bhavati punazca na bhavati, tathA sthUlo'pItyabhAvavAditvamApannaM bhAvavAdinaste'bhyupagamahAnizca / 5 atha mA bhUdabhyupetahAnirityabhAvatvameva bhAvasyAbhyupagacchasi tatazca cakSurAdilakSaNetyAdi / yadyasattvaM sAmAnyasyeSTaM tasmAccAsataH sAmAnyAccakSurAdi [lakSaNa] ruupaadiinaamaakaash| dInAM 488 - 1 cAvasthAkhyAnAM vizeSANAM nirbIjAnAmutpattirasatI, rUpasya cakSurlakSaNam, AdigrahaNAcchrota- tvaga - 25 jihvA prANAni zabda - sparza-rasa gandhAnAM lakSaNAni, lakSyA rUpAdayaH zabdAdyAtmakAni cAkAzAdIni bhUtAnItyAdisarvazAstra -lokagatavyavahArAbhAvaprasaGgAd bhAvasyAbhAvatvamapi nAbhyupagantavyamiti / 1 eveti pra0 / / 2 tvanmatoranuvRttyA saMvRtisatyenA pra0 / / 3 pR0 745 paM0 2 / / 4 tAvanaMtareNa pra0 // 5 3 'rAvyava' pra0 / / 6 gacchami bhA0 / gacchati ya0 / / 7 tatacakSuzcarAdi bhA0 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 755 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [navame niyamAre .. athocyeta-vizeSasya bhAvena sahakatvam / yadi bhAvaH vizeSAn vyApnoti na tu vizeSo bhAvaM tasmAd vizeSeNa saha bhAvasyaikatvaM nAsti, vizeSasya tvasti bhAvena saha bhAvopagrahAntarbhAvitavRttevizeSatvAt / ___ atha bhedavRttiH katham ? kasmAnna samAnabhUtaH sannavizeSarUpa eva saMvRtto bhAvavat ? 5 bhAvo vA viziSTatvAd vizeSarUpaH, tadekatvAt, vizeSavat ? ... athocyatetyAdi / prAgagnIndhanakatve-agnerindhanena sahakatve doSAdindhanasyAgninA sahakatve doSAbhAvaM manyamAnena yathA parihAraH pareNocyate tatheha bhAvasya vizeSeNa sahaikatve doSAd vizeSasya bhAvena sahakatve doSAbhAvaM manyamAnaH parihAramAha-tadyathA-yadi bhAvaH sAmAnyaM pRthivItvAdi ghaTapaTA dInazma-sikatAdIMzca vizeSAn vyApnoti, na tu vizeSo'zma-ghaTAdirbhAvaM pRthivItvaM vyApnoti ekadeza10 vRttitvAt / tasmAd vizeSeNa saha ghaTena paTena vA pRthivyA ekatvaM nAsti, ghaTasya tvasti vizeSasya sAmAnyena pRthivyAdinA bhAvena saha / kasmAt ? bhAvopagrahAntarbhAvitavRttevizeSatvAt, bhAvasya sAmAnyasya upagraheNa tenopagRhItatvAt tasminnantarbhAvitA vRttiH vartanamastitvaM vizeSasya bhAvAtma rUpApannatvAt kAraNAd vizeSasya vizeSatvam naanythaa| tasmAd bhAvopagrahAntarbhAvitavRttevizeSatvAd 4442 vizeSasya sAmAnyena sahakatvamastu bhAvAvyatiriktAtmatvAt, ko doSa iti / 15 etAvat pRcchyate sAmAnyavizeSakatvavAdI samAnopAlambhAnivRtteH-aMtha bhedavRttiH katham? iti / pUrvavadeva dRSTA bhedena vRtti ke[5]nyoH| tadyathA-'pRthivI' ityavizeSeNa ghaTa-paTAdiSvabhinnA bhAvasya, 'ghaTa paTo na bhavati' iti ghaTA-paTAdebhinnA vizeSasya, te ca vRttI parasparavibhinne, tayoH kopapattirekatve paraspararUpAnApattau nAnAtvakRtAyAm? iti taddarzayati aniSTApAdanadvAreNa-kasmAna samAna bhUtaH sannavizeSarUpa eva saMvattaH? yo'yaM ghaTo rUpAdirvA vizeSaH paTAdibhyo rasAdibhyo vA 20 vyAvRtto'pi 'mRd mRdeva' ityavyAvRttaH samAnabhUtaH sa 'san san, bhavati bhavati, pRthivI pRthivI' ityeva vA nivizeSaH kasmAnna bhAvavad bhavati, pratiSedhadvayasyAvizeSAniSTApAdanAt? dRSTaM vizeSa samarthayatibhAvo vA viziSTatvAd vizeSarUpaH 'kasmAnna saMvRttaH' iti vartate, tadekatvAd vizeSavat, mRdbhavanapRthivItvatyaktarUpo rUparasAdivizeSa eva kasmAnna bhavati? ubhayatra 'tadekatvAt' iti hetuH / itaretarasvarUpe dRSTAntau / dRSTA ceyaM sAmAnyavizeSayoranuvRttivyAvRttibhyAM bhedavRttiH / aniSTApAdana25 sAdhanaM ca-bhAvo vizeSa eva syAt tadekatvAt tatsvAtmavat, vizeSo vA bhAva eva syAt tadekatvAt tatsvAtmavat, mRt syAd ghaTa eva tadekatvAt ghaTasvAtmavat, ghaTo vA mRdeva syAt tadekatvAt tatsvAtmavat / / ... 1 pR0 745 paM0 6 // 2 tena vRttI ya0 // 3 vRttAH bhA0 / vRttyaH ya0 // 4 sat pra0 // 5 'tvAt svAtma y0|| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAva-vizeSayorekatvanirAkaraNam] dvAdazAraM nayacakram / / 756 viklpaaccaiktvvyaaghaatH| kuto'yaM vizeSaH- idaM sahedaM na saheti, dviSThatvAt sahAsahabhAvasya, vizeSaNakriyAdhArakaraNAdyanupapattezca / athApi kathaJcidekatvaM tathApyekam 'ekameva' iti na vaktavyamityAdi pUrvavad yAvat prmaannuvditi| atha mA bhUvannamI doSA ityanyatvaM bhAvavizeSayoH / tatra yadi bhAvasya vizeSeNa 5 sahAnyatvamabhyupagamyate tata idamApatitaM tena tarhi tasya vizeSapRthagbhUtaM rUpamAkhyeyaM yathAnyeSAM ghaTAdonAM paTAdisyagbhUtaM rUpamAkhyAyate / rUpAkhyAnamarAzyaM kartum, na hyanyadanya kinycaanyt-viklpaaccktvvyaaghaatH| ekatve kuto'yaM vizeSaH-idaM na sahedaM saheti ? . 'bhAvo vizeSeNa sahaiko na vizeSo bhAvena, vizeSo bhAvena sahaiko na bhAvo vizeSeNa' ityetau vikalpo - naikatve ghaTete, vizeSahetvabhAvAt, anyatva eva ca ghaTete, dviSThatvAt sahAsahabhAvasyeti / itazca 10 nopapannamekatvaM bhAvena saha vizeSasya vizeSaNakriyAdhArakaraNAdyanupapattezca, vizeSaNakriyA kartari viziSati samavetA vizeSye vA karmaNi pRthivI-ghaTAdau, tau tasyA yathAvivakSamAdhArau, yena paTAdinA vipakSabhUtena viziSyate tat karaNam, bhAvasyaiva vA vizeSaH yato viziSyate 'ghaTo'yaM paTAdirna bhavati' iti so'rthoAdAnam, yasmai viziSyate pratipAdyate sa sampradAnaM zrotA ityeSAM kArakANAM kriyAyAzca vipUrvaziSidhAtuvAcyA yA bhinnArthanibandhanatvAdekatve satyanupAttiH / dRSTazvAyaM kArakavyavahAro bheda-15 nibandhanaH / tasmAd dRSTatvAdayuktamekatvam / ___ abhyupetyApyekatvaM na yuktameveti brUmaH-athApi kathaJcidityAdi pUrvavadekatvapratiSedhenAvaktavyaprasAdhanaM tameva granthamatidizati pUrvavad yAvat paramANuvaditi sAvadhikaM sahetudRSTAntApAdyAvaktavyatvaniSThaM tulyagamakatvAd vyAkhyAtArthameveti / evaM sAmAnyavizeSayorekatve doSA uktAH / etaddoSabhayAt pakSAntaraM nirdoSaM manyamAnazcet paro gRhNIyAt-atha mA bhUvannamI doSA iti, 20 kiM tat pakSAntaram? anyatvaM bhaav-vishessyoH| tatrApyekatvavad dvayI gatiH-mAvasya vizeSeNa sahAnyatvaM vizeSasya vA bhAvenati / tatra tAvad yadi bhAvasya vizeSeNa sahAnyatvamabhyupagamyate tata idamApatitaM doSajAtam- tena tarhotyAdi yAvat saMvRtighaTa-paTava / diti tulyagamaM pUrvavat / tasya bhAvasya vizeSapRthagbhUtamitIha sAmAnyavizeSaprastutevizeSyate / zeSaM tathaiva gamanIyaM rUpAkhyA-489-2 namazakyaM kartumityAdi / upasaMhArasAdhanam-anirUpyamANastvasannApadyeta, avizeSatve'rUpatvAt, 25 khapuSpavata, [a]vizeSatvaM bhAvasya vizeSAdatyantamanyatvAt pRthivyA azmasikatAdyavasthAvizeSamanta. 1 pR. 746 paM0 2 // 2 pR0 496-1 // 3 'tyApyekatvanna yukta' bhA0 / 'tyApyekatvAnna yukta ya0 // 4 pR0746 paM0 4 // 5 tvaniSTaM pr0|| 6 nasyaM bhA0 / nazyaM ya0 / pR0 747 paM0 1 // 7 pR. 747 pN01|| 81 etadantargataH pATho ya0 pratI nAsti // . Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 757 [ navame niyamAre sAdhAraNam, sAmAnyavizeSaikAnyatvAnavasthita tattvasaMvRtighaTapaTavat / anirUpyamANastvasannApadyeta, avizeSatve'rUpatvAt, khapuSpavat / nyAyAgamAnusAriNIvRtyalaGkRtam athocyeta-rUpaM pRthag bhAvasya vizeSAd vyAvRttirUpAdanupravRttau / tadvA kuto'vizeSam ? yadi syAd bhAvo vizeSarahitastato niravazeSavizeSAbhAve'pi khapuSpAdAvanupravRttirUpaH 5 rayAd bhAvatvAd ghaTAdivat / yadyapi sAmAnyasya vizeSeNa sahAnyatvaM nAsti tathApi vizeSasya sAmAnyena sahAnyatvamasti dRSTatvAt / dRSTo hi vizeSo bhAvavinAbhUto'pi yathA bhinno ghaTa iti / bhAvaviSaya evaiSa bhedopacAraH / tadanyatve sa naiva syAt, abhAvatvAt, khapuSpavat / ata eva tatsiddhiH; bhinnasamAnAdhikaraNasya mukhyamUlatvAd gauNasya / pUrvoktAcca tadvRtti10 reNAsthAnAt tadAtmatvamanicchata ekAntenAvizeSatvam, avizeSatve satyarUpatvaM bhAvasya tadatirekeNAnirUpyarUpatvAt / tasmAdasattvamApannaM vastuno'nyatve pRthagrUpAvazyambhAvAt tadAkhyAnAzakyatve cAsattvam / ityukte'nyatvavAdinA athocyeta - rUpaM pRthag bhAvasya vizeSAd vyAvRttirUpAdanupravRttau 'dRSTam' iti vAkyazeSaH / atra brUmaH - tadvA kuto'vizeSam ? yadetad ghaTAzmAdiSu pRthivItvAnuvRttilakSaNaM rUpaM tad vizeSeNa vinA naivAstIti tadavasthaM pRthagrUpAkhyAnAzakyatvam / abhyupetyApi tvadanu15 vRttyA nivizeSaM bhAvamatyantAnyatvavAdinaste doSaM brUmaH- yadi syAd bhAvo vizeSarahitastato niravazeSavizeSAbhAve'pi khapuSpAdAvanupravRttirUpaiH syAd bhAvatvAd ghaTAdAviva / aniSTaM caitat / athocyetetyAdi / uktadoSabhayAt 'sAmAnyasya vizeSeNa sahAnyatvam' ityetad vizeSapradhAna - manyatvaM mA bhUnnAma tathApi vizeSasya sAmAnyena sahAnyatvamasti dRSTatvAt dRSTo hi vizeSo bhAvavinA bhUto'pi vizeSa eva bhAvarahitaH kva dRSTa iti taddarzayati-yathA bhinno ghaTa iti, bhedo 20 hi ghaTasya pradhvaMsAbhAvo vinAzaparyAyaH, sa ca vizeSo bhAvAdatyantavilakSaNo dRSTazca ato'nyatvaM vizeSasya bhAvAditi / 491-1 atrocyate - bhAvaviSaya evaiSa bhedopacAraH / bhidikriyAvizeSaNa viziSTAvasthAnubhAvino bhAvasyaiva ghaTAkhyasyAvyavacchinnamRtpiNDazivakAdibhavanAnuviddhasya utpanna-nava-madhyama- purANa- vizaraNAvasthAkrameNAvayavasaGghAtajanitAtmalAbhasyAyamapi kapAlAvasthAvizeSaH / tasmAdavinazva rANvAdipudgala25 saGghAta-visaGghAtaviSayapariNAmatvAt 'utpanno vinaSTa:' ityAdyupacAro bhAvasyaiva nAbhAvasya khapuSpAdeH sambhavati / yadi manyethA bhAvAdabhedopacAra iti, sa bhAvAdanyatve khapuSpavad naiva syAt, 'bhinnaH ' 'utpannaH' iti vIM nopacaryeta ghaTaH, abhAvatvAd vizeSatvAt khapuSpavat / 1 rUpaM bhAvasya pra0 / / 2 vAsa pra0 / / 3 tathA pra0 / pR0 748 paM0 1 / / 4 degrUpasyA bhAvatvAd pra0 / / 5 pR0 748 paM0 4 / / 6 pR0 748 paM0 6 / / 7 upapanno pra0 / / 8 bhAvAdadopacAra bhA0 / / 9 sthAnna pra0 / / 10 dhA topaca ya0 / / abhava' pra0 / / 11 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAva-vizeSayoranyatvanirAkaraNam] dvAdazAraM mayacakram 758 tvAcca svAtmavad nAnyatvam / bhAvAdantyavizeSastu naiva pRthagbhUtaH, vizeSatvAt, ghaTavat / yadA cAyaM bhAvAvyatirikta evopalabhyate tadA na kadAcidapyabhAvo bhavati khapuSpavat / nanu yadaiva sAmAnyamavizeSaM tadaivAnyatvam, na, avizeSAt / siddhe hyanyatve sahAsahabhavanaM dviSThatvAt syAt, tattu na siddham / __kiJcAnyat, ata eva tatsiddhiH / avazyaM caitadevam-bhAvaviSaya evaiSa bhedopacAraH, bhedopacArA-5 deva bhedasiddhiH, bhAvAdeva vA bhedopacArasiddhiH / kiM kAraNam? bhinnasamAnAdhikaraNasya mukhyamUlatvAd gauNasya, 'bhinno ghaTaH' iti ghaTena samAnAdhikaraNo bhedopacAro gauNo mukhyaM bhedamanupravRttisahacaritamavasthAvizeSaM nava-taruNa-madhya-jIrNAdikaM sarpasyeva sphaTATopa-kuTilagati-kuNDala-prasRta-dIrghavRttyA (ttA) dyavasthAvizeSaM bhAvasyApekSya vinaSTe'pi 'bhinnaH' ityupacAraH kriyate, gauNasya mukhyamUlatvAt / abhinna eva vA bhAve kapAlAdyavasthAyAM bheda upacaryate stimitasaraHsalilavadanutpAdavyayatvAd bhAvasya 10 puruSa-kAlAdikAraNamAtrasya / kiJca, viziSyate vizeSaH iti sato vizeSatvAt tadapezatvAcca viziSyate sa tasmAt tena vA 491-2 sa ityAdinA avize ziSannaviziSyamANo vA na vizeSa eva kArakANAmeva kArakatvAt [pR0 753 ] ityAdigranthena pUrvoktAccetyatidizati / kiJca, tadvattitvAcca 'pUrvoktAcca' iti vartate vizeSavRttitvAd bhAvasya vizeSasvAtmavad na vizeSebhyo'nyatvam, tathA ca bhAvavRttitvAdvA bhAvavad 15 vizeSasya bhAvAd nAnyatvam, tadvRttitvaM cAnayoratItanyAyena subhAvitam, ghaTapaTAdibhAvAnuvRttirUpatve'pi pRthaganirdezyarUpatvAt / syAnmatam-antyavizeSastu paramANuSvanyapratyayahetutvAd vyAvRttirUpa eveti cet, tanna, yasmAd bhAvArdantyavizeSastu naiva pRthagbhUtaH, vizeSatvAt, ghaTavat, yathA ghaTo vizeSo bhAvAtmakastavRttitvAt svAtmavad bhAvAdapRthagbhUtastathAntyavizeSo'pi / tad vyAcaSTe-yadA cAyamityA[di], 20 na kadAcidapyabhAvo bhavati, 'khapuSpavat' iti vaidhrmydRssttaantH| bhAvAvyatiriktavizeSopalabdhe-. rbhAvA[d] vizeSasyAnyatvaM vyAvRttam, ato'siddhamanyatvamityupanayaH / ___atrAha-nanu yadaiva sAmAnyamavizeSaM tadaivAnyatvam, nanu bhAvo'nuvRttilakSaNo nirAkRtasarvaghaTapaTAdivizeSo na kvacit kutazcid vyAvartate, ato 'vizeSAt parasparavyAvRttilakSaNAdanyaH' iti siddhamiti / etacca na avizeSAt, uktaM prAganekadhA nirAkRtasarvavizeSasya bhAvasyAtmalAbhAbhAvAda- 25 bhAvatvam, avizeSatvAcca khapuSpavadasataH kuto'nyatvam ? kiJca, yadapi ca "bhAvo vizeSeNa saha bhavati na vizeSaH, vizeSo bhAvena saha na bhAvaH, tau ca 1 sarpasyaiva pra0 / / 2 pR0 753 paM0 5 / / 3 pR0 749 paM0 2 // 4 nAnatvaM bhaa0| nAnAtvaM ya0 // 5 degganirdezArUpa pr0|| 6 degdatyantavize' pr0|| 7 (tatsvAtmavad ?) // 8 vyAvRttyam bhaa0|| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [ navame niyamAre athApi kathaJcidanyatvam, anyat 'anyadeva' iti na vaktavyam, anyatvAt, hastAdyanyAnanyadevadattavad yAvad rUpAdikSaNAntarAnyAnanyaparamANuvat / atyantAbhAvastahi tau, vizeSAvizeSatvAbhAvAt, khapuSpavat / 759 nanu bhinnavyavasthAnalakSaNatvAdanubhayatvamapyavacanIyam / yadi hyanuvRtti-vyAvRtti5 lakSaNaniyamo na syAt tato rUpAdirapi vizeSaH pravarteta bhAvavat / bhAvo'pi cAnuvRttirUpaH vyAvarteta, khapuSpavat / bhinnavyavasthAnalakSaNamubhayatvamastu / parasparamasaha' iti vRttibheda ucyate sa cAsiddhaH, tayoranyatvasyAsiddhatvAt / 'siddhe hyanyatve sahA492-1 sahabhavanaM dviSThatvAt syAt, tattu na siddham / tasmAdayuktA sahAsahabhavana kalpanA'nyatvaM ca tayoH / abhyupagamyApi brUmaH - ta~ (a) thApi kathaJcidityAdi yAvat paramANuvaditi sa eva tulyagamo 10 grantho'nyatvaniSedhArthaH anyat 'anyadeva' iti na vaktavyamiti pratijJAya anyatvAt, hastAdyanyAnanyadevadattavad yAvad rUpAdikSaNAnta raunyAnanyaparamANuvaviti savyAkhyAnopAyapradarzanena gatArthaH / evamekatvAnyatvayorniSiddhayorAha paraH - atyantAbhAvastarhi tau, vizeSAvizeSatvAbhAvAt, khapuSpavat / bhAva-vizeSayoravizeSa ekatvam, vizeSo'nyatvam, tayoH pratiSiddhatvAd vizeSAvizeSatvA15 bhAva:, yasya vizeSAvizeSatvAbhAvastasyAsattvam, yathA khapuSpasyeti / atrocyate - nanu bhinnetyAdi / anubhayatvamasattvam, tadapi avacanIyam, kasmAt ? bhinnavyavasthAnalakSaNatvAt, yathAgnIndhanayordahana - dAhyAdivyavasthAne bhinne lakSaNe sta ityanubhayatvaM nAstItyuktaM tatheha bhAva- vizeSayorapi anuvRtti-vyAvRttI vyavasthAne bhinne lakSaNe sta ityanubhayatvamapi 'avacanIyam / pUrvavacca gamanIyamiti tatprasAdhanArthamAha-yadi hyanuvRttItyAdi / aniSTApAdanodA20 haraNe tu vizeSa - tato rUpAdirapItyAdi, rUpaM vizeSo raso'pi pravarteta pRthageva bhAvAt svenaiva rUpeNa vyAvRttirUparahitatvAt bhAvavat / bhAvo'pi cAnuvRttirUpaH san rUpAdeH pRthageva vyAvarteta 492-2 anupravRttirUparahitatvAt khapuSpavat / yadyanupravRtti-vyAvRttI sAmAnya-vizeSayobhinnavyavasthAne na syAtAM syAdeSa prasaGgaH prastute yasmAd bhAvo rUpa- rasAdiSvanupravartamAno dRzyate vizeSazca rUpa - rasAdibhyaH `parasparaM vyAvartamAnaH tasmAnnAnubhayatvamapyasti / kintu bhinnavyavasthAnalakSaNamubhayatvamastu anyatva25 mityarthaH / etadanabhyupagame doSa ucyate-- bhinnavyavasthAnetyAdi yAvadubhayatvaM syAt / sarvAtmakaikabhAva 1 pR0 750 paM0 5 / / 2pR0 751 paM0 1 / / 3 hastAdanyA ya0 / hastAdvanyA0 bhA0 / pR0 751 paM0 1 / / 4 degrAnyAnyaparadeg ya0 / 'rAnyAnyanyanyAvara' bhA0 / / 5 0 751 paM0 3 / / 6 yoravizeSa yoravizeSa pra0 // 7 pR0 751 paM0 3 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 760 bhAva-vizeSayoravaktavyatvapratipAdanam] dvAdazAraM nayacakram bhinnavyavasthAnalakSaNavRttobhayatvAnabhyupagame tu sarvAtmakaikabhAva evAtyantAbhAva eva vobhayatvaM syAt / anubhayatvapratiSedhAdubhayatvamiti cet, na, anyatvAvaktavyatvAt / anyatvapratiSedha ekatvamiti cet, na, tasyApyavaktavyatvAt / ekatvAnyatvobhayatvAnubhayatvapratiSedhena ca pradhAnopasarjanabhAvo'pi pratiSiddha eva / tasmAt sarvathaivAvaktavyataiva / dravya-guNa-kAraNa-5 kAryAdiSvapyevameva / ____ ato'nyathoktau vastuvisaMvAdaH, anyasyAnanyatvena ekasyAnekatvena ubhayasyAnubhayatvenAvadhAraNAt, ghaTapaTaviparyayAvadhRtivat / ayaM ca niyamo 'niyama eva vastu' itIcchati, sAmAnyavizeSakatvAnyatvakAntAyatasvavRttareva nizcitaniyatAdhikyayamanAt / / - 10 evobhayatvaM syAt, atyantAbhAve khepuSpa eva vA, gtyntraabhaavaat| taccAniSTaM sarvAtmakaikamAvo. bhayatvamatyantAbhAvobhayatvaM vaa| anubhayatvapratiSedhAdityAdiH pUrvavat tulyagamo grantho yAvat sarvathaivAvaktavyataiveti dRSTA ntAgnIndhanopasaMhAravad dArTAntikabhAvavizeSopasaMhAreNa gatArthaH / evamApAdyAvaktavyatAM sAmAnyavizeSayoratidizati-dravya-guNa-kAraNa-kAryAdiSvapi evameve- 15 ti / evaM hi bhavati bhavanamagnIndhanavat' ityupakramya sa eva dRSTAntagrantho yAvat 'sarvathApyavaktavyatava' iti / tasyopari yokatvaM guNasya dravyeNa saha nAnyatetyAdi dravya-guNayoH paraspareNa sahakatvAnyatvAnubhayatvobhayatvapradhAnopasarjanatvapratiSedhena 'sarvathaiva avaktavyatA' ityupasaMhAro yAvat . tAvadazeSo grantho yojyaH / tathA kAraNa-kAryayorapi punaH saiva granthayojanA / AdigrahaNAt sarvagatA'sarvagata-nityA-'nityA-'vasthA-'vasthAvad-bhojya-bhoktrAdivikalpeSu samAnaH pracarca iti sthitamavacanIyaM 20 vastviti / ato'nyathoktau vastuvi]saMvAda iti prtijnyaa| anyasyAnanyatvenetyAdi yAvadavadhAraNAditi hetuH| ghaTa-paTaviparyayAvadhativaditi dRSTAntaH / yathA ghaMTe 'paTaH' ityavadhAryamANe paTe ca 'ghaTaH' 493-1 ityavadhAryamANe visaMvAdaH evamanyatvamananyatvenetyAdi yojyam, ekatvA-'nyatvomayatvA-'nubhayasvA'nyatarapradhAnopasarjanatvaravadhAryamANaM vastu visaMvadate parasparati] iti vaistu vyaakhyaatm| 25 nayasvarUpamucyate-ayaM ca niyamaH vidhi-niyamasarvabhaGgasamUhasamyaktvapratipAdanAdhikAre pratyeka1 pR0 752 paM0 3 // 2 saptamyantaM padam // 3 pR0 752 paM0 5 // 4 degtyAdi ya0 // 5 pR0 744 pN01|| 6 dRSTAnto y0|| 7pR0753 pN01|| 8 nyathokto pr0|| 9 vavRttiva pr0|| 10 ghaTa pr0|| 11 vastuvyAkhyAnaM pr0|| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 761 [navame niyamAre / nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam atra cAbhijalpaH zabdArthaH / Aha hizabdo vApyabhijalpatvamAgato yAti vAcyatAm / so'pityabhisambandhAda rUpamakIkRta yadA / zabdasyArthena taM zabdamabhijalpa pracakSate // [vAkya pa. 2/128,129) 5 shessmbhyuuhym...........| so'yamityekIkRtatvAcchabdarUpasyArthena 'anyatvamavaktavyam' ityuktaM bhavati / 'arthena' ityekatvaM dviSThatvAdekIkaraNasya avaktavyamityuktaM bhavati / svarUpajijJAsIyAmeSa nayo niyama eva vastu' itiicchti| yathA vaNitaM niyamazabdAkSarAthaM ca vastunA yojayati atItavikalpavastvasambhavaM pradarzayan-tadyathA sAmAnyavizeSakatvAnyatvakAntA10 yatasvavRttereva nizcita-niyatA-''dhikyayamanAta, yamenipUrvasya ghaJi prAdisamAse nizcito yamo niyato'dhiko vA niyamaH, kasmAt ? uktavidhinA sAmAnya-vizeSayorekatve'nyatve dvitve ubhayatve'nyatarapradhAnopasarjanatve ca ayatasvavRttitvAd nizvita-niyatA-'dhikAbhAvena, avaktavyatve nizcitaniyatA-'dhikabhAvena yatasvavRtitvAd yathArthaniyamasaMjJo'yaM bhnggH| evaM vastuto'kSarArthatazca niyamasvarUpamuktvA zabdArthamAha-atra caivaMvidha bhAvatAyAmabhijalpaH 15 shbdaarthH| prAgeSo'bhijalpa: zabdArthaH prAsaGgiko vyaktyAdivastupratyAkhyAnaprasaGganokta iti na punarvyAkhyAyate / tatsUcanArthaM tvAha-Aha hotyAdi tallakSaNakArikAH sUcayaMstameva granthaM samarpayati zabdo vApyabhijalpatvamAgata ityaadidvyrdhkaarikyaa| "shessmbhyymityaadi| 493-2 kathaM punastena granthenAvaktavyatoktA? iti cet tatpradarzanArthamAha-'so'yam' ityekIkRtatvA cchabdarUpasyArthena 'so'yam' ityabhedasambandhavazenekIkRtaM yadA' iti vacanAdanyatvamavaktavyamityuktaM 20 bhavati / 'arthena' ityekatvaM zabdA[da] bhinnenArthenakIkaraNaM dviSThatvAdekIkaraNasya 'anekamekaM kriyate zabdarUpamarthena' iti vacanAdekatvamavaktavyamityuktaM bhavati / etAbhyAmeva yuktibhyAmubhayatvamanubhayatvaM ca pradhAnopasarjanate cAvaktavyAnIti jJeyAni / vyAkhyAtaH zabdArtha / sa eSa padArthaH / 1degsAyameSa pr0|| 2 vastUsa bhA0 / vastusa ya0 // 3 degyataH pra0 // 4 "kugatiprAdayaH / 2 / 2 / 18 / ete samarthena nityaM samasyante kutsitaH puruSaH kupurussH|"-paa0 siddhAntakaumudI // 5 svAvR pra0 // 6 kabhAvena ya0 // 7 prAgothAbhi bhaa0| prAgevobhideg ya0 // 8 pR0 580 50 1, 19 // 9 tallakSaNakArikArikAH bhA0 // 10 dRzyatAM pR0 580 Ti01 // 11 zeSabhRttahya bhA0 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAkyArthapratipAdanam ] dvAdazAraM nayacakram 762 saGghAto vAkyam, 'devadatta gAmabhyAja zuklAm' iti pratyekavRttisAmAnyavizeSakatvAnyatvAnekArthasthatvAt / evaM ca kRtvA dikpradarzanamAtreNa zabdo'rthapratyAsatyA 'bravIti' ityucyate / vAkyArthastahi kaH? vAkye jAte vAkyArtho jJAyata evetyAha-saGghAto vAkyam / varNasaGghAtaH padam, ekAkSarasyApi svaravyaJjanasaGghAtatvAt / padasaGghAto vAkyam / kasmAt? iti cet, ucyate-5 'devadatta gAmabhyAja zuklAm' iti pratyekavRttisAmAnyavizeSakatvAnyatvAnekArthasthatvAt, yasmAd devadattAdIni [padAni] padArthasAmAnye pratyekaM vartamAnAni viziSTasaMsarge'rthe vartante sa vAkyArthaH, yathoktam-sAmAnyavartinAM padAnAM vizeSe'vasthAnaM vAkyArthaH [ ], tayozca sAmAnyavizeSayorekatvAnyatvobhayatvAnubhayatvAdyanekAtmakArthatvasyAvacanIyatvena parigrahAdanekArthe sthitaH zabda ekarUpeNAvadhArayitumazakyatvAdavaktavyastadartha iti / evaM ca kRtvA yadapyuktam. sAmAnyArthastirobhUto vizeSo nopjaayte| upAttasya kutastyAgo nivRttiH kvAvatiSThatAm // [vAkyapa. 2015] iti, tadapi pratyuktameva yathAvicAritanizcitamavaktavyaM sarvathA vastviti divapradarzanamAtreNa zabdo'rthapratyAsattyA vijJAnAdhAnamAtreNa 'bravIti' ityucyate / 10 15 1 idAnImabhihitAnvayapakSasamAzrayaNena saMghAtapakSasya pradarzanAyAha-kevalena padenAoM yAvAnavAbhidhIyate / vAkyasthaM tAvato'rthasya tavAhurabhidhAyakam // sambandhe sati yttvnydaadhikymupjaayte| vAkyArthameva taM prAhuranekapadasaMzrayam // [vAkyapa0 2 / 41-42], kevaleneti / kevalaM padaM yasyaivArthasya vAcakaM vAkyasthamapi tadevAbhidadhAti / tata: samudAye padAnAM parasparAnvaye padArthavazAd yadAdhikyaM saMsargaH sa vAkyArthaH / uktaM ca-"yadatrAdhikyaM vAkyArthaH" saH [pA0ma0 bhA0 2 / 3 / 46] iti / anekapadasaMzrayamityanena saGghAto vAkyamiti darzitam / vAkyArthasya cAsya jAtivat pratyekaparisamAptiH, keSAJcinmate saMkhyAdivat samudAyaparisamAptiriti pakSadvayaM darzayitumAha-sa tvanekapadastho'pi pratibhevaM smaapyte| jAtivata, samadAyapi saMkhyAvata kalpyate praiH|| [vAkyapa0 2|43"-iti vaSabhadevaviracitAyAM vAkyapadIyavRttau // 2 bhayatvAdyanakA ya0 // 3 sAmAnyo'rtha ya0 / sAmAnyortha bhA0 / "devadattAdInAM ca bhAgAbhimatAnAmarthayogAbhyupagame sAmAnye'vasthitAnAM padAnAM vizeSevasthAnamityetasmin satyekAnte parigRhyamANe sAmAnyArthastirobhUto na vishesse'vtisstthte| upAttasya kutastyAgo nivRtta. kvAvatiSThatAm // [ vAkyapa0 2 / 15 ], iha sAmAnyavRttiruccArito devadattAdizabda: sAmAnyArthasambaddha eva tirobhavati / tatra yena zabdenAvirbhAvakAla eva viziSTo'rtho na pratilabdhaH sa zabda: sAmAnyArthaH tirobhUto vizeSe'vasthAtuM na punarutsahate / na ca sAmAnyavizeSayovivakSA yugapat sNbhvti| vizeSavivakSAyAM hi sarvasyAniyamena sAmAnyAdavacchedo vijnyaayte| tatropAttasya nitye zabdArthasa bandhe kutastyAgaH ? yuktinirUpaNeSu cArthAtmasu abhidhAnakriyAyogAbhAve vinivRtto'navadhAryamANAtmA zabda: zabdopakramasyArthasyAbhAvAdaviSayaH kvAvasthApyatAm / " iti bhartRhariracitAyAM vAkyapadIyasvavRttau / " yat punarmImAMsakarucyate yathA padasaMghAta evAkAMkSAyogyatAsannidhAnavazAta parasparasamanvito vAkyaM saMsargazca vAkyArtha iti tad dUSayitu Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam . [navame niyamAre evameva ca 'bhAvayuktavAcI' iti yujyate yadavaktavyamiti paryavaNamAtramAha / zabdanayadezatvAt paryavAstika eSaH / bhuvo bhinnadhAtvarthavAcitvAt paryavati bhavatIti 494-1 evameva ceti yadapi lakSaNakAreNa zabdanayalakSaNamuktam-nAma-sthApanA-dravyavAcyeSTAkara___NAd bhAvayuktavAcI zabdaH [ ] iti, bhAvaH paryAyo niyamo guNo vA, tadyuktavAcI 5 tadyuktamayaM brUte iti zabdanayamataM tadapi evaM yujyate yadavaktavyamiti paryavaNamAtramAha, sAmAnyavizeSakatvAnyatvAnekAtmakasya vastuno vAcA vaktumazakyatvAt / zabdanayadezatvAt paryavAstika eSaH, tassa tu saddavikappA sAha-pasAhA suhumabhedA [sanmati. 15] iti vcnaacchbdnye'ntrbhuutH| kiM kAraNaM bhAvayuktavAcitve paryAyagrahaNaM na sAmAnyagrahaNaM bhAva10 zabdasya sAmAnyavAcitve ? iti cet, ucyate-bhuvo bhinnadhAtvarthavAcitvAt, bhUvAdayaH sarvadhAtavo avarthe, bhUvAdaya iti vaderauNAdika iJpratyaye bhUvAdayaH sarvadhAtavaH / tasmAna sattArtha eva bhUH, bhU-kRSoH srvdhaatvrthvaacitvaat| paryavati bhavatIti bhAvaH, paryavaNaM ca pravezanam, ava rakSaNa-gati-kAntiprIti-tRptyavagamana-praveza-zravaNa-svAmyarthayAcana-kriyecchA-dIptyavAptyAliGgAna-hiMsA-dahana bhAva-vRddhiSu [pA0 dhA0 600] iti paThitatvAd bhAvaH paryavaH prveshH| samantAdavaH paryava iti pari15 zabdaH samantAdarthaH, avazabdaH pravezArthaH / tad vastuto darzayati-samantAt pravizati ekatAmanyatA mubhayatAmanubhayatAM ca yo'rthaH sa paryavaH, asti' ityasya matirAstikaH, paryave AstikaH paryavAstika iti mUlasaMjJAsya nayasya shbdsy| mAha-sAmAnyArtha iti / iha "devadatta gAmabhyAja zuklAM daNDena" [pA0 ma0 bhA0 11111] iti devadattAdIni padAnyeva vAkyam / tatra devadattapadaM tAvad yadi sAmAnyamAne prathamaM vartate tattasya gavAdipadakAle vAcaH kramavartitvAt tirodhAnAdasattvameveti kutaH padAntarazravaNakAle tadarthapratItiH / asattvAdeva ca na padAntarasannidhAne tasya vizeSe'vasthAnam ? abhyapagamyApi smaryamANatayA padAntarasaMnidhAne vidyamAnatvaM padasya na vizeSe'vasthAnaM yujyata ityAha-upAttasyeti / sAmAnyalakSaNasya sakalapadArthasAdhAraNasyArthasya pUrvamupAttasya vAcyatvena parigRhItasyedAnI padAntarasaMnidhAne tyAgaH kuto . yujyate, zabdArthasambandhasyAnityatAprApteH ? na ca tathA mImAMsakasyAbhyupagama iti / tadapyabhyupagamyocyate-nivRtta iti / svArthAnivRtto'sau padAntarasaMnidhAne zabdaH kvedAnImavatiSThatAm ? zabdAntarabodhye'rthe tasya vAcakabhAvavirahAt sthitiH kathaM yujyate ? ||"-iti vRSabhade viracitAyAM vAkyapadIyavRttau // 4 pR0 765, paM0 9 // 1 pR0 589 paM0 9, pR0 596 paM0 8 // 2 vAcA vA vaktu bhA0 // 3 svArtha pra0 / dRzyatAM pR0 244 paM03 Ti03 // 4 bhagato. pr0|| 5 eta evArthA agre'pi pu. 547-2 ityatra vakSyante / haimadhAtupArAyaNe'pi eta evArthA darzitAH / samprati pracalite pANinIyadhAtUpAThe mAdhavIyadhAtupAThe ca "ava rakSaNagatikAntiprItitaptyavagamanapravezazravaNasvAmyarthayAcanakriyecchAdIptyavAptyAliGganahiMsAdAnabhAgavRddhiSu" iti pATha upalabhyata iti dhyeyam / dRzyatAM pR0 451 Ti0 2 // 6 lavaNa bhA0 // 7 astAMtya mati ya0 / AstAMtya matideg bhA0 / dRzyatAM pu0 75011"astinAstidiSTaM matiH 4 / 4 / 60 / 'tadasya' ityeva 'asti paralokaH' ityevaM matiryasya sa AstikaH / 'nAsti' iti matiryasya sa naastikH| 'diSTam' iti matiryasya sa daissttikH|"-paa0 siddhaantkaumudii|| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amupanibandhanam ] dvAdazAraM nayacakram 764 bhAvaH samantAt pravizati ekatAmanyatAmubhayatAmanubhayatAM ca yo'rthaH sa paryavaH, paryave AstikaH paryavAstikaH / upanibandhanamasya- tadubhayassa AdiTThe avattavvaM AtA ti yaNo AtA ti ya [ bhagavatI0 12 / 10 / 469 ] iti / iti niyamabhaGgo navamo'raH // kimetAH svamanISikA ucyanta utAstyasyopanibandhanamarSimapi ? iti 'asti' ityucyate-- 494-2 upanibandhanamasya 'tadubhayassa AdiTThe' ityAdi / ImA NaM bhaMte rayaNappabhA puDhavI AtA no AtA ? iti pRSTe bhagavadvacanam - 1 gotamA ! siA AtA siA No AtA / se keNaTTheNaM bhaMte evaM vuccati siA AtA siA No AtA ? iti hetuparipraznaH / bhagavAMstaduttaramAha - | goamA ! appaNI AdiTThe A~tA, parassa AdiTThe No AtA, tadubhayassa AdiTThe avattavvaM 10 AtA ti ya No AtA ti ya iti / evamavaktavyatvamAtmAnAtmaparyAyAbhyAmAdeze'tra jJApakanibandhanatva ucyate / iti niyamabhaGgo navamo'raH zrImallavAdipraNItanayacakrasya TIkAyAM nyAyAgamAnusAriNyAM siMhasUrigaNivAdikSamAzramaNadRbdhAyAM samAptaH // 1 mAkarSa pra0 / / 2 pR0 551 Ti0 1 / 31 4 AyA ya0 / / 5 yeti pra0 // * 1 etadantargataH pATho ya0 pratau nAsti // 5 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SARITAMARHTTTTTTTrerani OM arha ||jynti shriipaarshvjinendraaH|| atha dazamo niymvidhyrH| naivaMvidho niyamo yujyate svavacanavirodhAdidoSAdanekAvasthApattAvaniyatatvAcca / tadyathA-idaM tat tadevodyate tadeva cApodyate tvyaa| tatazcAsat tat, svayaMvihitanivartitvAt, sarvoktAnRtatvapakSavat / ekatvAdi pratiSidhya vyavasthApya ca parasparataH punazcApodyate / 5 dRSTAnte yaduktam 'agnerindhanapRthagbhUtaM rUpamAkhyeyam' ityAdinA ca pratiSiddhaM so'pi ca pratiSedho'pratyayaH, yathoktam- 'agnerindhanapRthagbhUtaM tattvamazakyaM darzayituma, na vidhyAdisakalabhaGgAtmakasamyagdarzanAdhikAre vartamAne vikalanayasvarUpajJAnamUlatvAt samyagdarzanasya vidhyubhayavikalpacatuSTayAtmako mArgoM vyAkhyAya niyamavikalpacatuSTayAtmake tRtIye mArge vartamAne tatra niyamabhaGgaM prathamamuktvA 'abhijalpazabdArthatva]mAbhimukhyena dikpratyAsattyA na sAkSAd vastunaH 10 sAmAnyavizeSayorekatvAnyatvAdyanekadurupa (rava) dhArAvasthatvAdavaktavyatA' ityanantaraM niyamanaye'bhidhAnAt atrApyaparituSyan niyamavidhibhaGgArastvAha-naivaMvidho niyamo yujyate svavacanavirodhAdidoSA danekAvasthApattAvaniyatatvAcca, idaM hi tvadIyaM vacanaM lokAbhANaka eva sNvRttH| tadyathA-idaM 495-1 tattadevodyate tadeva cApodyate tvayA, tadeva vaidi]syapavadasi cetyrthH| tataH kim ? tatazcAsat tadazobhanaM nAsti vetyrthH| kasmAt ? svayaMvihitanivatitvAt, AtmanA vihitameva nivartayituM 15 zIlamasyeti svayaMvihitanivati tvadvacanam, tadbhAvAt svayaMvihitanivartitvAt / kimiva ? sarvoktA nRtapakSavat, yathA 'sarvamuktamanRtam' iti vadatA yadevoditaM 'sarvamuktamanRtam' iti vidhinA tadevAnRtatvena vyAptatvAt pratiSidhyamAnamapodyate tathedamapi tvadIyaM 'sarvamavaktavyam' iti / etasya pratipAdanArthamekatvAdi pratiSidhya vyavasthApya ca parasparataH punazcApodyate / tadyathA - prAgeva tAvat sAmAnya-vizeSayorekatve pratiSiddhe'nyatvamupasthitamarthAt, tadvalena pratiSedhAt / 20 tadanyatvaM vidhAya punaH pratiSiddham / kathaM pratiSiddham? iti cet, ucyate-tadyathA -dRSTAnte yaduktam 'agnerindhanapRthagbhUtaM rUpamA1 pR0 762 paM0. 3, pR0 498-2 // 2 niyamanayo midhAnAt bhA0 / niyamanayobhidhAt ya0 // 3 basyapavadamivetyarthaH bhA0 / vazyapavadamivetyarthaH ya0 // 4 vadato pr0|| 5 pR0 747 paM0 2 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvanayamatanirasanam ] dvAdazAraM nayacakram . hyanyadanyasAdhAraNam, sAmAnyavizeSakatvAnyatvAnavasthitatattvaghaTapaTasaMvRtivat anirUpyastvasannApadyatetyAdi / tadetat punastvayaivApoditaM 'nanu jvAlA deze' ityanyatvaM sphuTIbhUtamapi 'tadvA kuto'nindhanam? jvAlArUpamindhanasahitameva' iti bruvtaa| . upasaMhAre'pi yaduktaM vizeSasya bhAvapRthagbhUtaM rUpamAkhyeyam.............. etadapi tvayaivApoditamanyatvapratiSedhavacanam / nanu bhavadvizeSasamudAyakRtamekatvaM rUparasAdi-5 ghaTaikatvavizeSavat, ato'nyatvapratiSedho'tisphuTa eva svvcnvirodhH| khyeyam' ityAdinA ca pratiSiddhaM so'pi ca pratiSedho'pratyayaH / taM pratiSedhagranthaM darzayati apratyayatvena yathoktam-aMgnerindhanapRthagbhUtamityAdi yAvadasannApadyatetyAdi / AdigrahaNAt sayuktikaM sarva granthaM sandizati / tadetat purnastvayA svayamevApoditaM nirAkRtam / katham ? iti cet, ucyatenanu jvAlA deze, yat tadindhanapRthagbhUtaM rUpamagneH pRcchyate tajjvAlA AkAzadeze gRhANeti nirUpaNenA-10 nyatvaM sphuTIbhUtamapi punaH tadvA kuto'nindhanam ityanindhanapratyAkhyAnena jvAlArUpamindhanasahitameva iti bruvatA / tathA cedamuktaM bhavati - adIpyamAnaM prAgaeNnindhanamakASThaM ca saddArUdakAdi pazcAd dIptisvabhAvamindhanaM kASThaM bhavatIti / tacca yatsamparkAdidhyate dIpyate ca dArUdakAdi [tat] 495-2 tasyAgne rUpamiti / etacca anyatvapratiSedhArtha vacanamanyatvameva samarthayati ato'pratyayam / yadyanyatvaM samarthitameva parigRhyeta syAt sapratyayam, na tu parigRhItam / tasmAdanyatvapratiSedho'pratyayaH, tatsamarthanAt / 15 evaM dRSTAntavarNana'yaMtvapratiSegho'pratyayaH / __ kiJcAnyat, upsNhaare'piityaadi| bhAva-vizeSayorekatvaM pratiSidhyAnyatvaM vyavasthApya tatpratiSedhidArTAntikopasaMhAre yaduktaM "vizeSasya bhAvapRthagbhUtaM rUpamAkhyeyam ityAdi tameva granthaM taduktaM darzayati, etadapi tvayaivApoditamanyatvapratiSedhavacanam / katham? iti taddarzayati-nanu bhvdvishessetyaadi| nanu vizeSA eva bhavanti, na sAmAnyaM nAma 20 kiJcidasti / te ca vizeSA eva bhavantaH samuditA 'ekam' ityucynte| naikaM kiJcidanekAtmakaM vastu, kiM tahi ? ekaika evaiko vizeSo'nyo'nyo bhavatIti paramArthaH praNidhAnavadbhirabhrAntairavagamyate, bhrAntAstu vizeSA eva bhavantaH samuditA ekaza 'ekam' ityupaaste| kimiva ? rUparasAdighaTaikatvavizeSavat, yathA rUpa-rasa-gandha-sparza-saGkhyA saMsthAnAdayo dharmA viviktA bhinnendriyagrAhyAH samuditA 'eko ghaTaH' ityucyante tathA bhrAntyA samudAyakatve[5]satyapi vizeSA eva rUpaM raso na bhavati raso'pi 25 1 pR0 747 paM0 3 // 2 stayoH ya0 // 3 pR0 748 paM0 2 // 4 kuto'nibandhanam pra0 / pR0 748 paM0 2 // 5 nibandhana pr0|| 6 tacca saMsargAvidhyate ya0 // 7 eva ya0 // 8 nyatra prati pr0|| 9 tatpratiSedhe ya0 // 10 pR0 756 paM0 6 // 11 nyo bhava' bhA0 // 12 bhavantuH bhaa0| bhavantu ya0 // 13 11 etadantargataH pATho ya0 pratI nAsti // .... Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 767 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dazame vidhyare nanUbhayato'pi pratiSedhAdadoSaH / kiMviSayA tIvaktavyatA? na tAvad bhAvasya vizeSasyobhayasya vaa| ekatvAnyatvobhayatvAnubhayatvAni pravibhAgenApravibhAgena vA syuH / apravibhAgatastAvadekatvaM nAsti pratiSiddhatvAt, pravibhAgato'pi nAsti nissiddhtvaadev| siddhe caikatve tadabalenAnyatvaM vyAva]ta / tathaiva pravibhAgatopravibhAgato vAnyatvaM nAsti 5 yadbalenAnubhayatvaM vyAvayetaikatvaM vaa| tathAnubhayatvamapi nAsti yabalenaikatvAnyatvobhayatvAni vyAva]ran, yasya vAcyatAM gRhItvA'vAcyaM vA vyaavt| rUpaM na bhavati + ityAdItaretarAbhUtevi (vi) zeSaguMgaH anyo'nyo na bhavatIti samudAyakRtAdekatvAd bhrAntihetukAt pRthagekatvavilakSaNaM viviktaM vizeSaviSayaM pratipAdayituM vizeSasya bhAvapRthagbhUtaM rUpamAkhyeyam ityAdinA pRthagekatvamanyatvaM vizeSANAM svarUpeNAvadhArayitavyamiti vacanAdevAnyatvaM 10 samarthitam, ato'nyatvapratiSedho'tisphuTa eva svavacanavirodho daarttaantikopsNhaare'piiti| 496-1 brUyAstvam-nanUbhayato'pi pratiSedhAdadoSaH / ekatvaM pratiSidhya punaranyatvamapi pratiSiddhameva, tathobhayatvamanubhayatvaM ca pratiSidhyAvaktavyataiva samarthiteti / atredamasi tvaM praSTavya:--kiviSayA tayavaktavyatA? yadyubhayapratiSedha eva katamat tadvastu yadavaktavyam ? kiM tad bhAvo vizeSa ubhayaM vA? iti nirdhAryam, vastutve sati vikalpatrayAnativRtteH / tatra na tAvad bhAvasya, na vizeSasya, 15 na ubhayasya vA, nakArAnuvartanAt / bhAvasya ekatvAnyatvobhayatvAnubhayatvAni pravibhAgenApravibhAgena vA syuH / apravibhAgenaikatvaM yathA-puruSa evedaM sarvam [zuklayaju. saM. 31 / 2] ityAdi / pravibhAgena sati dvitIye tena sahAsamparkAdekaM syAt, yathA na siMhavRndaM bhuvi bhUtapUrvamAzIviSANAmapi nAsti vRndm| ekAkinaste vicaranti dhIrAstejasvinAM nAsti sahAyakRtyam // [ 20 ityekazabdasyAsahAyArthatvAt / / . apravibhAgatastAvadekatvaM bhAvasya vizeSasya ubhayasya vA nAsti, dvitIyarahitasya rUpAkhyAnAzakyatvena tvayava pratiSiddhatvAt / pravimAgato'pi nAsti 'sahAMsahabhavanasya dviSThatvAt' ityAdinA niSiddhatvAdeva / tathA vizeSasyobhayasya caikatvaM nAstItyuktam / siddhe caikatve tabalenAnyatvaM - vyAva]ta, saMmbhAvyataikatvaM parigRhya taddvAreNa tadupAyenAnyatvasya vyAvartanam, tattu nAstyaikatvam, 25 tadabhAvAdanyatvapratiSedhAbhAvaH / * 1 gaNaH bhA0 // 2 pR0 756 paM0 6 // 3 * * etadantargataH katva""vadhA' iti pATho bhA0 pratau nAsti / 4 nyatva vize ya0 // 5 pR0768 paM023 // 6 katamavastu ya0 // 7 pR071 TipR0 59 paM0 2 // 8 'ekAkinaste vicaranti vIrAH' iti tattvArtharAjavAtike 1 / 5 / 30 / / 9 10 756 paM0 2 // 10 sambhAvyate caikatvaM y0|| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvanayamatanirAsaH ] 768 katham? ekazabdo hyanyanirapekSa saMkhyArtho'pravibhAgakazabdArthatvAt / sa ca na ghaTate ekatvAnyatvobhayatvAnubhayatvavikalpAnAmanyonyApekSatvAt / athAsahAyavacana ekazabdastathApi sahatedvaryAdyarthenAvyatirekAdekatvaM nAsti / anyArthe tu sAkSAdanyatvameva vizeSaviSayam / tathA cAnanyatvamapi pratipakSAkSepAdavaktavyanirviSayatA vAnyathA / evamanyatvo dvAdazAraM nayacakram syAnmatam- anyatvaM siddham, tadbalenaikatvobhayatvAdi pratiSidhyata iti / tacca nAnyatvaM siddham, 5 tathaiva pravibhAgato 'pravibhAgato] vAnyatvaM nAsti ghaTa - paTayoriva jIva- zarIrayoriva vA sambhAvyamAnam, tvayaiva tasyApi niSiddhatvAt, yadbalenAnyatvadvAreNAnubhayatvaM vyAvartyataikatvaM vA / 496-2 tathAnubhayatvamapi nAsti ekatvAnyatvayorlakSaNabhedaniyamAdityuktam yadbalena ekatvAnyatvobhayatvAni vyAvarte [yeM] ran, yesya vAcyatAM gRhItveti idaM vAcyamekatvamanyatvamubhayatvaM vA dRSTamidaM tu tanna bhava[tI]tyavAcyaM tathedaM vAcyamanubhayaM tadvat tAni na vAcyAnItya ( ti ) vAcyabalAda - 10 vAcyaM vA vyAvartyata itaravyavasthApUrvatvAditaravyAvartanasyAnvayavyatirekAbhyAmarthAdhigamAcca / kathamiti tat kathaM bhAvyate ? iti pRcchati / ucyate - ekazabdo hayanyanirapekSasaGkhayArthIpravibhAgakazabdArthatvAt, hizabdo yasmAdarthaH yasmAdekazabdaH saGkhyAvAcitve'nyanirapekSAM saGkhayAM saiGkhayeyaprAdhAnyenAha-saGkhyAntaravyAvartanArthA (rtha ) m 'eko'yaM na dvi-vyAdayo'rthAH' iti loke tasmAt 'eka:' ityukte 'nAnyo'sti' ityuktaM bhavati, sa cArtho na ghaTate, na sa nirapekSaH, yasmAd ekatvAnya- 15 tvobhayatvAnubhayatvavikalpAnAmanyonyApekSatvAt prAguktavidhinA / athAsahAyavacana ekazabdaH / atha mA bhUdeSa doSo'nyanirapekSasaGkhyArthatvakRta ityasahAyavAcI vikalpyetaikazabdastasmAdastyekatvam, tadastitvAdanyatvAdya pyastItya vaktavyaviSayasadbhAvasiddhiriti / atra brUmaH --- tathApItyAdi, 'sahaiti' iti sahAyaH, sahA'yanaM sahagatirdvayorbahUnAM vA bhavatIti sahagatedvarghAdyarthenAvyatirekAdekatvaM nAstIti tadavasthamavaktavyAviSayatvam, kintu anyatvameva ca sidhye- 20 diti punaranyatvameva / evamekazabdo'rthApattyAnyatvavAcItyuktam / 497-1 atha 'anya eka:, so'pi tato'nya eka:, ' ityekazabdo'nyArthavAcI tato'nyArthe tu sAkSAdanyatvameva vizeSaviSayam, tato'nyatvaniSedho'tisphuTa eva svavacanavirodha ityuktam / kiJcAnyat, tathA cAnanyatvamapi / yathA caikazabdo'smaduktanyAyenAnyatve vartate tena prakAreNa tathAnanyatvamapi sidhyati, ananyatvena vinAnyatvasyAbhAvAt / tata Aha- pratipakSAkSepAditi 25 1 vyAvRttyeM bhA0 / vyAvRtte ya0 // 2 tasya bhA0 / / 3 vA cyA vartyetaravyavasthA pUrvasthAditara ya0 // 4 yoMpravibhAga eka ya0 / yatrivibhAga eka bhA0 // 5 saMkhyamaprA bhA / saMkhyenaprA ya0 / 6 ne pra0 / / 7ddapI pra0 / / 8 tathAtItyAdi ya0 / / 9 dyarthena vyatire ya0 / dyatire bhA0 // / 10 ekamevazabdo pra0 // 11 pR0 766 paM0 6 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 769 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dazame vidhyare bhayatvAdAvapi / ityekatvAdipratiSedhAH kim? kathamavaktavyam? te tu niSedhyAnAmatathAtve nirmUlatvAdavaktavyameva vyAvartayanti / __na, parAbhiprAyagataikatvAdyekAntavyAvartanArthatvAt / atha ta ekatvAdayo vidyamAnA: pratiSidhyante tatastatrAvaktavyatvaniviSayatA / athAvidyamAnAH kathaM pareNa pratipannAH ? 5 na hyeSAM bhavataikAntabhavanaM vyAvAnekAntabhavanaM pratipAdyate vAdaparamezvaravAdavat / gatArthaM yathAvyAkhyAtamekatvAnyatvayoH parasparapratipakSatvAt tayobhayatvAnubhayatvayozceti / evaM tAvadekatvaM siddhapratipakSabalAt siddhaM sad vyAvaya'te nAnyadetyavaktavyaniviSayatA vAnyathetyuktam / __ anena zeSamuktaM bhavatItyatidizati--evamanyatvobhayatvAdAvapIti / AdigrahaNAdanubhayatve vAyaM nyAyo'vatAryaH / na tAvad bhAvasya vizeSasya umayasya vA kathaJcidapi pravibhAgato'ravimAgato 10 vAnyatvamasti ubhayatvamasti ityupakramya anyatvAsiddhAnekatvAbhAvamumayatvAbhAvamubhayatvAsiddhau caikatvAnyatvAbhAvaM vA''pAdayitvA bhAvayitavyamiti / ... tadupasaMharati--ityekatvAdipratiSedhAH kiM kathamityAdi yAvad vyAvartayantIti / evamuktavidhinA ekatvAdipratiSedhAH kim ? ke te pratiSedhAH ? na bhavantItyarthaH / tatpratiSedhAbhAvAt kathamavaktavyamiti nirupapattikaM niviSayaM cetyrthH| te tu ekatvAdipratiSedhA niSedhyAnAmatathAtve 15 niSedhyatvAbhAve 'nirmUlA nirmUlatvAdavaktavyameva vyaavrtyntiiti| 497-2 anAha-na, parAbhiprAyagataikatvAdyekAntavyAvartanArthatvAt / na nirmUlAH pratiSedhAH, na ca niviSayamavaktavyam, ekatvAdipratiSedhatathArthatvAt / te hi parAbhiprAyagatAnAmekatvAdInAM pratiSedhyAnAmekAntAnAM vyAvartanArthAH, tasmAdadoSa iti / atrocyate - atha ta ekatvAdaya ityAdi] yAvat kayaM pareNa pratipannA iti / yadi tAva20 dekatvAdayaH pareNa yathA vidyante tathaiva pratipannAH santaH pratiSidhyante ttsttraavktvytvnivissytoktaa| .4 athAvidyamAnA atyantamabhUtatvAt khapuSpavadasantaste kathaM pratipattuM zakyante ? aMto'pratipannatvAdeva na pratiSedhyA iti pratiSedhAnupapattiH / syAnmatam--syAdvAde'pi sAmAnya-vizeSayoH kimekatvaM nAnAtvamubhayatvamanubhayatvamavaktavyatvam? iti pRSTe pratiSedhAH kriyante-nekatvaM nAnyatvaM nomayatvaM nAvaktavyatvam, kiM tahi? syAdekatvaM 25 syAdanyatvaM syAdubhayatvaM syAdanubhayatvaM syAdavaktavyamityAdi / etaccAyuktaM tadvaidhAditi taddarzayatina yeSAM bhavatetyAdi / syAdvAdo hi vAdAnAmISTe nigrahAnugrahasamarthatvAt, tasmizcaikatvAdayo bhavanta 1 pratyakSa ya0 / / 2 vyAvartate ya0 // 3 nAnyavetya bhA0 / / 4 pAdayitA bhAvayitamiti pra0 // 5 kathayamityAdi pr0|| 6 nirmuulaannirmuultvaapr0|| 7 vartakArthatvAt na nirmUlAH bhA0 / vartakAryatvAt narmUlAH ya0 // 8 te bhi parAbhiprAyagatAmekatvA pr0|| 9 noprati pr0|| 10 nAnAtvaM ya0 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avaktavyakAntanirAsaH] dvAdazAraM nayacakram 770 avaktavyazabdasya tu pratipakSaH sambhAvyate, naJyuktatvAt, abrAhmaNavat / api ca tvayApi dikpratyAsatyA vaktavyo'rtha ityabhyupagatam / sa cAvaktavya eva naJA pratiSidhyate / tasmAdAdApanno dvinaprayogaH pratiSedhapratiSedhatvAt prakRti gamayati anabrAhmaNavat / saMvRtyaiva vAgvyavahAra iti cet, aparamArthastAvaktavyatvam, saMvRtisatyapadasamudAyArthatvAt, maNDUkajaTAbhArakRtakezAlaGkAravandhyAputrakhapuSpamuNDamAlAkhyAnavat / dharmarmi-5 vibhAgavyavasthA'bhAvAt pakSAdyasAdhanatvAt sambhAvanIyamavaktavyatvaM vastunaH, naanythaa| evaikAntagrAhaniSedhena nigRhyante'nugRhyante cAnekAntapratipAdanAt, na tadvadavaktavyavAdinA bhavatAmeva teSAmekatvAdInAmekAntabhavanaM vyAvAnekAntabhavanaM prtipaadyte| tasmAdasatpratiSedhAdasamajaso'yaM dRSTAnta:--vAdaparamezvaravAdavaditi / tatra hyanekAntarUpeNa 'syAdaikyaM syAnnAnAtvam' ityAdi vaktavyA eva santaH 'ekAntarUpeNAvaktavyAH' ityucyante sapratipakSatvAd bhAvAnAm, tathA hyAha- 10 498-1 sapratipakSANyetAni yatastasmAnna tAni vAcyAni / ekAntena hi vadato mithyAvAdaH prasajyeta // [ ] iti / atra sAdhanamAha niyamavidhinayaH---avaktavyazabdasya tu pratipakSaH sambhAvyate, naJyuktatvAt, abraahmnnvt| sambhAvyamAnapratipakSa evAvaktavyazabdastadartho veti pkssH| naJyuktatvAditi zabde'rthe ca heturyojyaH, tathA dRSTAnto'pi abrAhmaNavaditi brAhmaNo na bhavatyanyo vA 15 brAhmaNAdityabrAhmaNaH satyeva brAhmaNe pratipakSe kSatriyAdirbhavati tathA pratipakSe vastuni vaktavye satyavaktavyazabdo'rtho + vA bhvitumrhtiiti| api ca tvayApItyAdi / na kevalaM sambhAvanayAsmadIyayA vaktavya[tvamavaktavya]tvaM ca vastunaH, kiM tahi ? tvayApi abhijalpazabdArthavA + dinA 'divapratyAsatyA vaktavyo'rthaH' ityabhyupagatam, atra cAvayormatisaMvAdaH, sa cAvaktavya eva tvanmatyA yo'bhijalpenocyate'rthaH so'vaktavya iti rvaktavya eva 20 naJA pratiSidhyate / tasmAdarthAdApanno dvinaprayogo'yam-avaktavya ityavaktavyaH, sa ca dvinaprayogaH pratiSedhapratiSedhatvAt prakRti gamayati, anabrAhmaNavaditi / athavA kazcilloke brUyAt-avaktavyo na bhavati 'abrAhmaNo na bhavati' iti prayogavat so'navaktavyadvinaprayogAt pratiSedhapratiSedhatvAt prakRti gamayediti / etena svavacanAbhyupagamavirodhAvudbhAvya svayaM vaktavyatve sAdhanamAheti pinnddaarthH| saMvRtyaiva vAgvyavahAra iti cet / syAnmatam-na zabda: kaJcidarthaM brUte, yathoktam- 25 "vikalpayonayaH zabdA vikalpAH shbdyonyH| teSAmatyantasambandho nArthAJa zabdAH spRzantyapi // [ ] .. 1. etadantargataH pATho bhA0 pratau nAsti / / 2 pR0762 paM0 3, pR0 765 paM0 12 / / 3 vAdhayoM ya0 / bAdhayo bhaa0|| 4 (avaktavya evaM ?) // 5 gAt pratiSedhatvAt ya0 // 6 dhAdudbhA ya0 / ghAyuddhAbhA0 // 7 pR0 547 paM0 7 Ti0 5 / / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 771 [ dazame vidhyare atha yasyAvaktavyasya ete dezAH sAmAnyavizeSaikatvAnyatvAdayastadvizeSAt kiM tadavyatiriktaM vyatiriktaM vA ? avaktavyasya svAvayavatathAniyamAdeva tasya vyavasthAnAt / nyAyAgamAnusAriNIvRtyalaGkRtam yena yena vikalpena yad yad vastu vikalpyate / parikalpita evAsau svabhAvo na hi vidyate // [ trizikA vijJa0 ] 498-2 5 ityAdi / tatra kaH zabdArtha : ? kA vA cintA - mayoktaM satyaM na tvayoktamiti ? tasmAt saMvRtisaMtyavyavahAragocaratvAdadoSaM sarvamiti / ana brUmaH --- aparamArthastarhi avaktavyatvam / kasmAt ? saMvRtisatya padasamudAyArthatvAt, yastvayA padasaGghAto'ryaidhAyi vAkyamiti zabdastadarthazca sa sNvRtimaatraarthtvaadprmaarthH| dRSTAntaHmaiNDUkajaTetyAdi / maNDUkajaTAbhAreNa kRtaH kezAlaGkAro naTakezabhArako yasya vandhyAputrasya [sa] 10 maNDUkajaTAbhArakRtakezAlaGkAravandhyAputraH, tasya khapuSpadAmnA muNDamAlA kRtA, tasyA AkhyAnaM 'surabhiH paJcavarNA svAkAragaganakusumamayI' ityAdi varNanaM saMvRtisatyapadasamudAyArthatvAnna paramArtha stathedaM sarvamapIti nAstyavaktavyatA / kiJcAnyat, dharmadharmotyAdi / au viditamitthaM bhavatyavaktavyaM vastu, pratipAdanapramANAbhAvAt / pratipAdanapramANAbhAvo dharmadharmivibhAgavyavasthAbhAvAt, tadabhAvo'vaktavyatvAt / dharma-dharma 15 vibhAgena vyavasthitau punaH samuditau pakSaH syAt, yathA sAdhyadharmaviziSTo dharmI pakSa:-- anityaH zabda iti / tasya dharmiNaH kRtakatvAdiranyo dharmo vyavasthita eva hetuH syAt / tau ca sAdhyasAdhanadharmau sahitau dharmyantare pradarzyate yatra 'yat kRtakaM tadanityaM dRSTam, yathA ghaTa:' iti sa dRSTAnta itIdaM dharmadharmavibhAgavyavasthAnAtmakaM sAdhanaM nopapadyate nirastadharmadharmivibhAgavyavasthatvAt, dharmadharmanirasanaM 499-1 cAvaktavyatvAd bhAvavizeSaikatvAnyatvAdinirasanadvAreNa vastunastasya ca nirviSayatvasyAnantaroktatvAt / 20 tasmAnnirastadharma-dharmisaGgrahAtmakatvAt pakSAdi asAdhanam 'kharaM kharaviSANam, sphuTitapRSThatvAt, 1 "AdhyAtmika bAhyavikalpyavastubhedena vikalpyAnAmAnantyaM pradarzayannAha - yena yena vikalpeneti / yad yad vastu prakalpyate AdhyAtmikaM bAhyaM vAntazo yAvad buddhadharmA api parikalpita evAsau svabhAva iti, atra kAraNamAha-na sa vidyata iti / yad vastu vikalpaviSayastad yasmAt sattAbhAvAnna vidyate tasmAt tad vastu parikalpitasvabhAvameva, na hetupratyayapratipadyasvabhAvam / tathAhi ekasmin vastuni tadabhAve ca parasparaviruddhAnekavikalpapravRttirdRSTA, na caikaM vastu tadabhAvo vA parasparaviruddhAnekasvabhAvo yujyate / tasmAt sarvamidaM vikalpamAtrameva tadarthasya parikalpitarUpatvAt / uktaM ca sUtre na khalu punaH subhUte dharmAstathA vidyante yathA bAlapRthagjanA abhiniviSTAH' iti / "iti vasubandhuracitAnAM trizikA vijJaptikArikANAM sthiramativiracite bhASye [ Bibliotheque de & Ecole des Hautes Etudes ] / / 2 satyaM pra0 / / 3 avaktavya kasmAt ya0 / / 4 pR0 762 paM0 1 // 5 " maNDUkajaTA - bhArakRtakezAlaGkAravandhyAputrakhapuSpamuNDamAlAkhyAnavat sakalamidamanAlambanaM samayavyAvarNanaM syAditi / " - iti tatsvArthasUtrasya siddhasenIyavRttau pR0 319, 5 / 1 / / 6 dharmodharmItyAdi pra0 / / 7 AH viditam ' itthaM bhavatyavaktavyaM vastu' / / 8 pR0 768 paM0 4 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avaktavyakAntanirAsaH] dvAdazAraM nayacakram 772 yadi sAmAnyakRtaikatvobhayatvakRtAnyatvayovizeSeNAkrAnteH sAmAnyakRtaikatvobhayatvakRtAnyatvavizeSAvyatiriktatAyAmavaktavyArthasaMvAdAdavaktavyatvasya niyamatvAt tathA tathA vizeSAdavyatiriktaM tato vyatirekAdanyatvAkSAnteH, nanu vishessmaatrmevaivm| yathA bhinno'pyeko AkAzasphoTavat' iti pakSAdivat / tasmAt pakSAdyasAdhanatvAt sambhAvanIyamavaktavyatvaM tvatparikalpitasya vastuno nAnyathetyudghaTTako'yam / abhyupetyApi avaktavyatAM doSaM brUmaH- idamasi tvaM praSTavyaH--atha ysyetyaadi| avaktavyAtmakasya dezino ya ete dezAH sAmAnyavizeSakatvAnyatvAdayo yaistadavaktavyamiSyate teSAM yo vizeSo'vayavastasmAt kiM tadavyatiriktamityAdi ayaM hi niyamavidhinayo vizeSavAdI tameva svAbhipretaM vizeSaM gRhItvA codyti| * syAnmatam--sAmAnyavizeSaikatvAdinirAkaraNenaivAvaktavyaM jAtyantaraM vastu niyamitaM nizcita-10 niyatA'dhikabhAvena, tatra kutastadavyatiriktatvAdipraznotthAnam ? iti, atrocyate--avaktavyasya vizeSA (Sa)svAvayavatathAniyamAdevAsti tasya vastuno vyavasthAnAt 'tat kiM tairavyatiriktaM vyatiriktaM vA' ityAdi praznotthAnaM tadavayavatvAcca tasya sAmAnyavizeSaikatvAdyAzaGkAsambhavavaditi tadupapatti pradarzayan paramatamAzaGkate-- tadyathA yadi saamaanyetyaadi| sAmAnyameva sAGkhyAdInAmekaM vastu c| 'vizeSa eva bauddhasya / ubhayaM vaizeSikasya prmto[5]nyt| tatrAvaktavyavAde yadi tat sAmAnya-15 kRtamekatvaM vizeSIbhUtamAkramya vizeSaH svarUpaM vastunyarpayan sAmAnyakRtaikatvavizeSa vyAvartayet 'na 499-2 sAmAnyameva' ityavizeSApAdanena yadi cobhayatvakRtamanyatvaM 'na sAmAnyaM ca vizeSazcaiva' iti, tatastadekatvAnyatvayorapi vizeSeNAvyatiriktatAyAM satyAmavaktavyArthaH saMvadet, nAnyathA, teSAmekatvAdivizeSANAM svAtantrye sati avaktavyatvanivRtteH, vizeSANAM hi vastuparatantratve sati avaktavyArtho niyamyamAnaH saMvadatItyata Aha--[a]vaktavyatvasya niyamatvAt, tasya ca niyamasya tathA tathA 20 tena tena prakAreNa sAmAnyavizeSaikatvAnyatvobhayatvAdInAmAtmAntaranivRttAvAtmAntaratvApattevizeSyamANasya niyamatvAdavaktavyatvasya vizeSatvameva, tasmAdavyatiriktaM vizeSAdavaktavyaM vstu| yadi punavizeSavyatiriktaM syAt tato vyatirekAdanyatvaM vizeSANAM vastunaH parasparatazcaikatvAdInAM syAt / taccAnyatvaM na viSahate vastu, ekaantaapttervktvytvlopaat| iSTaM cAvaktavyaM tvayetyata Ahatato vyatirekAdanyatvAkSAnteriti / itthaM vizeSAvyatirekopapattiravaktavyavastuna iti| 25 tathA 'bhAvopa(venA'') krAntevizeSakRtaikatvobhayakRtAnyatvabhAvAvyatiriktatAyAmavaktavyArthasaMvAdAdavaktavyatvasya niyamatvAt tathA tathA "vizeSAdavyatiriktaM tato vyatirekAdanyatvAkSAnteH' iti paThitvA bhAvavAdipakSe'pyupapattiravyatirekasya tathaiva yojyaa| tathA 1ktavyaM ya0 / ktatvaM bhA0 / / 2 vizeSAvayavasmAt ya0 // 3 pR0 761 paM0 10 // 4 tathAsti tasya bhA0 / / 5 pradarzyayatparamata ya0 // 6 vizeSA bhA0 // 7 (parasparato'nyat ? ) (paramate'nyat ? ) // 8 bhAvAkrAntevizeSa ityapi pATho'tra sambhavet / 9 krAntavi bhA0 / krAntavi ya0 // 10 vizeSatvAd bhA0 // 11 tathaivatayojyA pra0 / / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 773 nyAyAgamAnusAriNIvRtyalaGkRtam [ dazame vidhyare vizeSaH svarUpAdavyatiriktatvAd vizeSa evAbhyupagamyate / yasya bhAvena sahaikatvAnyatvAdi vicAryate yasmAcca bhAva ekatvAnyavAdibhiravaktavya ucyate eSa vizeSo'pyekaikaH / avyatireko hyekalakSaNam / sa ca vastu vizeSAvyatiriktatvAt tatsvAtmavat bhavatIti bhAva iti sattArthatvAt tasya / tatazca vizeSamAtrameva / tadekatvAt kuto'vacanIyatA tasya / na 5 hi vizeSo'vacanIyaH, vizeSAvyatiriktatvAt, tatsvAtmavat / tathA ca nirdhAritArthAvaktavya 'sAmAnya vizeSAbhyAmAkrAnteH bhAvavizeSakRtaikatvAnyatvabhAvavizeSAvyatirikta tAyAm' ityAdiH sa eva grantho yAvat 'ekatvAkSAnteH' ityubhayavAdipakSe'pyupapattiravyatirekasya tathaiva yojyeti / evamavaktavyavAdimatasaMvAdAd vizeSAvyatiriktaM vastu / tataH kim ? yadyevaM vizeSAvyatiriktaM 500-1 tata etadAyAtam - nanu vizeSamAtramevaivaM niyamavidhinayamanorathapUraNam / tad bhAvayati - yathA 10 bhinno'pItyAdi, yathA parasparaviviktAsAdhAraNarUpatvAd vizeSANAM bhinno'pyeko vizeSo rUpAdiH svarUpAd rUpAdyAtmano'vyatiriktatvAd vizeSa eveti dRSTAntavarNanaM vakSyamANatvAdabhyupagamyata iti tvayApISTamityanumAnayati / syAnmatam-'tat kathaM mayAbhyupagatam ? iti tatpradarzanArthamAha-yasya bhAvenetyAdi, yo'sau tvayA 'kiM bhAvena saha vizeSasya ekatvam, anyatvam?' ityAdivicAre'bhyupagato yasmAcca vizeSAd bhAva 15 ekatvAnyatvAdibhiravaktavya ityucyate aiSa vizeSo'pi ekaika: / kasmAt ? avyatireko hyekalakSaNam, yaddhi na kutazcid vyatiricyate tad 'ekam' ityucyate, yathA puruSa evedaM sarvam [zukla yaju. saM. 31 / 2] ityAdi / sa ca vizeSabhAvo vastu, avaktavyasya vizeSAvyatiriktatvAt uktavidhinA siddho hetu:, tatsvAtmavaditi vizeSAvyatiriktaM vizeSasya vizeSa eva vizeSa iti yathA tathA [[ ] vaktavyAkhyamiti sambandhaH / mA bhUt prAguktasAmAnyaparyAyabhAvazabdabuddhirityasaMmohArthaM 'bhAvo vastu' iti vastuparyAyatvaM darzayannAha - bhavatIti bhAva iti sattArthatvAt tasya tatazca vizeSamAtrameva iti sAmAnyazaGkAnirAso vastuparyAyazcetyupanayArthaH / mAtragrahaNAt siddhe sphuTIkaraNArthamiSTato'vadhAraNArthaM ca evakAragrahaNam / sthitamidameka eva vizeSastadavaktavya sAmAnyamiti, tasmiMzca sthite tadekatvAt kuto [5]500-2 vacanIyatA? dvitIyAbhAvAt kena sahaikatvAnyatvAdyavaktavyatA tasya vizeSamAtrasya bhAvasya ? iti / tadbhAvanA--na hi vizeSa ityAdi, nAvacanIyo vizeSaH, vizeSAvyatiriktatvAt, tatsvA - tmavadityuktArthopasaMhArArthaM sAdhanaM gatArtham / evaM nirdhArito vizeSaH, nirdhAritatvAd vAcya eva syAt, anirdhArita hyavAcyaH syAt / 20 25 1 kva kathaM bhA0 / / 2 eSo vizeSepi evaikaH ya0 / eSo vizeSe evaikaH bhA0 / / 3 (vizeSo bhAvo ? ) / 4 tvAtsvAtmava ya0 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avaktavyakAntanirAsaH] dvAdazAraM nayacakram 774 vacanAd yaadRcchikvyvhaarprsnggH| tasmAdavaktavyasAmAnyArtho 'vizeSa evaM' iti vaktavyaH, vizeSAvyatiriktatvAt, tatsvAtmavat / atha tathApyavacanIyamevAvacanIyasAmAnyamicchasi evaM tahi vizeSo vizeSa ityavacanIyaH, vizeSAvyatiriktatvAt, avaktavyasAmAnyavat / tasyApyavAcyatve vastunazcAvAcyatve tayoH parasparamavacanIyatvAdubhayato'pyavacanIyaM sAmAnyaM vacanIyaM prasaktam, tathA vizeSo'pi / 5 atha vizeSavyatiriktaM vastu, avaktavyatvAt / nanvevaM tasya bhAvatve vaktavyataiva abhAvatve'pi vaktavyataiva / tathA tvaduktavadapyavastutA abhUtAvaktavyatvAt, yathA ca vastu vizeSAd vyatiriktaM tathA vizeSo'pi vastuno vyatiriktaH / evaM ca tadevAsattvamanayoH / tathA cetyAdi / evaM nirdhAritamapi vizeSaM svapakSarAgAdavAcyameva manyi]se tathAca nirdhAritetyAdi yAvat prasaGgaH, ayamabuddhipUrvako yadRcchayA kriyate vyavahArastvayA nirdhAritArthAvaktavya- 10 vacanAt, uSNatvena nirdhAritasyAgne: 'zIto'gniH' iti vcnvyvhaarvt| tasmAd 'vizeSa eva' iti nirdhArito[s]vaktavyasAmAnyArtho 'vizeSa evaM' iti vaktavyaH, nAvaktavyaH, vizeSAvyatiriktatvAt tatsvAtmavat / atha tathetyAdi / svapakSarAgeNaiva vizeSAvyatiriktatve'pyavacanIyamevAvaMcanIyasAmAnyamicchasi evaM tahi vizeSo 'vizeSaH' ityavacanIyaH, vizeSAvyatiriktatvAt, avaktavyasAmAnyavat / syAnmatam- 15 siddhameva vizeSAvAcyatvamiti / etacca na, tvayA vizeSasya ekatvAdivAcyatvenAbhyupagamya pratiSedhenAvaktavyatvapratipAdanasya kRtatvAt / tasyApi vizeSasyAvAcyatve vastunazcAvaktavyasAmAnyasyAvAcyatve'vaktavyasAmAnyena vizeSo na vAcyo vizeSeNa sAmAnyamavAcyam, tayozcAvacanIyayoH parasparamavacanIyatvam / tataH kim? tatazcobhayato'pyavacanIyamavacanIyaM sadavacanIyaM sAmAnyamiti dvi:pratiSedhasya prakRtyApattervacanIyaM 20 prasaktama, tathA vizeSo'pIti vacanIyatvameva syAd dvayorapIti / evaM tAvad vizeSAvyatiriktatvA- 501-1 davaktavyaM 'vaktavyameva' ityuktam / atha vizeSa vyatiriktamityAdi / athA mA bhUvannamI doSA iti vastuno vizeSAd vytirikttvmissyteti| atrApi pUrva praznotthAne codyopakrame vizeSavyatiriktakAraNamAha-[a]vaktavyatvAditi, yasmAt sAmAnyavizeSakatvAdivizeSairvaktavyairavaktavyo'rtho bhinnalakSaNastasmAdavaktavyatvAdeva 25 svalakSaNAd bhinnA[d] vyatiriktaM vizeSAd vastvityupapattiH / iyameva bhAvakatvobhayAnyatvayoH pUrvavad vyatiriktatve yojyopapattirasminnapi pakSe / 1 uSNatvenAnirdhA pr0|| 2 a tathetyAdi ya0 // 3 yamevavAvacanIya ya0 // 4 degvyamevamityuktam ya0 // 5 tvamiSyateti ya0 // 6 bhAvayikatvoM ya0 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 775 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dazame vidhyare vastu asat, avizeSatvAt, khapuSpavat / vizeSo'pyasana, vastuvyatiriktatvAt, khapuSpavat / tathA ca sAmAnyavizeSaikatvAnyatvAdivikalpaprapaJcanamAkAzaromanthavat pariklezamAtraphalamayathArthatvAt / athAvaktavyavizeSavyatirekAvyatirekam, tathApi dvivizeSAMzavRttevizeSapradhAnAvakta5 vyopasarjanapakSatA / tasyA api ca rUpaM nirUpyam-kimekatvaniSedhe'nyatvam, anyatvaniSedhe ..., nanvevaM tasya vizeSavyatiriktatvAd dvayI gatiH-atyantabhAvo vA[smAvo vA], nAnyAsti / bhAvatve vaktavyataiva, abhAvatve'pi 'asat' iti vaktavyataivetyavaktavyatvanivRttirevamasmannyAyena doSaH / . kiJcAnyat, tathA tvaduktavadapyavastutA, tena prakAreNa tathA vizeSya (Sa)vyatiriktatvanyA10 yena tvaduktenaiva tadavaktavyAkhyaM vastu avastu syAt, kasmAt? abhUtAvaktavyatvAt, bhAvakatvAvizeSa dvAreNa hyavaktavyatvamuktam, tadvyatiriktatve tasyAbhUtAvaktavyatvam, abhUtAvaktavyatvAcca khapuSpavada[va]stviti / bhAvapakSe'pi bhavatyeva bhavatIti bhAvasya vaktavyatvAdabhUtAvaktavya[tva]m, tasmAt tvanmatenaiva bhAvapakSe'pi abhUtAvaktavyatvAt pradhAnAdivat tadavastviti / / kiJcAnyat, yathA cetyaadi| yathA ca tadavaktavyAkhyaM vastu vizeSA[] vyatiriktamiSyate tathA ___ 15 vizeSo'pyavaktavyAkhyAd vastunovyatiriktaH, vyatirekasya dviSThatvAt / evaM casati tadevAsattvamanayorvastu. 501-2 vizeSayoH prAptam / tvadiSTaM vastu asat, avizeSatvAd vizeSa vyatiriktatvAt, khapuSpavat / vizeSo' pyasan, vastuvyatiriktatvAt, khapuSpavat / no cet, khapuSpaM syAt, vizeSavyatiriktatvAt, vastuvat; khapuSpaM sat, vastuvyatiriktatvAdvA, vizeSavat / __ tathA cetyAdi / evaM tasya vastuno'sattva 'sAmAnya-vizeSayoH kimekatvamanyatvaM[ma] vaktavyam' 20 ityAdi vikalpaprapaJcanamAkAzaromanthavat pariklezamAtraphalamayathArthatvAditi AkAzakusumasaurabhAdivicArAyathArthatvAdivadayathArthatvamasya vicArasyoktavidhinA siddhamiti / evaM vyatirekapakSe'pyavaktavyatvAbhAvaH / __ athAvaktavyavizeSavyatirekAvyatirekam / syAnmatam-sAmAnyavizeSakatvAnyatvAdyavaktavyatvavad vyatirekAyaMtirekatvAbhyAmavaktavyaM vastvabhyupagacchAmi, ato'narthako vicAraklezo vizeSeNa 25 sahAvya('pya)sya vyatire kAvyatire]katvAbhyAmapyavaktavyatvAdavaktavyo vizarSa vyatirekAvyatireko yasmistad vastu avaktavyavizeSavyatirekAvyatirekamityeSa me pakSa iti| 1 'atyantabhAvo[ 'bhAvo] vA' ityapi pAThaH syAdava // 2 degstu syA bhA0 / 'stu sya ya0 // 3 ktavyaM vastu bhA0 // 4 tvamavaktavya tvam' ityapi pAThazcintyaH / / 5 degsya vicArasya vicAra pra0 / / 6 * * etaccihnAhitaH vyatirekatvA ityata Arabhya vizeSa ityantaH pATho ya0 pratI nAsti / / 7 'sahA vakta vyasyA ityapi pATho'tra bhavet / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avaktavyaikAntanirAsaH ] dvAdazAraM nayacakram ekatvam, tayorniSedhe'nubhayatvam, anubhayatvaniSedhe cobhayatvam ? pratiSedhyavipakSarUpamAzrayitavyam, atha nAzrIyate kim ? yadyAzrIyate niSidhyamAnapratipakSarUpatA tataH sAGkhyAdivAda - gatAnanyatvAdidoSopAdAnam / atha nAzrIyate tataH pratipakSarUpAnAzrayaNe sarvavikalpAnAmeka atrocyate--tathApi dvivizeSAMzavRtte vizeSapradhAnAvaktavyopasarjanapakSatA / vizeSasya bhAvavizeSaikatvAderbhAva-vizeSaikatvAnyatvAdya vaktavyadharmAMzavRttilAbhavad vyatiriktAvyatiriktatvavizeSA- 5 vaktavyatvadharmAMzavRttilAbhAd vizeSa evAvaktavyatvena vizeSyatvAd gaura - danturatvadvayavizeSaNavizeSyadevadattavat pradhAno'vaktavyasya copasarjanatA ca syAt / tatazca vizeSapradhAnAvaktavyopasarjanapakSateyamapratarkitopasthitA, aniSTA ca seti / 776 10 kiJcAnyat, tasyA api ca rUpaM nirUpyam, kathaM nirUpyamiti cet, ucyate - kimekatvetyAdi, 502-1 dvAbhyAM nyAyAbhyAmanyatareNAvazyaMbhAvyatvAd nirUpyam, tadyathA - eaikatve niSedhye'nyatvamApatati, anyatve niSedhye caikatvam, tayorniSedhe'nubhayatvam, anubhayatvaniSedhe cobhayatvam / tasmAt pratiSedhyavipakSarUpamAzrayitavyam, tacca tasya vizeSapradhAna vaktavyopasarjanasya dvivizeSAMzavRtte rAzrIyate tvayA / atha nAzrIyate kim ? iti pRcchAmo gatidvayAnativRtteriti kimiti tattvayaiva nirUpayitum / dvidhApi ca doSaH / tana tAvad dyAzrIyate niSidhyamAnapratipakSarUpatA tataH paryAyeNa sAkhyAdivAdagatA - 15 nanyatvAdidoSopAdAnam, yadA vizeSAnyatvaM niSidhyate tadA sAGkhyamatamekatvamupAttaM syAt / ya[dya ] vayavaikatvaM niSidhyate tadA / vaizeSikAbhimatAnyatvopAdAnam, AdigrahaNAt puruSakAlAdikAraNavAdopAdAnaM kAryamAtra samudAyavAdopAdAnaM ca tatra ye doSAstvayaivA vaktavyavAdinAbhihitAsta evAzeSAstavApatanti / atha mA bhUvanamI doSA iti nAzrIyate pratiSedhyapratipakSarUpaM tataH pratipakSa rUpAnAzrayaNe sarva - 20 vikalpAnAmityAdi yAvat kuta AyAtA avaktavyatAM ? pratiSedhyapratipakSarUpamanAzritya pratiSiddhe'nyatamavikalpe nivatyai tAvati kRtArthaH san vikalpAntaramapi nivartayet, anenaiva krameNa ekaikaM nivartya sarvavikalpeSu vizeSaikatvAdiSu nivartiteSu atyantamasat syAt na sadvastu, tatazca kuta iyamavaktavyatA AyAtA ? vikalpAntarapratiSedhena hi vikalpAntarAbhyupagame tadekAntanirAkaraNadvAreNAvaktavyatvasyAgamanaM syAt, na hi sarvavikalpAtItasya khapuSpAderavaktavyatA syAt / 1 zAvRtti pra0 / / 2 bhyAmananya pra0 / / 3 ekatveniSedhe pra0 / ( ekatvaniSedhe ? ) // 4 kimiti vattvayaiva ya0 / kimi tvayaiva bhA0 / ( kimidaM tvayaiva ) ? / / 5 yathAzrIyate ya0 / / 6 syAdyavayavaikatvaM bhA0 / syAnekatvaM ya0 / / 7 tadAsta pra0 / atra bhUyAn pAThavyatyAsaH pratiSu dRzyate / etaccihnAntargata: 776779 pRSThasthaH pAThaH pR0 781 paM0 11 ityatra 5 etaccihnAGkitapAThAt parato vidyate sarvatra / tathApi pUrvAparasambandhaM paryAlocya tata uddhRtyAta nivezyate'smAbhiH / / 8 rUpArAzrayaNe bhA0 / rUpAzrayaNe ya0 / 9 tA pratipakSapa bhA0 / / 10 sannikalpA pra0 / 11 syAnna dvastu bhA0 / ( syAttadvastu ? ) | 52 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam . vizame vidhyare tvAdInAM nivRttAvatyantamasat syAd vastu, kuta AyAtA avaktavyatA? anavadhAraNaparigrahAttu syAdvAdaM vAdaparamezvaraM zaraNaM prapanno'si / tathApi te'bhyupgmvirodhH|| - arthakAntAbhyupagame doSAt syAdvAdAbhyupagame'bhyupagamavirodhAdasadeva tadvastviti cet, etadapyazobhanaM vizeSadvAraniSedhAnupapattestato'pyamuka('pyayukta?)bhAvavizeSakAnyatvAdyavakta5 vyatvAt / atha pratipAdanamAtram, nanUbhayalakSaNopapatteravaktavyataiva / evaM tahi nanu 'pratipAdanam' ityapyavacanIyam, atyantAsattvAt, khapuSpavat, vizeSavacanasya vizeSAvizeSAdyekatvAdyavaktavyatvAt pratipAdyapratipAdakayorapyekatvAnyatvobhayatvAnubhayatvAdyavaktavyatvAt / syAnmatam--anavadhAritaikatvAdivizeSaM sarvAkAram 'ekamapi anyadapi avaktavyamapi' ityAdi 10 parigRhyate tad vastu iti cet, evaM tarhi ? anvdhaarnnprigrhaattvityaadi| sarveSAM vikalpAnAme katvAdInAmavadhAraNamantareNAnumatyA parigrahAd 'ekaM dravyamanantaparyAyam' iti vastvabhyupagamyam-syAdekaM 504-1 syAnAnA syAdubhayaM syAdanubhayaM syaadvktvymiti| tadapi syAdvAdaM vAdaparamezvaraM zaraNaM prapanno'sIti na kiJcid vaktavyaH saMvRttaH, tathApi vAdaparamezvarazaraNagamanaM te'bhyupagamavirodhAd manasvino vijigISutAM niruNaddhi, tenApi saha viruddhatvAt pUrvamiti / 15 athaikaantetyaadi| atha matam-niSedhyapratipakSakAntAbhyupagame ta eva maduktA doSAH, syAdvAdAbhyupagame'bhyupagamavirodhaH, taddhAvAdekAntavAdagatadoSavidUrIkaraNArtha paryAyeNa pratiSiddhapratipakSasadbhAvamanabhyupagamya [asadeva tad vastviti cedetaducyeta tvyaa| etadapyazobhanam, vizeSadvAraniSedhAnapapattestato'pyamuke(pyayukte? )tyAdi, yadyatyantAsadeva tadvastu tasya khapuSpavadatyantAsattvAd 'bhAvavizeSakatvAnyatvamavaktavyam' ityayuktam, vizeSadharmAsattve vizeSyatvAbhAvAt, khapuSpavat / evaM 20 pratyekamekatvAnyatvAbhyAM bhAva-vizeSayoravaktavyatvamayuktamasattve / ubhayatvenApyayuktam, sadAzrayatvA ccobhayalakSaNatvasya ekatvAnyatvayoH sattvAt, tadvAreNa cAnubhayatvasyAtyantAsattvasyApyavaktavyatA sidhyatItyabhiprAyasya tvayaiva kRtatvAt / athocyata-pratipAdanamAtram, upAyaH zikSyamANAnAM bAlAnAmupalopanAH / atatve vartmani sthitvA tatastattvaM samIyate // [vAkyapa. 21240 ] 1hatvityAdi ya0 // 2 sad ya0 // 3 vedetaducyetA pra0 // 4 vize (zi) STatvA bhA0 / / 5 vyamayu ya0 // 6 Nasya ya0 / / 7 ktatA ya0 // 8 "upAyAH zikSamANAnAM baalaanaamplaapnaaH| asatye vartmani sthitvA tatastattvaM samIhate [vAkya pa0 2 / 240 ] tasmAdupAyAH zAstrANi jijJAsUnAmabudhAnAmapalApanAH prataraNA eva boddhvyaaH| yasmAt tatrAsatyarUpe zAstraprakriyAmAtre'rthe sthitvA avidyAmutsRjya satyaM vidyAsvarUpaM brahma samIhate prApnotIti yAvat / " iti vAkyapadIyaTokAyAM puNyarAjakRtAyAm // 9 lApanA ya0 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avaktavyakAntanirAsaH] dvAdazAraM nayacakram 778 athocyet--srvsyaasyaavktvyaarthprtipaadnvcnaaddossH| nanu yadyavacanIyaM [kathaM pratipAdanam? atha pratipAdanaM kathamavacanIyam?] athocyeta--avacanIyamityetadapyavacanIyameva, vastutvAt, tadarthavat / tat kiM kathaJcidavacanIyaM sarvathA vA? sarvathA vA (cA)vaktavyatve pratyakSAdivirodhAH / iti vizeSakatvAnyatvAdi asadeva pratipAdanArthaM kalpyate, gatiriyaM pratipAdanasya grAmAdipathopadeze 5 digAdipradarzanavat citrabhaktibinduvinyasanavaditi / 'ratra ( nanU ) bhayalakSaNopapatteH, pratiSedhyapratipakSAsattve TekatvAnyatvayoH sattvamitaretaraniSedhArthApattivihitamubhayalakSaNatvamApadyeta, aniSTaM caitat / tasmAt tatrAvAcyavastuni tayozcaikatvAnyatvayoH svarUpeNAvaktavyataiveti / 504-2 ___ atra brUmaH--evaM tahi nanu 'pratipAdanam' ityapyavacanIyameva, yat tadekatvAdipratipAdanamasat kalpitamupAyatvAbhimataM tat 'pratipAdanam' ityavacanIyam, atyantAsattvAt, khapuSpavat / 'pratipAda- 10 nam' iti cocyate tvayA, pratipAdanaM hi loke vizeSavacanaM dRSTaM 'yo gauraH sa devadattaH' iti tdvaidhhnn| taccAsattvAdvizeSavacanaM pratipAdanaM [na] yuktam / / kiJcAnyat, vizeSavacanasya vizeSAvizeSAdyekatvAdyavaktavyatvAt, vacanamapi 'kiM vizeSo'vizeSa eko'nya ubhayamanubhayamavaktavyam?' ityevamAdivikalpeSu avaktavyam / ato vizeSavacanasyApyavacanIyatvAt pratipAdanaM 'pratipAdanam' ityavacanIyam / kiJcAnyat, pratipAdyo yaH zabdo yazca pratipAdakastayorapyekatvAnyatvobhayatvAnubhayatvAdi avaktavyam, tasmAdapi 'pratipAdanam' ityavacanoyam / tadavacanIyatve ca tatsattvamavazyaMbhAvi vaktavyavaditi / athocyatetyAdi / na pratipAdyapratipAdakabhedo'styavaktavyasya, nApi kecid vizeSAH pratipAdakAH pratipAdyAt sAmAnyAd bhidyante, kintu sarvasya savizeSaNasavizeSyasyAsya vAkyasaGghAtasyaikasyaivo- 20 ktaprakAreNAvaktavyArthapratipAdanavacanA[da]doSa iti / atra brUmaH- nanu yadyavacanIyamityAdi gatapratyAgatena virodhApAdanaM gatArtham / athocyeta tvayA-'avacanIyam' ityetadapi vacanamavacanIyameva, aho punarahamavacanIyavAdI 505-1 yat kiJcidavacanIyamapi pratipadye, yat kintu sahArthena pratipAdya-pratipAdakabhedarahitaM samastavRttivacanametadapi nocyata eva vastutvAt, tadarthavaditi / 25 atredAnIM 'cintyatAM paramanizcaye tvaMdIye-tat tAvat pratyakSamucyamAnaM ' zrUyamANaM vacanIyaM tasyAvacanIyatve dvayI gatiH--tat kiM kathaJcidavacanIyaM sarvathA vA? iti paryanuyujya dUSaNam-sarvathA 1 padezi bhaa0||2 ratratraya ya0 // 3deglakSaNastatva y0|| 4 mataM pratipA bhA0 / / 5 athocyatetyAdi ya0 / / 6 kenacid pr0|| 7 sarvasya vizeSaNa ya0 // 8 rityatAM bhA0 / rityAMtAM ya0 // 9 tadIye ya0 / / 10 zrayamANaM pr0|| 15 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [ dazame vidhyare ityevaMvidhamavastu sarvathApyarUpatvAt sarveNa vA[ne]na virodhAt khapuSpavat, itaraH pratyakSarUpAdivat / tasmAnnAvaktavyaM vastu / nApi nirvicAravaktavyam, ekAntavAdaprasaGgAt tatra cokta doSatvAt / na vizeSaH, samudAyatvAt, rathAdivat / na bhAvaH tvayaiva pratiSiddhatvAt / kuta etadekatvAdyavaktavyatA ? 779 5 ve(ce? )tyAdi, ubhayathA ca sarvathA, yadi kenacit prakAreNa yadi sarvathetyarthaH / tatra yadi kenacit prakAreNAvacanIyaM yathA sAmAnyavizeSekatvAnyatvAdivikalpAnAmanyatamena tvayaiva uktvoktvA tasyAvaktavyatvapratipAdanasya kRtatvAdekatvenAnyatvenobharyatvenAnubhayatvenAnyataropasarjanapradhAnatayA ca tathA tathA vacanIyatvAt pratyakSaM zrUyamANatvAt pratyakSavirodhaH / svayamukteH svavacanavirodhaH / svymbhyupgmaadbhyupgmvirodhH| bhinnavyabasthAnalakSaNatvAdinAnumAnena tathA tathA coktaprakAreNAnumAnAdanumAnavirodhaH / 10 loke zAstreSu ca vAcya vAcakabhedaprasiddherlokAgamavirodhauM / evaM tAvat kenacit prakAreNAvaktavyatve svaivacanAdivirodhAH / sarvathA'pyavaktavyatve tathaiva pratyakSAdivirodhI sta eva sarvathApyavacanIyamiti vacanAt taddvAreNa zeSadoSaprasaJjanAt / ityevaMvidhamavastu / itizabdo hetUpasaMhArArthaH, etasmAt kAraNAdavaktavyAkhyaM yadevaMvidhaM vikalpitaM tvayA vastviti tadavastu / kasmAt ? sarvathApyarUpatvAt, sarvaiH prakAraiH sarvathA, yadi 15 sAmAnyavizeSaikatvAnyatvAdivikalpairvAcyamavAcyamatha tairavyatireka-vyatirekAdivikalpairvAcyamavAcyamatyantAsadeva vA sAmAnya vizeSazabdapratipAdyapratipAdakAdivikalpairvA vaktavyamavaktavyaM cetyAdyuktavidhinA sarvathA vicAryamANasya rUpaM nAvatiSThate tasmAt sarvathApyarUpatvAt khapuSpavadavastu tat / 502-2 kiJcAnyat, sarveNa vA [ne]na virodhAt ' avastu' iti vartate, uktavidhinaiva sarveNa svavacanAdinA pramANenAnena virudhyata eva, ato'pyavastu / khapuSpavadeva iti sAdharmyadRSTAntaH / itaraH pratyakSa20 rUpAdivaditi vaidharmyadRSTAnta ityarthaH yasya rUpamasti tat sarveNa na kenacid virudhyate, yathA pratyakSaM svasaMvedyaM sarvavAdinaM prati jJAnasukhAdi 'rUpAdivat' iti vijJAnamAtra zUnyavAdino muktvA'nyAn prati tasmAnnAvaktavyaM vastu ityupasaMhAraH / nApi nirvicAra vaktavyam, ekAntavAdaprasaGgAt tatra coktadoSatvAt, 'na dravyaM na kAraNaM na sAmAnyam' iti pUrvodgrAhitavikalpapratiSedhena naikatvaM teSAmeva yathA tvayaivAvaktavyavAdinA 25 niSiddham / syAnmatam-vizeSastarhi ghaTAdirastu vastu / " tadapi rathAdivaditi na bhavati vastu, satyapi 1 yatvenAnyataro ya0 / 2 lokaH ya0 / / 3 svavacAdi ya0 // 4 dRzyatAM pR0 776 Ti0 7 / / 5 puSpa bhA0 / patvakapuSpa ya0 // 6 tasmAMtAvaktavyaM pra0 / / 7 hArastApi ya0 / / 8 dRzyatAM pR0 760 paM0 5, pR753 paM0 1 / / 9 pratiSedhonAnakatvaM pra0 / pratiSedhenAnekatvam' iti 'pratiSedhe nAnaikatvam' iti vA pATho'pyatra bhavet // 10 tadApi ya0 // . Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAnya-vizeSatirAsaH] dvAdazAraM nayacakram 780 kiM tahi vastu? rUpAdaya eva samudAyinaH, ta eva hi bhavanti, yat tat tairbhUyate sa bhAvaH / na sAmAnyAkhyaH, arUpAditvAt, khapuSpavat / ko hi sa pRthivyAvinAbhAvaH? pRthivI kA'zmAdinA vinA? ........... ke'Navo rUpAdibhyo vinA? abhivacanamAtramevaite / AtmA ca na nAmAnyaH kazcidasti, arUpAditvAt, khapuSpavat / yathA caSAkSoddhayAdyaGgasamUhe rathasaMjJA, hastyAdyaGgasamUhe senA-5 saMjJA, samudAyo vibhajyamAno'GgeSu tiSThati parato vA parato rUpAdiSveva tiSThati, rUpAdaya vizeSatve samudAyatvAd rathAdivat / na bhAvaH sAmAnyAkhyo vizeSapratipakSo'pi tatpratiSedhArthApattyA prasakto'pi, tvayaiva pratiSiddhatvAt / kuta etadekatvAdyavaktavyatA? bhAva-vizeSayorevAsiddhau kutaH punstdgtaiktvaanytvaadidhrmdvaaraanugmymvktvytvmiti| kiM tahi vastu ? iti cet, ucyate-rUpAdaya eva smudaayinH| samudAyo'sannapi paramArthato 10 yeSAM saMvRtisannastIti samudAyinaH / ta eva hi bhavanti, na samudAyo nAma kazcidityavadhArayati / yattatarbhUyate sa bhAvaH bhavanaM bhUtirbhAvasAdhano bhAvazabdaH, te hi tasyA bhavanakriyAyAH kartAraH zabdArthasaMvyavahAreNa, yo'nyaH parikalpyate samudAyaH kAraNaM dravyamityAdiH sa na bhAvaH sAmAnyAkhyaH kazcidasti / kasmAt ? arUpAditvAt, samastA rUpAdayo hetutvenocyante, rUpAdyanyatamAnAtma- 503-1 ktvaadityrthH| kimiva ? khapuSpavat / 15 ____ evaM sAdhanena bhAvasya sAmAnyasyAbhAvaM pradarzya vastuto darzayati-ko hi sa "pRthivyaavinetyaadi| pRthivyudakAgnipavanAkAzAtmakAladigAdisamudAyamAtrarUpAdipRthagbhUtaH ko'sau bhAva: ? tadvyatirekeNa naastiityrthH| evaM pRthivI kA'zmAdinA vinetyAdi yAvat ke'Navo rUpAdibhyo vineti gtaarthH| abhivacanamAtramevaite, AbhimukhyArthavacanam, rUpAdyadhigamArthamityarthaH / rUpa-rasa-gandha-sparzazabdA rUpAdayaH rUpa-vedanA-vijJAna-saMskArA vA, tadvyatiriktamanyat pRthivyAdi tadabhivacanamAtram, ata 20 Aha-AtmA ca na nAmAnyaH kazcidasti, arUpAditvAt, khpusspvt| rUpAdisamudAyamAtrapratipAdanAya dRSTAntamAha-yathA cakraSAkSetyAdi / cakrAdyaGgasamUhe rathasaMjJA, hastyAdyaGgasamUhe senAsaMjJA / yathA samudAyo vibhajyamAno'GgeSu tiSThati, tAnyapyaGgAni vibhajyamAnAni AtmAMzeSu, parato vA parata iti yAvat paramANuzo vibhajya rUpAdiSveva tiSThati, pratyekamekaikamaGgaM paramANuparyantaM vibhajya suSThu nibhAlyamAno'pi ratho na dRzyate tathA senA vanaM puruSo'nyo vArtho na 25 dRzyate'GgavyatiriktaH, kintu tatsamudAya AbhAsate, rUpAdaya eva pratyavabhAsante smditaasttheti| 1 tipakSopi. tatpratipakSopi tatpra pra0 / / 2 myavakta ya0 // 3 dAya kAraNaM pra0 // 4 sya bhAvaM pra0 / / 5 pathivyApathivyAdevinA bhA0 / pathivyApRthivyAdevinA ya0 // 6 pathivyAkAzAdinA ya0 / / 7 cakrekhAtveSAkSe ya0 / cakeSAtkaSAkSe bhA0 / / 8. vAthau bhA0 / vAptau ya0 // . Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 781 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dazame vidhyare eva pratyavabhAsante smuditaastthaa| yadi so'GgeSu sAtmA syAt tata upalabdhidharmA sannagrahaNanimittAnAmabhAve rUpAdivadupalabhyeta vastutvAt / __rUpAdivyatirikto'sti cet samudAyaH khapuSpAd bhavedarUpatvAt rUpAdibhya iv| athAnantaratAyA rUpAdyasambhavibhAravahanAdikArya rathAdau dRSTaM tat katham? tat teSveva 5 rUpAdiSu dRSTam / navavivAdasiddhamAvayoH-zibikAvAhakebhyo vyatiriktAt sahAyAdRte'pi ___ yadi so'GgeSvityAdi / sAtmA sAtmaka AtmAvAtsA (AtmavAn syA) d yadi ratho'nyo vA 503-2 rUpAdyAtmavyatiriktenAtmanA tataH sa upalabdhidharmA sannagrahaNanimittAnAmatidUra-sannikarSA-bhibhavAdyu palabdhipratibandhinAmabhAve rUpAdivadupalabhyate vastutvAt, ne [pun]ruplbhyte| tasmAdasain rathAdiH smudaayH| 10 tato'nyatve tvaniSTApAdanam--rUpAdivyatirikto'sti cet samudAyo'tadAtmako'nupalabhya mAno'pi khapuSpAd bhavedarUpatvAdarUpAdyAtmakatvAd rUpAdibhya iva, na hyatadAtmakasya samudAyasyotpattau rUpAdayo hetubhAvaM pratipadyante vyomakusumasya, tatra ghaTAdisamudAyasya rUpAdayo hetavo bhavanti khapuSpAdisamudAyo neti rUpAdaya eva vA ghaTAdisamudAyasya hetavo na vyomakusumAdItyatra ko vizeSahetuH? 15 athAnAntaratAyAmityAdi yAvat katham? syAnmatam yadyanarthAntaraM rUpAdibhyo rathAdisamudAyaH, 505-2 rUpAdiSvadRSTaM bhAravahanAdi kArya tatrAsambhavi rathAdau dRSTaM loke, tat katham? pratiniyatakAraNasAdhya tvAt kAryANAm, tantu-paTAdivat / atra prayogaH-svato vyatiriktasahakArisambandhino rUpAdayaH, svAsambhavikAryadarzanAt, cakSurAdivat, yathA kRSNasArAdi cakSurvyatiriktamindriyamupalabdhikAraNaM sahakAricakSuSA sambaddhamanumIyate cakSuSyasambhaved rUpajJAnaM kAryaM dRSTvA tathA rUpAdya sambhavibhAravahanA20 dikAryadarzanAd rathAdisamudAyAnyatvamanumeyamiti / / __ atrocyate-kva tahi tad dRSTam? tad bhAravAhanAdi kArya teSveva rUpAdiSu dRSTam, ataH svaasmbhvitvvishessnnaasiddhiH| siddhatvamabhyupetyA'pi anaikAntikaM kAryadarzanam, taddarzayati-nanvavivAdetyAdi, AvayoravivAdena zibikAvAhakebhyazcaturyo vyatiriktAt sahAyAnte'pi zibikAvahanaM dRSTaM kAryam, ato'naikAntikaM tat / 25 tathA pratyekavastvityAdi yAvadalAtacakravaditi bhAravahanAdikriyAyAH samudAyiSveva sambhavaM samudAye cAsambhavaM darzayituM samudAyapratiSedhArtha nyaaymaah| tena prakAreNa tathA ' rUpAdino vastunaH pratyeka vRttistAmanatikrAmanta eva svAM vRttimavatiSThante rUpAdayaH, svavRttyatyAgavyavasthayaiva kriyAM bhAravahanAdikAmArabhante teSAmeva vastutvAt, anyathA vastuno viparyaye nirvivaraM dezabhedena sthitAnAM rUpAdInAmeva 1 (na tUpalabhyate ? ) / / 2 sanvathAdiH pra0 // 3 (degsamudAye ? ) / / 4 degmbhavati rathAdau ya0 / / 5 vAd ya0 // 6 dAyo ya0 // 7 sAhAyA pra0 // 8 bhAravahanakriyAyAH ya0 // 9 nyAhyamAha pr0|| 10 rUpAdivastunaH y0|| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazAraM nayacakram samudAyanirAsaH ] zibikAvahanaM dRSTaM kAryam / tathA pratyekavastuvRttimanatikrAmanta evaM svAM vRttimavatiSThante rUpAdayaH teSAmeva vastutvAt, anyathA samudAyAkhyasyArthasya parikalpanAmAtratvAdanavasthitaikasvatattvAdalAtacakravat / nanu ghaTAdAvavasthitaikarUpatve'pi sattvam, na, samudAyatvAt sAdhyatvAt / rUparUpAdisthitaikarUpatve'pi sattvamiti cet, na, rUpasAmAnyasamudAyasAdhyatvAt / 782 5 pratyekaM vRttA rUpAdivyaktirbhedarUpaiva avasthitaikarUpA / etanmAtrasatyameva vastu / tasya tvabhivacanamAtraM samudAyavacanam / rathaH zabdavikalpato vastuviparItaH saMvRtisan zabdArthamAtrameva saMsArAnubandhavat / paramArthatastu pazcAt pUrvaM cAbhAvAdaGgeSu nAsti rathaH / vastutvAt tato'nyathA samudAyAkhyasyArthasya parikalpanAmAtratvAdanavasthitaikasvatattvattvAt alAtacakravat; 506-1 yathA alAtasya bhrAmyatazcakravadAbhAnaM bhrAntaparikalpanAmAtraM nirvivaratvAt tathA rUpAdInAM nirvivarANAM 10 paramANvAdivadAbhAnaM bhrAntaparikalpanAmAtram, kimaGga punaH savivara-savivaratara savivaratamaghaTapaTAdinagarAdi-pRthivyAMsa ( vyaMza ) samudAyAnAm ? na hyeSAM samudAyAnAmekaM svaM tattvamavasthitaM rUpAdivat parasparaviviktamasti, ato'lAtacakravadasanto rUpAdiparatattvavyapadezabhAktvAt / tasmAdasataH samudAyasya [] [ha] nAdi [kA] kA kriyA ? iti / Aha- nanu ghaTAdAviti yAvat svatva ( sattva) miti anaikAntikatvodbhAvanam, avasthitaika- 15 svarUpaM ghaTAdi sadbhAvAditi / atrocyate- -na, samudAyatvAt, sAdhyatvAd ghaTasattvasyAnaikAntikAbhAsatetyarthaH / rUparUpAdisthitaikarUpatve'pi sattvamiti cet, zukla nolAdirUpeSu rUpasAmAnyaM saccAnavasthitaikarUpaM ca dRSTam, tasmAdanaikAntikatvamiti cet, na, rUpasAmAnyasamudAyasAdhyatvAt, zuklA - 20 diviviktarUpavyatiriktasAmAnyarUpasya samudAyAkhyasya sattvAsiddheravastutvAd vipakSAsiddhernAnaikAnti nAnaikAntikatvamasya hetoH, samudAyatvAd ghaTasya zakaTAdivadeva katA / adhunA vastutattvaM nirUpayati-- pratyekaM vRttA rUpAdivyaktirbhedarUpaiva na sAmAnyam, sa ca avasthitaikarUpA parasparaviviktekarUpetyetanmAtrasatyameva vastu / tasya tu vastuno'bhivacanamAtram, Abhimukhyena pratipattinimittaM samudAyavacanaM 'ghaTa:' iti 'paTo rathaH' ityAdi vA / ucyamAna eva sa 25 rathaH zabdavikalpito vastuviparItaH saMvRtisan zabdArthamAtrameva parikalpa [ nA]mAtrArthatvAcchabdasya / 506-2 kimiva ? saMsArAnubandhavat, yathA saMsArasyAnubaindhahetuH ' mAtA me, pitA me, bhrAtA, bhAryA, putra: ' 1 svataMtratvAt pra0 / / 2 mekasvaMtatva bhA0 / 'mekaH svatatva ya0 / / 3 satvAnavasthi' ya0 / ( saccAvasthitaikarUpaM ca ? ) / / 4 sa ca pra0 / / 5 bandha hetudharmAtA pra0 / / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 783 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dazame vidhyare yathocyota] sat kAryam, tadyathA rUpAdibhiH. yadetat sannAma tato'nyadeva tu kAryam, tadatulyavikalpatvAt, rUpAdikhapuSpavat / iha zabdAdInAM kAraNAnAmAkAzAdInAM ca kAryANAmubhayeSAmapi sattvaM kAryAkAzasattvameva vA ityetad vikalpadvayaM syAt, itarayorabhyupagatapratipakSatvAd vAdAbhAvAt / tadyadi tAvadu 5 ityAdiranupakAriSvapyupakAribuddhayA vyavahAro'tattvaH premavAsanAvazAd bhavati tathA samudAyo'tattvavyavahAravAsanayA sva[ra]sAt kriyate, nAtra kazcit paramArthaH / ____ kastahi paramArthaH ? paramArthatastu pazcAt pUrva cAbhAvAdaGgeSu prAk cakrAkSAdisaMyogAd yathA rathasyAtmA nAsti cakrAdivisaMyogIkRteSu ca pazcAnnAsti tathA saMyuktAvasthAyAmapyaGgeSu svAtmarahita tvAnnAsti ratha iti| 10 yathocyo tetyAdi / anenaiva nyAyena kiJcit kArya ghaTapaTAdi buddhipUrvakaM puruSeNa kriyate svata eva ca kAraNAt kAryamutpadyata ityetad mRSetyetaduktaM bhvti| tat punaH kAryamutpadyate kAraNAditi yathAnye manyante yathA tu yujyata iti pradarzanArthamAha tairyathocyate satkAryam-tadyathA rUpAdibhirityAdi, zabdAditanmAtrANyatra rUpAdigrahaNena gRhItAni vAcoyuktimAtreNa prakriyAvazAd bhinnatvAt / iyamAkAzAdInAM bhUtAnAM zabdAdyakottarotkarSeNa sannivezAt kAryatve prakriyA "garAntare vyAkhyAtatvAnna 15 punkhyiaayte| sAdhanam--yadetat sannAma tato'nyadeva tu kArya sadvayatiriktasvabhAvam, satsvabhAvaM na 507-1 bhavatItyarthaH / kasmAt ? tadatulyavikalpatvAt, yasya yenAtulyo vikalpastat tato'nyadeva, anya svabhAvam, tadAtma na bhavatItyarthaH / kimiva ? rUpAdikhapuSpavata, yathA rUpAdayaH santaH khapuSpamasat, tat taistulyavikalpaM na bhavati tathA kAraNaiH saddhI rUpAdibhiH kAryamAkAzAdi tulyavikalpaM na bhavati, 20 tasmAt khapuSpavat satastato'nyasvabhAvamiti / etasya sAdhanasyAsiddhapakSadharmazaGkAnirAkaraNArthaM vyAkhyAnamArabdhukAmaH svayameva pRcchati paroktyA vyAkhyApayitum kathamatulyavikalpaH? iti / caturSu bhaGgeSu dvau bhaGgAvupayojyAviti tAvevopanyasyatiiha zabdAdInAmityAdi / zabdAdayaH kAraNAni, viyadA[da]yaH kAryANi, teSAmubhayeSAmapi sattvamityeko vikalpaH / dvitIyaH- kAryANyAkAzAdonyeva santIti / na kAraNasattva-kAryAsattvavikalpo 25 nobhayAsattvavikalpo vA / kasmAt? uktAbhyAmita"yostayorabhyupagatasya satkAryavAdasya pratipakSatvAd matpakSatvamevAto vAdAbhAvAdetau dvAvevopayojyau / 1 pUrva ca bhAvA ya0 // 2 'sata evaM' ityapi pATho'tra bhavet / tulanA pR0 168 paM0 8 // 3 'tpadyeta ya0 // 4 tataHpunaH ya0 / / 5 pR0 265-266 // 6 dRzyatAM pR0430 pN01|| 7++ etadantargataH pATho ya0 pratau nAsti / / 8 tataistulya ya0 // 9degmAptukAmaH y0|| 10 vikalpo pr0|| 11 rayorabhyupa ya0 // 12 gatasyAsatkA pra0 / / ti| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satkAryavAdanirAsaH ] dvAdazAraM nayacakram bhayasattvaM tataH sattvAvizeSAt kAraNAnAM zabdAdInAM kAryANAM cAkAzAdInAmavizeSe sati yathA svarUpatattvA eva zabdAdaya utpadyante tathAkAzAdayo'pi tatsvatattvA evotpadyeran sattvAvizeSAd rUpAdivat / tasmAt tadatulyavikalpatvAt sato'nyasvabhAvaM kAryam / atha na rUpAdiprAdurbhAvavad bhUmyAdiprAdurbhAvaH tacca kAryaM sadeveti nizcitaM tataH kAryameva sad na rUpAdi / rUpAdi asat, sadvilakSaNatvAt, khapuSpavat, svarUpatattvena bhUtatvAt sataH kAryAd 5 tatrApi - - tad yadi tAvadubhayasattvaM prathamavikalpa iSTaH sattvAvizeSAt kAraNAnAM zabdAdInAM kAryANAM cAkAzAdInAmavizeSaH, sati cAvizeSe yathA svarUpatattvA eva zabda- sparza-rUpa-rasagandhatattvA eva zabdAdaya utpadyante'bhivyajyante vA tathAkAzAdayo'pi tatsvatattvA evotpadyeren nonAdhikasvabhAvAH / kasmAt ? sattvAvizeSAt rUpAdivat / zabda-sparzAdyekotta raparatattvotpattirmA 507-2 bhUt, iSyate ca sA / tasmAt tadatulyavikalpatA siddhA, tatastato'nyasvabhAvaM kAryam AkAzAdyasa - 10 dityarthaH / 784 etatprasaGgabhayAdatha na bhUmyAdyekottararUpAdipararUpotkarSApakarSavaiSamya rahitaviviktasvarUparUpAdiprAdurbhAvavad bhUmyAdiprAdurbhAvo vailakSaNyAdatulyavikalpatetISyate tacca kArya 'sadeva' iti nizcitaM tataH kAryameva sadastu na rUpAdi, svapararUpA (pa) prAdurbhAvavailakSaNyAdanayo rasataH sadvilakSaNatvAt rUpAdyasat sthAt, sadvilakSaNatvAt khapuSpavat / sadvilakSaNatvaM hetordarzayati-svarUpa- 15 tattvena bhUtatvAd rUpAdeH pararUpatattvAvirbhAvinaH sataH kAryAd vilakSaNatvAditi / a~thaivamapItyAdi / rUpAdisvatattvaprAdurbhAvavailakSaNye'pi rUpAdi sat svatattvaprAdubhArvAtmakaM ceSyate tatastadvailakSaNyA [ t] kAryamasat prApnoti asvatattvAvirbhAvAtmakatvAt, ekottararUpAdipararUpatattvotpattirasvatattvAvirbhAvaH / tacca sadvailakSaNyaM kasyeva ? ityata Aha--alAtacakravaditi, yathA ulmukaM bhrAmyamANaM kaNamAtrasvatattvatyAgena cakrAbhAsamutpadyamAna [ma] sadevaM kAryamapIti | 20 atha mA bhUddoSa iti sadeva kAryamiSyate tataH sattve svata eva prAdurbhave | t] kAryam, yathA rUpaM sad rasarUpamanAdAya prAdurbhavati raso'pi rUparUpaM tathA sparza- zabda - gandhAH paraspararUpam, kintu svenaiva rUpeNAvirbhavanti tathAkAzAdikAryamapi svarUpeNevAvirbhavet, 'pararUpeNa tu ekAdyutkarSeNAvirbhavati' itISTa[mato'niSTa]stulyAvirbhAvaste prAptaH satvAt, rUpAdivat / ityevaM prAdurbhAvavailakSaNyAdatulyavikalpatvamApAditaM sadbhayo rUpAdibhyaH kAryasya / tadanicchataH prAdurbhAvAvizeSaprasaGgaparyavasAnakaM cakrakaM 25 tatraiva prasaGge sthitaM 'sattvAd rUpAdivat' ityutthApya 'sattvAd rUpAdivat' ityeva / 508-1 1 svAsvarUpa bhA0 // 2 raM tonAdhika pra0 / / 3 iSyaMte cAsA pra0 / / 4 tatastato pra0 / / 5 kArya saMvedeti pra0 / / 6 svapararUpA ya0 / pararUpA bhA / / 7 arthadama ya0 / / 8 azvatatva bhA0 / adhatatva ya0 / / 9 bhrasya pra0 / / 10 prAdurbhave kArya pra0 / / 11 kAryANA pra0 / 12 paryavasAnaM ya0 / / 13 cakrakanirUpaNaM prakArAntareNa pR0 170 ityAdau draSTavyam / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 785 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dazame niyamavidhyare vilakSaNatvAt / athaivamapi rUpAdi sat svatattvaprAdurbhAvAtmakaM ceSyate tatastadvailakSaNyAt kAryamasat, asvatattvAvirbhAvAtmakatvAt, alAtacakravat / atha sadeva kAryamiSyate tataH sattve svata evAvirbhavet, sattvAt, rUpAdivat / sattvAd rUpAdivat ............... sattvAd ruupaadivt| bhUmyAdikAryAsattvaM sadvailakSaNyAdasvarUpotpatteH................. bhUmyAdivat / 5 tasmAdatulyavikalpatvAt sato'nyasvabhAvameva kAryam / evaM tu anAvirbhAvyatvAd na pratyakSavyaktayaH pRthivyAdayaH pratiniyatacakSurAdyaviSayatvAt khapuSpavat / rUpAdyeva tu yat kiJcit pratyakSam, svata evAvirbhavitRtvAt, itaravat / pratyakSatvAdyavirodhAt tadeva bhavati / athaivamubhayasattvaM tyaktvAnyatarasattvaM kAryAsattvAbhyupagamaparihAreNa kAryameva sditi| 10 tatra kAryasamIpa evakAra ityanyatra sacchabdArthe tatpratiyogini niyamaH sattvaM kArya eva niyataM punaridAnI bhUmyAdiprAdurbhAvatulyaM rUpAdiprAdurbhAvaM kAryAsattvabhayAdicchatastathaiva bhUmyAdikAryAsattvaM sadvailakSaNyAdasvarUpotpatterutthApya tatparyavasAnameva cakrakaM tadviparyayeNa yAvad bhUmyAdivaditi gamanIyam / tasmAdatulyavikalpatvAt sato'nyasvabhAvameva kAryamityupasaMhArArthaH / kiJcAnyat, evaM tvityAdi / rUpAdiSu viSayeSu cakSurAdInAM pratiniyataM grahaNaM 'cakSuSA rUpameva, 15 jihvayA rasa me (e)va' ityAdi grahaNaM vyaktirAvirbhAvaH sa na syAt, cakSurAdyaviSayatvAt, rUpAdaya eva hi pratisvaM niyatAzcakSurAdInAM viSayAH, pRthivyAdayastu na prativiviktarUpAdisvatattvA ityanAvirbhAvyAH, tasmAdanAvirbhAvyatvAd na pratyakSavyaktayaH pRthivyAdayaH pratiniyatacakSurAdyaviSayatvAt khapuSpavat / AdigrahaNAdanumAnAdyaviSayatApIti rUpAdisamudAyasyAvastutetthamuktA / rUpAdyeva tvityAdi / 'yat kiJcit' iti sAmAnyavacanAd vizeSya pakSIkriyate-rUpameva 20 pratyakSam, svata evAvirbhavitRtvAt, itaravaditi sAmAnyavacanAd rasavaditi vizeSya dRSTAntaH / evaM zeSANAmapi rasAdInAM vizeSya prtyksstvmitrdRssttaantsaadhytvaadviruddhm| pratyakSapUrvakatvAdanu mAnatvAdyavirodhaH / tasmAt pratyakSatvAdyavirodhAt tadeva bhavati rUpAdyeva vastviti siddham / 508-2 __ athaivaM doSavadityubhayasattvapakSamuktadoSabhayAt tyaktvA 'anyataraM sat kAraNaM rUpAdi kArya vAkAzAdi' itISyamANe kAryasadvAdino me prAtipakSyeNa kAryAsattvAbhyupagame vAdAvasAnaM mA bhUditi 25 kAryAsattvAbhyupagamaparihAreNa kAraNasattvapakSaM tyaktvA kAryasattvapakSamekamevAzrayestvaM tata: 'kAryameva sat' ityavadhAryamANaH pakSaH syAt / tanmataM kaiM: punarvAdI 'kAryameva sat, na kAraNam' iti pratipadyate 1 satvabhayAdisthitastathaiva bhA0 / satvaMyAvacchitastathaiva ya0 // 2 'rasameva gRhNAti' iti vivakSAyAM yathAzrutamapi sAdhu // 3 tulanA pR0 432 paM0 1, pR0 164 paM0 2 // 4 kAryAsa y0|| 5 tyakSA bhaa0| tvakSA y0|| 6 zrayatvaM ya0 // 7 va. y0|| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satkAryavAdanirAsaH] dvAdazAraM nayacakram 786 nAnyat saditi / tatazca rUpAdi na sat / rUpAderasattve kAryasya sattve viparItA saMjJA kriyate sato'saditi asatazca saditi / kAryasattvaM kharaviSANAdInAM saditi nAmavad nAmamAtrameva / kAryAsatvanivRttyekAntatyAgAccAbhyupagamavirodhavat svavacanAdivirodhAHyadi kArya kathaM sat? atha sat kathaM kAryam? kAraNe kAryasattvanyAyAttu sa evobhayasattvavAdaH, tatra coktA doSAH / sadevakAre tu sadanavadhRteH pUrvadoSa ev|| 5 yasya siddhAnte rUpAdayo na syurAkAzAdaya eva syuH? iti, atrocyate--tasyaiva ubhayasadvAdinaH sAGkhyasya kAraNe kAryasattvasiddhAntAd bhavedayaM pakSaH, kAraNAvinAbhAvitvAt kAryasya kAryAbhyupagame'bhyupagatameva kAraNam, kintu na niyamyate 'kAraNamasadeva saMdeva vA' iti, yadi syAdastu ko vArayati? kAryaM tu sattvena niyamyate / tatrApi ca dvayI gati:--kAryameva sat sadeva kAryamiti vA, tatra 'kAryameva sat' iti kAryasamIpe evakAraH kriyate 'yata evakArastato'nyatrAvadhAraNam' 10 [ ] iti 'kArya sadeva' ityavadhAryamANe kAryasya sattvena niyamAt sattvasya kAryeNAniyamAt kAraNe'pi sattvamiti pUrvavicAritobhayasattvapakSa eva ApatatItyavadhAraNavaiphalyaM syAt, taccAniSTam, tasmAdevakAraprayatnasAphalyAt kAryazabdArthAdanyatra sacchabdArthe tatpratiyogini niyamaH- kAryameva saditi / taddarzayati-sattvaM kArya eva niyataM nAnyat saditi / tataH kim? 509-1 tatazca rUpAdi na saditi te prasaktam / tasya rUpAdeH pratyakSamupalabhyamAnasyAsattve kAryasyAsataH 15 pratyakSAdyanupalabhyasya sattve viparItA svamanoSika yA saMjJA kriyate sato'saditi asatazca saditi saGgItyAgnimaGgalanAmavat pazcimApazcimatvavat / yadapi ca kAryasattvaM kharaviSANAdInAM 'sat' iti nAmeti nAmavad nAmamAtrameva nArtha iti / kiJca, kAryAsattvanirvRttyekAntatyAgAcca abhyupagatasya 'ekAntena sat kAryam' ityasya ca tyAgaH, na hi kAryamasadapi kenacit prakAreNeSyate tvayeti abhyupagamavirodhavat]i svavacanAdi-20 virodhaaH| yadi kArya kathaM sat ? kriyata iti hi kAryam / atha sat kathaM kAryamiti svvcnvirodhH| loke kAryAsattvaM matvA tatsiddhayarthaprayatnadarzanAd ruuddhe.kvirodhH| kumbhkaaraadivetndaanaadnumaanvirodhH| tathA darzanAt pratyakSavirodha iti / kiJcAnyat, kAraNe kAryasattvanyAyAtta sa evobhayasattvavAdaH, kAraNAvinAbhAvitvAta kAryasya kAryasattvAt kAraNasattvamapIti prAguktAdeva nyAyAdubhayasattvavAdo'vazyambhAvI, tatra coktA 25 1 sadeva ya0 pratau nAsti / / 2 dRzyatAM pR0 164 paM0 3 // 3 na tatpratiyogini niyamaH kAryasadevaditi pr0|| tulanA pR0 164 paM0 3 / / 4 kiMmatatazca bhA0 / kimattatazca ya0 // 5 'saditi nAmavad' ityapi pATho'tra bhavet // 6 vRttya pr0|| 7degddhayapraya ya0 // 8 cetana pr0|| 9 kAraNaM pra0 // 10 nyAyAstu bhaa0| nyAyostu ya0 // 11 pR0 783 paM0 2 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 787 dazame niyamavidhyare nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam yathA ca pRthivyAyevamAtmApi rAzivat sArthavat ............ .. / ................ nanu zuddhazabdaprayogAdeva sa sn| na, zabdAntaravAcyatvAdevAnanyatvAt, tadyathA nRrathAzvadipavatI ................ / narAdipRthakpravRttestatra syAdasattvam, na tvAtmani / etadapi na, ananyatra pravRtterapi samudAyibhyaH samudAyasyAnarthAntaratvAt, tadyathA-yathA ca zikharAdibhyaH.......... doSAH 'atulyavikalpatvAt sato'nyadeva tu kAryam' ityAdi upakramya cakrakadvaye, tayeva cAvasthitA 10 iti / evaM tAvat 'kAryameva sat' ityavadhAraNe dossaaH| ___ atha mA bhUvannamI doSA iti 'sadeva kAryam' ityavadhAryate yata evakArastato'nyatrAvadhAraNam iti sattvena kArya niyataM sattvaM tvaniyataM kAraNasyApi sattvAbhyupagamAt sadanavadhRteH pUrvadoSa eva 509.. ubhayasattvavAdadoSa eveti / __ yathA ca pRthivyAdi evamAtmA'pi, yathA pRthivI-ghaTAdIni rUpAdibhyo'nyAni na santi 15 tathA rUpa-vedanA-vijJAna-saMjJA-saMskArebhyaH skandhebhyo'nya AtmA nAsti, kiM tahi? saMvRtyA tatpamudAye prajJApyate tatsantAne vA, yathA rAzivata sArthavadityAdi dRSTAntA: samudAyAsattvapratipAdanArthA rUpAdimAtravastutvapratipAdanAH / dRSTAntabAhulyaM cetasi bhAvanotpAdanArthaM dRDhIkaraNArthaM ca tadarthasya / atrAha-- nanu zuddhazabdaprayogAdeva se san 'AtmA' iti zuddhapadena zabdAntareNocyamAnatvAd rUpAdivadeva tebhyo'nya iti / etacca na, zabdAntaravAcyatvAdevAnanyatvAt, tadyathA-na-rathA-zva20 dvipvtiityaadi| zabdAntaravAcyatvAnekAntikodbhAvanArthaM tadvaidhApAdanArthamAha punarapi-narAdipRthaga (ka) pravRttestatra syAdasattvaM tatrA (na tvA)tmani, narA'zvAdInAM pRthag (k) samUhAt pravRttidarzanAt tatsamUhAdanyatrAdarzanAt senAyAH syAdasattvam, Atmanastu mA bhUnnAmarUpApRthagbhAvAt tadAtmatvAcca / tatrocyate-- etadapi nottaram, ananyatra pravRtterapi samudAyibhyaH samudAyasyAnantaratvAt / tadyathA25 yathA ca zikharAdibhya ityAdi / 1 vadhyate pra0 / pR0 432 paM0 6, pR0 165 paM0 3 / / 2 degvijJAnajJAsaMskA bhA0 / vijJAnasaMjJAnasaMskAya0 // 3 ayaM zloka iti dvAdaze're [pa0 530-21 vkssyte|| 4 ma sana pra0 // 5 etaracca ya0 / / 6 nyarathA yH| 'nyarathA bhA0 / dvAdaze're [pR0531-1] zloko'yaM nirdissttH|| 7 nA ya0 // 8 cavRtta pr0|| Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 788 skandhavyatiriktasyAtmano nirAkaraNam) dvAdazAraM nayacakram tatrApi zikharAdivibhAgAdeva na syAditi cet, na, buddhivibhAge'pyananyatvAt pAnakavat, tadyathA-maricakSoda... .. [ yuktito mizriteSu ] pAnakam.............. sukhito duHkhitH...................| mAdhurya................."tathaiva puruSa...................... audAsInyAcca tattveSu ahaMmAnAkuzalasaMskArAnuzayAd 'AtmAsti' ityahaMkAra: prvrtte| tato na paJcaskandhavyatiriktaH purussH| tatrApi zikharAdivibhAgAdeva na syAditi cet, syAnmatam-buddhayA vibhajyamAnAH zikharAdayaH pRthagupalabhyante pRthakchikharI, ne tadvad rUpAdibhya Atmeti / tadapi na, buddhivibhAge'pyananyatvAt pAnakavat / tadyathA-maricakSodetyAdi yAvat pAnakamiti dRssttaantvrnnnm| dArTAntikavarNanaM tu sa samprayuktavijJAnAdidharmavyatiriktAtmAbhAvasAdharmyAt tadyathA-sukhito duHkhita 510-1 ityAdi / mAdhuryetyAdi pAnakAGgadravyaguNavicAro'rthAntarasAdhanAya nAlamiti dRSTAntaH, dAntikaH 10. tathaiva puruSetyAdi / tRSNAcchedAdiprayojanasiddhiryathA tadatiriktArthAbhAve'pi tathA karmaphalasambandhAdisaMvyavahAraprayojanasiddhiH paJcasu rUpAdiSu skandheSveva, atastadatiriktAtmaparikalpanAvaiyarthyamiti / kutaH punarAtmagrAha : pravartate? ityatrocyate- audAsInyAccAtattveSvI (vi)tyAdi / tattvavicAraM pratyaudAsInyAt paJcaskandhatattvaviparItAtmaparikalpanayA viparyayajJAnIbhUtatvAccittasya mAnA-'timAnAdisaptamAnAntargatAhaMmAnAkuzalasaMskArAnuzayAt ahaMmAnAkhyAkuzaladharmanikSipta- 15 vAsanAparipAkAt 'AtmA'sti' ityahaGkAraHpravartate, taMto na paJcaskandhavyatiriktaH puruSa iti| 1 pRthagucchikharI pr0|| 2 ra tadvadrUSA bhA0 / ratadrUpA ya0 // 3 tulanA dvAdaze're pR0 531-1 ityatra draSTavyA / / 4 kSodre bhA0 / kSaudraM madhu ced vivakSitaM tadA kSaudre iti samIcInaH pAThaH / / 5 (tthaa?)| tulanA dvAdaze're pR0 531-2 // 6 tulanA dvAdaze're pR0 530-1 // 7 tulanA dvAdaze're pR0 531-2 // 8 tattveSItyAdi bhaa| (tattve'pItyAdi ?) // 9 "mAnasaMyojanaM ktmt| sapta mAnA :-mAno'timAno mAnAtimAno'smimAno'bhimAna UnamAno mithyaamaanshc| mAnaH katamaH? hInAt zreyAnasmi, sadazena sadRzo'smIti vA yA cittasyonnatiH / atimAnaH katamaH? sadazAt zreyAnasmi zreyasA sadazo'smIti vA yA cittsyonntiH| mAnAtimAnaH katama: ? zreyasaH zreyAnasmIti yA cittasyonnatiH / asmimAnaH katamaH ? paJcasupAdAnaskandheSu AtmAtmIyAbhinivezAda yA cittsyonntiH| abhimAnaH katamaH? aprApte uttare vizeSAdhigame prApto mayeti yA cittsyonntiH| UnamAna: katamaH? bahvantaraviziSTAdalpAntarahIno'smIti yA cittsyonntiH| mithyAmAna: katamaH? aguNavato guNavAnasmIti yA cittsyonntiH| mAnasaMyojanena saMprayukta AtmAtmIyau na saMjAnAti / asaMjJAnAt AtmAtmIyagrahaH akuzalasamudAcAraH kuzalAsamudAcArazca / tenAyatyAM du:khAbhinivRttau duHkhena sNyujyte|" iti abhidharmasamuccaye asaGgaviracite navasu saMyojaneSu mAnasaMyojananirUpaNe pR0 45 [ Visva Bharati Studies 12|| "mAno hi nAma sarva eva satkAyaSTisamAzrayeNa prvrtte| sa punshcittsyonntilkssnnH| tathAhi-AtmAtmIyabhAvaM skandheSu adhyAropya 'ayamahamidaM mama' ityAtmAnaM tena tena vizeSeNonnamayati, anyebhyo'dhikaM manyate / sa ca agauravaduHkhotpattisaMnizrayadAnakarmakaH / agauravaM guruSu guNavatsu ca pudgaleSu stabdhatA kAyavAcoraprasRtatA, duHkhotpattiH punaratra punarbhavotpattiH / sa ca punazcittonnatisvarUpAbhede'pi cittonnatinimittabhedAt saptadhA bhidyate-mAno'timAna ityevmaadi|..................." iti sthiramativiracite trizikAvijJaptibhASye pa0 28 / / 10 tato paJca y0|| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 789 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [ dazame niyamavidhyare eSa ca 'rUpAditattvasya vastuvyavasthAgativinirmuktaghaTAdisamudAyavastvantarasaMkrAntiH syAt, sA cobhayAvastutvApAdanAya' iti pratipatteH samabhirUDhaH yasya zatasaMkhyasyApIdameva lkssnnm| vatthUNaM saMkamaNaM hoti avatthU gaye samabhirUDhe / [ Ava. ni. 757] 5 iti / tatrAyaM tasya guNasamabhirUDho nAma prabheda eva / ayaM ca niyamavidhiH / asya cotpatti[vi]gati-sthitibhirapi naiva sambadhyate [vastu] utpAtAditrayasaGakrAnterapyabhAvAt tadubhaya evaM vastuto'sya nayasya darzanaM pradarzitam / adhunA katamanayavikalpo'yam? ityetannizcayArthamAhaeSa ca rUpAditattvasyetyAdi / eSa nayo 'rUpAdimAtrameva vastu, tacca vastvantaraM samudAyAkhyaM na saGkA mati' itIcchati, ato ghaTAdisamudAyavastvantarasaGkrAnterayathArthatvadoSAd vastuvyavasthAyA yA gatistAM 10 vimuJcet, ato vastuvyavasthAgativinirmukterghaTAdisamudAyavastvantarasaGakrAntiH syAt, sA 510-2 cobhayAvastutvApAdanAya, rUMpAdayastatsamudAyazcAvastunI syAtAm, rUpAdayaH samudAyarUpApatteH svarUpe'navasthitatvAdavastu, samudAyo rUpAdirUpavat svarUpeNa tasyAvyavasthitatvAdavastviti ubhayAvastutvamApAdayet sA vastvantarasaGakrAntiritItthaM pratipatteH samabhirUDha evaM matvA ekIbhAvenA bhimukhyena 'eka eva rUpAdirartha eva' iti yA yA saMjJA tAM tAM samabhirUDhaH yasya zatasaGkhyasyApIdameva 15 lakSaNam ekkekko ya satavidho [Ava0 ni0 759] tti zatasaGkhayaM saprabhedamevambhUtaM vyApnotyetad lakSaNam / tatsAkSI (kSi) bhUtaM tatsaMvAdi niyuktilakSaNamAha vatthUNaM saMkamaNaM hoti avatthU Naye samabhirUDhe [Ava0 ni0 757] iti| ttraaymityaadi| tatraMtallakSaNaM (Ne) vatyUto saMkamaNaM hoti avatthU Naye samabhirUDhe [Ava0ni0 757] tti tasya zatabhedasya saptanayazatAranayacakre samabhirUDhe zatadhA bhinne 'katamaH samabhi20 rUDho'yam ?' iti mRgyamANe guNasamabhirUDho nAmAyaM paryAyasamabhirUDhAdanyastatprabheda eva pravakSyamANaH / ayaM ca niyamavidhiH, asyaiva guNasamabhirUDhasya punarime bhedAH- vidhiH 1 vidhividhiH 2 1 eva ca ya0 / evaM ca bhA0 / 2 iti ato ya0 // 3 sacoM pra0 // 4 rUpAdayapazcAdivastunI bhA0 / statsamudAyapazcAdavastunI ya0 / / 5 samudayo bhA0 // 6 svarUpena tasya vyavasthi bhA0 / svarUpeNa tasyAvasthi" ya0 // 7bhAvanA bhA0 // 8 dRzyatAM pR0 550 Ti0 1 // 9 "samprati samabhirUDhamAha-vatthuo saMkamaNaM hoi avatyu naye samabhirUDhe / vastuno ghaTAkhyAdikasya saMkramaNam-anyatra kuTAkhyAdau gamanam, kim ? bhavati avastu, asadityarthaH, naye paryAlocyamAne, kasminnaye ityAha-samabhirUDhe, sam ekIbhAvena abhirohati vyutpattinimittamAskandati zabdapravRttau yaH sa samabhirUDhaH / eSa hi paryAyazabdAnAmapi pravibhaktamevArthamabhimanyate yathA ghaTanAd ghaTaH...kuTanAt kutt:...| na zabdAntarAbhidheyaM vastu dravyaM paryAyo vA tadanyazabdavAcyavastuzabdarUpatAM saMkrAmati, na khalu paTazabdavAcyo'rtho jAtucidapi ghaTazabdavAcyavasturUpatAmAskandati, tathAnupalambhAt Askandane vA vstusaaNkryaapttiH| tathA ca sati skllokprsiddhprtiniytvissyprvRttinivRttyaadivyvhaarocchedprsnggH|" iti malayagirisUri viracitAyAm AvazyakaniyuktivRttau pR0 376-377 // 10 statpradeza ya0 // 11 dRzyatAM 511-2 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 790 niyamavidhisvarUpam dvAdazAraM nayacakram mabhUtaM rUpAdi ca bhUtam, tayorvastvantarasaMkrAnternanUbhayaM vyAhanyate / sthitirapi ca bhAvanAtmikA bhavantyeva bhavatItyato bhavanavyApterbhavanaM sarvatra saMkrAmati vastvantaramiti na vastutaiva sthiterpi| atha tathA tathA bhAva eva bhavatIti tasyaivaikasyAbhivyAptiH, tanna, prativastu tathA bhavanasya bhUtatvAd nanvabhavanenApi vyAptirastyevaivamiti bhAvAbhAvayoH saMkrAnteravastutA 15 tasmAt sthityutpattivigatinirapekSarUpAdimAtrarUpatAyAM srvsiddhiH| mUDhasamabhirUDhasya darzanena tUtpAdavyayayoga eva rUpAdInAm / vidhyubhayam 3 vidhiniyamaH 4 ubhayam 5 ubhayavidhiH 6 ubhayobhayam 7 ubhayaniyamaH 8 niyamaH 9 niyamavidhiH 10 niyamobhayam 11 niyamaniyamaH 12 iti dvAdazadhA bhinnasya zatabhedasamabhirUDhakadezasyAyaM niyamavidhirnAma bheda iti / 10 kiJcAnyat, yathA cAyaM ghaTAdivastvantarasaMGakrAnti necchati rUpAdInAM tathAsya cotpatti[vi]gati-sthitibhirapi naiva sambadhyate nayasya, utpAtAditrayasaGakrAnterapyabhAvAt / 511.1 yadyutpattyAdivastvantarasaGakrAntiH syAt kuto'sya samabhirUDhatA syAt ? iti / katham ? iti darzayatiutpatti-vigatyostAvat prAgabhAva-pradhvaMsAbhAvAtmakatvAt, utpattiH prAgabhAvaH, vinAzaH pradhvaMsAbhAvaH, tadubhayamabhUtam, rUpAdi ca bhUtam, tayorbhUtAbhUtayorvastvantarasaGakrAnternanUbhayaM vyAhanyate, 15 bhUtaM cet kathamabhUtam ? athAbhUtaM kathaM bhUtaM rUpAdi vastu ? iti| ___ utpatti-vinAzAnAzritA sthiti tatvAd na vyAhanyate rUMpAdineti cet, ucyate-satyaM bhUtA, sthitirapi ca bhavanAtmikA bhavantyeva bhavatItyato bhavanavyApteH sarvaprakAraiH sarvaM bhavati 'ghaTo'pi rUpamapi raso'pi' ityAdi bhavanaM sarvatra saGakrAmati vastvantaramiti na vastutaiva sthiterpiiti| atha tathA tathetyAdi / atha manyase tena tena prakAreNa ghaTarUpa-rasAdinA bhAva eva bhavatIti 20 tasyaivaikasyAbhivyAptina vstvntrsngkraantiriti| tanna, kasmAt ? prativastu tathA bhavanasya bhUtatvAt, rUpasya rasAdyAtmanA rasasya rUpAdyAtmanA gandhasyApi zeSAtmanA parasparavyAvRttAtmanA sarvasya vastyu (vastunaH) pratyu[pa]hatatvAt nanvabhavanenApi vyAptirastyevaivamiti bhAvamabhAvaH saGakrAmati abhAvaM vA bhAva iti mahatI saGakrAntiH, tasyA eva hetorvstutaa| 1 saMkrAntI bhaa0| saMkrAntI y0| (degsaMkrAntInecchati ? ) // 2 utpUrvasya patate: prayoga ekAdaze're'pi prArambhe dRSTaH // 3 tulanA-tattvArthasiddhasenIyavRttau pR0 38950 6, sU0 5 / 29 // 4 rUpAdine cet ya0 // 5 bhavatyeva pra0 / asya tulanA ekAdaze dvAdaze cAre draSTavyA / / 6 bhavanavyutpatteH ya0 // 7 tatra ya0 // 8 tastyu ya0 / (tasya ? ) / / 9 pratyaha bhA0 / (pratyAhatatvAt ? ) // 10 bhAvanabhAvaH pr0|| 11 abhAvaM bhAvAbhAva iti y0| abhAvaM bhA-bhAva iti bhaa0| (abhAvaM bhAva iti?)|| 12 mahatI pr0| (mhtaaN?)|| 13 hetutoM y0| hetato bhaa0|| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 791 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam | dazame niyamavidhyare " evaM hi niyamo bhavati / yadi vastu, tathA'vidyamAnatvAt sAmAnyAdayaH samudayazca tyAjyAH, vizeSA eva parigrAhyAH, tato'dhikataramasat, tasya vikSepeNa vidhirucyate / ityeSa niyamasya vidhiranantarAtItanayapratikSepeNa tayA vA vicaarprsiddhotsrgvidhivRttaatmaatmiiyaapvaadniymkriyyaa| 5. zabdArthastu paryavo'nekatA guNaH, paryAyaH paryavo vA, sa evAstItyasya matiH pryvaastikH| pRthak padAni vaakyaarthH| 511-2 tasmAt sthityutpattivigatinirapekSA rUpAdayaH, tanmAtrarUpaM tanmAtratattvaM cedam, tadbhAva stanmAtrarUpatA, tasyAM ca sthityutpatti-vigatinirapekSarUpAdimAtrarUpatAyAM sarvasiddhiH, sarva sidhyati nAtra kazcid dossH| .10 anyasya zatabhedasamabhirUDhamadhyapatitasya mUDhasamabhirUDhasya darzanena tUtpAda-vyayayoga eva rUpAdInAmiti, so'pyasti kazcidAmUDhaH kiM tena ? ityayaM tannecchati AmUDhatvAt tasya / evaM cAyaM guNasamabhirUDhaniyamavidhiruktaH, atrApyavaktavyalakSaNasyApyanantarasya niyamasya vidhestadbhAvanArthamAha-evaM hi niyamo bhvtiityaadi| katham ? yadi vastu, tena prakAreNAvidyamAna tvAt sAmAnyAdayaH samudayAzca tyAjyAH, kintu vizeSA eva rUpAdayo dezabhinnAH pratyakSAdipramANa15 gocaratvAt parigrAhyA ityuktaM tato'dhikataramasat, tasyAsato 'vikSepeNa vidhirucyate, yadi vastu tato'syaivaM niyamo yujyata ityeSa niyamasya vidhiranantarAtItanayapratikSepeNa pUrvatarAtItavicAraprasiddhapuruSAdivAdotsargavidhivRttAnAM tadanantarAtItAnAM ca vidhyubhayAdivRttAnAmAtmAtmIyAnAmapavAdena niyamaH kriyate vidhIyate itthaM tayA vA vicAraprasiddhotsargavidhivRttAtmAtmIyApavAdaniyamakriyayeti vyAkhyAto nyH| 20 zabdArthastu paryava iti parigamanam, taccAnekatA guNaH gaNa guNa saGkhyAne [ ], rUpAdayaH parasparaviziSTA guNAH samyak khyAnAt, sa ca guNaH paryAyaH parito gamanAt paryavo vA pUrvavat / sa evAstItyAdivyAkhyA gatArthA / 512-1 "pathak padAni vAkyArthaH, svena svenArthena yuktAni 'devadatta gAmabhyAja zuklAm' ityatra devadattAdipadAnyeva vAkyam, teSAmevArtho vyAkhyAtArthaH, uktarUpAt samudAyAsattvAt / 1 ('dhikSepeNa ? ) // 2 vidhivyate bhaa0|| 3 tItAvicAra pra0 // 4degmAtmIyA ya0 // 5 makriyeti ya0 / / 6 pANinIyadhAtupAThe '321 gaNa saMkhyAne, 359, saMketa, 360 grAma, 361 kuNa 362 guNa cAmantraNe' iti curAdau dRzyate // 7 dRzyatAM pR0 448 Ti0 2 // 8 vyAkhyArthaH y0| (vAkyArthaH ? ) / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdArthAdivarNanam dvAdazAraM nayacakram 792 ____ asyopanibandhanaM yato nirgamastadyathA- kativihe gaM bhaMte bhAvaparamANU paNNate? goyamA! catumvihe, taM jahA-vaNNavaMte rasavaMte gaMdhavaMte phAsavaMte [bhaga. 20 / 5 / 670] iti| varNavanta ityAdinirdeze ta eva varNAdayaH parasparavantaH / matupiha sNsngge| iti dazamo bhaGgo niyamavidhinayaH / asya nayasyopanibandhanamArSamucyate yato nirgamastadyathA-kativihe gaM bhaMte bhAvaparamANU 5 . paNNatte iti prazne vyAkaraNaM goyamA! catuvihe, taMjahA-vaNNavaMte rasavaMte gaMdhavaMte phAsavaMte iti| varNavanta ityAdi, bhAve varNAdAveva pRSTe tadvanto'nye ke'rthA vyAkRtAH? iti cet, ucyate, na kecit, kintu ta eva varNAdayaH parasparavantaH, rasa-gandha-sparzA varNavantaH, varNastadvAn, rasavarjA rasavantaH, gandhavarjA gandhavantaH, sparzavarjAH sparzavanta iti maMtupA nirdiSTAH, yasmAd matupiha saMsaGge parasparasaMsaktA eva varNAdaya iti / "bhUmi (ma)-nindA-prazaMsAsu nityayoge'tizAyane / saMsaGge'sti vivakSAyAM bhavanti matupAdayaH // [pA0 ma0 bhA0 5 / 2 / 94] 1 tulanA pU0 518-2 / / 2 kaI ya0 // 3 pannatte ya0 // 4 cauvihe y0|| 5 "kaivihe bhaMte ! paramANu pannatte? goyamA ! caubvihe paramANU pa0 taMjahA-davvaparamANU khettaparamANU kAlaparamANU bhAvaparamANU / davvaparamANU NaM bhaMte kaivihe pa0 ? goyamA cauvihe pa0 taM0 acchejje abhejje aDajhe agejjhe| khettaparamANU NaM bhaMte kaivihe pa0? goyamA caubvihe pa0 taM0 aNaddhe amajjhe apadese avibhaaime| kAlaparamANU pucchA, goyamA cauvihe pa0 taM0 avanne agaMdhe arase aphaase| bhAvaparamANU NaM bhaMte kaivihe pa0 ? goyamA caubihe pa0 taM0-vannamaMte gaMdhamaMte rasamaMte phaasmNte| sevaM bhaMte 2 tti jAva viharati / [bhagavatIsu0 2015 / 670] paramANvAdyadhikArAdevedamAhakaItyAdi / tatra dravyarUpaH paramANurdravyaparamANuH eko'NuH, varNAdibhAvAnAmavivakSaNAd dravyatvasyaiva vivakSaNAditi / evaM kSetraparamANu: AkAzapradezaH / kAlaparamANuH samayaH / bhAvaparamANuH paramANureva vargAdibhAvAnAM prAdhAnyavivakSaNAt sarvajaghanyakAlatvAdi / cauvihetti eko'pi dravyaparamANurvivakSayA catuHsvabhAvaH / acchejjatti chedyaH zastrAdinA latAdivat, tnnissedhaadcchedyH| abhejjatti bhedyaH sacyAdinA carmavat, taniSedhAdabhedyaH / aDajjhetti adAhyo'gninA sUkSmatvAt / ata evAgrAhyo hstaadinaa| aNaddhetti samasaMkhyAvayavAbhAvAt / amajjhatti viSamasaMkhyAvayavAbhAvAt / apaesetti niraMzo'vayavAbhAvAt / avibhAimetti avibhAgena nirvatto'vibhAgima ekarUpa ityarthaH vibhAjayitumazakyo vetyrthH| " iti bhagavatIsUtrasya abhayadevasUriracitAyAM vRttau // 6 ityAdi ve pra0 // 7 korthA pra0 // 8 tadvAn rs-gndh-sprshvaanityrthH|| 9 matuvA pra0 / / 10 tadasyAstyasminniti matum / 5 / 2 / 94. . . . . . * matuSprabhRtayaH sanmAtra iti cedatiprasaMga: * matuSprabhRtayaH sanmAtra iti cedatiprasaMgo bhavati ihApi prApnoti-vrIhirasya yavo'syeti / tasmAd bhUmAdigrahaNaM kartavyam / ke punarbhUmAdayaH ? bhUmanindAprazaMsAsu nityayoge'tizAyane / sambandhe'sti vivakSAyAM bhavanti mtupaadyH|| bhumni gomAn yavamAn / nindAyAM kakudAvartI sNkhaadkii| [azvasya dazanaH saMkhAdaka ucyate ] / prazaMsAyAM rUpavAn varNavAn / nityayoge kSIriNo vRkSAH kaNTakino vRkSAH / atizAyane udariNI kanyA / saMsarge daNDI chtrii| tat tahi bhUmAdigrahaNaM kartavyam / na kartavyam kasmAnna bhavati-vrIhirasya yavo'syeti / * uktaM vA * kimuktam ? anabhidhAnAditi / itikaraNa: khalvapi kriyate tatazced vivkssaa| bhUmAdiyuktasyaiva ca vivakSA / gomAn yavamAna, bhUmAdiyuktasyaiva sattA kathyate, na hi kasyacid yavo Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 793 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam tadyathA-bhUmani gomAn yavamAn / nindAyAM kakudAvartI vyAdAya haasii| prazaMsAyAM rUpavAn zIlavAn / nityayoge kSIriNo vRkSAH kaNTakino vRkssaaH| atizAyane krodhI maanii| saMsaGge daNDI chatrI / astitvamAtre yavamatIbhiH proksstiiti| tatrAyam 'varNavantaH' ityAdinirdeze matuppratyayaH saMsaGge - sminnayadarzane / syAdvAdadarzane tu dravyaparamANvapekSo vA, yathA5 davvaM pajjavaviyutaM dadhvavijuttA ya pajjavA patthi / uppAda-TThiti-bhaMgA haMdi daviyalakkhaNaM eyaM // [sammati0 1112] 512-2 iti paramArtho jinamate / kintu pratyekanayavyAkhyAnAd bhAvamAtraM tvanena gRhiitm| :: : EE iti dazamo bhaGgo niyamavidhinayaH smaaptH| nAsti / saMkhAdakI kakudAvartI, nindAyuktasyaiva sattA kathyate, na hi kazcinna sNkhaadkii| rUpavAn varNavAn prazaMsAyuktasyaiva sattA kathyate, na hi kasyacid rUpaM nAsti / kSIriNo vRkSAH, kaNTakino vRkSA iti nityayuktasyaiva sattA kathyate, na hi kasyacita kSIraM nAsti / udariNI kanyeti atizAyanayaktasyaiva sattA kathyate, na hi kasyacidudaraM nAsti / daNDI, chatrI, saMsargayuktasyaiva sattA kathyate, na hi kasyacid daNDo nAsti / yAvatIbhiH khalvapi gobhirvAhadohaprasavAH kalpante tAvatISu sattA kathyate, kasyaciccatasRbhiH kalpante kasyacicchatenApi na prakalpante / sanmAtre carSidarzanAt, sanmAtre ca punaH RSidarzayati matupam--yavamatIbhiradbhiryupaM prokSatIti |"-iti pAtaJjalamahAbhASye // 1 bhUmiti gomAn yavamAn bhA0 / bhUmAn gomAn ya0 / / 2 atizAyino ya0 ||3preksspr0|| 4 matpratyayaH ya0 / mattapratyayaH bhA0 // 5 viutaM dadhvaviuttA ya pajjavA patthi uppAya ya0 / "parasparanirapekSa cobhayanayapradarzitaM vastu pramANAbhAvato na saMbhavatItyAha-davvaM pajjavaviuyaM davvaviuttA ya pajjavA ptthi| uppAyaliibhaMgA haMdi daviyalakkhaNaM eyaM // 1 / 12 // dravyaM paryAyaviyuktaM nAsti mRtpiNDa-sthAsa-koza-kusUlAdyanugatamRtsAmAnyapratIteH / dravyavirahitAzca paryAyA na santi anugataikAkAramRtsAmAnyAnuviddhatayA mRtpiNDa-sthAsa-kozakuzUlAdInAM vizeSANAM pratipatteH / ato dravyArthikAbhimataM vastu paryAyAkrAntameva, na tadviviktam, paryAyAbhimatamapi dravyArthAnuSaktaM na tadvikalam parasparaviviktayoH kadAcidapyapratibhAsanAt / kiMbhUtaM punardravyamastItyAha-utpAdasthitibhaGgA yathAvyAvarNitasvarUpAH parasparAvinirbhAgavartinaH, 'haMdi' ityupapradarzane, dravyalakSaNaM dravyAstitvavyavasthApako dharmaH, etad dRzyatAm, yataH pUrvottaraparyAyaparityAgopAdAnAtmakaikAnvayapratipattistathAbhUtadravyasattvaM pratipAdayatItyutpAda-vyayadhrauvyalakSaNaM vastvabhyupagantavyam / etacca tritayaM parasparAnuviddham, anyatamAbhAve taditarayorapyabhAvAta / " iti abhayadevasUriracitAyAM sanmativRttau pR0 410 // ___ Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadgurubhyo namaH athaikAdazo niymobhyaarH| idamazakyaM zrotumapi yad yattad rUpAdibhavanameva bhAva iti vyavasthApya vastusaMkrAntipratiSedhi notpayattbhAva iti vacanam / avazyaM hi taiH kenApi prakAreNa bhavitavyaM bhAvarUpeNA-5 bhAvarUpeNa vA / tatra cAtyantabhavanena yad bhavanaM tad vyAvartitam, ata utpAdavinAzenaivaiSAM bhavanamavyAvartitam, tadvayAvartane'bhAvatA teSAm / nanu tairyat tad bhUyate sa eva bhAva iti bhavataivoktam / nanu tairbhUyate'nutpAditvenaiva / na hi tairbhUyate'nutpAdavinAzitvAt khapuSpavat vaidhANa pRthivI-zivaka-stUpakAdivat, akaaltve'kaaltvaat| utpAdAdyanabhyupagamAdakAlatvam / 10 nayacakrasamyagdarzanAdhikAre pratyekanayasvarUpaparijJAnapUrvakatvAnnayacakrajJAnasya anantaranayadarzane cAparitoSAduttarotthAnamiti sa eva sambandhaH, pUrvasya dUSaNaM svamataprakriyA ca sahocyate niyamobhayanaye'sminnityata Aha-idamazakya[m] ityaadi| idaM zrotumapyazakyaM kuto vaktuM svavacanAdivirodhAt ? katamadazakyam ? yad yattadityAdi, yad yasmAdityarthaH, yattaditi vacanamabhisambadhyate rUpAdibhavanameva bhAva iti svamataM vyavasthApya vastusaGakrAntipratiSedhi notpattyabhAva iti / 15 ___ kathaM punaretadazakyam ? ityata Aha-avazya hotyAdi / tairavazyaM hi rUpAdibhiH kenApi prakAreNa bhavitavyaM bhAvarUpeNAbhAvarUpeNa vA ata eva tvadvacanAt hizabdasya vacana hetvarthatvAt / tadavadhArayitumAha-tatra cetyAdi, tayozca bhAvAbhAvayoratyantabhavanena yad bhavanaM tad vyAvartitaM dravyArthikamatameSu paryavAstikanayeSu, ato bhavanavyAvartanAd bhAvarUpeNa bhavanAbhAvAt parizeSAdutpAdavinAzenaivaiSAM rUpAdInAM bhavanamavyAvataM (titam) / kiM kAraNam ? yasmAt tadvayAvartane'bhAvatA teSAM rUpAdInA- 20 mutpAda-vinAzarUpeNApi bhavane vyAvartite khapuSpavadabhAvatA syAta], taddhi kenacidrUpeNAbhavanAdatyantAsat, tathA mA bhUdityutpAda-vinAzarUpaM bhava'namiSTaM tvayApIti taddIte-nanu tairyattad bhUyate sa eva bhAva 513-1 iti bhavataivoktaM janmabhaGgabhavanAbhyupagamAt / / itara Aha-nanu terbhUyate'nutpAditvenaiveti myokttvaadyuktmiti| atrocyate-na tahi tairbhUyate, anutpAdavinAzitvAt, khapuSpavat, vaidharyeNa pRthivI-zivaka-stUpakAdivadutpAda- 25 1 bhaye'smi0 ya0 // 2 pR0 66 paM0 9 // 3 vinAzane caiSAM bhA0 / vinAzane vaiSAM ya0 // 4 bhavanatvayA ya0 // 5 tairyanubhUyate pra0 // 3 -+-6 etadantargataH pATho ya0 pratau nAsti / / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 795 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalakRtam [ekAdaze niyamobhayAre utpAdavinAzAveva hi vastUnAM bhavanasya bIjam, rUpAdaya iva tantvAdibhavanabIjam, tadabhAve tadabhAvAt tadbhAve tadbhAvAt / itarathA hi anutpAdavinAzatvAdaparyAyatvAd nirmUlatvAnna syAd vastu vandhyAputravat / api ca pratipakSavinirmuktamevAnityatvaM vastunaH / tAni kSaNikAnItyavadhAryatAm / 5 yo hi bhAva utpannaH sa naMSTA ced nAzavighnaH [kaH] ? yadi hi utpannaH san bhAvo vinAzarUpabhavanAtmakatvAt / itazca na bhUyate+-akAlatve'kAlatvAta, tAveva sAdharmya-vaidharmyadRSTAntau, nAsya kAlo'stItyakAlaH, akAlatve sati akAlatvAt, kAlasyAkAlatvAt kAlavat sattvAzaGkA syAt, mA bhUditi 'akAlatve sati akAlatvAt' iti vishessyte| tvaduktivaidutpAdAdyanabhyupagamAdakAlatvam, AdigrahaNAd vinAzAnabhyupagamAt / 10 kasmAt ? utpAdetyAdi / yasmAdutpAda-vinAzAveva vastUnAM rUpAdInAM bhavanasya bIjam / hizabdo hetvarthe, utpAda-vinAzadharmavastubhavanam, tadbojatvAt / kimiva ? rUpAdaya iva tantvAdibhavanabIjaM tadabhAve tadabhAvAt tadbhAve taidbhAvAt, rUpAdisamudAyo hi tantu-paTAdayastadabhAve na santi tadbIjatvAt tadbhAva eva ca bhavanti evaM vastvapi utpAda-vinAzabIjatvAt tadAtmabhavana kmiti| 15 evamanabhyupagame doSaH- itarathA hotyAdi yAvad vandhyAputravaditi / anutpAdavinAzatvAdaparyAyam, aparyAyatvAnnirmUlam, nirmalatvAnna syAditi krameNa hetuhetumadbhAvena gatAm] / pratyeka vaite hetavaH / tasmAdutpAda-vinAzAtmanA vastunA bhavitavyamanityeneti / api cetyAdi / nAnityasAmAnyamAtreNa santuSyAmaH kAlAntarAvasthAyinAM pRthivyudakarUpAdInA513-2 mutpAda-vinAzadarzanAnumitenAnityavastupratipakSanityasaMsparzasambandhinA, kAlAntarAvasthAnasyApi anitya__20 pratipakSatvAt, kiM tarhi ? pratipakSavinirmuktamevAnityatvaM vastunaH / tAni rUpAdIni kSaNikAnItyava dhAryatAma, kSaNo'syAstIti kSaNikaH, paramaniruddhaH kAlaH [kSaNaH], sa evAsyAsti na dvitIyAdisamayAntarAvasthAyInIti nizcIyatAm / nyAyo'pyatra-"yo hi bhAva utpannaH sa "naMSTA cennAzavighnaH [kaH] ? / tadvayAkhyA-yadi hotyAdi / utpatti-vinAzAvanantarasAdhitau, sa utpannaH sana bhAvo vinAzasvabhAvazcet tasya vinAza1 bhAveca ya0 // 2 tadutpA bhA0 / tvadutpA ya0 // 3 bhavana ityata Arabhya eva ca ityanta ** etadantargata: pATho bhA0 pratau nAsti // 4 4 taddhAve ya0 // 5 tadbhAvavat ya0 / / 6 nAzA pr0|| 7 utpAda ya0 // 8 mityeneti ya0 // 9 sambandhina / bhA0 // 510 tulanA-pR0 529-1 / 11 kAlaH sa evasyA sti bhA0 / kAlAkSaH sa evasyAsti ya0 // 12 sthAyinIti pra0 // 13 tulnaa-pR0529-1|| 14 tulanA-pR0 528-2 / "naMSTA cennAzavighnaH ko na cennaiva vinNkssyti|" iti tattvArthasUtrasya siddhasenIyavRttAvapi uddhRto'zaH pR0 329 / / 15 sAvitau pr0| (bhAvitau ?) // 16 madbhAvo pra0 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinAzasya nirhetukatvam] dvAdazAraM nayacakram 796 vinAzasvabhAvaH tasya ko vinAzapratibandhI vighno yenAvatiSThata hasiSThamapi kAlaM saH? na cennaiva vinaMkSyati / atha punarevaM neSyate kadAcidapi sa naiva vinaMkSyati pUrvavat / asti vighnH-vinaashhetvsaannidhym| kaH kasya vinAzahetuH? yathA ghaTasyAzmAdyabhighAto vinAzahetuH, agnisaMyogaH pArthivarUpAdInAmapAM ca vinaashhetuH| sAdhyaM vinAzahetutvaM tvayA, mayA svymeveti| tatra vizeSaheturvAcyaH / tasmin sati pazcAdagrahaNAd ghaTAdivinAze sa sa hetuH| tulyaM svayaM vinAze'pi tthaanutpttito'grhH| yathAsaMkhyanirdezA hi svayameva pArthivaghaTarUpAdayo ghaTAkAreNotpadyamAnA ghaTa ityAkhyAM labhante, te punaH vinaSTA utpattereva 10 dharmaNa: sataH ko vinAzapratibandhI vighnaH yenAvatiSTheta 'hasiSThamapi kAlaM saH, utpannamAtra eva vinAzaM nAnubhavet, anantarAsattve sati tatsva pAvatvAd vinAzakSaNavat ? na cennaiva vinakSyati, asya bhASyaM yAvat pUrvavadityaniSTApAdanasAdhanamevamanicchata iti gatArtham / ___kAlAntarAvasthAyyanityavAdI Aha-asti vinAze vighnH| ko'sau ? vinAzahetvasAnnidhyam / tenaiva vyAkhyApayitukAmaH pRcchati- kaH kasya vinAzaheturyatsannidhAnA-'sannidhAnAbhyAM vinAzA-'vinAzau ? iti / sa brUyAt--yathA ghaTasyetyAdi, azma-musalAdyabhighAto ghaTavinAzahetuH, 15 agnisaMyogaH pArthivAnAM rUpAdInAmapAM ca vinAzahetuH, tatsAnnidhye vinAzo'sAnnidhye'vasthAnamiti / atrocyate--sAdhyaM vinAzahetutvam / kathaM sAdhyam ? iti, tvayA sAdhyaM tenA'zmAdyabhighAtena ghaTasya vinAzo'gnisaMyogA[t] pArthivarUpAdInAmapAM ceti, mayA svayameveti, tatrAvayoH katarasya 514-1 vacastathyam ? tasmAdanyatarAsiddhatvAdahetuH kathaM nirdhAryate 'hetureva' iti "vishessheturvaacyH| itara Aha-asti vizeSahetuH, tasmin sati pazcAdagrahaNAt tadasAnnidhye grahaNAt 20 tatsannidhAvagrahaNAd ghaTAdivinAze sa sa heturiti nishciiyte|| ___ atrocyate--idamajJApakam. yasmAt svayaM vinAze'pi asmatpakSe tulyamevAsati grahaNaM teSAm / kasmAt ? yasmAt tathAnutpattito'grahaH, abhighAtAdisAnnidhyAt prAk tathotpattergrahaNam, pazcAdagrahaNaM tatsAnnidhye tthaanutptteH| kathaM kRtvA kA bhAvanA ? ata Aha--yathAsaGakhyanirdezA hipArthivaghaTarUpAdayaH, pRthivyAM 25 1 siSTa bhA0 / dviziSTa ya0 / / 2 tulanA pR0 529-1 // 3 tulanA pR0 529-1 // 4 asmamu pra0 / / 5 ghAto vinAza ya0 / / 6 asti saMyogaH pra0 / / 7 tulanA pR0 529-1 / / 8 'smAdyabhi bhA0 / smadyabhi' ya0 // 9 svayamevetIti ya0 // 10 vinAzahetu ya0 // 11 pR0 529-1 // 12 tathA tathA bhA0 // 13 yathAsaMkhyA pra0 / tulanA-pR0 530-1 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 797 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [ekAdaze niyamobhayAre vinAzakAraNatvAt / tatrAzmAdyabhighAtenAnyeSAM rUpAdInAmutpAdo nirudhyate / anye rUpAdayo na punstthotpnnaaH| tasmAt tadAnIM ghaTatvenAgrahaNam / tenAbhighAtena sa na vinaashitH| tathA pArthivA api rUpAdayo'gnisambandhasAmarthyAt tathA notpadyante / tathA'pAmapi 5 agnisambandhastatsantatau bhUyastathotpattinirodhe hetuH / utpannAnAM vinAzaH svayameva / svayaM vinAzi ghaTAdi, jAtatvAt, prdiipshikhaavt| tadyathAjAtireva hi bhAvAnAM vinAze heturissyte| yo jAtazca na ca dhvasto nazyet pazcAt sa kena c| [ ] paJcavarNa-SaDrasa-dvigandhAH, aSTa sparzAH, zeSeSUdaka-tejo-vAyuSu hInatarA iti yA yA saGkhyA 10 yathAsaGakhyaM yathAsambhavamityarthaH / rUpAdaya eva ghaTAkAreNotpadyamAnA ghaTa ityAkhyAM labhante samudAyavizeSAt, te punaH svayameva vinaSTA utpattereva vinAzakAraNatvAt, taMtrAzmAdyabhighAtena santatipatitAnAmanyeSAM rUpAdInAmutpAdo nirudhyate, tasmAdabhighAtapratyayavazAdanye rUpAdayo na punastathotpannAstasmAt santatinirodhAt tadAnImabhighAtakAle ghaTatvena rUpAdyagrahaNam, tenAbhighAtena sa ghaTo na vinaashitH| 514-2 tathA pArthivA apItyAdi teSvapi rUpAdiSu saiva bhAvanA, atrAgnisambandhasAmarthya manyeSAM tatsantatau 15 rUpAdInAmutpitsUnAM nirodhakaM na pUrveSAM vinAzakam / ta~ thApAmapi agnisambandhastatsatantau bhUyastathotpattiniro[dhe] hetuH, utpannAnAM vinAzaH svayameva bhavati / antyAnAM tvaMpAmatimaMta (santata)tvAt santatyutpAdanAsAmarthyAt sarvavinAza evAnyAsAmapAmanutpannatvAt / evaM svayameva vinAzo jAtAnAM nAnyena kenacid vinaashittvaaditi| atrAha-kathamidamavagantavyam-dRzyamAna'bhighAtAdau vinAzahetau svayameva vinaSTA ghaTAdayo na 20 tu tena hetunA vinAzitA iti? "kozapAnena pratyAyyaH svayaM vinAza iti / etadadhunAnumAnena pratyAyyase--svayaM vinAzi ghaTAdi, jAtatvAt, pradIpazikhAvat, etadanumAnam / sAkSI (kSi) bhUto'yamAgamo['pi] tadarthasaMvAdI, tadyathA-jAtireva hi ityAdi / tathA 1 tatrAsmAdyabhi pra0 / 2 mutpAde nirudhyate pra0 // 3 tena ghaTo ya0 // 4 pArthivatvA apI' ya0 // 5 matpattistatAM y0|| 6 tathANumapi ya0 / tathApi bhaa0|| 7 ntato bhUyastatotpattinirohetuH pr0|| 8 bhavati antyAnAM tvapAmatimatatvAt ya0 / bhavati maMtatvAt bhaa0| 9evamanyAsA y0|| 10 dRzyatAM TipR0 62 paM0 12 // 11 "jAtireva hi bhAvAnAM vinAze heturiSyate / yo jAtazca na ca dhvasto nazyat pazcAt sa kena ca // " iti zolAkAcAryaracitAyAM sUtrakRtAGgavRttau pR0 24 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSaNikatvasAdhanam dvAdazAraM nayacakram 798 tatastatraivaM pratikSaNanazvaratAyAM rUpAdInAmabhUtArthatathAtvAdasattvaM samudAyavat / yathA hi samudAyasya tathAbhUtadezAbhedabhavanAbhAvAdasattvaM tathA rUpAderapyasattvaM tathAbhUtakAlAbhedabhavanAbhAvAd rUpAdirUpakAlA (la) bhedaadityrthH| yadi tad yathA rUparUpaM rUpaM tathA rUpaM tadrUpaM syAd dvitIyakSaNAdiSu kadAcit tatastaditi kRtvA rUpamucyeta / idaM tu tadabhAvaparamparApatitamasadeva samudAyavat / yathA samudAyaH svarUpeNAsanneva 5 rUpAdInAmevaM rUpamapi pRthaktattvAnavasthitArthatvAt / jahukkhittaMmi 'leTuMmi uppAde (De)atthi kAraNaM / paDaNe kAraNaM gaitthi aNNatthukkhevakAraNAt [ iti| tasmAt pratikSaNamutpattereva vinAzitvaM siddhaM rUpAdInAm / tataH kim ? tatastatraivaM pratikSaNanazvaratAyAM satyAM rUpAdInAmabhUtatathArthatvam, abhUtArtha- 10 tathAtvAt samudAyavadevAsattvamarthasya rUpAdestena prakAreNa dezAbhedabhavanAtmanA'bhAvastadabhUtamarthata[thA]tvaM pratikSaNanazvaratAyA uktatvAt / tatazcA'bhUtArthatathAtvAdasattvam, kimiva ? samudAyavat / tadvayAkhyA-yathA hi samudAyasyetyAdi / rUpAditvena santo rUpAdayo 'dezAbhedena ghaTAdi-515-1 samudAyAtmanA na santi, tathAbhUtadezAbhedabhavanAbhAvAt samudAyasya saMvRtisataH paramArthato'sattvAt / tathA rUpAderapi rUpAdiparamArthatayA bhavato'pi ekasmin kSaNe rUpAdiparamArtho'styeva, sa tu kSaNAntaraM 15 na pratIkSate kAlato bhedAt pUrvakSaNarUpAduttarakSaNarUpamanyadeva, evaM rasAdayo'pi, ataH kAlAbhedabhavanAbhAvAd dezAbhedabhavanAbhAvasamudAyavanna santi / tasya sphuTIkaraNArthamAha-rUpAdirUpakAlA(la)bhedAdityartha iti / tasyottarakAlApratIkSitvAt 'tadevedam' ityazakyaM vaktuM rUpam, tato'tyantamanyatvAt, rasAdivat / tasyAnyatvAvItena samarthayitumAha kRtvA kalpanayA itthaM syAd yadi syAditi, tadyathAyadi tad yathA rUparUpaM rUpaM rasAdivyatiriktaM rUpAtmakameva rUpaM tattve tenaivAtmanA rUpeNa tathA 20 rUpaM tadrUpaM yadi syAd dvitIyakSaNAdiSu kadAcit, na kadAcidapi bhavatItyarthaH, yadi syAt tatastaditi kRtvA rUpamucyeta, na tu bhavati pratikSaNanazvaratvAt, ki tahi ? idaM tu tadabhAva 1 leDami ya0 / tulanA pR0 529-2 / "yatopyuktam---'yatha ukkhitte loDhammi ukkheve atthi kAraNaM / par3ane kAraNaM Natthi aNNaM ukkhevakAraNAt // ' iti / yathApyanakSepaH (pyutkSepaH?) patanakAraNaM nAnyat evamihApi jAtimeva kAraNatvena vinAzasya varNayAmo nAnyaditi nAstyahetukatA vinAzasya jAtihetukatvAccAsyodgamanameva [vinAzasya ] heturiti kRtvA eSApi gAthA sunItA bhavati-evime saMkhatA dhammAH saMbhavanti sakAraNAH / sa bhAva eva dhammANAM yaM vibhoMti samudgatAH ||"-iti candrakItiracitAyAM madhyamakavRttau pR0 222-223 // 2 paThaNe pr0|| 3 natthi aNNakkhukkhekA0 ya0 // 4 dezabhedena pra0 // 5 pratIkSitatvAt ya0 // 6 mAdhItena pra0 / dRzyatAM pR0 314 tti02|| 7 pratipakSanazva pr0|| 8 tulanA 516-2 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 799 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [ekAdaze niyamobhayAre evaM niyamo niyamito'sattvena vizeSaH, tat kimabhAva eva, na, abhaavaarthstu| yat tat pratikSaNamabhavanaM tasya tattu bhavanamapi atyantAbhAvaviparItavRtti kathamanarthatAyAM syAt / na tat kSaNe kSaNe na bhavet, atyantAbhAvatvAt, khapuSpavat / nanu sa nityavAdavat bhavanavyapadezaH sattve ghaTate / anyathA hi kuto'sya 5 bhavanalakSaNAlakSyasyopAkhyA ? abhAvo vArtho'syeti 'asya'zabdanirdezyo'nyo'rthaH san sambadhyate abhAvasyAzrayabhUtatvAt, itarathA nirAzrayo prAgabhAvapradhvaMsAbhAvau na syAtAm / na hi bhAvamanAzritya paramparApatitam, 'yad rUpaM bhavati tat tasminneva kSaNe na bhavati, punarapi kSaNAntare bhavadeva na bhavati, punarapi na bhavati' ityevamabhAvaparamparayA''ghrAtatvAdasadeva smudaayvt| 10 uktasphuTIkriyArthamupasaMhRtya sAdhanamAha-yathA samudAyaH svarUpeNAsanneva rUpAdInAmiti 515-2 dRSTAntaH, evaM rUpamapIti sAdhyanirdezaH 'asanneva' iti vartanAt / pRthaktattvAnavasthitArthatvAditi hetuH pratikSaNavRttitvAt pRthaktattvAnavasthitArthatvam / ato rUpaM svarUpAsat / evaM niyamo niyamito'sattvena vizeSo rUpAdiH / atha ki vizeSasyAsattvena niyama eva tat kimabhAva eva ? netyucyate, abhAvArthastu, abhAvazcAsAvarthazca bhaavshcetyrthH| katham ? yat tata 15 pratikSaNamabhavanaM tasya rUpAdivastunastattu bhavanamapi kSaNe kSaNe vRttaM khapuSpAbhAvAdyatyantAbhAvaviparItavRtti sat kathamanarthatAyAm avastutAyAM syAt ? kiM punaH syAt ? itthaM syAt-nAsti, na tat kSaNe kSaNe na bhavet, atyantAbhAvatvAt, khapuSpavat, aniSTaM caitat 'pratikSaNaM na bhavati na bhavati, iti vizeSAbhyupagamAdityataH so'bhAvaH sannartho vastu cetyarthaH khaM puSpAdyatyantAbhAvaviparItavRttitvAt / nana sa "ityAdi tasya bhavanAghrAtatvaM darzayati pratikSaNamatyantavi[la]kSaNavAde + nityavAda 20 iveti nityavAdavat, yathA sAGkhyAdinityavAde / rUpaM rUpameva rUpamevaikaM bhavati tathehApi 'tadrUpameva rUpameva' ityAdi 'bhavati' iti bhavanavyapadezaH sattve ghaTate, anyathA hi kuto'sya tasyAtyantabhedasyAtya'ntAnva[ya]rahitasya bhavati'iti bhavanena lakSaNenAlakSyasya upAkhyA? dUrata eva na yuktA bhAva ityupaakhyaa| abhAvo vArtho'syeti bahuvrIhisamAso vA, 'abhAvo'rtho'sya'iti 'asya'zabdanirdezyo'25 nyo'rthaH sannasataH sambadhyate bahirarthatvAd bhuvriiheH| kasmAt ? abhAvasyAzrayabhUtatvAt bhAva eva 1 rUparUpasvarUpAsat ya0 / rUparUpAsat bhA0 / (rUpaM rUpasvarUpAsat ? rUparUpaM svarUpAsat ? ) // 2 etat ya0 // 3 ttattu bhA0 / tattu ya0 // 4 khapuSpadAtyantA ya0 / / 5.. etadantargataH pATho bhA0 pratI nAsti / / 6 vikSaNAde y0|| 7+ + etadantargata: pATho ya0 pratI nAsti // 8 tyantAtvarahitasya bhaa0| (tyantasattvarahitasya? ) // 9 lakSasya bhaa0|| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSaNikatvasAdhanam ] dvAdazAraM nayacakram 800 prAgabhAvapradhvaMsAbhAvau bhvitumtshete| tadupapadana vA tadartha iti na bhaavmntrennotshte| nanu rUpAdibhAvo'rthaH kSaNikatAyAM satyAmapi nAbhAvamantareNa notsahate bhavitum / na cAbhAvo bhavitumutsahate, nanupapadatvAt, abrAhmaNavat / / nanvevaM kathamutpanne putra-ghaTAdAvarthe AzvAsaH, vinaSTe cAnAzvAsaH? nanvaviSaya evAyaM vyavahAraH, vastuni kSaNike'syAsambhavAt, uktavat / evameva ca vairAgyabhAvanA 5 ghaTate, tadarthazcAyamArambhaH / saMvRtyA vyavahArastu santAnaviSayatvAt / sUkSmo'numeyo mahato[tpAdenotpAdo vinAzena vinAzaH / mahotpAdaH sUkSmotpAdaH iti, bhaGgo'pyevam / mahatA (ttA) santAna utpAdavinAzayoH, sUkSmatA tatpravRtteH / mahatyutpAda AzvAso vinAze'nAzvAsaH / itarayoranumeyatA / hyAzrayo bhavitumarhati ekakSaNavijJAnavad rUpAdisaca (da) sadvicArasya / itarathA nirAzrayau prAgabhAva- 10 pradhvaMsAbhAvau na syAtAm, iSTau ca tau na hi bhAvamanAzritya prAgabhAva-pradhvaMsAbhAvau 516-1 bhavitumutsahete, asadvizeSatvAdatyantAbhAvavailakSaNyAt / sa cAzrayo'rtha eva tayoH, pUrvamasadrUpamutpattyavasthAyAM sat paizcAttu asadityucyamAnatvAt / tadupapadanA vA tadartha iti na bhAvamantareNotsahate 'abhAvaH, iti bhAvopapadanaprayogaH pratiSedhavAcitvAt siddhArtha eva nAsiddhArthaviSayaH / nanu rUpAdibhAvo'rthaH kSaNikatAyAM satyAmapi 15 rUpAdiroM bhAvo nAbhAvamantareNa notsahate utsahata eva bhavitum / na cAbhAvo bhavitumutsahate, nApapadatvAt, abrAhmaNavat, yathA brAhmaNAdanyasya 'abrAhmaNaH' iti nirdezastathA rUpAderbhAvAdanyasya 'abhAvaH' iti nirdezo yuktaH satyAmeva kSaNikatAyAm 'na bhavati' ityabhAvAnuviddho bhAva eva bhavatIti bhAvAdrUpAderityasata evArthatvam / ___ Aha-nanvevamityAdi / kSaNikatvAdasattve kathamutpanne putrAdau ghaTAdau cArthe 'bhUtam' ityAzvAso'- 20 nena mayA kArya kArya, dagdha-mRta-pradhvasteSu cAnAzvAsaH 'gataM kAryam' iti ? eSa vyavahAro 5nopapadyeta, aviSayatvAt / saviSayatve vAsya vyavahArasya putrAderakSaNikatve yukta AzvAsaH kaalaantrvinsstttve'naashvaasshceti| atrocyate-nanvaviSaya evAyaM vyavahAraH, vastuni kSaNike'syAsambhavAt, uktavat, 'yathA tathAbhUtadezAbhedabhavanAbhAvAd rUpAdisamudayo'bhAvastathA tathAbhUtakAlAbhedabhavanAbhAvAt tadabhAva-tadabhAvaparamparApatitameva rUpAdyapi' ityuktanyAyena rUpAdyasattve kuto'vatAra 25 AzvAsA-'nAzvAsavyavahArasya ? evameva ca vairAgyabhAvanA zarIra-svajana-dravyAdinairmamyAt 516-2 kvacidapyanAzvAsAt saMsAraheturAgAdiprAtikUlyena ghaTate, tadarthazcAyamArambha iti guNopacayaH kssnnikbhaave| 1 evattayoH bhaa0| etayoH ya0 / / 2 pazcAcca sadi ya0 // 3 ratho pr0|| 4 nucitvo bhA0 / 'nucito y0|| 5 nApadyata pr0|| 6 dRzyatAM pR0 798 paM03 // 7 AzvAsanAzvAsa pr0|| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 801 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [ekAdaze niyamobhayAre na tahi sUkSmau sta eva akAraNatvAt khapuSpavadutpAdavinAzau / sUkSmotpAdabhaGgayorakAraNatvamasiddhaM parasparakAraNatvAt / jAtivinAzasya kAraNaM jAtevinAzaH, tayoryugapadbhAvAt, yataH nAzotpAdau samaM yadvannAmonnAmau tulAntayoH // [ ] evameva ca sntaansiddhiH| anyathA na kAraNaM na kriyA / kSaNikAH sarvasaMskArA asthitAnAM kutaH kriyaa| bhUtiryeSAM (paiSA? ) kriyA saiva kArakaM saiva cocyate // [ ] yacca vyavahArAviSayatvamuktaM tanna bhavati, yasmAt sa yujyate saMvRtyA vyavahArastu sntaanvissytvaat| tadviSayanirdhAraNArthamutpAda-vinAzau vikalpayati-sUkSmo'numeyo mahatotpAdeno10 tpAdo vinAzena vinAza iti, dvayoH pratyekaM dvaividhyAccAturvidhyam, taddarzayati-mahotpAdaH sUkSmotpAda iti, bhaGgo'pyevamityatidezena ca tadvivekapradarzanam mahatA (ttA) santAna utpAda-vinAzayoH sakSmatA tatpravRttaH, tayormahotpAda-bhaGgayoH pravRttidarzanAd bubhukSA-tRptyoriva / tatra santAnasya putraghaTAdermahatyutpAde bhavatyAzvAso vinAze'nAzvAsaH, itarayoH suukssmotpaad-bhnggyorucchvaas'niHshvaasaanumitbhraanti-vishraantyorivaanumeytaa| 15 itara Aha-na tahi sUkSmau sta eva akAraNatvAt khapuSpavadutpAdavinAzAviti / santAnagatAveva yau tau nAzotpAdau staH, sakAraNatvAt, cakrasthaghaTasyevotpAda AhataghaTasyeva vinAza iti / ____ atrocyate-sUkSmotpAda-bhaGgayorakAraNatvamasiddhaM parasparakAraNatvAt / tadvivRNoti jAtivinAzasya kAraNaM jAtevinAzaH, tayoryugapadbhAvAt / kimiva ? ityata Aha-yato 517-1 nAzotpAdau samaM yadvannAmonnAmau tulAntayoH, yathA tulAyA eko'nto namati unnamati apara 20 ekasminneva kSaNe tadvad ruupotptti-ruupaantrvinaashaaviti| evameva ca santAnasiddhiH yugapadutpAda*vinAze rUpanairantaryAt santatam anavarataM bhavanAt, anyathA uktanyAyAdanyathA na kAraNaM sarvathA vinAzotpAdayora[na]vasthAne na kriyA karturbhaviturabhAvAt / etadarthasaMvAdi jJApakamAha-kSaNikAH sarvasaMskArA iti zlokaH, utpatteH sakAraNatvAt pratyayajanmAnaH saMskArAH / kSaNamAtrAvasthAyinAM dvitIyaM kSaNamasthitAnAM kutaH kriyA teSAm ? kA tahi 25 kriyA loke parigRhItA 'kriyate ghaTa:' iti ? kiM kArakaM karoti kaTaM kumbhakAraH' ityAdi ? atrocyate-bhUtiryeSAM janmaiva kriyA, saiva ca kArakam AtmanaivAtmAnaM "nivartayatIti janmaiva vinAzakAraNamityuktam / 1 mahatotpAdo vinAza iti pra0 // 2 nizvAsa pr0|| 3 mRNoti bhA0 / sRNoti ya0 // 4 vinAza ya0 / / 5 bhavAnyathA y0|| 6 jJApanamAha y0|| 7 dvitIyakSaNa y0|| 8 mavasthitAnAM pr0|| 9 ki vArakama pra0 / 'kiM vA kArakam' ityapi pAThotra bhavet // 10 nirvatayatIti janmavaM bhaa0|| Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSaNikatvasAdhanam] dvAdazAraM nayacakram . 802 anyadanyadeva hi rUpAdyutpadyamAnaM dRzyate pratyakSata eva tadyathA vhtovodke| atha santAnavat sUkSmotpAdavinAzayorapyantare vastu rUpAdi dRzyeta / santAno vAvasthito na dRzyeta svotpAdavinAzayorantare, sUkSmotpAdavinAzavat / na hi dRSTe'nupapannaM nAma / tathAhiyadyekasmin kSaNe jAtam ........ / ante kSayadarzanAdAdau kSayo'numIyate pradIpazikhAvat / , athavA nAyamoM yuktisAdhyaH pratyakSatvAt, anyadanyadeva hi rUpAdi utpadyamAnaM dRzyate pratyakSata eva, tadyathA-vahatIvodake, yathA 'srotasi nadyAdInAM vaihadudakamanyadanyadevA''gacchati gataM tu gatameva, atha ca mandabuddhentisya santAne'navarate' srotasi tadeva' iti mithyApratyaya upajAyate 10 tathA srvruupaadissu| atrAha-atha sntaanvdityaadi| yathA santAno'vasthito dRzyate svotpAda-vinAzayorantare tathA sUkSmotpAda-vinAzayorapyantare vastu rUpAdi dRzyeta / sUkSmotpAda-vinAzau svAntare'pyupalabhyamAnasvavyapadezahetuko syAtAmutpAdavinAzatvAt santAnotpAdavinAzavat / santAnagatau votpAda-vinAzau 517- 2 svAntarAnupalabhyasvavyapadezahetuko syAtAmutpAda-vinAzatvAt suukssmotpaad-vinaashvt| 15 ___ anocyate-na hi dRSTe'nupapannaM naam| uktaM hi buddhimAndyAdudakasrotovadavasthAnadarzanamasataH santAnasya / pratyakSaM dRzyamAnatvAdeva vA na codyam, na hi pramANajyeSThaM pratyakSamatikramyopapannamiti pratyakSaviruddha pratipattuM yogyam, pratyakSasya pramANAntareNAbAdhyatvAt / tathAhItyetasyArthasya saMvAdyupapattyantaravAci jJApakamAha, yokasmin kSaNe jAtamiti zlokaH, yadyutpattireva vinAzakAraNaM na syAt dvitIyakSaNAdyavasthAnavat sadAvasthAnameva syAt vinAzahetvabhAvAdityuktam, na caitadevaM bhavati / 20 tasmAjjanmaiva vinAzaheturAtmanaH, tadvinAza eva cottarotpattikAraNamiti sthitametat kSaNikaM rUpAdi bAhyaM vstviti| etAbhyAmeva mahotpAda-bhaGgAbhyAM santAnajAbhyAM pratikSaNaM sUkSmotpAda-bhaGgAvanumeyau, tadyathAante kSayadarzanAdAdau kSayo'numIyate pradIpazikhAvat, yathA pradIpazikhA utpattikAlAdArabhya kSIyamANA'nte nivAte'pi sarvathA kSIyate, sA ca kSaNAntarAvasthAne sati na kSIyate kadAcidityuktam, 25 kSIyate tu sarvA / tasmAdAdita Arabhya "uparatetyanumIyate pratyakSaiva vaa| tathA ghaTAdirapi janmanaH 1 zrotasi ya0 // 2 badabuhaka' ya0 / badaduka bhA0 // 3 zrotasi ya0 // 4 'labhyavyapa ya0 / 'lamvavyapa bhA0 // 5 dRSTemupapannaM bhA0 / dRSTeupapannaM ya0 // 6 pR0 802 paM0 10 // 7 zrotoM pr0|| 8 saMvAdAcupa pr0|| 9 tasmAcanmayava ya0 // 10 kSaNikaM ya0 // 11 uparatotya' ya0 / uparatonya bhaa0|| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 803 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [ekAdaze niyamobhayAre ayaM ca nayaH 'pratikSaNamanyo bhavanneva bhavati, ityabhyupagacchati, ato niyamobhayaM vAJchati / nikSepacatuSTaye ca bhAvanikSepavikalpamanAgamato bhAvamupayogaM pratipadyate, upayogaivambhUtasya nayasyaikadezatvAt / pryaaymuulnybhedshcaissH| samantAdayate paryayata iti paryAyaH / sa evAstyartho'syeti paryAyAstikaH / indrAnubhavanakAle tadupayogakAla eva vendraH, 5 anyadA'nindraH, tadbhAvasyaiva tadbhUtatvAt / atra ca pratikSaNAtikAmitvAd vastuno buddhistho yo'rthaH sa shbdaarthH| 518-1 prabhRti kSIyate, ante kSayadarzanAditi / tathA buddhirapi kSaNiketi uktaM vastu / ___nayamatenA'dhunA yojyate-ayaM cetyAdi / ayaM ca nayaH 'pratikSaNamanyo bhavanneva bhavati' ityabhyupagacchati ato niyataM vidadhAti niyamayati ceti niyamobhayaM vAJchati / nikSepacatuSTaye ca bhAvanikSepa10 vikalpamanAgamato bhAvamupayogaM kSAyopazamikaM bhAvamaudayika pAriNAmikaM vA bhAvamupayogasAdbhutaM vijJAnalakSitaM bAhyaM rUpAdi pratipadyate / upayogaivambhUtasya nayasyaikadezatvAt, aagmaanupyogaivmbhuutaadevishissyte| vaMjaNamatthama (ta) dubhayamevaMbhUto visese [ti] / [Ava0 ni0 758] tti sAmAnyalakSaNAt / paryAyamUlanayabhedazcaiSaH samantAdayate paryayata iti paryAyAkSarArthatvAt / sa 15 evAstyupayogasIdbhUto'rtho'syeti paryAyAstikaH / 1 ayaM nayaH ya0 2 gasAbUtaM bhA0 / gamadbhutaM ya0 // 3 Agamo'nupayogai ya0 / Agapayogai bhA0 / tulanApR0 24 paM06, 518-2 // 4 "idAnImevaMbhUtamAha-vaMjaNaatthatadubhae evaMbhUo visesei // 758 / / vyajyate'nena vyanaktIti vyaJjanaM zabdaH, arthastu tadgocaraH, tacca tadubhayaM ca tadubhayaM zabdArthalakSaNamevaMbhUto nayo vizeSayati / idamatra hRdayama-zabdamarthana vizeSayati artha ca zabdena / tathA cAha bhASyakRta-vaMjaNamattheNa'tthaM ca vaMjaNeNobhayaM visesei / jaha ghaDasaiM ceTAvayA tahA taM pi teNeva [vizeSA0 2252], asyA gAthAyA lezato vyAkhyA-vyaJjanaM zabdamarthana vizeSayati arthavazAd naiyatye vyavasthApayatItyarthaH, yathA sa eva tattvato ghaTazabdo yazceSTAvantamarthaM pratiniyataM vyavasthApayatIti bhAvaH / yathA vA ghaTazabdavAcyatvena prasiddhA ceSTA sA ghaTanAd ghaTa iti vyutpattyarthaparibhAvanAMbalAd yoSidAdimastakArUDhasya ghaTasya jalAharaNAdikriyArUpA draSTavyA, na tu sthaanbhrnnkriyaaruupaa| evamubhayam-zabdenArthamarthena zabdaM vizeSayati, atraiva codAharaNamAha-jaha ghaDasaddamityAdi, yathA ghaTazabdaM ceSTAvatArthena niyamayati sa eva tattvato ghaTazabdo yazceSTAvantamarthaM pratipAdayati, tathA tamapyarthaM tenaiva zabdena niyamayati yathA ghaTazabdavAcyA ceSTA ghaTanAd ghaTa iti vyutpattibalena yoSidAdimastakArUDhasya ghaTasya jalAharaNakriyArUpA draSTavyeti |......evNbhuutshbdvyutpttishcaivmevNshbdH prakAravacanaH, evaM yathA vyutpAditastaM prakAraM bhUtaH prApta evaMbhUtaH zabdaH, tatsamarthanapradhAno nayo'pyevaMbhUta upacArAt, evaMbhUtazabdasamarthanA cAsya prAgevopadarzitA yathA yasminnarthe zabdo vyutpAdyate sa vyutpattinimittamartho yadaiva svarUpato vartate tadaiva taM zabdaM pravartamAnamabhipraiti, na zeSakAlam yathodakAdyAharaNavelAyAM yoSidAdimastakArUDho viziSTaceSTAvAn ghaTo ghaTazabdavAcyaH, na zeSaH, ghaTazabdapravRttinimittazUnyatvAt paTAdivat, tathA ghaTazabdo'pi tattvataH sa eva draSTavyo yazceSTAvantamarthaM pratipAdayati, na zeSaH, zeSasya svAbhidheyArthazanyatvAditi / " iti malayagiriracitAyAm AvazyakaniyuktivRttau pR0 377-378 // 6 vizeSAvazyakabhASye 2185 tameyaM gAthA / 7 paryayamUla bhaa0| 8 rArthAt bhA0 // 9 sadbhU ya0 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdArthAdivarNanam ] dvAdazAraM nayacakram / 8.4 804 yo vArtho buddhiviSayo bAhayavastunibandhanaH / ' sa bAhayaM vastviti jJAtaH zabdArthaH kaizcidiSyate // [vAkyapa. 21133] santAnavRttazca kramo vAkyArthaH / tadudAharaNam---indretyAdi / indro'nindrazcandraH, idi paramaizvarye [pA0 dhA0 63], pAramaizvaryAnubhavanakAla evendro'nyadA'nindraH / indropayogakAla eva vopayogendraH, tatkSaNAnantaramanindrastaduparamAt / / purandarAditvasya tvanavakAza eva kSaNikatvAdupayogasya ca tadarthasya ca / tathA pUraNakAle tadupayoge vA purandaro'purandaro'nyadA / kasmAt ? tadbhAvasyaiva tadbhUtatvAt, sa eva bhAva upayogIbhUtaH purandarAdyanyatamaparyAyastatkSaNa eva ca nAnyadeti bhAvitArtham / ___ zabdArthaH ko'tra ? ityatrocyate--atra ca pratikSaNAtika(kA)mitvAd vastuno buddhistho 518-2 yo'rthaH sa zabdArthaH, kSaNe kSaNe'nyadeva vastUtpadyotpadyA'tikAmadapi buddhau tiSThati, yastu kSaNo buddhistha : 10 so'rthaH zabdasya 'rUpaM raso gandhaH' ityaadi| etatsaMvAdyAgamAntaraM jJApakamAha nayavAdAnAM jainAgamaprabhavatvAta-- yo vA'rtho baddhiviSaya ityAdi vyAkhyAtArthAnusAritvAnna vyaakhyaayte| kaizcidiSyate iti asyA'nAgamopayogaivambhUtasya matamityarthaH / vAkyArthastahi kaH? ucyate-santAnavRttazca kramo vAkyArthaH, vijJAnasantAne rUpAdibAhyArthasantAne ca ya utpatti-vinAzakramaH sa vAkyArthaH vAkyavarNapadAdizabdAnAmAnuparyoccAraNaM pratisvaM 15 janma-nirodhAnugrahakramaH / 1 iti para pr0|| 2 "athavA buddhayupArUDha eva zabdasyArtho na bAhya iti dazamaM pakSaM darzayitumAha-yo vArtho buddhiviSayo baahyvstunibndhnH| sa bAhyaM vastviti jJAtaH zabdArthaH kaizciviSyate // 21133 / zabdasya buddhayupArUDhasya vaikalpikasya yo buddhayupArUDho bAhyavastunibandhanaH bAhyaM vastu vikalpajananadvAreNa nibandhanaM yasya sa tathAbhUtaH sa ca vaikalpiko'ryo bhramavazAd dRzya vikalpai (lpya ? )kAkAreNa abahIrUpo'pi bahIrUpatayAdhyasto'dhyastameva vastvavagacchAmi zabdAditi zabdanimittamiti zabdArtha issyte|" iti vAkyapadIya sya puNyarAjaracitAyAM TIkAyAm / "buddhiviSayaH iti buddhau viparivartamAnaH, buddhistha iti yAvat / bAhyavastunibandhana iti sadasad bAhyaM vastu nibandhanamakSaracihnasthAnIyaM svarUpamupadarzayituM prakramyate yasya sa bAhyavastunibandhana: / bAhyaM vastviti jJAtaH iti buddhirUpatvenAvirbhAvito bAhyatayAdhyavasita ityarthaH / tathAhi-yAvad buddhirUpamartheSvapratyastaM buddhirUpameveti tattvabhAvanayA gRhyate tAvat tasya zabdArthatvaM nAvasIyate tatra kriyAvizeSasambandhAbhAvAt, na hi gAmAnaya dadhi khAdetyAdikA: kriyAstAdRzi buddhirUpe sambhavanti / kriyAyogasambhavI cArthaH zabdarabhidhIyate / ato buddhirUpatayA gRhIto'sau na zabdArthaH / yadA tu bAhyavastuni pratyasto bhavati tadA tasmin pratipattA bAhyatayA viparyastaH kriyAsAdhanasAmarthya tasya manyata iti bhavati zabdArthaH / " iti tattvasaMgrahapaJjikA[pR0 285 ]nusAreNa asyAH kArikAyA bhAvArthaH // 3 (degnukramaH ?) // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam upanibandhanaM yato'sya nirgamastadyathA-imA NaM bhaMte! rayaNappabhA puDhavI ki sAsatA asAsatA ? goyamA ! davvaTTyAe sAsatA vaNNapajjavehiM gaMdhapajjavehiM rasapajjavehi phAsapajjavehi saMThANapajjavehi asAsatA [ jIvAjIvAbhi. 3 / 1 / 78 ] / ityekAdazo niyamobhayabhaGgaH / 805 mA saMsthA :- svamanISikayaivocyata iti / jainAgamo'pyevamityata Aha-- upanibandhanaM yato'sya 'nirgamastadyathA--ImA NaM bhaMte ityAdigrantho gatArthaH, aMzAzvatatvena paryAyANAM nirdezAt / iti nayacaRTIkAyAmekAdazo'ro niyamobhayabhaGgaH samAptaH // 1 nigamaH pra0 / / 2 dRzyatAM pR0 450 - 451 / / 3 azAzvatena ya0 / 4 sampUrNaH ya0 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM arha sadgurubhyo namaH atha dvAdazo niymaanymaarH| ante kSayAd yadyevaM tato vastuvat prasiddhayabhyupagamaH kRto bhavati / vastuvyavasthAsikhaghupahitaniyamAnatikramAd niSThitaM tahi tat, antavatvAt, ghaTAdivastuvat / niSThitatvAt kRtakatvAdArabdhamapi / evaM te pUrvanirvRttavastunibandhanAH, kriyAtvAt, antavat / pUrvanayamatAparitoSakAraNamuttaranayotthAnam, uttarottarasUkSmekSikayA ca pUrvasya doSadarzanAt 5 svamatauMsthityAbhimAnAccArambha ityata Aha-ante kSayAd yadyevam yadi tvayAnte kSayadarzanAt svairasenaiva vastunaH kSaya evAdAvapyanumIyate, tataH kim ? tato vastuvat prasiddhacabhyupagamaH kRto bhavati, vastunIva vastuvat, yathA vastunaH prasiddhasya loke sthitasya ghaTAdeH kSayo bhavatIti prasiddhistathA tvayAbhyupagatamiti prAptam, vinAzasyotpAdasya ca prasiddhavastuviSayatvAt / itarathA kharaviSANa-519. syeva sthityabhAve vinAzotpAdayorapyabhAvaH pratisandhAnAbhAvAt, sthitasya bhavata eva hi bhavanamitIttha-10 mbhyupgmste| ___ tasmAd vastuvyavasthAsiddhaghupahiniyamAnatikramAt ityasmAddhetorbhavata evotpAda-vinAzapratisandhAnAd vyavasthitaM vastu siddhaM niyatamutpAda-vinAzavyapadezabhAg bhavatItyetaM niyama nAtikAmati khapuSpAdivalakSaNyenopahitam, ato vastuvyavasthAsiddhayupahitaniyamAnatikramAd nizcayena sthitaM niSThitaM vyavasthitamiti gRhANa tvadvacanAdevetyatazcAha-niSThitaM tarhi tat, antavattvAt, ghaTAdi-15 vastuvaditi dRSTAntaH, yathA mRtpiNDAdyavasthAnAmante ghaTo'styeva avasthita evAntava[ttvA]t tathA mRllossttaadyvsthaasvpi| niSThitatvAt, kRtaM tad vastu ghaTAdivastuvadeva / tatazca kRtakatvAdArabdhamapi ghaTAdivastuvadeveti hetuhetumadbhAvenA'rambha-kriyA-niSThAH sAdhitAH upasaMhRtyaikatvenAha-evaM ta ityAdi / Arambha-kriyA-niSThAH pUrvanirvRttavastunibandhanAH, "kriyAtvAt, antavat, ante ivAntavat, yathA ante nivRttikAle kriyA bhavanaM janma AtmalAbhaH sA pUrvanirvRttavastunibandhanA tathA prArambhAdi-20 kriyaaH| 1'tyAhimAnA pra0 / / 2 svarasonava pra0 // 3 prasiddhadhupagamaH ya0 // 4 bhavatItyetanniyama nAti bhA0 / bhavatItyetaniyamanAti y0|| 5 sAvitAH pr0|| 6 upasaMpatyakatyenAha bhaa0|| upasaMhAtyakanyenAha ya0 // (upasaMhRtyakadhyenAha?) // 7 kiyAdatvAt pra0 / (kriyAvattvAt ? ) // 8 pUrvanivRtta bhaa0|| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 807 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam kutaH kriyA, kSaNikatvAt ? uktaM hi - kSaNikAH sarva saMskArA asthitAnAM kutaH kriyA / bhUtiyeSAM kriyA saiva kArakaM saiva cocyate / [ ] tiSThatu tAvat kriyAbhyupagamAdi / kSaNikazabdArthatattvAnvIkSaNAdeva kSaNabhaGgavAdasya 5 bhaGgaH zakyate kartum / na hi kSaNikazabdArthaH kSaNena svena tadvatA cArthena svAminA vinA ghaTate iti tasya kSaNasya svAmI tatsamavasthAyI dravyArtho'rtho bhavitumarhati / [ dvAdaze niyamaniyamAre na paryAyaviSaya eva tatsvAmitvopapatteH / dvividho hi kSaNaH utpattikSaNo vinAzakSaNazca tadanantaram / anantaravacanamantarAlAvasthAnavyudAsArtham / yo'yamutpatti itara Aha- kutaH kriyA, kSaNikatvAt ? ante'pi ca kriyAtvaM nAbhyupagamyate mayA kSaNi10 katvAdabhAvatvAt prAguktavidhinA, kimaGga punarArambhakaraNAdyavasthAsu avasthita vastvanabhyupagamAt ? 519-2 uktaM hItyAdi jJApakam / kSaNikAH sarvasaMskArA ityAdizlokaH pratyA ( prAgvyA ? ) khyAtArtha iti na punarvyAkhyAyate / atnocyate - tiSThatu tAvadityAdi / yadanyadravyArtha nayadarzanasyoktakSayotpAdAdikriyAbhyupagamAdi vastuvyavasthAsiddhikAraNaM vA kSaNabhaGgAbhAvapratipAdanasamarthaM tat tAvadAstAm, kiM tarhi ? kSaNika15 zabdArthatattvAnvIkSaNAdeva kSaNabhaGgavAdasya bhaGgaH zakyate kartum, kasmAt ? kSaNikazabdasya sva-svAmilakSaNAstyastimatsambandhavAciThanpratyayAntasya sthitArthAbhAve'bhidheyAbhAvaprasaGgAt / taddarzayati- na hi kSaNikazabdetyAdi, kSaNo'syAstIti kSaNiko yathA daNDo'syAstIti daNDikaH, yathA caitreNa daNDasambandhinA svAminA daNDena svena ca [vinA ] 'daNDikaH' iti zabdo nArthavAn bhavatyevaM kSaNikazabdo'pi kSaNena svena tadvatA cArthena svAminA vinA nArthavAn / bhA bhUt so'narthaka iti tasya kSaNasya svasya 20 daNDasyeva caitraSThanpratyayAntaH svAmI tena saha samavasthAtuM zIlaM yasya sa dravyArtha lakSaNo'rtho jainendravyutpAditotpAda - vinAzaryAyArthasahacAristhitadravyArthavad bhavitumarhati itarathA 'kSaNo'syAstIti kSaNika:' iti na zabdo (bdA) rtho ghaTate so'vaisthAtRdravyAbhidhAyitve tu ghaTate / atAha-na paryAyaviSaya eva tatsvAmitvoMpapatteH, paryAyAntarasya svaparyAyAntaraM svAmItyaistyastimatsambandha upapadyate, tadarthavAcI ca tatpratyayaH / tad vyAcaSTe - dvividho hi kSaNa ityAdi, dvaivi25 dhyam utpattikSaNo vinAzakSaNazca tadanantaramiti / tasya sphuTIkaraNam - anantaravacanamantarA 1 asthita bhA0 / / 2 darzanaM syokta' bhA0 // / 3 vAciutpratya pra0 / " ata iniThanI " - pA0 5 / 2 / 115 / / 4 tulanA - "yazcAyaM matvarthIyaH kSaNikA iti sa katham ? yadi niruktanyAyena kSayaH kSaNa iti kSaNo'syAstIti kSaNika iti tanna yuktaM kAlabhedAt / yadA kSayo na tadA kSayIti bhinnakAlayorna matvarthIyo dRSTaH / atha punarbhAva evAnantareNa vinAzena viziSyamANaH kSaNika ityucyate tathApi tenaiva tadeva tadvanna bhavatIti na yukto matvarthIyaH // nyAyavA0 3 / 2 / 14 / / 5 vasthAstu tyasyAstimatsa pra0 // ," pra0 / / 6 degdhAyitve ghaTate ya0 / 7 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSaNikakAntanirAsaH] dvAdazAraM nayacakram 808 kSaNAnantaro vinAzakSaNaH sa eva tasyAsti paryAyasya paryAyaH / evamapi na yukto'padeza itarAbhAva itarasyApi tathA'bhAvAt / yadA daNDo vidyate caitro'pi vidyate tadAsya tena tadvattA nyAyyA syAt / iha tu yadotpattikSaNo na tadA vinAzakSaNaH yadA ca vinAzakSaNo na tadotpattikSaNa iti uttareNa prAcyApadezo na yuktH| yadapi ca nidarzanamuktaM tadapi yugapat satostulAntayoyujyeta, na tu vidyamAnAvidyamAnayoH / kSaNayoyAgapadyaM ghaTakhapuSpayoriva / natyunnatyozca sattvAd yogapadyaM syAt / ato'samaJjasatA dRSTAntadASrTAntikayoH / nazyataH sattve sahAvasthAnamutpadyamAnena, asattve tadavasthamasamaJjasatvam / lAvasthAnavyudAsArtham, 'nAntarAle kiJcidasti' ityasyArthasya darzanArtham, tasya jJApakaM prAguktam-- nAzotpAdau samaM yadvannAmonnAmo tulAntayoH' [ ] iti| 10 evaM nirantarayoH kSaNayoryo'yamutpattikSaNAnantaro vinAzakSaNaH sa cApakarSakAlaparyantakAlacchedena buddhayA vibhajyamAno yo vibhAgaM na prayacchati sa eva tasyAsti paryAyasya paryAyaH, tasmAt kSaNikazabdaH kSaNasya kSaNAntarApekSatvAdarthavAn, ato na doSo dravyArthaparigraho'vasthitArtho'nveSya iti / ___ atrocyate-evamapi na yukto'padezaH 'kSaNo'syAstIti kSaNikaH' iti pryaayaantraapekssyaapi| kasmAt ? itarAbhAva itarasyApi tathA[s]bhAvAta, yathA daNDAbhAve daNDikatvena 15 caitrasyApyabhAvAccaitro daNDika iti nocyate evamutpattikSaNasya vinAzakSaNasya vA parasparamitarakAla itarasyAtyantamasattvAd vinAzakSaNa utpattikSaNavAna bhavati utpattikSaNo'pi vinAzakSaNavAnna bhavati kharaviSANavattvena caitrAbhAvavat / yadA daNDo vidyate caitro'pi vidyate tadAsya caitrasya tena daNDena tadvattA daNDavattA daNDikatA nyAyAdanapetA syAditi vaidhahNa nidarzanam / iha tu yadotpattikSaNa ityAdinA utpatti-vinAzakSaNayorasAdharmya darzayati yAvat prAcyApadezo na yukta iti gatArtham / 20 yadapi ca 'nAzotpAdau samaM yadvannAmonnAmau tulAntayoH' [ ] iti hetuhetumattvanidarzanamuktaM tadapi arthAntarabhUtayoyugapatsatostulAntayoyujyeta, na tu vidya-520-2 mAnAvidyamAnayoH kSaNayoryogapadyaM ghaTa-khapuSpayoriva, tathA netyunnatyozca sattvAd yaugapadyaM syAt, ato'samaJjasatA dRssttaant-daarttaantikyoH| syaanmtm-naashotpttyoyogpdye sati sAmaJjasyAdadoSa 52 iti / ityetaccAyuktam, nazyataH sattve sahAvasthAnamutpadyamAnena, asattve tadavasthamasamaJjasatvam / tasmAdayukta uttareNa prAcyasyApadezaH kSaNo'syAstIti kSaNika iti / 1 dRzyatAM pR0 801 paM0 4 // 2 dyApAdapetA pr0|| 3 dRzyatAM pR0 813 paM0 4 // 4 pR0 801 paM04 // 5 netyunnatyozca ya0 / netyutpannatyosya bhaa0| 6 dayuktaM bhaa0|| Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 809 [dvAdaze niyamaniyamAre nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam syAdiyamAzaGkA tayoranyatarastiSThatyato vyapadezasiddhiriti / atha sthAtA kazcid dvayorapi tato yokasmin kSaNe jAtam............... evaM dvayoH kSaNayorasambandhAt kSaNikazabdArtho nAsti yadyantarAlAvasthAnavyudAsArthatve'nantara5 shbdsy| athAtmalAbha evAnantaravinAzI / anantarazca vinAzazcAnantaravinAzaH, so'syAstIti kSaNikazabdo'rthavAn / na hi rUpAdivinAzavyatirikta utpAdaH, ya utpAdaH sa eva vinAzaH, so'syAstIti ] kssnnikH| yathotpAdavAnaGakura ityucyate / sa cotpAdAdanAntaramajakuraH, utpAdAtiriktAGakurAsambhavAt / 10 evaM te ya utpAdaH sa eva vinAzaH, na vinAzAtirikta utpAdakSaNaH, syAdiyamAzaGkA-tayoH pUrvottarakSaNa]yoranyatarastiSThatyato vyapadezasiddhiriti, tatpratyuccAraNam-atha sthAtA kazcid dvayorapi kSaNayoriti, yadyuttaro yadi pUrvo yathecchasi tathAstu, tiSThatu nAma, tathAbhyupagate'pi doSaH-tato 'yokasmin' ityAdizlokaH tvayokto vinAzakAraNA bhAvAdanantakAlAvasthAnamiti doSa eva / evaM tAvad dvayoH kSaNayoH sambandhAbhAvAt kSaNikazabdArtho'san 15 yadyantarAlAvasthAnavyudAsArthatve'nantarazabdasya 'vyapadezasiddhiH' iti vrtte| athAtmalAbha ityAdi / atha mA bhUdeSa doSa iti 'utpattyanantaravinAzakSaNaH' iti anantarazabda utpattikSaNamevAha, sa evotpattikSaNo'nantaravinAzI samAnAdhikaraNasamAsatvAt / tadarzayati anantarazca vinAzazcetyAdinA / tasyaivAtmalAbhasya vinAzadharmaH sambandhinaH sambandhyastIti kSaNika521-1 zabdo'rthavAn / tadvayAkhyA- na hi rUpAdivinAzetyAdi yAvat kssnnikH| kvAsya sambandhivAci20 pratyayatA dRSTeti cet, darzyate- yathotpAdavAnaGakara ityucyate nAtrAGkuravyatirikta utpAdoM na cotpAdavyatirikto matupartho ya utpAdavAnaGkura ityucyate, dRSTazcAyaM vyapadezastenaiva tasya / taddarzayannAha-sa cotpAdAdanAntaramaGakuraH, kasmAt ? utpAdItiriktAGakurAsambhavAditi / ana brUmaH- evaM te ya utpAda ityAdi tanmatapratyuccAraNaM yAvadutpAdAtiriktAsambhavAditi, taccAniSTaM tavaiva, kSaNikazabdArthasamIkaraNavyAkhyApravRttena tvayA tasyaiva vinAzitatvAt / katham ? 1ttarapakSayora bhA0 / / 2 pratyuccAraNam ya0 // 3 dRzyatAM pR0 802 paM0 5 / / 4 tulanA tattvasaM0 pR0 142 pN020|| 5 dRzyatAM pR0 810 paM0 12, 21, pR0 81150 24 // 6 pR0808 paM0 11 // 7kyasya pr0|| 8 manuparvo pr0|| 9 darzayannAha ya0 // 10 'dAranarthAtura pr0|| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSaNikavyapadezanirAsaH] dvAdazAraM nayacakram 810 utpAdAtiriktAsambhavAt / na ca sa yasya kSaNaH, na ca yo'sau kSaNaH, / ataH sA kSaNikatA nAstyeva / tasmAt prastutavirodhitvAdayukteyaM vyaakhyaa| api cehApi inipratyayAntavinAzazabdanirdezo'yuktaH, tadarthAsambhavAt / tasmAdina upAdAnAdayuktA kalpanA, bahuvrIhervA, medavyavahAramabhyupagamya zabdArthavicArAGgIkaraNAt / anantaravinAzakSaNe kssnndvaividhyaadsmbndhH| utpAdArthena virodhino vinAza-5 syAnavakAzAt tadA kSaNikArthAsattvameva / itarAbhAve itarasyApi tathA'bhAvAd vyapadezAbhAvaH / utpAdavinAzayozcaikArthanipAtinoH parasparanirAkRtArthatvAdasatyArthatvam, kumAra iti taddarzayati- na ca sa yasya kSaNa iti, na ca so'rtho yastena kSaNena tadvatkSaNika ucyate svAmI daNDeneva daNDikazcaitraH, tvayaiva 'utpAdakSaNAtiriktArthAsambhavAt' ityuktatvAt / na ca yo'sau kSaNa iti, so'pi kSaNo nAsti yazcaitradaNDitvavyapadezakAraNadaNDasthAnIyasvatvabhauk yena sambandhAt kSaNo'-10 syAstIti kSaNika ucyate tto'nyH| ataH sA kSaNikatAtva ('tra) nAstyeva zabdArtha ityarthaH / tasmAt prastutavirodhitvAt]i zabdArthavirodhitvAdayukteyam 'Atma[lAma] evAnantaravinAzI' iti vyaakhyaa| kiJcAnyat- api cehaapiityaadi| kSaNikazabdArthasamIkriyArtham 'anantaravinAzI' ityatra inipratyayAntavinAzazabdanirdezo'pyayuktastasyApyarthAsambhavAt, na kevalaM kSaNikazabda eva uktanyAyena / 15 tasmAdina upAdAnAdayuktA klpnaa| itazcAyuktA bahuvrIhervA, 'anantaraM vinAzo'syetyanantara-521-2 vinAzaH' ityevocyamAne'pi ayuktamevAbhihitanyAyAd bahuvrIherapi citraguvad bhinnArthaviSayatvAt tadarthAsambhavAcceti / syAnmatam- 'AtmavAn devadattaH, utpAdavAnaGkuraH' ityabhinnArthe matupAdipratyayadarzanAt 'padamekAkSa[ra]m' ityAdyabhinnArthabahuvrIhidarzi]nAccAdoSa iti| etaccAyuktam, bhedavyavahAramabhyupaga[mya]zabdArthavicArAGgIkaraNAd vastunastathAtve tdvirodhaacc|| kiJcAnyat, anantaravinAzakSaNe kSaNadvaividhyAdasambandhaH, 'AtmalAbha evAnantaravinAzI' iti bruvataH sa evotpAdo vinAzazcetyekArthadvidhAvRttiprasaGgo[5]sambandhazca saH, tayozcotpAda-vinAzayoH parasparavirodhAt pUrvadoSAnativRttezca / utpAdArthanetyAdi, AtmalAbhasya utpAdaparyAyatvAt virodhino vinAzasyAnavakAzAt tadA kSaNikArthAsattvameva / anantaravaMcane'pAntarAlavyudAsArthavyAkhyApatteH prAguktadoSasambandhAdayuktam, taddarzayati-"itarAbhAva ityAdi gatArtha sAdhanaM yAvad vyapadezA- 25 bhAva iti / 1 ( tadvAn kSaNika: ? ) // 2 bhAkA pra0 // 3 ita Arabhya etaccihnAntargato dRSTAnto vA ityantaH [pR0 812 paM0 27] pATho ya0 pratau nAsti // 4 dRzyatAM pR0 809, pR0 811 // 5 samIpakriyArthasamanantara bhA0 / pR0 809 paM0 24 / / 6 manuSAdi bhA0 // 7 pR0 80950 6 / / 8degmRtti bhA. // 9 utpAdaviparyA bhA0 // 10 vacanopAntadeg bhA0 // 11 vyAsyA bhA0 // 12 tulanA pR0808 pN02|| 20 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 811 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dvAdaze niyamaniyamAre brahmacAritvapitRtvavat / tatastasyAmasatyatAyAM drvyaarthstytvaapttirev| utpAdAnAntaratvAcca sarvasya matuparthAbhAva eva sarvatra rUpAdAvapi / na cAtadAtve'pyasya prayogo dRSTaH, atItAnAgatakAlApekSadaNDadaNDisahabhAvaparigrahAdeva 'AsId bhavitA ca daNDI' iti prayogAt / 5. ato yaducyate 'AtmalAbha eva vinAzaH' iti, eSA'yuktA kalpanA / kiJcAnyat, utpAda-vinAzayozcetyAdi sAdhanaM yAvat pitRvat svavacanavirodhadoSodbhAvanam, tadyathA-utpAdavinAzAvekArthanipAtinA[va]sadaroM, parasparanirAkRtArthatvAt, kumArabrahmacAritva522-1 pitRtvavat, yathA kazcid brUyAt 'pitA me kumArabrahmacArI' iti, tatra kumArabrahmacAritvaM pitRtvena nirAkRtaM pitRtvaM kumArabrahmacAritvena, atastau janma-kSayadharmAvapi tathA viruddhau kSaNa ekasmin 10 vRttaavitysaityaarthii| tataH kim ? tataH satyAM tasyAmasatyatAyAM dravyArthasatyatvApattireva, yadi vastuna utpAdavinAzau na staH sacca tadvastviSyate tato'vasthitaM taditi prAptamarthAdeva / taccAniSTaM te / kiJcAnyat- utpAdAnarthAntaratvAcca sarvasya matuparthAbhAva eva sarvatra rUpAdAvapIti prApta iti vaakyshessH| yathA tvayoktam-'AtmalAbha eva vinAzaH, matupartho'pi sa eva, utpAda15 vadaGakuratvavadutpAdAtiriktArthAsambhavAt sarvamatpAdamAtram' iti, tathA ca katamo'nyo'rtha utpAdAd yatastenotpAdena tadvAnaGkurAdirutpAdavAniti vyapadizyeta tadvayatiriktAsambhavAt ? evaM rUpAderapyutpAdamAtratvAt 'utpAdavad rUpaM, raso gandhaH zabdaH sparzI vA utpAdavAn' iti naiva kazcidarthaH syAt, tadabhAvAt 'utpAdavat' iti vyarthako nirdezo matuparthapratyayAntaH syAt / syAnmatam-asahamAne (bhAve)'pi atadAtve maMtuparthapratyayadarzanAd vyabhicAriNo dUSaNahetava20 stvadIyAH, tadyathA-'daNDI AsIt, daNDI bhavitA' ityAdi / atrocyate-na cAtadAtve'pyasyetyAdi / na caivaM mantavyam-asahabhUtayostattadvatoratadAtve matuparthapratyayAntanirdeza iti, kiM tarhi ? atItA'nAgatakAlApekSadaNDa-daNDisahabhAvaparigrahAdeva 'AsId bhavitA ca daNDI' iti prayujyate dhAtusambandhe pratyayAH [pA0 3 / 4 / 1] iti lakSaNAt prayogasAdhutA ca / atastadavasthatvAdanuttaram / 522-2 ata upasaMharati-ato yaducyate ityAdirgatArtha upasaMhAraH / evamuktadoSatvAt AtmalAbha eva 25 vinAza ityayuktA kalpanA / 1 (pAtenAsada ? ) // 2 sadyArthA bhaa0| (sada ? )||3mnupthaabhaav bhaa0|| 4 mataparvepi bhA0 // 5 mataparvapratya bhA0 // 6 "dhAtusambandhe pratyayAH / 3 / 4 / 1 / "dhAtvarthAnAM sambandhe kAle pratyayA uktAstato'nyatrApi syuH / tiGantavAcyakriyAyAH prAdhAnyAt tadanurodhena guNabhUtakriyAvAcibhyaH pratyayAH / vasan dadarza / bhUte laT / atItavAsakartRkaM drshnmrthH| somayAjyasya putro bhavitA somena yakSyamANo yaH putrastatkartRka bhavanam / " iti pA0 siddhAntakaumudyAm / / "dhAtvoH sambandho dhaatusmbndhH| dhaatvrthshcaatropcaaraaddhaatushbdenocyte| ....tatra dhAtusambandhe kAlAntaravihitAnAM pratyayAnAmanyasmin kAle sAdhutvAbhyanujJAnArthamidaM suutrm|" -iti kayaTaviracite prdiipe|| 7 ityAdinirgatArtha bhaa0|| 8 dRzyatAM pR0809 paM06, pR0810 paM0 12, pR0811 paM014 / / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSaNika vyapadezanirAsaH ] 812 athApi etAn doSAnupekSya yadyutpAdAdanarthAntaramutpadyamAnamaGkurAdi tato ghaTAdyutpadyate'kuro'pi / ata utpAdamAtratvAd ghaTAdyaGakurAdInAM ghaTAdayo'Gakura eva aGakurasvarUpAnarthAntaratvAt aGakurasvAtmavat / yathA ca sa evaM ghaTAdyapi / tatazca sa[rvasA]rvAtmyam utpAdAnarthAntaratvAt / tatazca sarvajagadravyArthApattirapi / tato mUladravyArthaH kAraNadravyArtho'pyApadyate / yadeva kAraNaM kAryamapi tadeva tadAsAditarUpa-5 vattvAt, utpAdAsAditAGa kurotpAdAnarthAntaratvavat / 1 nanu kAryeNaiva kAraNarUpamAsAdyate, na tulyaparipraznArthatvAt / dvAdazAraM nayacakram athApItyAdi etAnuktAn doSAnupekSyA [s] vaimatya doSAH pratyakSavirodhAdaya ucyante / tadyathAyadyutpAdAdanarthAntaramutpadyamAnamaGkurAdIti taduktameva smArayati dUSayitum, tataH kim ? tato ghaTAdi utpadyate'Gkuro'pi, ata utpAdamAtnatvAd ghaTAdyaGkurAdInAmabhe [da], ghaTAdayo'Gkura eva te 10 prAptAH, kasmAt ? aGkurasvarUpAnarthAntaratvAt, aGkurasvAtmavat / pratyakSatazca ghaTAdayo'GkurAd bhinnA iti pratyakSavirodhaH / loke tathA prasiddhatvAllokavirodhaH / kArya-kAraNAdibhedAdanumAnavirodhaH / tathA zabdArthavyavahArAbhyupagamAdabhyupagamavirodhaH / yathA ca sa evaM ghaTAdyapi, yathAGkura eva ghaTAdayo'pi aGkurasvarUpotpAdAnarthAntaratvAdaGkuGkarasvAtmavat evaM ghaTAdirevAGkuro'pi ghaTAdisvarUpotpAdAnarthAntaratvAt tatsvAtmavat / tatazceti sarvasA]rvAtmyamiti sarvaM sarvAtmakaM ghaTo'pi 15 paTospi aGkuro'pi aGkuro ghaTo rathaH puruSo mahiSo'pi mahiSaH puruSaH mahiSo meSo'zvo hastyapItyAdi sarvasarvAtmakatvamutpAdAnarthAntaratvAt puruSAdyekakAraNAnarthAntaracetana puruSatvAdivat / tatazca sarvajagadravyArthApattirapi, sarvameva na vizeSo nAma kazciditi prAptam / aniSTaM caitat 'kSaNikam' ityatyantavizeSamAtra vastuvAdinaste / kiJcAnyat, na kevalaM sarvajagadravyArthApattireva tato mUladravyArthaH kAraNadravyArtho'pyApadyate / 20 tat katham ? iti bhAvayati - yadeva kAraNaM kAryamapi tadeveti pakSo'niSTApAdanArthaH / tadAsAdita- 523-1 rUpavattvAditi hetu:, tena kAraNena AsAditaM rUpamasya kAryasya yathA tanturUpamAsAditaH paTaH kAraNarUpAsAditakAryarUpatvAt kAraNameva kAryam, kimiva ? tvadabhimatotpAdAsAditAGkurolpAdAnarthAntaratvavat yathA utpAdanA''tmarUpamAsAdito'GkuraH tadanarthAntaratvAdutpAda eva tathA tantvAdikAraNarUpAsAditaM paTAdi kArya kAraNameveti / 25 Aha-- nanu kAryeNaiva kAraNarUpamAsAdyate, paTenaiva tantavaH paTarUpamAsAdyante tasmAdanyatarAsiddho heturviparyayAbhyupagamAd dRSTAnto vA sAdhanadharmavikala iti / etacca na, tulyapari 1 vamatyA bhA0 / / 2tpAdanArthI bhA0 / / 3 sArvAtmya ityapi pATho'tra syAt / / 4 sarvAtmaM ghaTopi ya0 // 5 pakSopaniSTA bhA0 / / 6 'tpAdanArthA bhA0 / / 7 dRzyatAM pR0 810 Ti0 3 // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 813 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dvAdaze niyamaniyamAre nanUktavastuvAdavad bhavadeva bhavati, tasmAt tenaiva bhavatA dravyeNa kAraNena kAryarUpamAsAdyeta / anyathA khapuSparUpamapyAsAdyataiva, nirbojamapyutpAdAdeva bhavet, tasyotpAdAdarthAntaratvenAbhUtatvAt, angkurvt| yattUttareNa prAcyasya na yukto vyapadeza ityasyottaramucyate 'na, bhAvidharmavyapadezAt 5 iti / bhAvinaM kSaNaM sandhAyocyate kSaNo'syAstIti kSaNika iti, maraNamivat / tasyaiva cAsau bhAvasya vyayaH prAcyasyeti nyAyya eva vyapadezaH bhAvikSaNasandhAnaM ca prathamamevopAttaM mayA 'AtmalAbhAnantaram' ityuktatvAt / ato'nantarazabdalopaM kRtvA Thanpratyaya utpAdyate praznArthatvAt, vayaM brUmaH kAraNena kAryamAtmasAt kRtaM tantvAdinA paTAdIti, tvaM brUyAH kAryeNa paTAdinA AtmasAt kRtAstantvAdaya iti, katarasya vacasA vizeSanirNayo'stvAvayoH ? 10. vizeSamapi cAtra brUmaH- nanaktavastuvAdavadityAdi yAvadAsAdyeta iti| nanu pUrvamutpatateva mayoktam 'AItavAdavadutpAda-vinAzavatA vastunA sthitimatApi bhavitavyaM bhUtatvAt' ityAdi, tacca bhavadeva bhavati nAbhavat, bhavacca kAraNaM dravyameva utpAdaM vinAzaM kAryaM vAtmasAt karoti AsAdayati / 523-2 tasmAt tenaiva bhavatA dravyeNa kAraNena AsAdyete kAryotpAdAviti / nAbhavat kAryamAsAdayitumarhati kaJcidartham, asattvAt, khapuSpavat / yadyevaM neSyate, aMtastvanyathA khapuSparUpamapyAsAdyetaiva, nirbIjamapi 15 utpAdAdeva bhavet, utpAdo hi bhavatA nirbIjo'bhyupagataH, sa cotpAdo nirbIjaH kAraNAni AtmasAt karotItISTaH, tasmAt tenotpAdena AtmasAkriyeta khpussp-vndhyaasutaadypi| kiM kAraNam ? tasya khapuSpAderutpAdAdarthAntaratvenA'bhUtatvAt, yad yadutpAdAdarthAntaratvenAbhUtaM tat tenA''sAdyamAnamAtmasAkriyamANaM dRSTam, yathA aGkura utpAdenetyApannam, aniSTaM caitt| aGkuraM votpAdo nAsAdayet, arthAntaratvenAbhUtatvAt, khapuSpa-vandhyAsutAdivat / / 20 yattUttareNetyAdi / yadasmAbhirdUSaNa[mukta]m-'uttareNa vinAzena prAcyasyAsatastatkAle tena vA vinAzena samprati asatA na yukto vyapadezaH' iti, asyottaraM parihArAntaraM yaducyate tvayAna bhAvidharmavyapadezAditi / tadvyAkhyA- bhAvinaM kSaNaM sandhAya ucyate 'kSaNo'syAstIti kSaNikaH' iti asahabhAvinApi bhAvinA tadvattA bhvti| kimiva ? maraNamivat, yathA bhAvinA maraNadharmeNa tadvAn manuSyAdiH prANI vyapadizyate tathA prathamakSaNo dvitIyakSaNenA'sahabhAvinApi bhAvinA 25 kSaNika ityapadoSo vypdeshH| tasyaiva cAsau bhAvasya vyayaH prAcyasyati nyAyya eva vyapadezaH, yadi tAvat kAlAntara524-1 bhAvinA maraNadharmeNApi vyayAtmakena 'tasyaiva dharmaH' iti vyapadizyate bhAvaH kimiti punarAtma lAbhAnantarabhAvinA vinAzenA''tmIyena prathamakSaNa eva kSaNika iti nocyate ? bhAvikSaNasandhAnaM 1 kAraNena bhaa0|| 2 mutAtavaiva ya0 // 3 asatastva bhaa0|| 4 pR0 808 paM0 2 // 5 vinAze samprati ya0 // 6 dRzyatAM pR0 815 paM0 21, pR0 817 paM0 23 / / 7 yadi bhAvakAlA pr0|| Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSaNikavyapadezanirAsaH] dvAvazAraM nayacakram 814 kSaNika iti tasyotpannasya vyApArasthitiriktatAjJApanArtha yadvat kSaNika Aste kSaNikaM niketnmiti| ___etadapi parikRzameva / yuktaM yad maraNamiNi sthita evArthe AtmAkhye'bhAvavilakSaNe bhAvAntaravilakSaNe ca mrnnmivypdeshH| kRtakatvAnityatvadharmasambandhisthitaghaTAdyanityatvasya kRtakatvena vyapadezavadavasthitapuruSamaraNavyapadezaH / ghaTAdyanityamivyapadezavad 5 mrnnmivypdeshH| cetyAdi, maivaM maMsthA:- pratibadhyamAnena idAnIM hetvantaramupAttamiti, kiM tahi ? bhAvikSaNasandhAnaM ca prathamamevopAttaM mayA 'AtmalAbhAnantaram' iti vishessyokttvaat|| ato'nantarazabdalopaM kRtvA 'anantarakSaNo'syAsti' iti vigRhya anantarazabdalopaM kRtvA Thenpratyaya utpAdyate kSaNika iti, yathA devadatto [devikaH] devila iti vA ThojAdAvUvaM dvitIyAvacaH 10 [pA0 5 / 3183] iti| kimarthaM punarevamucyate ? brUmaH- tasyotpannasya vyApArasthitiriktatAjJApanArthama, utpannaM kriyAvirahitaM sthitivirahitaM ceti jJApayitum / tadudAharaNe yathAsaMkhyam- yadvat kSaNika Aste niHkarmetyarthaH, kSaNikaM niketanaM sthitapuruSAdirahitaM gRhamityarthaH / atrocyate-etadapi parikRzameva, yuktaM yada maraNamiNItyAdi / vyArthane (rthena) sthitasya janana-maraNe yujyate bAlAdyavasthAniyamaparamparAkriyAnubhAvinaH savyApArasya sthitasyaivArthasya (syA)-15 kSaNikasyAtmAkhyasyAbhAvavilakSaNasya bhAvAntaravilakSaNasyeti dRSTAntasya vaidharmya darzayati, viparyayasAdhanAd viruddho heturiti| evaM sthitameva jAyate jAtaM ca mriyate sthityavinAbhAvinI janma-maraNe maraNAvinAbhAvi ca janmeti evaM loke dRSTatvAt / upadRSTAntazca- kRtakatvAnityatvetyAdi, 524-2 kRtakatvadharmA anityatvadharmA cA[va]sthita eva ghaTAdi: zabdAnityatvapratijJAyAM dRSTAnta ucyate 'yat kRtakaM tadanityaM dRSTaM yathA ghaTAdi:' iti nAsthito nAtyantAbhAvo nApi tato'rthAntarabhUto vA taddharmA- 20 sambandhI AkAzAdiriti tadvadavasthitaghaTAdyanityatvasya kRtakatvena vyapadezavadavasthitapuruSamaraNavyapadezo janmanA tadavinAbhAvAditi dRSTAntasya svapakSasAdhanatAmApAdya dArTAntikatvopasaMhAraM karotighaTAdyanityamivyapadezaMvad mrnnmivypdeshH| 1 Thapratyaya bhaa0| pratyaya ya0 // 2 "ThAjAvaM dvitiiyaadcH| 5-3-83 / asmin prakaraNe yaSTho'jAdi-pratyayazca tasmin pratyaye pare prakRtedvitIyA ca Urdhva sarva lupyte| anukampito devadatto devikaH, deviyaH devila:, devadattakaH / anukampito vAyudatto vAyudattakaH / ThagrahaNamuko dvitIyatve kavidhAnArtham, vaayukH| pitRkaH / caturthAdaca Urdhvasya lopo vAcyaH, anukampito bRhaspatidatto bRhaspatikaH / anajAdau ca vibhASA lopo vaktavyaH, devadattakaH, devkH| lopa: pUrvapadasya ca, dattikaH, dattiyaH, dattilaH, dttkH| vinApi pratyayaM pUrvottarapadayorvA lopo vAcyaH, devadattaH, dattaH, devaH / satyabhAmA, bhAmA, satyA / uvarNAlla ilasya ca, bhAnudatta:, bhAnula:, RvarNAdapi savitriyaH, svitulH| 'caturthAdanajAdI ca lopaH pUrvapadasya c| apratyaye tathaiveSTa uvarNAlla ilasya ca ||1||"-iti pANinIyasiddhAntakaumudyAm / / 3 kRtamevAyuktaM y0|| 4 'dravyArthataH' ityapi pATho'tra bhavet // 5 * * etaccihnAntargataH 'na sthitasya ityata Arabhya sthitasyaivArtha ityantaH pATho ya0 pratau naasti|| 6 vA sthitaH' iti 'ca sthitaH' iti vA pATho'pyatra bhavet / / 7 varmA pr0|| 8 sAdhakatA y0|| 9 'zivad pr0|| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 815 [dvAdaze niyamaniyamAre nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam AyuSkajananamaraNapariNato vidyamAna evAtmA jAyate mriyate ca, asati ca, kriyAnupapatteH, tathA cAbhiyuktAH paThanti-mRGa prANatyAge [pA. dhA. 1404] iti, vyavasthito jIvaH prANAMstyajatyupAdatte ca, tatra tadbhUtatvAt ki sandhAnena? yadapyuktaM tasyaiva cAsau bhAvasya vyaya iti nyAyya eva vyapadeza iti tadapi na kiJcit, 5 AyuSkajananetyAdi / AyuHkarmaNA vyavasthitena jIvasya janana-maraNe nAsatA khapuSpAdinA nArthAntareNAtmAparigRhItaparamANvAkAzAdinA vA / yathoktam Ayugavasena jIvo jAyati jIvati ya aaugssude| aNNAyugodae vA marati tu savvAyuNAse vA // [ ] 'tasmAt tayorjanma-maraNayordvayorapi tatrAyuHkarmaNi sthite vidyamAnatvA[d] vidyamAna evAtmA svayama10 dIrNAyuHkarmapariNato jAyate sa eva mriyate bhuktAyuHkarmatvAt / asati ca kriyAnupapatteH, nAtyantA sati [kha]puSpe janma-maraNAdikriyopapadyate nApyarthAntare tatpariNAmazUnye gaganAdau / tathA cAbhiyuktAH paThantIti jJApakamAha / ke punarabhiyuktAH ? arthapravRttitattvanibandhanazabdasvarUpaparijJAnalakSaNe vyAkaraNe'bhiyuktAH vaiyAkaraNAH / yathAha arthapravRttitattvAnAM zabdA eva nibandhanam / 15 tattvAvabodhaH zabdAnAM nAsti vyAkaraNAdRte // [vAkyapa. 1/13] 525-1 tasmAdarthatattvasya vyavasthApanArthAyAH pravRtterarthatattvaM vyavasthApayituM pravRttatvAd vaiyAkaraNAH paThanti-maGa prANatyAge [pA. dhA. 14.4] iti, vyavasthito jIvo mriyate prANAnupAttAnindriyA''yurbalocchvAsalakSaNAMstyajati upAdatte ca tAneva jAyata iti / tatra tadbhUtatvAt tatraivamprakAre' vasthitaprANopAdAnatyAgalakSaNajanma-maraNAtmakAyuSkarmasAdbhUtAtmasvarUpatvAt kiM sandhAnena? ki 20 prayojanaM kalpitena saindhAnena ? nAstItyarthaH / kiJcAnyat--yadapyaktamityAdi / tasyaiva bhAvasya vyayatvAd vinAzenotpAdasya 'kSaNo'syAstIti kSaNikaH' iti vyapadezo nyAyAdanapeta iti tvayA yaduktaM tadapi na kiJcit, nArtho'nenAyuktatvAt / taddarzayati-utpadyamAna-vinazyatorapi tAvadityAdi, yAvetAvutpattR-vinaMSTArau bhAvau 1 AyuSkavazena jIvo jAyate jIvati caayussksyodye| anyAyuSkodaye vA mriyate tu sarvAyurnAze vA // 2 jAyate ya0 / / 3 ( vidyamAne eva vidyamAna evAtmA? ) / / 4 papatto bhaa0| (papattiH? ) // 5 nnaadikriyyoppr0|| 6 dRzyatAM pR0 579 Ti0 2 // 7 nArthayoH ya0 / / 8 paJcendriyANi AyuH manovAkkAyabalAni ucchvAsazceti dazavidhAH prANAH, teSAmapAdAnaM janma, upAttAnAM teSAM tyAgo maraNamiti bhAvaH / / 9 kAre anavasthita pr0|| 10 tyAyalakSaNAja bhA0 / tyAtmalakSaNAja y0|| 11 saMbaMdhAnena pr0|| 12 sAdhanena bhA0 / pR0 813 paM0 22, 28 // 13 pR0 817 paM0 23, pR0 813 paM0 26 // 14 nArthonanA pr0|| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSaNikavyapadezanirAsaH] dvAdazAraM mayacakram 816 utpadyamAnavinazyatorapi tAvadabhUtatvAt khapuSpayoriva sambandhAbhAvaH, kimaGga punarutpAdavinAzayorasattvabhUtatvAdavastutvAccAsambhAvyapravRttyoreva? api cAtrApi SaSThyarthAnupapattiH asambandhAdasahabhAvAt / nanvasahabhavane'pi SaSThI vikAraviSayA, tadyathA-dhAnAnAM saktavaH, tandulAnAmodanaH / etadapi na, dravyaparyAyasahavRttaH, ghaTasya vinAza iti yathA mRdravyasyaiva / ataH sahabhAvinoreva sambandhAdupapadyate'trApi SaSThI bhAvasya vyaya iti / anyathA hi 5 adravyayostUtpAdavinAzayonirbIjayorvastvavaktavyam / tAvetAvapi tvanmate na staH, 'utpAda evAGakuraH' iti vacanAt / tayozcAbhUtatvAdabhAvatvaM khapuSpayoriva smbndhaabhaavH| tasmAt 'utpattaiva 'vinaMSTA' ityayuktaM vaktum, kimaGga punarityAdi dUrata eva utpadyamAna-vinazyadarthAbhAve tatprabhAvalabhyayorutpAda-vinAzayoH sambandhakathA, kutaH ? tayorasattvabhUtatvAt ? asattvabhUtatvamavastutvAcca, na vastunI sto yayostAvutpAda-vinAzAvavastu, tadbhAvAda-10 vastutvAt, tau cAsambhAvyapravRttI khapuSpavadasambhAvyapravRttyoreva 'sambandhAbhAvaH' iti vartate / kiJcAnyat-api caatraapiityaadi| yathaiva astyastimatsambandhAbhAvAdasahabhAvinorutpAda-525-2 vinAzayoH 'kSaNikaH' iti ThanpratyayAbhAvaH tathA 'tasyaiva bhAvasya vyayaH' iti SaSThayarthAnupapattirapi asambandhAt, sambandhalakSaNA hi vibhaktayaH, kArakAvivakSAyAM zeSe sambandhe prAtipadikArthavyatireke SaSThIvidhAnAt, sambandhAbhAvazcAsahabhAvAditi / 15 Aha-nanvasahabhavane'pi SaSThI vikAraviSayA vikaarlkssnnaa| prakRtyupamardazca vikAraH, tadyathA-dhAnAnAM saktavaH tandulAnAmodana iti, na hyatra prakRtivikRtyavasthAyAmasti, atha ca prakRtau SaSThI zrUyate 'dhAnAnAM tandulAnAm' iti / atra brUmaH-etadapi na, kasmAt ? dravya-paryAyasahavRttaH, dravyaM prakRtirdhAnAtandulAdiH paryAyeNa vizeSeNa vikAreNa saha vartate, dhAnAtandulAdiprakRtereva saktvodanatvAdivikArapariNAmAt tathA tathA 20 vyavasthAnAt / kimiva ? ghaTasya vinAza iti yathA mRdravyasyaiva piNDa-zivakAdikramabhAvidharmaNo rUpAdisahabhAvidharmaNazca ghaTasyaiva kapAlatvena mRdAtmana: paramANvAdisaGaghAtapariNAmyavayavasaMsthAnAntareNa vartanaM vinAzo ghaTasye (syai)va ityucyate / tasmAt svajAtyaparityAgavRtterAvirbhAva-tirobhAvau sarvabhAvAnAm / ataH sahabhAvinoreva sambandhAdupapadyate'trApi SaSThI 'bhAvasya vyayaH' iti bhAvo vIyate, bhavanneva vartate vyeti udeti vetyuktaM bhavati drvyaarthaaprityaagenaivotpaad-vyyvRtteH| ato'nyathA 25 hyadravyayostUtpAda-vinAzayonirbojayorvakra (stva)vaktavyamiti vaktumevAzakyametat, bhAva 526-1 evAsau vastutvAbhimato nAsti, kuto'syotpAdo vinAzo vA dharmo dravyArthasya (syA) bhAve khapuSpasyeva ? 1 vinaSTA pra0 / / 2 rthonu' pra0 / / 3 paryayeNa pr0|| Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 817 nyAyAgamAnusAriNIvRtyalaGkRtam dviAdaze niyamaniyamAre ___ bhavantI hi mRd dravyArthena bhavati, tadyathA zivakasya stUpakIbhAva utpAdAt stUpakaH, saMva ca stUpakatvenotpadyamAnA vyeti / bhavanAddhi bhaavH| evaM tu bhAva eva na saH, pUrvamabhAvAt pazcAdabhAvAt pUrva pazcAccAbhAvAt, bandhyAputravat / yathA tu tvadudgrAha evaM prAk pazcAd madhye caabhaavaat| tadyathA-tvayA hyucyate tasyaiva 5 cAsau bhAvasya vyaya iti / 'bhAvasya' iti kartRlakSaNA SaSThI syAt karmalakSaNA vA ? yadi kartRlakSaNA sa eva bhAvo vyeti, na bhavatyutpAda eva / yadi karmalakSaNA tato vinAzakartRkaH kenotpAdo niva]ta? tasmAt sa eva na bhavatyutpAda iti mdhye'pybhaavH| tadvaidhahNa dravyArthavAdina evotpAda-vinAzopapattipradarzanArthamAha-bhavantI hi mada dravyArthena bhavantyeva bhavantI svarUpamatyajantI bhavati utpadyate, tadyathA-zivakasya stUpakobhAva utpAdAt 10 stUpaka iti nidarzanam / saiva ca mRd bhavantI vyati, tannidarzanam-stUpakatvenotpadyamAnA zivakatvAd vyatIti / bhavanAddhi bhAvaH, 'bhAvasya vyayaH' ityatra yo'yaM bhAvazabdaH so'pyevamasmaduktadravyArthaviSaya eva ghaTate yadarthasya vyaya ucyate, nAnyathA, yattvabhavat khapuSpAdi adravyaM tannotpadyate na vyeti vaa| evaM tvityaadi| itthamuktanyAyena tvayokto bhAvaH sa bhAva eva na bhavati / kasmAt ? 15 pUrvamabhAvAt, bhavanAbhAvAdityarthaH / [tathA pazcAdabhAvAditi] 'bhAva eva sana' iti vartate / evameto pratyekaM hetU, samuditAvapi, tadyathA-pUrva pazcAccAbhAvAditi / trayANAmapi hetUnAM 'vandhyAputravat ityeka eva dRSTAntaH / tvanmatenaiva caite hetavaH siddhAH, utpAdakSaNasyaiva sattvAbhyupagamAt / ato bhAva eva na sa iti sAdhUktam / / __ syAt pratyAzA-vartamAnakSaNe bhAvo bhavitumarhatIti / sApi na kAryA pratyAzA, kasyAmapya20 vasthAyAmasattvAt, tata Aha-yathA tu tvadudgrAha evaM prAk pazcAd madhye cAbhAvAt 'bhAva eva na 526-2 sa:' iti vrtte| prAk pazcAccAbhAvatvamadravyatvAdasmanmatenoktam / adhunA tvanmate vartamAnakSaNe' pyasattve sAdhite prAk pazcAccAbhAvatvaM siddhameva bhavatIti tat sAdhayitumAha tvadvacanAdeva, tadyathAtvayA hayucyate 'tasyaiva cAsau bhAvasya vyayaH' iti vyapadezaprasiddhisAdhanArthena vacanena / tasya cAyamoM 'bhAvasya' iti kartRlakSaNA SaSThI syAt karmalakSaNA vA ? yadi kartRlakSaNA sa eva bhAva utpAdo vyeti vinazyati na bhavati, tenaiva vIyate na bhUyate vinazyatItyuktaM bhavati, ko'sau na bhavati? utpAda eva / yadi karmalakSaNA tato vinAzakartRkaH kenotpAdo niva]ta ? ityayukta eva bhAvaH / 1 'utpadyate' ityapi pATho'tra sambhAvyate // 2 ( yadyarthasya? ) // 3 'pUrvamabhAvAt pazcAdabhAvAt bhavanA. bhAvAdityarthaH' 'bhAva eva na saH' ityapi pATho'tra bhavet / / 4 kasmAma pr0|| 5 sAdhyete pr0|| 650813 paM05, 26 / / 7 tecaiva dhIyate bhA0 / tecaiva vidhIyate ya0 // 8'vinAzakartA kaH? kenotpAdo niva]ta?' ityapi pAThotra syAt / / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSaNikakAntavAdanirAsaH] dvAdazAraM nayacakram 818 api ca tandulAnAmodana ityatra svakAlasamavasthAyidravyavRttavikArAntaraM gccheyustndulaaH| tvanmate tu tasyA api svakAlasamavasthAyidravyavRttavikArAntaragaterasambhavAt tadAsAvasannihita eva bhAvaH kathaM 'vyeti' ityucyate? yadi yadA sannihitastadaiva vyeti naiva taryutpadyate, na sannihitaH, na bhavati / athotpadyate bhavati sannihitaH, na tarhi vyeti utpAdavyayayovipratiSedhAt, kuta eva tattvadvacanaM tasyaiva bhAvasya vyaya iti / evaM cottaro'pyasya vinAzakSaNo naiva bhavati yatastadapekSaH kSaNika ityucyeta, anutpanatvAt, khapuSpavat AkAzavadvA / dvayAbhAve tu yadi sadeva ced vastviSyate tata ArhatAbhimatadravyArthasadbhAve kSaNe kSaNe tasmAt sa eva na bhavatyutpAda iti madhye'pyabhAvaH / tasmAt prAk pazcAd madhye cAbhAvAd 'bhAvasya vyayaH' iti vacanAt kSaNikazabdo nArthavAn syAt / 10 api ca 'tandulAnAmodanaH' ityatra odanasya vikArasyAtmalAbhakAle dravyArthatastandulAnAM samavasthAyitvAdodanena saha sthAsnutvAd vikArAntaramodanatvaM tatra dravye vRttaM gaccheyuH ApadyeraMstandulAH, sambhavediyaM gatiridRzI / tvanmate tu tasyA api svakAlasamavasthAyidravyavRttavikArAntaragaterasambhavAt tadvaidhAt tadAsAvasannihita eva bhAva utpAdastvadiSTo'sanneva kathaM 'vyeti' ityucyate? khapuSpavadasannihitaH kena nyAyena 'vyeti' iti zakyate vaktum ? 15 syAnmatam-yadA sannihitastadA 'vyeti' ityucyate iti nanUktam / atrocyate, sampradhAraH sa eva 527-1 vartate-tadevAyuktamiti, yadi yadA sannihitastadaiva vyati naiva tarhi utpadyate, na sannihitaH, na bhavati, nAstItyarthaH / athotpadyate bhavati sannihitaH, na tahi vyeti / kasmAt ? utpAdavyayayovipratiSedhAta, viruddhaH pratiSedho vipratiSedhaH, utpAdo vyayena virudhyate vyayazcotpAdena, ato viruddhatvAt parasparanivAritatvAd vipratiSedhAt kuta eva tatta (ttva) dvacanaM tasyaiva bhAvasya vyayaH' 20 iti ? dUrata eva na ghaTate bhAvAbhAvAditi / evaM tAvadutpAdakSaNa eva vinAzakSaNa iti vaktumayuktam, vipratiSedhAt na kevalamayameva na ghaTate, kiM tarhi ? evaM cottaro'pyasya vinAzakSaNo naiva bhavati yatastadapekSaH kSaNo'syAstIti kSaNika ityucyeta, tasyAbhAvAdeva na ghaTata ityrthH| kasmAt ? anutpannatvAt khapuSpavaditi gatArtham, sautrAntikaM prati AkAzavaditi vA / evaM tAvadutpAda-vinAzau na yuktAvekakSaNe kSaNAntare 25 vA kSaNikazabdAbhidheyo yataH syAt / tathA ca dvayAbhAve tu utpAda-vinAzakSaNAbhAve'pi yadi sadeva ced vastviSyate tata idamApannam1 vyApi bhA0 // 2 pR0 820 paM0 11 // 3 eva ttadvacanaM bhA 0 // 4 ucyate ya 0 // 5 eva tAva pra0 / / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 819 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dvAdaze niyamaniyamAre paryAyanayasadbhAvAccotpAdavinAzAbhyupagamAt kSaNikAH sarvabhAvA iti kssnnikshbdaarthvttoppdyte| evameva ca 'jAtireva hi' [ ] iti zloka itthaM paThitavyaH-- jAtireva hi bhAvAnAmanAze heturiSyate / yo jAtazca na ca dhvasto nazyet pazcAt sa kena ca // sthitazca jAyate ca na ca dhvaMsate ghttdrvyaarthaatmaa| na tAvadasthitaH, anutpAdavinAzAtmakatvAt, asNskRttryvt| utpAdavinAzamAtrAtmakatAyAM tu nirbIjAyAM tayorabhAvaH prAptaH, bhAvitavat sthitamevotpadyate vinazyati c.........| 10 ArhatAbhimatasthitadravyArthasadbhAve kSaNe kSaNe paryAyanayasadbhAvAccotpAda-vinAzAbhyupagamAt kSaNikAH sarvabhAvA iti kSaNikazabdArthavattopapadyate, nAnyatheti / 527-2 evameva ca yathA vyAkhyAtaM tathA jotireva hi [ ] iti zloka itthaM paThitavyaH, tadyathA--jAtireva hi bhAvAnAmanAze heturiSyate, pazcAddhaM tdev| tvayA tu 'bhAvAnAmanAze' ityatra saMhitApAThajo makAro vikArasahitapAThAd vinAzitaH kenacidajAnatA dulikhitatvAdvA'nyena 15 durupadezAdvA, yasmAduktavidhinA sthita evArtha utpadyate nAsthita iti pratipAditaM tasmAdutpattirevAvasthAne kAraNam, avasthitasyaivotpattejatiM ca sthitaM cetyato na dhvastaM tasyotpattikAla evAvinaSTasya satatAvasthAnAtmakasya pazcAt ko vinAzahetuH ? iti na kadAcidapi vinaashH| ___ mA maMsthAH-sAhasamidaM sthitaM jAyate jAtaM ca na dhvaMsata iti, tadarthaM pratijJAyate--sthitazca jAyate ca na ca dhvaMsate ghaTadravyArthAtmeti / tasya yugapat pratipAdayitumazakyatvAt krameNa prati20 pAdyate, sthitatvaM tAvat na tAvadasthita iti pratijJAyate, asthitatvapratiSedhe sthitatvaM sidhyatIti / kasmAt ? anutpAdavinAzAtmakatvAt, yadutpAdAtmakaM vinAzAtmakaM ca na bhavati tannAsthitam, sthitameva / asaMskRtatrayavat yathA 'pratisaGkhyAnirodhaH, apratisaGkhayAnirodhaH, AkAzam' ityetat trayaM buddhiya bodhyatvAd rUpAdivat sat pratyayenAjanitatvAdasaMskRtaM 'vayam' iti saGkhyAzabdavAcyatvAcca sacca nAsthitaM ca tathA ghaMTo'pIti / 25 tvanmatena cotpAda-vinAzamAtrAtmakatAyAM tu nirbIjAyAM sthitArthazUnyAyAM tayorutpAdavinAzayorabhAvaH praaptH| yadapyuktaM 'tasyaiva cAsau bhAvasya vyayaH' iti etadapi na kiJcit' 1 dRzyatAM pR0 824 paM0 15 / / 2 pR0 797 paM0 7 / / 3 dRzyatAM pR0 820 paM0 25 / / 4 dRzyatAM pR0 104 paM05-7 Ti0 1, TipR0 49 paM0 26 // 5 dRzyatAM pR0 104 paM0 5 / 6 ghaTApIti pr0| (ghaTAdyapIti ? ) // 7 pR0 815 paM0 11; pR0 818 paM0 4 / / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSaNikakAntavAdanirAsa:] dvAdazAraM nayacakram iti 'kSaNikAH sarvasaMskArAH' [ ] iti zloko'pyevaM paThitavyaH-- sarve'pyakSaNikA bhAvAH kSaNikAnAM kutaH kriyaa| bhUtiryeSAM kriyA saiva kArakaM saiva cocyate // bhAvA vstuuni| te sarve'pyakSaNikAH sthitikriyAbhyAm / evaM te sthitikriyAbhyAmakSaNikAH / yadi kSaNikAH syustata eSAmutpAdavinAzau naiva syAtAm, vyApArasthitirikta-5 tvAt, khpusspvt| yadyakSaNikA bhAvAstata utpAdavinAzavyatiriktavyApArAsambhavAt tadatiriktatvAd nanvasthitA eva khapuSpavat / punApArariktA kSaNikataivaiSA sNvRttaa| etadapi naiva, 'bhUtiryeSAM kriyA saiva bhavati' ityabhyupagamAt, vyApArAriktatA hi dravyArthavastuno bhuuterev| ityupakramya zabdato'rthatazca yAvad vipratiSedhAt iti bhAvitena tulyaM bhAvitavadityatidizati sthita-528-1 mevotpadyate vinazyati cetyaadi| yo'pi zloka: kSaNikAH sarvasaMskArAH [ ] ityAdi so'pyevaM paThitavyaH etasmAt kAraNAt 'iti'zabdasya hetvarthatvAt / tadyathA--sarve'pyakSaNikA bhAvAH kSaNikAnAM kutaH kriyA? pazcArddha tvatpAThavat / utpannasyAvinAzapratipAdanArthaH shlokH| tadvyAkhyA-bhAvA vastUnIti paryAyaH, 15 te sarve'pyakSaNikAH sthityA kriyayA ca utpatti-vinAzAtmikayA satatabhavanakriyAtmakA ityuktAH eva te sthiti-kriyAbhyAmakSaNikA ityupasaMhRtArthavyAkhyaiva / tvanmatavad yadi kSaNikAH syuH tata eSAmutpAda-vinAzau naiva syAtAm, vyApAra-sthitiriktatvAt, khapuSpavadityaniSTApAdanasAdhanamidaM gatArtham / tasmAt sthitasyaivotpAda-vinAzasiddhe rakSaNikA bhAvAH / / atrAha-yadyakSaNikA ityaadi| yadi sthitA (to')kSaNikazca bhAvastasyotpAda-vinAzau na staH, 20 utpAda-vinAzavyatiriktazca nAnyaH kazcid vyApAraH sambhavati, tadasambhavAt tadatiriktatvamutpAda-vinAzAtiriktatvam, utpAda-vinAzAtiriktatvAdanutpanna-vinaSTatvAdapi nanvasthitA eva yuSmaduktavidhinA khapuSpavat 'asthitAnAM kutaH kriyA?' ityuktam / punApArariktA nirvyApArakSaNikataiva sNvRttsseti| atrocyate-etadapi naiva, bhUtiryeSAM kriyA saiva bhavati ityabhyupagatamasmAbhiH prAgeva sthitazca 25 jAyate ca na dhvaMsate ca' iti vyApArAriktatA vyApArayuktataiva hi dravyArthavastunaH / kasmAt ? 528-2 bhUtereva, evaM hi bhavad vastu bhavet yadi bhavatyeva bhavati tat punarbhavanaM tvadiSTaM nirbIjamana[va]sthitaM 1 pR0 801 paM0 6 // 2 ityuktA evAMta pra0 // 3 nannasthitA pra0 // 4 pR0 801 pN06|| 5 saMvRttyaveti ya0 / saMvattyavati bhaa0||610 819 pN06|| Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 821 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dvAdaze niyamaniyamAre ___ abhyupagatamapi caitad bhUtiryeSAM bhAvAnAM sa eva vyApAra iti, nAbhUtiH utpannasyAtyantavinAzo vA / utpAdavinAzAvAvirbhAvatirobhAvAbasthitasyaiva / tasmAd nirvyApArakSaNikA na bhavanti bhAvA nApyasthitakSaNikAH / saiva ca bhUtiH kArakam, bhavyabhavanadravyA rthtvaat| 5 evaM ca tadapyakasmAt khinnaM naMSTA cet [ ] ityaadi| sthitasyaivArthasyotpadAnamutpAdo vizeSeNAdarzanaM vinaashH| tatra ko naMSTA? ko nAzo yasya vighnazcintyate? ko vinaMkSyati? vinAza eva nAsti kuto'sya heturyata ucyate-'sAdhyaM vinAzahetutvam' [ ] iti| api ca vayamitthaM paThAma : bhaviturbhAvavighnaH ko na cennaiva tathA bhavet / 10 vighnaH svayaM vinAzo vA kaH kasya vinaashhetuH|| pratipakSasaMsparzavinirmukto bhAva eva bhAva iti nirdhArya H / yathA hi bhAva utpannaH na bhavati janmeti, tad darzayati-abhyupagatamapi caitadityAdi / mayAbhyupagatameva prAguktA bhUtiryeSAM bhAvAnAM sa eva vyApAra iti nAbhUtirabhAvaH prAgasadutpAdo nApyutpannasyAtyantavinAzaH pradhvaMsA bhAvaH, kau tahi tAvutpAdavinAzau ? AvirbhAva-tirobhAvAvavasthitasyaiveti vistarazazcaritArtham / 15 tasmAdevaMvidhakriyAyuktatvAd nirvyApArakSaNikA na bhavanti bhAvA naapysthitkssnnikaaH| ... ata eva kArakaM saiva ca bhUtiH kArakamAvirbhAva-tirobhAvAtmikA sthitasyaiva, kasmAt ? bhavyabhavanadravyArthatvAt, 'bhavati' iti bhavyaM kartari, bhUyate yat tena tad bhavanaM bhAve, kartR-bhAvasAdhanalabhyAtmano'gulivakrarjutvavadAtmanaivAtmanaH sAdhyasAdhanatvAt / __evaM ca tadapi akasmAt khinnam / evaM sthitArthAvirbhAvatirobhAvamAtrotpAdavinAzatve yat 20 paThyate naMSTA cet / [ ] ityAdiH zlokaH so'pyakasmAt khedaH / sthitasyaivArthasyotpAdanamutpAdaH, vizeSeNAdarzanaM vinAzo'nyathA darzanaM prAgvadadarzanam / tatra ko naMSTA'tyantAdRzyAtmanA tvanmataH ? ko nAzaH pradhvaMsAbhAvAtmako yasyaivalakSaNasya vighnazcintyate ? ko vinakSyati ? na 529-1 kazcidapi bhAvo vinthytiityrthH| kasmAt ? vinAzAbhAvAdevaitat sarvamanmattakapralapitasthAnIyama vicArakSamam, ata Aha-vinAza eva nAsti kuto'sya heturyata ucyate-sAdhyaM vinAzahetutvamiti / 25 api ca vayamitthaM paThAmaH, bhraSTAmnAyastu tvadIyaH pAThaH, madIyastvabhraSTaH, zrUyatAm, tadyathA-bhaviturityAdi shlokH| asya vyAkhyA-pratipakSasaMsparzavinirmukta ityaadi| dravyArthanityatvAd bhAva eva bhAva iti nirdhAryo na pratipakSaH kSaNikaH, taM prAgabhAvapradhvaMsAbhAvAtmakama 1 tasyeveti ya0 // 2 smAttvinvaM bhA0 / 'smAdvitvaM ya0 // 3 pR0 795 paM0 5 // 4 myadana pra0 / / 5 nam ko naMSTA ya0 // 6 pR0 796 paM0 5 / 7 tulanA-pR0 795 paM0 20 // 8 'tmakasaMspRzya ya0 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSaNikakAntavAdanirAsaH] dvAdazAraM nayacakram 822 sa bhavitA cet punarasya tathA, bhavane ko vighnaH ? yadi hi bhAvo bhUtaH ko'syottarakAlamapi bhavato bhavane vighnaH? sadA hi tena bhavatA bhAvena bhvitvym| ___na cennaiva tathA bhavet / atha punarevaM neSyate tato'bhavanadharmatvAdadhunApi naiva bhavet, naiva kadAcidapi bhavet tthaa| asti bhavane vighnaH-svayaMvinAzo vinAzahetusAnnidhyaM vA / kaH kasya vinAzaheturvA? 5 yathA ghaTAdInAmazmAdyabhighAto'gnisambandhaH pArthivarUpAdInAmapAM ca vinAzahetuH / janmaiva vinAza iti vaa| sAdhye vinAzatattve te, svayameva prtilyH| tataH kathamidaM nirdhAryate ? saMspRzya pratipakSaM bhavatyeva bhavati iti nirdhaaryH| kathaM 'nirdhAryaH ? ucyate-yathA hi bhAva utpannaH sa 10 bhavitA bhUto'sti cet punarasya tathA bhavane ko vighnaH ? naastyevetybhipraayH| tadvivRNotiyadi hi bhAvo bhUtaH ko'sya uttarakAlamapi bhavato bhavane vighnaH ? sadA hi pUrvaM pazcAt tadAnIM ca triSvapi kAleSu tena bhavatA bhAvena bhavitavyam, na na bhavitavyaM kadAcit / 'na cennaiva tathA bhavet / tadvyAkhyA-atha punarityAdi, athaivaM neSyate-adhunA bhavitRtvAt triSvapi kAleSu bhavatyeveti, ato'sAvabhavanadharmA, tatazca abhavanadharmatvAdadhunApi naiva bhavet, idAnIM 15 bhavitRSveva na dRSTaH san naiva kadAcidapi bhavet tathA'dhanAtvena khapuSpavadityApannam / aniSTaM caitat / itarAvAhatuH 'asti bhavane vighnaH' bauddha-vaizeSiko yathAsaGghayam-svayaMvinAzo vinAzahetusAnnidhyamiti ca, vAzabdAt / vayamatra pRcchAmaH yathA-kaiH kasya vinAzaheturvA ? iti nidAviti, ashkymitybhipraayH| vaizeSiko brUyAt-yathA ghaTAdInAmazmAdyabhighAta ityAdi 529-2 pUrvanayavad nidarzanA[ni] gatArthAni / bauddho'pi jaMhukkhittaMmi leTuMmi [ ] ityAdi janmaiva 20 vinAza iti brUyAt / tayoryugapaduttaram-sAdhyau (dhye) vinAzatattve tta (te) ityAdi / kSaNikavAdi[n] brUyAstvam-jAtasya svayaM vinAzaH "prAgabhAvapradhvaMsAbhAvalakSaNa iti, vayaM tu bramaH-pratilaya iti uktnyaayen| vaizeSika tvaM brUyA:-tenAzmAbhighAtAgnisaMyogAdinA ghaTapArthivarUpodakAnAM vinAza iti, vayaM brUmaH-svayameva pratilaya iti / tataH kathamidanyatarAsiddhAnnirdhAryate ? 1 nirdhAryate yathA hi ya 0 // 2 tulanA-pR0 796 paM0 2 // 3 tyAdipannam ya0 // 4 mavapRcchAmaH ya0 // 5 tulanA pR0 796 paM0 3 // 6 gatArthoni ya0 // 710 798507 / / 8 janmativa bhA0 / janmetiva ya0 / (janmeti ca? ) // 9 sAdhyau vinAzatatvetta y0| sAdhya / vinAzatatvetta? bhaa0| (sAdhyau vinAzatattvena?) (sAdhyaM vinAzatattvaM te? ) // 10 prAgbhAva y|| 11 sabhAvazcakSaNa bhaa0|| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 823 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dvAdaze niyamaniyamAre tasmin sati pshcaadgrhnnaat| idamasaMjJApakam, svayaM vinAze'pi hi bhAve'kRtake kramaniyamaprAptavRttau prAg dRSTastathA na gRhyate'nyathA gRhyate / tatasteSAM tthaa'nuplbdhivinaashH| kathaM kRtvA? yathAsaMkhyanirdezA hi madrUpAdayaH zivakAkhyAM labhante svena rUpeNa 5 cAvinaSTAH tattatsvabhAvabhUtereva lInAH piNDatvena utpannAH stUpakatvena stUpaka ityucyante abhighAtapratyayavazAdvA kpaalaani| atastadAnIM zivakAderagrahaNaM na svayamabhAvAd vinaashnaadvaa| anyatarAsiddhivyudAsArthamAhatuH-tasmin sati pazcAdagrahaNAditi pUrvanayavyAkhyAvadanugantavyam / tatrottaraM dvayorapi-iMdamasaMjJApakam, yasmAt svayaMvinAze'pi bhAve svayaMvinAzo hi 10 bhAvasyAvirbhAva-tirobhAvAtmakaH pratilayo bhAva uktaH, sa ca uktavad bhAvatvAdevAkRtakaH, tasmizcA530-1 kRtake bhAve kramaniyamaprAptavRttau, krameNa niyamaH kramaniyamaH, kramaniyamena prAptA vRttiryasya sa kramaniyamaprAptavRttirbhAvo'kRtakaH, mRtpiNDa-zivaka-sthAsakAdikrameNa niyataiva vRttiH prApyate, piNDAcchivakaH zivakAt stUpaka ityAdi svayameva, kAdikArakAntarANyapi niyatamRtpiNDa-cakra-sUtrodaka kulAlAdirUpANi krameNa bhavantyeva bhavanti / tasmizca kramaniyamaprAptavRttau bhAve prAg dRSTo ghaTatvA15 bhAvakapAlatvenA''virbhavaMstirobhavaMzca ghaTatvenAzmAbhighAtAdinimittabhavanaprakAreNa na gRhyate ghaTatvena, kapAlatvena gRhyate, tatasteSAM sidhyatyevAsmanmatena tirobhUtAvagrahaNaM ghaTapArthivarUpAdyudakAnAM tena rUpeNAnupalabdhivinAzo vizeSeNAdarzanamanyathopalabdhirevAnupalabdhiriti / / tasya bhAvanApraznaH-kathaM kRtvA ? iti / vyAkaraNam-yathAsaGkhyanirdezA hotyAdi, 'mat' iti dravyArthabhavanaikyAdekasaGkhyayocyate, 'rUpAdayaH' ityAvirbhAva-tirobhAvaparyAyArthabhavana20 bhedAd bahutvasaGkhyayocyante, ubhaye'pi zivakAkhyAM labhante svena rUpeNa cAvinaSTAH / kasmAdavinaSTA AtmanA ? iti cet, tattatsvabhAvabhUtereva tena piNDAzmAbhighAtAdisvaparApekSeNa svabhAvena bhavanAd lInAH-tirobhUtAH piNDatvena kartRpratyayavazAcca utpannAH stUpakatvena stUpaka ityucyante mRdrUpAdayaH, abhighAtapratyayavazAdvA kapAlAnIti / sarvajJo hi jaM jaM je je bhAve pariNamati payoga-vIsasAdavvaM / 25 taM taha jANAti jiNo apajjave jANaNA Nasthi // [Ava0 ni0 794] iti vacanAt tathA tathA pazyati / tadupasaMharati-atastadAnIM zivakAderagrahaNaM na svayamabhAvAd vinAzanAdvetyubhayorapi uttroktiH| 1 pR0796 pN06|| *idamadasaMdeg pr0||2 zivakAdrUpaka pr0|| 3 gatetasteSAM ya0 // * bhUtocana ya0 / bhUtecana bhaa0|| 4 nyatvA ya0 / / 5 saMkhyAnirdezA hItyAdi bhA0 / saMkhyanirdezanItyAdi ya0 / tulanA-pR0 796 pN07|| 6 paryArthabhava ya0 // 7 pizmAbhidhAtA pr0|| 8 bhavannAllInAH bhaa0| bhavannAlInAH ya0 // 9 dRzyatAM pR0 478 Ti0 1 / pR0 182 paM0 13, pR0 212 paM0 19 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 824 kSaNikakAntavAdanirAsaH] dvAdazAraM nayacakram pArthivA api rUpAdayo'gnisambandhasAmarthyAt pUrvarUpatirobhAve punrnythotpnnaaH| evamapAmagninA'lpatarAvirbhUtaH antyAnAmapAmatisUkSmatvAdabhivyaktAvasAmarthyamiti agrahaNam, na tena vinAzanAt / mA cAdhuti kArSIH / sarve'nye'pi vastuvAdyudgrAhAH tvadudgrAhavadArhatatAmevAnupatanti / ye'pyAhuHrAzivat sArthavat .. . . ............. // eSa syAdvAda eva, anekaantaarthtvaat| shktyntrtvtaadaatmyaanyaannytvprklpnaat| zaktyantaraM narAdiSu pratyekamasat senAyAM dRSTaM prabalaripuvijayanam / tadAtmanA tu pAthivA apItyAdi tadgranthavadevAtrApi granthaH, vizeSastu pUrvarUpatirobhAve punaranyatho- 10 tpannA iti vyAkhyAtArthAnusAreNa vizeSazcAgnisambandhA (ndha) saamrthym| evamapAmityAdi, vizeSastu 530-2 agninA'pAmalpatarAvirbhUterarthAntarApekSAnapekSasthitArthabhavanavyApterevA'pAmalpatarAvirbhUtiragnisambandhasAmarthyAt, ato'ntyAnAmapAmatisUkSmatvAdabhivyaktAvasAmarthya[ma], na sphuTaM grahItuM zakyate pratyakSataH, anumIyante tu tirobhUtA iti anena prakAreNA'grahaNaM na tenAgnisaMyogena vinAzanAditi / tasmAt sAdhu a~vocAma-ArhataM dravyArthavAdameva paryAyArthAkAkSaM kSaNikavastuvAdaH smrthytiiti| 15 mA caudhati kaarssiirityaadi| 'mamaiva kSaNikavAdina AItatvamApatitamanicchato'pi' ityanutApaM mA kArSIH, kiM tarhi ? vidhyAdibhaGgAntapAtinaH sarve'nye'pi vastuvAdyudgrAhAstva,grAheNa tulyA ArhatatAmevAnupatanti vastUdgrAhasyA'nekAntatvApatteH, sa ca teSAM pUrvAbhyupagamaivirodho vyasanam, paravyasanamAzvAsakaramiti tadvyasanadarzanAdAtmAzvAsanaM kuru dhRti bhAvaya / anantarAtItanayadarzanaM tAvad bhAvayAmaH-tadyathA-ye'pyAhU rAzivadityAdi eSa zlokaH 20 syAdvAda eva anekAntArthatvAt / tadvayAkhyAzlokamAha-zaktyantaratvatAdAtmyetyAdi, senAyAM bhAMvite sarvadRSTAnteSa rAzi-sArthAdiSvapi bhAvitameva bhaviSyatIti lAghavArtham / zaktyantaraM narAdiSu pratyekamasat senAyAM samuditanarAdicaturaGgAyAM dRSTaM prabalaripuvijayanam, tadAtmanA senAtmanA tu pratyeka 1 tulanA-pR0 797 paM0 4 // 2 tAnusA' ya0 // 3 vizezcA ya0 // 4 avinAmalpatarA pr0|| 5 anumIyate ya0 // 6 prakAreNa ya0 / / 7 avocAmAhatadra ya0 / avocamAhatadra bhA0 // 81081950 10 // 9 cAvRtti pr0|| 10 dudgraheNa pr0|| 11 mevirodhA ya0 // 12 pyAhuH ya0 / pR0 787 paM0 2 // 13 pR0 825 paM0 24 // 14 bhAviteSu pra0 / / 15 senA tu ya0 / tadAtmatA senAtmatA tu' ityapi bhavedana paatthH|| Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 825 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dvAdaze niyamaniyamAre pratyekaM tAnyeva hi narAdyaGgAni seneti tenaiva tayorekatvanAnAtvAGgIkaraNAd dravyArthaparyAyArthAnupAtaH kRto bhavati / narAdisAmAnyatAdAtmye'pi ca rUpAntaranirUpitarUpatvAt senA'nyApi tebhyaH ruuprsaarthaantrtvvt| narathAzvadvipavatI....................: ... / tathA zikharAdibhyo'nyo'nanyazca shikhrii| tathA maricakSodAdibhyo'nyadananyacca pAnakam / tathAtmApi sukhAdibhyo'nyo'nanyazca / tathA maadhuryaamlaadirpi| tadvatsiddheSu kaTutvAdiSu saMhateSu pAnakadravyaM svatatvamapi tadvatsiddhatvAt madhurarasavat / na hi tadvat . . . . . . . . / 531-1 tAnyeva hi narAdyaGgAni seneti tenaiva tayoH narAdisenAkhyavastunoH samudAyi-samudAyayoraGgA-'Ggino10 rekatva-nAnAtve vAdinA udgrAhayatA'GgIkRte, tadaGgIkaraNAd dravyArtha-paryAyArthAnupAta ubhayanayAtmakasyAdvAnupAtaH kRto bhavati / ___ ubhayanayAtmakatve sAdhanamAha-narAdisAmAnyatAdAtmye'pi cetyAdi yAvad rUpa-rasArthAntaratvavaditi / yathA hi bhavanasAmAnyena bhavadapi rUpaM rasAdarthAntaram, raso'pi rUpAd rUpAntareNa nirUpitarUpatvAt, tathA gandhAde[:], gandhAdirapi tAbhyAm, tacca rUpaM zaktyantaraM tayoH, tatra vRtau 15 rUpa-rasau tato'nyauM parasparataH, evaM 'narAdaya eva sene'ti tatsAmAnyatAdAtmye satyapi senA'nyApi tebhyaH, apizabdAdananyApi tatsamudAyamAtratvAt tadAtmatvAt / tasmAdeSa prAgeva nyAyaH, tadyathAna-rathA-'zvetyAdi zlokaH, zaktyanta rAdanyA tAdAtmyAdananyeti / tathA zikharAdibhya iti / zikharasAnvAdiSu pratyekamasattvAdanyaH samuditeSu teSveva sattvAdananyaH zikharI tebhyaH / tathA maricetyAdi / 'yuktito mizriteSu' iti vacanAt pAnakasya maricAdibhyo'nyatA SaDrasatvAcca pRthagata20 dAtmatvAdananyatA vAtAdirogakopopazamAdizaktyantarasattvA'sattvAbhyAM pRthak samudAye ceti / tathA AtmApi sukha-duHkhecchA-dveSAdisahakramabhAviparyAyAtmakatvAdananyaH teSAM sukhAdInAmAtmapariNAma mAtratvAt tadabhedAcca, anyastu, pratyekaM teSAM virodhyavirodhibhedAt tAvatparisamAptezca zaktyantara531-2 tdaatmtvaabhyaamnyaa-'nnytvprklpnaat| tathA mAdhuryAmlAdirapi, te madhurAdayo dharmA yeSAM santi te 25 tadvantaH, tebhyastadvadbhayaH siddhAni kaTutvAdIni, teSu saMhateSu pAnakadravyamA (m,a)tra pratijJA svatattvamapIti, apizabdAt paratattvamapi, tadvatsiddhatvAt, madhurarasavat, yathA rasaH pRthivyAdyanabhyupagame'pi 1 rUpA pr0||2 ram so'pi bhaa0|| 3 parasparaH ya0 / / 4 satAnyApi ya0 / / 5 deva ya0 // 6 pR0 787 paM05 // 7 10787508 // 850788502 // 9nyatvA pr0| (nyatvAt ?) // 10 SaDusatvAcca bhaa0| SamusatvAcca ya0 // 11 nanya vAtAdi bhA0 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdApAdanam ] dvAdazAraM nayacakram 826 tathaiva puruSadravyaM skandhA api / arUpamapi syAd rUpam * vijJAnAtmatvAt / evaM paJcApi / AtmApi ta evetyAtmAnAtmA ca / tasmAt ta evAprAjJA ya AtmAnaM 'skandhA eva' ityAhuH / bhedavAde'. " / audAsInyAcca tattveSu mithyAbhinivezAt jJAnasukhAdyanyAnanyAtmakasyAdvAdanirUpitamAtmAnaM na pazyasi / tasmAt sAmAnya vizeSAtmaka rUpAdisahabhAvidharmAntarasaGgatimantareNAnupalabdheH svatattvaH paratattvazca tathA pAnakamapi / na hi tadva- 5 dityAdi dRSTAntavyAkhyA gatArthA / tathaiva puruSadravyamityAdi, skandhamAtre nAtmaprakAraH samAnIyate / kathaM na samApyate ? yasmAt 'skandhA api ' ityuddezaH / nirdezo [[ ]rUpamapi syAd rUpamityAdi, rUpAdicakSurAdiviSayendriyAvijJaptyAkhyaM rUpaM vijJAnAtmasAtkRtaM rUpyate tasmAt tadarUpamapi vijJAnAtmatvAt / evaM paJcApItyatidizati, vedanAdInAmapi rUpAdisvAbhAvyaudArikAnaudArikAdibhedalakSaNasambandhAvinAbhAvAt 10 parasparAvinirbhAgavRttyabhyupagamAt / yathoktam yathAseekalApau dvau tiSThato'nyonyasaMzritau / evaM nAma ca rUpaM ca tiSThato'nyonyasaMzrite // [ 1 iti / AtmApIti so'pi vijJAnAtmakasta eva rUpAdayaH skandhA ityAtmAnAtmA ca zaktyantaratadAtmatvAbhyAmeva / tasmAt saiddhArthIya sthityanatikramAdudgrAhita vastUnAmayuktaM tairapi paThitamekAntena - 15 rAzi [ ] ityAdi / tasmAtta evAprAjJA ye skandhavyatiriktAvyatiriktAtmAnamAtmAnaM 'skandhA eva' ityAhurityudghaTanA / itazcAprAjJatA teSAmeva bhedavAda ityAdi, yathAtItanaye 'rUpAdisamudAyamAtraM tattvam' 532-1 iti samudAyo rUpAdInAM vizeSANAM sAmAnyamabhyupagataM tato na vizeSavAdyasAviti nirAkRtastathehApi paJcAnAM skandhAnAM samudAyaH sAmAnyameveti nirAkAryo jAyase saiddhArthIyaistadubhayamicchadbhiH, ato mA 20 grahastviti / kiJcAnyat - audAsInyAccetyAdi / tattvaparijJAnA[nA] darAd mithyAbhinivezAt 'ahamasmi tattvadarzI' ityAtmAbhimAnAcca bhavatastvadudgrAhaprApitaM jJAna - sukhyA (khA) dyanyAnanyAtmakasyAdvAdanirUpitam 'ahaM sukhI duHkhI rakto dviSTo vAsmi' ityAtmAnaM [na] pazyasi / tasmAt tAdAtmya 7. 1 prakAraiH ya0 / / 2 " rUpaM paJcendriyANyarthAH paJcAvijJaptireva ca / " iti abhidharmakoze 1 / 9 / paJca cakSurAdInIndriyANi paJca rUpAdayo viSayAH avijJaptizceti trividho rUpaskandhaH // 3 tadarUparUpamapi bhA0 / / 4 pR0 787 paM0 2 pR0 824 paM0 24 / / 5 prAjJAtA pra0 / / 6 ityAditi pra0 / / 7 grahorthastviti pra0 / / 8 ' tattvaparijJAyAmanAdarAt' iti vivakSAyAM ' tattvaparijJAnAdarAt ' ityapi pAThaH sAdhuH / / 9 jJAnamukhyAdyanyAnatyAtma. bhA0 / jJAnamukhyAdyanyAtma ya0 'na sukhAdyanyA-nananyAtmakasyAdvAdanirUpitam ' ahaM sukhI duHkhI rakto dviSTo vAsmi ' ityAtmAnaM pazyasi ' ityapi pAThaH syAt / / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [dvAdaze niyamaniyamAre 827 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam tvAnatikramAd rUpAdisamudAyamAtravAdino'pi saiddhArthIyatvApattirvastuvAditvAt / evaM zeSavAdeSvapi / ityalaM prasaMginyA sNkthyaa| virama vstuvaadaat| evaM tu gahyatAm-niHsvabhAvamidaM sarva suptonmattAdivat / tadatadAkAraprakalpanAnapAtivijJAnatvAt paramArthatastattadAkArazUnyamidaM zUnyameveti kalpayituM nyAyyaM zUnyagRhavat 5 prvessttrsthaatRnirgntRklpotpaadaadirhitm| sa ca svabhAvo na svato nApi parato na dvAbhyAM nApyahetutaH / atha kathaM svaparobhayA zaktyantarodgrAhapuraskRtasAmAnyavi[zeSAtmakatvAnatikramAd rUpAdisamudAyamAtravAdino'pi saiddhArthIyatvApattirvastuvAditvAditi sAdhUktam / evaM zeSavAdeSvapIti atideshH| evaM zeSeSu puruSAdivAdeSvapi syAdvAda evA[pa]dyate balAt, 10 tatra tatra tathaiva yojitam / ityalaM prasaGginyA saGkathayA, kiyaducyate ? virama vastuvAdAt, ekAntanizcayapuraskriyA-vastuvAdAbhyupagamayoH sambandhAbhAvAt / ___ kiM tarhi ? evaM tu gRhyatAm-niHsvabhAvamidaM sarvaM suptonmattAdivat / yathA suptasya saMvRte 'pyavakAze hastiyUthAdidarzanaM niHsvabhAvaviSayaM tadatatsvabhAvazUnyaM tathA jAgrato'pi, yathA vA mattasya 532-2 maMdyAdyAkulasya / supta-mattasthAnIyA eva hi rakta-dviSTa-mUDhAH pAkhaNDinaH / tadatadAkAraprakalpanAnupAti 15 vijJAnatvAt tadatatsvAbhAvyena vijJAnakalpitAkAraM supta-mattAdivijJAnaviSayavat 'kimapi kimapi' 10ityAbhAvA (sA)t paramArthato nAsti kazcidAkAraH, zUnyaM taistairAkArairidaM gRhyamANamapi buddhayA grAhakAkArapariplavAd grAhyAkArabhrauntezca, tasmAnna grAhakam, zUnyameveti kalpayituM nyAyyam, kimiva ? zUnyagRhavat praveSTa-sthAtR-nirgantRkalpotpAdAdirahitam, yathA zUnyagRhe na praveSTA na' sthAtA na nirgantA utpatti-sthiti-vinAzasambandhI tathotpAda-sthiti-bhaGgarahitamidaM jJAnavijJeyAbhimatamityuddezaH / 20 sa ca svabhAvazcintyamAno hetuto'hetuto] vA syAt / yadi hetutaH svataH parataH ubhayato vA syAt / sa ca svabhAvo ''na svato nApi parato na dvAbhyAM nApyahetutaH, atropapattipraznaH-atha kathaM 1 pR0 824 paM0 8 // 2 evaevAnyate ya0 // 3 temityalaM ya0 // 4 saMkaSAyA pr0|| 5 virama stuvAdAt ya0 // 6 puraskRyA ya0 / / 7 vakA hasti ya0 // 8 mayAdyA ya0 // 9 kAre sumattAdi ya0 / tulanA -pR0 553-1 / / 10 (ityabhAvAt ? ) // 11 bhrAnte tasmA ya0 / / 12 tulanA-pR0 553-1 / / 13 sthAtA nirgantA ya0 // 14 sambandhA ya0 // 15 saTIke vizeSAvazyakabhASya upanyasto'yaM zUnyavAdapUrvapakSaH zUnyavAdavicAraNAyAmatra yathAyogaM teSu teSu sthaleSvanusandheya :- "yukti cAtra vyaktacetogatAM bhagavAn vyaktIkurvannAha-- jaha kira na sao parao nobhayao nAvi annao siddhii| bhAvANamavekakhAo viyatta? jaha dIha-hassANaM / / 1692 // vyakta ! bhavato'yamabhiprAya:-yathA kila na svataH, na parataH, na cobhayataH, nApyanyato bhAvAnAM siddhiH saMbhAvyate / kutaH? ityAha-apekSAta:-kAryakAraNAdibhAvasyApekSikatvAdityarthaH, hrasva-dIrghavyapadezAt / tathAhi-yat kimapi bhAvajAtamasti tena sarveNApi kAryeNa vA bhavitavyam, kAraNena vA / tatra kArya kAraNena kriyata iti kAraNAyatta eva Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvasya niHsvabhAvatvasAdhanam] dvAdazAraM nayacakram 828 bhAvaH ? asiddhayayuktyanutpAdasAmagrIdarzanAdarzanebhyaH / svaparobhayAbhAvaH ? brUmaH-ebhyo hetubhyaH asiddhayayuktyanutpAdasAmagrIdarzanAdarzanebhyaH / asiddhAvayuktau ca kaH svabhAvaH ? utpAde sati svaH paro vA bhAvaH syAt, anutpAde kutaH saH ? tasya kAryatvavyapadezaH, na tu kAryasya kAryatvaM svataH siddhaM kimapyasti / evaM kAraNamapi kArya karotIti kAryAyatta eva tasya kAraNatvavyapadezaH, na tu tasya kAraNatvaM svata: siddha kiJcidasti / tadevaM kAryAdibhAvaH svato na sidhyati / yacca svato na siddhaM tasya parato'pi siddhirnAsti, yathA kharaviSANasya / tatazca na svataH kAryAdibhAvaH,nApi prtH| sva-parobhayatastahi tasya siddhiriti cet / tadayuktam, vyastAdubhayatastatsiddherabhAvAt tatsamudAye'pi tadayogAt / na hi sikatAkaNeSu pratyekamasat tailaM tatsamudAye prAdurbhavati / ___ apica, ubhayataHsiddhipakSa itaretarAzrayadoSaH prApnoti / yAvaddhi kAryaM na sidhyati na tAvatkAraNasiddhirasti, yAvacca kAraNaM nasidhyati na tAvat kArya siddhimAsAdayati / ata itretraashrydossH| tasmAd nobhayato'pi kAryAdibhAvasiddhiH / nApyanyataH anubhayata ityarthaH, svaparobhayavyatirekeNAnyasya vastuno'sattvena nirhetukatvaprasaGgAt / evaM hrasva-dIrghalakSaNe dRSTAnte'pi 'apekSAtaH' ityasya hrasva-dIrghatvAsiddhilakSaNena sAdhyenAnvayo bhAvanIyaH / tathAhi-pradezinyA aGguSThamapekSya dIrghatvaM pratIyate, madhyamAM tvapekSya hrasvatvam, paramArthena tviyaM svato na hrasvA, nApi dIrghA / tadevaM na svato hrasva-dIrghatvayoH siddhiH| tataH parata: ubhayataH anubhayatazca tatsiddhayabhAvo yathoktavad bhAvanIyaH, taduktam "na dIrdhe'stIha dIrghatvaM na hrasve nApi ca dvaye / tasmAdasiddhaM zUnyatvAt sadityAkhyAyate kva hi? // 1 // hasvaM pratItya siddhaM dIrgha, dIrgha pratItya hrasvamapi / na kiMcidasti siddhaM vyavahAravazAd vadantyevam // 2 // " itazca sarvajagacchUnyatA / kuta : ? ityAha atthitta-ghaDegANegayA va svvegyaaidosaao| __ savve'NabhilappA vA suNNA vA savvahA bhAvA // 1693 // nanvastitva-ghaTayorekatvam, anekatvaM vA? yadyekatvam tahi sarvakatA prApnoti-yoyo'sti sa sa ghaTa ityastitve ghaTasya pravezAt sarvasya ghaTatvaprasaGgaH syAt, na paTAdi padArthAntaram / ghaTovA sarvasattvAvyatirekAt sarvAtmaka: syAt / athavA, yo ghaTa: sa evAstIti ghaTamAtre'stitvaM praviSTam, tato'nyatra sattvAbhAvAdaghaTasya sarvasyApyabhAvaprasaGgato ghaTa evaika: syAt / so'pi vA na bhavet, aghaTavyAvRtto hi ghaTo bhavati, yadA ca tatpratipakSabhUto' ghaTa eva nAsti, tadA kimapekSo'sau ghaTa: syAt ? iti sarvazanyatvamiti / atha ghaTa- sattvayoranyatvamiti dvitIyo vikalpaH tahi sattvarahitatvAdasana ghaTaH, kharaviSANavaditi / apica, sato bhAvaH sattvamacyate, tasya ca svAdhArabhatebhyo ghaTAdibhyaH sadabhayo'nyatve'sattvameva syAta, AdhArAdanyatve aadheysyaapynupptteH| tadevamastitvena saha ghaTAdInAmekatvA-'nyatvavikalpAbhyAmuktanyAyena sarvekatAdidoSaprasaGgAt sarve'pi bhAvA anabhilapyA vA bhaveyuH, sarvathA zUnyA vA syuH sarvathaiva teSAmabhAvo vA bhavedityarthaH / apica, yad notpadyate tattAvad nirvivAdaM kharaviSANavadasadeva, iti nivRttA ttkthaa| yadapyutpattimalloke'bhyupagamyate tasyApi jAtA-jAtAdivikalpayuktibhirutpAdona ghaTate iti zUnyataiva yukteti / / 1693 / / etadevAha jAyA-jAyo-bhayo na jAyamANaM ca jAyae jamhA / aNavatthA-'bhAvo - bhayadosAo suNNayA tamhA // // 1694 / / iha tAvad na jAtaM jAyate, jAtatvAdeva, niSpannaghaTavat / atha jAtamapi jAyate, tahayanavasthA, jAtatvAvizeSeNa punaH punarjanmaprasaGgAt / athAjAtaM jAyate, tatrottaramAha-'abhAva' ti sUcakatvAt sUtrasya, taharyabhAvo'pi kharaviSANalakSaNo jAyatAm ajAtatvAvizeSAt / atha jAtAjAtarUpaM jAyate, tadapyayuktam, kutaH? ityAha-ubhayadoSAt prtyekobhypkssoktdossaaptterityrthH| kiJca, etajjAtAjAtalakSaNamabhayamasti vA na vA? / yadyasti, tahi jAtameva tat, na punarubhayama, Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 829 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [ dvAdaze niyamaniyamAre tatra cokto doSaH / atha nAsti, tathApi nobhayaM tat, kintvajAtameva, tatrApi cAbhihitameva dUSaNam / nApi jAyamAnaM jAyate, pUrvoktavikalpadvayAnativRtteH, tathAhi - tadapi jAyamAnamasti, na vA? yadyasti, tahiM jAtameva tat / nAsti cet, taryajAtameva / pakSadvaye'pi cAsminnabhihita eva doSaH / uktaM ca "gataM na gamyate tAvadagataM naiva gamyate / gatAgatavinirmaktaM gamyamAnaM na gamyate // 1 // ityAdi / yasmAdevam, tasmAdanavasthAdidoSaprasaGgena, vastUnAmutpAdAyogAjjagataH zUnyataiva yukteti / / 1694 / / prakArAntareNApi vastUtpattyayogataH zUnyatAsAdhanArthamAha heUpaccayasAmaggivIsubhAvesU no va jaM kajja / dIsai sAmaggimayaM savvAbhAve na sAmaggI / / 1695 / / hetavaH- upAdAnakAraNAni, pratyayAstu nimittakAraNAni, teSAM hetu-pratyayAnAM yA sAmagrI tasyA viSvag bhAveSu pRthagavasthAsu yat kAryaM na dRzyate, dRzyate ca sAmagrImayam saMpUrNasAmagryavasthAyAM punardRzyata ityrthH| evaM ca sati kAryasya sarvAbhAva eva yukta iti shessH| sarvAbhAve ca na sAmagrI - naiva sAmagrIsadbhAvaH prApnotItyarthaH / tataH sarvazUnyataiveti bhAvaH / idamatra hRdayam-hetavazca pratyayAzca svajanyamartha kimekaikazaH kurvanti, saMbhUya vA? na tAvadekaikazaH, tathA'napalabdheH / tata ekaikasmAt kAryasyAbhAvAt sAmagryAmapi tadabhAva eva syAt, sikatAkaNatailavaditi / itthaM ca sarvasyApi kAryasyotpattyabhAve sAmagrIsadbhAvona prApnoti, anutpannAyA : sAmaNyA apyayogAt / tatazca sarvazUnyataiva jagataH / uktaM ca " hetu-pratyayasAmagrIpRthagbhAveSvadarzanAt / tena te nAbhilApyA hi bhAvAH sarvesvabhAvataH // 1 // loke yAvat saMjJA sAmayAmeva dRzyate yasmAt / tasmAd na santi bhAvA bhAve sati nAsti sAmagrI // 2 // " ityAdi / asya ca vyAkhyA -pRthagbhAveSvadarzanAt 'kAryasya' iti zeSaH / tena te ghaTAdayo bhAvAH sarve'pi svabhAvataH svarUpato nAbhilApyAH, pRthagekaikAvasthAyAM kAryasyAnutpAdAt, utpattimantareNa ca ghaTAdisaMjJApravRtteH, saMjJA'bhAve cAbhilaptumazakyatvAditi / kutaH punaH pRthagavasthAyAM saMjJApravRttiH? ityAha-loke yAvadityAdi, loke yAvat saMjJA 'ghaTo'yam' ityAdisaMjJApravRttiH, tAvat saMpUrNa kArya saMpUrNasAmagryAmeva yasmAd dRzyate, pRthagbhAve ca sAmagryAmapyabhAvAt sikatAtailavad na santyeva bhAvAH, bhAvAsattve ca kutaH sAmagrIsadbhAvaH? iti / / 1695 / / prakArAntareNApi zUnyatAsiddhayarthamAha parabhAgAdarisaNao savvArAbhAgasuhumayAo y| ubhayANuvalaMbhAo savvANuvaladdhio suNNaM // 1696 / / iha yat tAvad dRzyaM tadasadeva, anupalambhAt, kharaviSANavaditi nivRttA tadvArtA / dRzyasyApi ca stambha-kumbha-kuDyAdeH para-madhyabhAgayorasattvameva, arvAgbhAgAntaritatvena tayorapyadarzanAt, ArAdbhAgasyApi ca sAvayavatvAt punaranyaH khalvArA dbhAgaH, tasyApyanyaH punastasyApyanya ityevaM tAvat yAvat sarvArAtIyabhAgasya, paramANuprataramAtratvenAtisaukSmyatA, pUrveSAM caaraabhaagaanaamnysyaanyenaantrittvenaanplbdheH| tatazcoktanyAyena parabhAgasarAtIyabhAgalakSaNobhayabhAgAnapalambhAt sarvasyApi vastujAtasyAnupalabdheH zUnyaM jagaditi / uktaM ca yAvadRzyaM parastAvad bhAgaH sa ca na dRzyate / tena te nAbhilApyA hi bhAvAH sarve svabhAvataH // 1 // " tadevamuktayuktyA sarvasyApi bhUtAderabhAvaH prApnoti, zrUyate ca zrutau bhUtAdisadbhAvo'pIti saMzayaH / iti puurvpkssH||1696|| -iti maladhArihemacandrasUriviracitAyAM vizeSAvazyakabhASyaTokAyAm pR0 722-725 / / 16 tulanA-pR0 553-1 / / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvasya ni:svabhAvatvasAdhanam ] dvAdazAraM nayacakram 830 asiddhe (ddhi) stAvad na dIrghe dIrghatvaM parAyattatvAd dIrghatvasya / yadi hi svaviSayamevaitat syAt anAmikAhrasvatvaM na syAt, aparApekSatvAt / tasyAzcAhasvatve madhyamAdIrghatvAbhAvaH / tasmAccAnAmikAhrasvatvAbhAvaH, tayoH parasparAyattatvAt / kadA madhyamA dIrghA setsyati yadAnAmikA hrasvA bhavet anAmikA ca kadA hrasvA bhavati yadA madhyamA dIrghA setsyatItItaretarAzrayatvAdasiddhiH / 5 na hrasve'pi dIrghatvaM tatpratidvandvitvAt / tasya vA dIrghatve dIrghatvAbhAvAd dIrghatvaM sAmagryAM darzane'pi na svo bhAvaH / adarzane punanaiva svabhAva ityupasaMhAro bhaviSyati / krameNaite hetavaH pratipAdyA ityata Aha-3 i - aMsiddhe (ddhi) stAva dityAdi / aGgulirmadhyamA dIrghA, anAmikA hrasvA, tayordIrghAyA madhyamAyA 'dIrghA' iti yaH svabhAvo dIrghatvaM tanna tAvad dIrghe svAtmani asti / kasmAt ? parAyattatvAt tasyA madhyamAyAstasya dIrghatvasya taddhitasyA dIrghatva - 10 manAmikAhrasvatvAyattam, tAM hyanAmikAM hrasvAmapekSya madhyamA 'dIrghA' ityucyate, yat svAtmanyasiddhaM 533-1 kharaviSANAdivat tat kathaM parataH sidhyet / syAnmatam-svAyattameveti / tanna, anAmikA hrasvatvAbhAvaprasaGgAt, yadi hi svaviSayamevaitat syAt * yadyAtmAyattameva madhyamAyA dIrghatvam tathAnAmikAhrasvatvaM na syAt, aparApekSatvAt, sApi dIrgha syAt, yathA hi madhyamA'nAmikAnirapekSA dIrgheSyate tathAnAmikA'pi madhyamAnirapekSA svata eva 15 dIrgheSyatAM madhyamAvat, na tu bhavati tasyA hrasvatveSTeH / athAhrasvaiveSyate tatastasyAzcAhrasvatve madhyamAdIrghatvAbhAvaH, tasyA anAmikAyAH svAtmani hrasvatvAbhAve madhyamAyA dIrghatvaM na syAt, tAmevApekSya hrasvAmanAmikAM 'dIrghA' iti vyapadezAt sA. vedanAmikA hrasvA na bhavati kAmanyAmapekSya dIrghA syAd madhyamA ? iti tasyA dIrghatvAbhAvaH / tasmAcca madhyamAdIrghatvAbhAvAd dIrghatvapratipakSasyAnAmikAhrasvatvasyAbhAvaH, tayoH parasparAyattatvAt / 20 tad bhAvayati-kadA madhyametyAdi yAvat setsyatIti gatArthamitaretarAzrayatvabhAvanam / itItaretarAzrayatvAdasiddhiH, itthamuktetaretarAzrayatvAnna siddhiH parasparapratibaMddhAmbustha vAtAhata naudvayavad vizIryate hrasva-dIrghatvakalpanA / evaM tAvad dorghe dIrghatvavRttimicchataH prasaGgAdubhayorapyabhAva ApAditaH / 2 syAnmatam - hrasve tarhi dIrghatA bhaviSyati tvaduktavidhinA hasvApekSatvAd dIrghatvasyAnAmikAhrasvatvAyattA bhi (hi) madhyamAdIrghatA bhavitumarhati, ataH sidhyati dIrghatvaM tathA hrasvatvamitarApekSatvA- 25 diti / atrocyate-naM hrasve'pi dIrghatvam, tatpratidvandvitvAt "dIrghasya hrasvatvena virodhAt 533-2 1 tulanA - pR0 544 - 1 / / 2 punarbheda svabhAva ya0 / / 3 tulanA - pR0 553 - 1 / / 4 tulanA - pR0 831 paM0 16, pR0 833 paM0 3, 553 - 1 / / 5 tulanA - pR0 833 paM0 22 / / 6 yathAdyAtmA ya0 // 7 tulanA - pR0 833 paM0 23, 554-2 // 8 tulanA - pR0 831 paM0 17, pR0 834 paM0 15 / / 9 barddhAsya ya0 / tulanApR0 34 paM0 9 / / 10 tulanA - pR0 834 paM0 17 // / 11 dIrghena hrasvatvena ya0 / / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 831 nyAyAgamAnusAriNIvRtyalaGkRtam [dvAdaze niyamaniyamAre hrasvameva saMvRttam, tasya dIrghatvAbhAvAtmakatvAt kuto dIrghatvamAgatamanyat ? hrasvatvAbhAvAcca nAsti dIrghatvam / tathApi punardIrghatvahrasvatvayorbhAvAbhyupagame hrasvatvapratiyogino dIrghatvasyAbhAvAnna dIrghatvam / na dvaye, uktanyAyAta svaparayoH pratidvandvitvAdvA / eSo'pItaretarayogazcintyaH-ki 5 hrasve vartamAne dIrghatve dIrgha bhavati uta dIrgha eva vartamAne ? yadi hrasve vartamAnaM dIrghatvamubhayatra bhAvaM labhate tato hrasve vartamAnaM dIrghatvaM hrasvasya tadAtmatAM tatpratyayaM hrasvatva-dIrghatvayoH parasparavirodhAt tamaHprakAzavat jIvita-maraNavaccaikatra kuto bhAvaH ? tasya vA dIrghatve dIrghatvAbhAvAt * 'hrasvasya tasya dIrghatvAbhyupagame dIrghAdapasRtya hrasve sthitaM dIrghatvaM hrasvameva saMvRttamiti prasaktamato dIrghatvAbhAvaH * / kasmAt ? tasya hrasvatvasya dIrghatvAbhAvAtmakatvAt / 10 yaddhi loke dIghaM na bhavati taducyate hrasvamiti / tasmAttasya dIrghatvAbhAvAtmakatvAt kuto dIrghatva mAgatamanyat ? hrasvatvAbhAvAcca nAsti dIrghatvam, dIrghatvasya hrasve vRtterdIrghatvAvaSTabdhasyAnavakAzAddhasvatvasya hrasvAbhAve kva dIrghatvaM varteta ? ato'pi diirghtvaabhaavH| tathApi punarityAdi / punarapi ca dIrghatva-hrasvatvayorbhAvAbhyupagame'pi hrasvatvapratiyogino dIrghatvasyAbhAvAnna sidhyati dIrghatvam, svAtmani paratra vA vRttyasambhavAt / 15 syAnmatam-ubhayatra vartate'nyApekSatvAdubhayoH hrasvamapekSya [dIrgha sidhyati dIrghamapekSya] hrasvaM sidhya tIti / etacca na dvaye, kasmAt ? uktanyAyAt, yathA ' dIrghe dIrghatvaM na parAyattatvAt ityupakramya 534-1 yAvat itaretarAzrayatvAdasiddhiH ityuktA[d] nyAyAnna sidhyati dIrghatA, tathA hrasve'pi na vartata ityadhunoktA[d] nyAyAnna sidhyati, dvayoranyataratnApyasiddhasya kuta ubhayatra siddhiH? sva-parayoH pratidvandvitvAdvA, yathA dIrghatvaM dIrgha hrasve ca vartate tathA hrasvatvamapi dIrgha hrasve ca vartate, ata 20 ubhayorubhayatra bhAvo virodhI, tayoH sahavRttirayuktA virodhitvAdeva paraspara[m] ityuktam / tasmAnna svato na parato nobhayatazca dIrghatvaM sidhyati hrasvatvaM vA, evaM hrasvatve'pi ityatidekSyamANatvAt / kiJcAnyat, ubhayatra dIrghatvavRttireSA, sA vitaretarayogaH, eSo'pi cintyaH-kiM hrasve svAzrayAddIrghAdanyatra vartamAne dIrghatve dIrgha bhavati? uta svAzraye dIrgha eva vartamAne dIrghatvaM bhavati? iti nirdhAryam / kiJcAtaH? yadi hrasve ityAdi, yadi hrasve vartamAnaM dIrghatvamubhayatra bhAvamitaretarayogaM labhata itISyate prathamavikalpa iti, tataH kim ? tato hrasve vartamAnaM dIrghatvaM hrasvasya doghetAM 'naM 1 * *etadantargata: pATho ya0 pratau nAsti / / 2 ucyate y0|| 3 (nyonyApekSa ?) / / 4 etacca dvaye ya0 / 10834 paM0 22 // 5 pR0830 pN01-5|| 6 pR0833 paM0 2 // 7 degtidezyamANa ya0 // 8 tulanApR0 833 paM0 2 // 9 bhavatyataH svA ya0 // 10 dItve bhavati bhaa0|| 11 * * etadantargato na ityata Arabhya dIrghatAma ityanta: pATho ya0 pratau nAsti / / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazAraM nayacakram sarvasya niHsvabhAvatvasAdhanam 832 cAkurvANaM dIrghasya tadAtmatAM tadbuddhi ca na kuryAt, tato'nyatra vRttatvAt, hrsvaadiirghtvprtyyvt| ___ dIrgha eva vartamAne dIrghatve dIrgha bhavati tato dIrgha eva dIrghatAM karoti tatpratyayaM cAdhatte, kintu hrasvena tatpratyayena ca nArthaH / ___atha tatra dIrghatAM na karoti na vA tatpratyayamAdadhAti tato hrasve kathaM dIrghatvaM 5 kuryAt, tato'nyatra vRttatvAt, hrasvAdIrghapratyayavat / athocyeta-hrasve dIrghatAM naiva karoti tatpratyayamapi nAdadhAti / etadapi na, hrasvadIrghayoH parasparApekSasiddherloke dRSTatvAt tatpratyayasya ca / tadyathA-siddhArthaka . . . . . . / karoti na ca dIrghapratyayamAdhatte, tat svAdhArasya tadAtmatAM tatpratyayaM cAkurvANaM hrasvasya dIrghasyAnAdhArasya dIrghatAM* 'dIrghaH' iti buddhiM ca kathaM kuryAt ? na kuryAd nAdadhyAt tadbuddhi ca, tato'nyatra 10 vRttatvAt, yad yato'nyatra vartate tat tasya tattAM na karoti na ca tadbuddhimAdadhAti, hasvAdIrghatvapratyayavat, yathA hrasve dIrghatvaM na karoti nAdadhAti tatpratyayaM tathA dIrghatvaM 'dIrghe dIrghapratyayaM ca na kuryAd naaddhyaaditi| ___ atha mA bhUdeSa doSa iti dIrgha eva dIrghatvavRttiriSyate, atra brUmaH-dIrgha eva vartamAna ityAdi / 534-2 tata idamApannam-dIrgha eva vartamAnaM dIrghatvaM dIrghatAM karoti tatpratyayaM cAdhatte tatreti, iSyata etat, 15 kintu hrasvena dIrghatareNa itaretarayogArthaM kalpitena nArthaH na ca tatpratyayena, svAdhAravalAdeva ttsiddheH| ___itaretarayogaprastutezcAyamapi doSaH-atha ttretyaadi| hrasva-hasvapratyayavaiyarthyadoSaparihArArthamitaretarayoge satyapi tatra dIrghe dIrghatAM na karoti na dIrghapratyayaM vA''dadhAtIti manyase tata idamanyaghoSajAtaM prAptam- hrasve'pidIrghatvaM na karoti na ca dIrghapratyayamAdhAsyatIti prAptam / etadarthapradarzanamhrasve kathamityAdi gatArthaM pUrvavat sAdhanaM yaavddhRsvaadiirghprtyyvditi| , 20 athocyataitaddoSaparihArArthaM tvayA-hrasve dIrghatAM naiva karotIti dIrghapratyayamapi nAdadhAtIti / etadapi nopapadyate, hrasva-dIrghayoH parasparAMpekSasiddherloke dRSTatvAt tatpratyayasya ca, tasyaiva caikasya vastuno'rthAntarApekSasya hrasvatva-dIrghatvadarzanAt / tadyathA-siddhArthaketyAdi daNDakoktAnAM siddhArthakAdArabhya meruparyantAnAmitaretarApekSahrasvAdInAM dIrghANAM ca dRSTAnAM hrasve vRttasya dIrghatvasya dIrghAkaraNa-dIrghapratyayAnAdhAnAbhyupagame'tyantaM dIrghAbhAva 25 1 dIrghadIrgha pratyayaM pra0 // 2 dIrghatvaM dIrghatAM na karoti ya0 / dIrghatAM na karoti bhA0 // 3 hrasveti ya0 // 4 mAdadhAsyatIti pra0 / "mAdadhAtIti' ityapi pATho'tra syAt ? / / 5 pUrvasAdhanaM ya0 // 6 paM0 1, 20 // 7 pekSyasi bhaa0|| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 833 nyAyAgamAnusAriNIvRtyalaGkRtam [dvAdaze niyamaniyamAre naiva dIrgham ...... hrasvatvavat / tatpratyayo'pi na ..... hrasvapratyayavat / evaM hrasvatve'pi / ubhayobhayapakSastu pratyekAbhihitadoSainaM vimucyate pratyekamasiddhayorapekSAyAmapyasiddhevipratiSedhAcca / yadyahetutaH khapuSpamapi syAt / evaM ghaTAdInAmapi svarUpasiddhireva nAsti / na ghaTe ghaTatvaM parAyattatvAd ghaTatvasya / 5 yadi hi svaviSayamevaitat syAd ghaTo nAghaTo'pi syAt / bhavati vitretrH| tasya cAghaTatve'nye'pi ghaTA aghaTA eveti ghttaabhaavH| tadabhAve'ghaTAbhAvaH, ghaTApekSatvAdaghaTatvasya / 535-1 eva prsktH| atrAniSTApAdanasAdhanam-naiva dIrghamityAdi gatArthaM yAvad hrsvtvvditi| tathA tatpratyayo'pi neti gatArthaM yAvad hrasvapratyayavaditi / evaM hrasvatve'pItyatidezaH / yadi hrasve hrasvatvam ityupakramya dIrghazabdasthAne hrasvazabdaM kRtvA 10 sa eva grantho vAcyo yAvadayamavadhiriti / ubhayobhayapakSastu 'hrasvamapi dIrgha hrasvaM ca, dIrghamapi dIrgha hrasvaM ca' ityayamapi ubhayobhayapakSaH pratyekamabhihitairdoSerna vimucyate, pratyekamasiddhayorapekSAyAmapyasiddheH pRthksiddhimuultvaadpekssaayaaH| kiJcAnyat, vipratiSedhAcca hrasvatva-dIrghatvayovirodhAdapravRttirityuktatvAt / evaM tAvanna svato na parato nobhayatazca hrasva-dIrgha sidhyata iti / syAnmatam-ahetutaH sidhyata iti / atrocyate--yadyahetutaH khapuSpamapi syAt, ahetutazca na 15 sidhyati dIrghatvam, ahetukatvAt khpusspvt| yadi sidhyet khapuSpamapi sidhyet, ahetukatvAt, dIrghatvavat / syAnmatam-ApekSikeSu hrasva-dIrghAdiSu syAdayaM nyAyaH, na tu ghaTAdiSvapi / naivaM mantavyam, yasmAt, evaM ghaTAdInAmapi svarUpasiddhireva nAsti / tad vyAcaSTe-na ghaTe ghaTatvaM parAyatta tvAd ghaTatvasyetyAdi yo dIrghatvapratiSedhe nyAyaH sa evAtrApi dIrghasthAne ghaTaM kRtvA hrasvasthAne 535-2 paTAdyaghaTaM ghaTAntaraM ca kRtvaa| ghaTa evAghaTo dRSTa itarasya ghaTasyetaraghaTatvAbhAvAt deza-kAlAkArAdi20 bhedAcca parasparataH / tasmAt parAyattaM ghaTAntare paTAdau cAyattam / yadi hi svaviSayamevaitata syAta ghaTonAghaTo'pi syaat| kathaM punaraghaTo'pi bhavati? ityata Aha-bhavaMti tvitaretaraH / tasya cAghaTatve evaM tasya ghaTasyaivAghaTatve yathA'sAvaghaTastathAnye'pi ghaTA aghaTA eveti ghttaabhaavH| paTAdayastvaghaTA eva siddhAH / tasya ghaTasyAbhAve'ghaTAbhAvaH, kasmAt ? ghaTApekSatvAdaghaTatvasya, so'pyevamaghaTo na bhavatIti, aghaTa: tasmAdanyo ghaTaH paTo vA, etadghaTatvA 1 prasaktamAtrA pr0||||2 hrasvatvetyatidezaH ya0 / dRzyatAM pR0 831 paM0 21, pR0 835 paM0 13 / / 3 tulanA pR0 830 paM0 1 // 4 tulanA-pR0 835 paM0 7 // 5 tulanA-pR0 835 paM0 8 // 6 Svati bhA0 / / 7 pR0 830 paM0 1 // 8 pR0 830 pN01|| 9 na ghaToM bhaa0|| 10 bhavatvitareM ya0 // 11 tulanA-pR0 830 paM0 2 // 12 ghaTasya bhaa0| 13 bhAvo'ghaTAya0 // bhAvo ghaTA bhaa0|| 14 'smAda bhA0 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 834 dvAdazAraM nayacakram sarvasya niHsvabhAvatvasAdhanam ] kadA ghaTaH setsyati pratyeka vyaktyAtmA yadAsau ghaTo'ghaTo bhavati, kadA'ghaTo setsyati yadAsau ghaTo bhavatItItaretarAzrayatvAdasiddhiH / evaM tarhi darzitadigaghaTa eva ghaTatvaM tathAdRSTatvAditi cet, aghaTe'pi na ghaTatvaM pratyakSata evAghaTe ghaTatvAbhAvAt pratidvandvitvAcca hrasvadIrghatvavat / aghaTasya vA ghaTatve ghaTa eva so'ghaTaH saMvRttaH ko ghaTo nAmAghaTAdanyaH, ghaTatvAbhAvAtmakatvAdaghaTatvasya 1 5 nadvaye, yathA ghaTe ghaTatvaM na vartate parAyattatvAd ghaTatvasya tathA'ghaTe'pi na vartate / dvayoranyataratrApyasiddheH kuta ubhayatra vartate pratidvandvitvAt svaparayorapi / ayamapi cetaretarayoga zcintyaH [ kimaghaTe vartamAne ghaTatve ghaTo bhavati uta ghaTa eva vartamAne ? yadi aghaTe vartamAnaM ghaTatvamubhayatra bhAvaM labhate tato'ghaTe ghaTatvamaghaTasya tadAtmatAM tatpratyayaM cAkurvANaM ghaTasya tadAtmatAM tatpratyayaM ca na kuryAt, tato'nyatra vRttatvAt, 10 paTAghaTatvapratyayavat / ghaTa eva vartamAne ghaTatve ghaTo bhavati tato ghaTa eva ghaTatAM karoti tatpratyayaM cAdhatte, kintu aghaTena tatpratyayena ca nArthaH / atha tatra ghaTatAM na karoti yattatvAd ghaTatvasya, parasparAyattavRttitvAd ghaTatvAghaTatvayoH / taddarzayati--kadA ghaTaH setsyati pratyeka vyaktyAtmA ghaTAntaravyAvRttaviviktaM vyaktasvarUpaH / yadAsau ghaTa ityAdi pUrvavad grantho neyo dIrgha-hrasvayoriva ghaTAghaTayoryAvaditaretarAzrayatvAdasiddhiH / evaM tAvad ghaTe nAsti ghaTatvam / 15 syAnmatam - evaM tahi darzitadigaghaTa ityAdi, adhunA vyAkhyAtadizA aghaTa eva ghaTatvaM vartate tathAdRSTatvAditi manyase cet, atrApi brUmaH - aghaTe'pi na ghaTatvam, pratyakSata evAghaTe pAdau ghaTatvasyAbhAvAt pratidvandvitvAcca virodhinyaghaTe ghaTatvaM virodhi kathaM syAt ? virodhinoH sahAbhAve dRSTAntaH - hrasva-dIrghatvavat / aghaTasya vA ghaTatve [s]ghaTe ced vartate ghaTatvaM ghaTa eva so'ghaTaH saMvRttaH, tasmAt ko ghaTo nAmAghaTAdanyaH ? iti ghaTAbhAvaH kasmAt ? ghaTatvAbhAvA- 20 tmakatvAdaghaTatvasyetyAdi pUrvoktadIrgha hrasvaitvava dihApi neyam / 536:1 syAnmatam - ubhayatreti / tanna dvaye, yathA ghaTa ityAdi hasva-dIrghayoriva ghaTAghaTayoH pratyekamasiddherbhAvitamevamihApi sa eva nyAyo yAvat parayorapIti / ayamapi cetyAdi, eSo'pi sa eva nyAyaH, kintu aghaTe ghaTatvamiti pUrvopakramaH aghaTe ghaTAkaraNa-pratyayAnAdhAnapradarzanasya sukaratvAt zeSaM pUrvavat, svavacanavirodhodbhAvanaM ca kathaM tvayocyate 25 manyate ca ghaTaH ? iti zeSaM tathaiva neyaM ghaTAghaTArthavizeSeNa yAvat paMTapratyayavaditi sa eva gamaH / . 1 pR0 830 paM0 3 / / 2 'ktasvarUpaH ya0 / / 3 pR0 830 paM0 24 / / 4 pR0 831 paM0 7 / / 5 hrasvavadi bhA0 / / 6 pR0 831 paM0 4 / / 7 tulanA pR0 831 paM0 22 / / 8 TArthavizeSaNaM ya0 / / 9 pR0 833 paM0 1 / / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1835 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam dvAdaze niyamaniyamAre tatpratyayaM ca nAdhatte tato'ghaTe kathaM ghaTatvaM tadabuddhi ca kuryAt, tato'nyatra vRttatvAt paTAghaTapratyayavat / athoMcyeta aghaTe ghaTatAM naiva karoti tatpratyayamapi nAdadhAti / etadapi na, aghaTaghaTayoH parasparApekSasiddherloke dRSTatvAt tatpratyayasya c| tadyathA-siddhArthaka...:. .... / naiva ghaTaH ....... .aghaTatvavat / tatpratyayo'pi na. . . . . . ] paTapratyayavat / .5 evamaghaTatve'pi / nAghaTa'ghaTatvam [ityupakramya ghaTazabdasthAne'ghaTazabdaM kRtvA yAvadyamavadhiH] ghtttvvdnustvym|| ubhayobhayapakSastUbhayadoSApartevipratiSedhAcca / sidhyatyahetutazcet khapuSpAdyapi syaat| evaM srvaarthessvpiitysiddhirev| athAntareNApItaretarayogaM svata eva sidhyati ghaTa iti cet, yadyasti ghaTa eka(10 statastasya sattvaikatvaghaTatvAnAM yuktisteSAmekatve'nyatve vA na smbhvti| yada (dya) styeko ghaTa iti trayANAmekatvaM tato yatraikatvaM tatrAstitvasyApi niSkalenaiva svatattvena . evamaMghaTatve'pItyatidezo'pi puurvvdev| tasya dizaM darzayati-nAghaTe'ghaTatvamityAdinA svayameva granthakAro yAvatkAreNa yAvad ghaTatvavadanusartavyamiti gatatvAnnyAyasya / - ubhayobhayapakSastUbhayadoSApatteriti samAnapUrvottarapakSavyAkhyaH pUrvAtItagranthena gatArthaH, 15'vipratiSedhAcca' ityapi tthaiv|| : syAnmatam-sva-parobhayavRttihetumArgeNAsiddhAvapi ahetutaH siddhiriti| tacca nAhetutiH] khapuSpavadasiddheH, tatrApi 'sidhyatyahetutazcet khapuSpAdyapi syAditi pUrvavadaniSTApAdanaM neyam / ..evaM sarvArtheSvapIti ghaTAsiddhayA paTa-ratha-kaTAdinirapekSasiddhAbhimatasarvArtha (O) siddhirityati deshH| ityasiddhireveti yathApratijamasiddhihetuH siddha ityupasaMhAraH / 536-2 -20 anantaroktAyuktihetusiddhiradhunocyate, tatsambandhapradarzanArthaM tAvadAha-athAntareNApItaretara 'yoga vinApi vastUnAmanyonyApekSayA ghaTasiddherbIjamasti, kutaH ? svata eva sidhyati svayameva ghaTa iti ced manyase, atra brUmaH-yadyasti ghaTa ityAdi, 'asti' ityuktatvAt san ghaTaH, sa ca eko dravyamekavacanoktatvAt, tatastasya ghaTasya sattvakatvaghaTatvAnAM kiM yuktirayuktiH ? iti vicAre 25 tadavinAbhAvo yuktiH, sA tu teSAM trayANAmekatve'nyatve vA na sambhavati / tat katham ? iti yada (dya) *styeko ghaTa iti trayANAmarthAnAm astyeka-ghaTazabdavAcyAnAmekatvaM cediSyate tato yatraikatvami* 1, 2 pR0 833 paM0 2 / / 3 (tathApi? ) // 4 sidhyata bhA0 / tulanA-pR0 833 paM0 3 / / 5 NApAMtare pra0 // 6 (cedastyeko?) / / 7 tulanA-pR0 555-1 / / 8 tulanA-pR0 836 paM0 15, pR0 555-1 // .. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvasya niHsvabhAvatvasAdhanam ] dvAdazAraM nayacakram bhavitavyam, anntrtvaat| yatra yasyAnarthAntaratvaM tatra tasya niSkalameva svatattvaM bhavati ghaTa iva ghttsvtttvsy| astitvasvatattvaM ca srvbhaavaaH| tathA yatrAstitvamityAdi pUrvavat sAdhanaM kRtvA tadekatvena tUpanayaH-ekatvasvatattvaM ca sarvasminnevaikaikasmin / astitvakatvAbhyAmananye sarvabhAvAH pttaadyH| yadasti tad ghaTAvyatirekAt sarvameva ghttH| ekazca ghaTastadananyadastitvam, saMzca ghaTaH tadananyadekatvam, tat sato ghaTAdavyatiriktamiti 5 ghaTa eva srvsiddhiH| tathA yatra ghaTatvaM tatrAstitvaikatvayorapi niSkalenaiva svatatvena bhavitavyam, anarthAntaratvAt / yatra yasyAnarthAntaratvaM tatra tasya niSkalameva svatattvaM bhavati, ghaTa iva ghaTasvatattvasya / ato ghaTAdananyatve'stitvaikatvayoreka eko ghaTAdirapAdiH sarvo tyAdi taddoSapradarzanam, yatraikatvamasti tatrAstitvamapi niSkalaM niravazeSaM svenaiva tattvena bhavitumarhatIti pratijAnImahe taavt| kutaH ? anarthAntaratvAt / yatra yasyetyAdyanvayapradarzanaM hetoH sAdhyena / tatra 10 tasyetyAdhupanayaH, niSkalameva svatattvaM bhavatIti sAdhyArthaH / udAharaNam-ghaTa iva ghaTasvatattvasyeti, ghaTasvatattvaM yathA ghaTe niravazeSamasti tadanantaratvAt tathaikatve'stitvasvatattvaM niravazeSamiti / tatazcAstitvasvatattvaM ca sarvabhAvA iti kRtvA sarvabhAvAnAM ghaTatvaprasaGgaH, yadasti tad ghaTAvyatirekAt sarvameva ghaTa ityupasaMhAro vkssyte| tathA yatrAstitvamityAdi pUrvavat sAdhanaM kRtvetyatidezAd yatrAstitvaM tatraikatvasyApi 15 niSkalenaiva svatattvena bhavitavyam, anarthAntaratvAt, yatra yasyAnarthAntaratvaM tatra tasya niSkalameva svatattvaM bhavati ghaTa iva ghaTasvatattvasyeti / tadekatvena tUpanaya iti vizeSaH, tadyathA-ekatvasvatattvaM 537-1 ca sarvasminnevaikakasmin, sarvasya pratyekamekaikasyaikatvAditi / sAdhanadvaye'pyastitvaikatvAbhyAmananye sarvabhAvAH pa~TAdaya ityananyatvApAdanaM tulym| pUrvatra ekazca ghaTastadananyadastitvamiti, dvitIye / saMzca ghaTaH tadananyadekatvamiti, pUrvasmin sAdhane ghaTa: sarvatvamA~padyate dvitIye sarva ghaTatvamApadyate / 20 athavA tadananyadekatvamiti dvitIyasAdhanavyAkhyAvikalpaH, saMzca ghaTastadananyadekatvama, tacca katamat ? iti prazne vyAkaraNam-tat sato ghaTAdavyatiriktamiti ghaTa eva sarvasiddhiriti / pUrvasmistu tacca katamat ? iti prazne sarvabhAvA iti vyAkaraNamiti vizeSo'smAt tasya ghaTe sarvabhAvA ekatvAvyatiriktAH sidhyntiityrthH| evaM tAvadastitvaikatvAbhyAmananyatvApAdanena ghaTasya sarvatvaM ghaTe ... sarvabhAvasiddhiriti dossaaH| .... kiJcAnyat--tathA yatra ghaTatvamityAdi, idAnIM ghaTatve'stitvaikatvayoH svatattvApAdanaM tadeva sAdhanaM sbhaavnm| upasaMhAraH-ato ghaTAdananyatve'stitvaikatvayoreka eko ghaTAdiH ghaTo ghaTho ___25 * 1 pR0 555-1 // 2506, 24 / / 3 tulanA-pR0 555-1 // 4 rUpanaya bhA0 // 5 sarvasminnava bhA0 / sarvatrai ya0 / tulanA-pR0 555-2 // 6 tulanA-pR0 555-2, 557-2 // 7 ** etacihnAGkitaH mApadyate ityata Arabhya nanyade ityantaH pATho ya0 pratau nAsti / / 8 tulanA-pR0 555-2 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 837 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam bhedena ghaTa:, tathA ca pratyakSAdivirodhAH / vyaktAvyaktadravyaguNakarmotpAdasthitibhaGgasAdhanadUSaNAdiSu te cApAdyAH / ete ceneSyante ghaTo nAstIti pratipattavyam / tathA ca sarve bhAvAH / yatra ghaTasyA - vRttistatra sarvabhAvAnAmavRtto (tti) reva, ghaTAnarthAntaratvAt / arthAntaratAyAM vA astitva5 sAmAnyazUnyatvAd ekatvavizeSazUnyatvAccAsattvameva ghaTasya khapuSpavat / [ dvAdaze niyamaniyamAre rathaH paTa ityAdiH, apAdirityapagni vAyu-bhUmyAdi sarvaM sarvAtmakamekaikam / ata Aha- sarvo bhedena ghaTa: prtyekmityrthH| bhavatu sarvaM sarvAtmakam, doSaH kaH ? iti cet, ucyante doSAH - tathA ca pratyakSAdivirodhAH / ghaTAdInAM pratyakSamasarvAtmakatvAt pratyakSavirodhaH, pratyakSapUrvakatvAdanumAnAdInAmanumAnAdi537 -2 virodhA yojyAH / 10 vyaktAvyaktetyAdi / te ca pratyakSAdivirodhA vyaktAdibhAveSu / vyaktaM zabdAdi pRthivyAdi gavAdi ghaTAdi caikaikarmastyaika (sti, eSA ) mastyekazabdAnAM trayANAmekatvamanyatvaM vA syAt ityAdiprakrAntanyAyena 'astitvasvatattvamekatvaM zabdasvatattvaM ca' ityApAdyaM yAvat sarvasarvAtmakatvam, tadabhyupagame pratyakSAdivirodhAH / avyakte sattva - rajastamasAM ca pratyekamastyekAvyaktAnAM trayANAmityAdi, astyeka-sattvAnAmityAdi, astyeka [ rajasAmityAdi, astyekata ] masAmityAdi, tathA pRthivyAdInAmapi 15 pratyekaM gavAdInAM ca neyam, tathA dravya-guNa-karmaNAmiti, tathotpAda-sthiti-bhaGgAnAm, tathA sAdhanasya tadbhedAnAM pratijJAdInAm, dUSaNasya tadbhedAnAM ca svavacanavirodhAdyai siddhyAdi-sAdhyadharmavaikalyAdInAmapi proktanyAyena pratyakSAdivirodhA ApAdyA vyApitvAdasya nyAyasya / ete cennaSyante ghaTo nAstIti pratipattavyam, athaitAn pratyakSavirodhAdidoSAn necchasi tadA 'ghaTo nAsti' ityetat pratipadyasveti svamatazUnyatApAdanam / tathA ca sarve bhAvA ityatidezaH / yathA ghaTasyAyuktyA nAstitvaM pratipAditamastyeka [ghaTAnAM ] trayANAmananyatve tathA paTa- rathAdi - sarvabhAvAnAM pratipAdyam / ato'tItanyAyena yojayitumupAyaM pradarza538-1 yannAha-yatra ghaTasyAvRttistatra sarvabhAvAnAmavRtte (tti) reva / kasmAt ? ghaTAnarthAntaratvAt, ghaTAda[na]rthAntaratvaM sarvabhAvAnAM bhAvitameva, kva ? astitvaikatvayoranarthAntaratve ghaTasya paTAdInAmapyastitvaikatvAnarthAntaratvAd ghaTAnarthAntaratvam, atazca ghaTAnarthAntaratvAt sarvabhAvAnAM ghaTAvRttAva25 vRttirevetyastyekaghaTAnAmanarthAntaratve doSaH / athocyeta - arthAntaramiti / astyekatvAbhyAM ghaTasyo'rthAntaratAyAM vA, sAmAnyamastitvam, vizeSa ekatvaM ghaTasya, tatastau sAmAnya vizeSau na staH, niHsAmAnyatvAd nirvizeSatvAccAsattvameva ghaTasya khapuSpavat syAditi / 20 1 ucyate ya0 / / 2 mastyaikamastyekazabdAnAM pra0 / atra m, astyekazabdAnAM ityapi pAThaH syAt / / 3 pR0 835 paM0 12 / / 4 degtatvamekatvamekatvaM bhA0 // 5 dyasiddhAdi pra0 / / 6 eti ya0 / eveti bhA0 / dRzyatAM pU0 556-1 / / 7 SAnecchasi tathA ghaTosti pra0 / / 8 ghaTasyA bhA0 / / 9 tulanA - pR0 840-841 / / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvasya ni:svabhAvatvasAdhanam ] atha ghaTapaTAdayo bhAvAH parasparaviparItasvabhAvA eva satyapi astitvaikatvAbhede, bhedArthaM pradhAnAdipravRtteH / tata evamabhyupagame yathA ghaTaH paTAdastyAtmakAdekAtmakAt tadananyAtmakAcca viparItaH saMvRttastathA ghaTo ghaTAtmasvarUpAdapi viparItaH prAptaH, astitvaikatvaviparItatvAt, ghaTaviparItapaTAtmavat / iti punarapi nAsti ghaTaH / evaM sarvabhAvA api, paTAnanyatvaikatvAstitvaviparItasvAbhAvyAt khapuSpavadeva / tatazca niHsvabhAvabhAvApattireva / parasparaviparItatA sidhyati asarvagatatvAdavyApteH, na athocyeta - paTAdInAM tvastitvaikatvayoH sarvagatatvAd vyApteH / etadeve kuta idaM yat te sarvagate, na ghaTaH / nanvevaM sarveSAmekarUpeNa bhavitavyam, ananyatvAt, prativastutattvavat / dvAdazAraM nayacakram atAha- athetyAdi / ghaTa- paTAdayo bhAvAH parasparaviparItasvabhAvA eva satyapi astitvaikatvA- 10 bhede | kimarthaM kiM kAraNaM vA ? ucyate- 'bhedArthaM pradhAnAdipravRtteH pradhAnaM hi prakRti- bahudhAnAdiparyAyaM puruSopabhogaM zabdAdyupalabdhirUpamAdyaM guNa- puruSAntaropalabdhirUpaM cAntyamuddizya puruSArthaM pravartamAnaM zabdAdi pRthivyAdi - gavAdi - ghaTAdibhedAnantareNa na zaknoti puruSArthaM kartum, ato bhedArthaM pradhAnAdipravRtterghaTa-paTAdayaH parasparavibhinnasvabhAvA eva / tasmAnna sarvAtmA (tma ) doSa : 'astyekaghaTAnAm' ityata / tato ghaTaH paTAdastyAtmakAd viparIto'dhunAbhyupagataH, evamabhyupagate punareSa doSa Apadyate yathA ghaTaH 15 paTAdastyAtmakAdekAtmakAt tadananyAtmakAcca viparItaH saMvRttaH, evaM hi vaiparItyaM syAd nAnyathA, tatazca tathA ghaTo ghaTAtmasvarUpAdapi viparIto ghaTAstitvaikatvava ( ta ) dananyatvalakSaNAt prApnoti, 538-2 astitvaikatvAbhyAM viparItatvAt, ghaTaviparItapaTAtmavaditi ghaTAtmanaivAbhAvAt punarapi nAsti ghaTaH / gatArthaH / 838 evaM sarvabhAvA apItyatidezAdekaiko bhAvaH kaTa- rathAdirabhAvaH syAt / kasmAt ? paTAnanyatve - katvAstitvaviparItasvAbhAvyAt khapuSpavadeva / tadupasaMhAraH- tatazca niHsvabhAvabhAvApattireveti 20 athocyetetyAdi / syAnmatam - paTAdInAM parasparaviparItatA sidhyati asarvagatatvAdavyApteH, na tvastitvaikatvayoviparItatA, kasmAt ? sarvagatatvAd vyApteriti, astitvaikatvAbhyAM hi vyAptA ghaTAdayo yasmAt kutastayorvaiparItyaM yatoM vyAvRtteH kalpyeta ? ghaTAdayastu parasparaviparItAH syurvyAvRttAtmatvAt / ato na niHsvabhAvApattirastitvaikatvavyApteriti / ana brUmaH - etadekatve kuta idaM yatte ityAdi / tAbhyAmastitvaikatvAbhyAM ghaTaikatve'bhyupagamyamAne kuto'yaM vizeSa AyAtaH - tayoreva astitvaikatvayoH sarvagatatvaM na ghaTasya, ghaTasyaivAsarvagatatA nAstitva 1 medArthaH pra0 / / 2 puruSArtha pra0 bhA0 / puruSA pra0 ya0 / 3 ' sArvAtmyadoSa:' iti 'sarvAtmatAdoSa:' iti vA pATho'pi bhavedana // 4 punaradoSa ya0 / / 5 * * etaccihnAGkitaH viparIta' ityata Arabhya paTAdInAM ityantaH pATho ya0 pratau nAsti / / 6 pterityatra sti bhA0 // 7 ghaTAdaya yasmA kuta bhA0 // / 8 kalpete ya0 / / 9 etA pra0 / / 25 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 839 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dvAdaze niyamaniyamAre arthatanneSyate, arthAntaratvameveSyate, tato ghaTabahutvaM tahi prAptam-astyapi ghaTo bhedena, eko'pi ghaTaH, ghaTo'pi ghaTa iti trayo ghaTAH syuH| atha ghaTa evaiko ghaTa iSyate tataH siddhastahi nAsti ghaTa iti, astitvArthAntaratvAt khapuSpavat, naika iti c| ekatvAstitvatyAgAcca rUpAdiSu ghaTaikadezeSvapi na ghaTa iti prAptam, bhUtityAgAnna bhuutimaatrm| i tatazcAnastitvo ghttH| ___ athocyeta parihAraH-baDhevAsti baDheva nAsti, kvacidastitvameva nAstitvameva vA, tasmAd ghaTAntarapaTAntarAdyastitvavizeSaNArtham 'asti ghaTaH' ityucyte| tathaikamapi bahvava, katvayoriti ? atra sAdhanam-nanvevamityAdi sarveSAmastitvaikatvaghaTAnAmapi ekarUpeNa bhavitavyamiti pakSaH / ananyatvAditi hetuH / prativastutattvavaditi dRSTAntaH, yathA vastu vastu prati yadAtma10 svarUpaM ghaTAdau tat tadananyatvAdekarUpameva dRSTam, rUparUpatvamasAdhAraNaM na tadrasAdyAtmakamapItyaviziSTaM tathAstyekaghaTAnAmapIti nAsti sarvagatatvAsarvagatatvavizeSa iti tadavasthA niHsvbhaavtaa| 539-1 arthatanneSyate niHsvabhAvatvamananyatvaM ca arthAntaratvamevAstyekaghaTAnAmiSyate cet tato ghaTabahatvaM tahi prAptamiti brUmaH, yasmAdastyapi ghaTo bhedena eko'pi ghaTo 'bhedena' iti vartate, tathA ghaTo'pi ghaTa iti trayo ghaTAH syuH, aniSTaM caitat / atha mA bhUdeSa doSa iti ghaTa evaiko 15 ghaTa iSyate, na tvastitvaikatve ghaTa iti, tataH siddhastahi nAsti ghaTa iti / kasmAt ? astitvArthAntaratvAt khapuSpavat / naika iti ca 'siddhaM tarhi' iti vartate / kiJcAnyat, ekatvAstitvatyAmAcca rUpAdiSu ghaTaikadezeSvapi na ghaTa iti prAptam, ekatvatyAgAt, ekaikatvAcca rUpAdInAM rUpAdiSvabhAve ghaTasya 'rUpAdayo (dInAM) samudAyo ghaTa[:] saMvRtisan' ityetannivartate / tathA kSaNika ityekakSaNAvalambino'stitvaM kSaNikavAde'bhyupagataM 'bhUtiryeSAM kriyA saiva' [ ] iti, 20 bhUterastitvasya tyAgAna bhUtimAtramiti ca prAptam / aniSTaM caitdubhympiiti| tataH kim ? tatazcAnastitvo ghaTa iti prAptam, nAstyastitvaM yasya so'nastitvaH, yo ghaTa ityucyate so'nastitvaH, tacca vijJAnamAtramidaM sarvaM bAhyArthazUnyamiti vakSyamANaH pakSo'bhyupagato bhaMvatIti / / athocyatetyAdi / atra yadi parihAraH pareNocyeta tadyathA-bahvavAsti ghaMTapaTAdi pratyeka539-2 bRtterastitvasya, tathA bahveva nAsti ghaTa-paTAdyeva parasparavyAvRttasvarUpA (patvA)t / tacca kvacide25 kaikasminnarthe na sarvatrAstitvameva nAstitvameva vA / tasmAd ghaTasya paTAd vizeSaNArtham 'asti ghaTa:' iti ghaTasyaivAstitvamucyate, tathaikamapi bahveva ghaTa-paTAdi, tadeva dvitricaturAdisaGkhyamapi, tasmAt 'ekam' iti dvayAvizeSyocyate / tatraivaMvidhe vastuni 'astyeko ghaTa:' iti astyeka-ghaTAnAM trayANAma 1 pUrvAparaparyAlocanayA 'siddhastahi' iti pAThaH pUrvAnusAreNAtra bhavet, pUrvatra vA 'siddhaM tahi nAsti' iti pATho bhavedetadanasAreNeti dhyeyam // 2 cca rUpAdiSvabhAve ghaTarUpAdayo bhaa0|| 3 saMvatti pra0 // 4 pR0 801 pN07|| 5 yasya nonstitvopr0||6(ttshc?) / / 7 bhavati bhaa0|| 8ghaTapaTAdeH ya0 / ghaTapaTAda bhaa0|| 9Socyate y0|| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zUnyatvasAdhanam] dvAdazAraM nayacakram 840. tadeva dvayAdisaGkhyamapi, tasmAt 'ekam' iti dvayAdevizeSyocyate / tatra 'astyeko ghaTaH' iti trayANAmananyatve sarvaikatvaprasaGgaH anyatve vA ghaTabahutvaprasaGgazca kutaH ? ..... / etanna parihAravacanam, sarvasamayAprasiddhaH, astitvasya ruupaantraabhaavaat| tadabhede tu sarvaikyam anyatvapakSe vA ghaTabahutvam / tathApi ca nAstitvameva khapuSpavat / itaretarAsattvAbhyupagamAcca kuto'stitvaM teSAm / ananyatve'pyasattvamuktavat / ___athocyeta-bhinnAstitva eva ghaTaH, AtmalAbhe bhinnaprakAratvAt, paTakaTadhIvat, 'kaTo hi nAsti paTaH' iti buddhiH paTabuddhibhinna prakAreNAtmAnaM labhate paTabuddhizca kaTabuddhaH, te ca bhinnAstitve dRSTe tathA ghaTo'pi bhinnAstitvaH / nanyatvAt sarveka[tva]prasaGgaH, anyatve vA 'astyapi eko'pi ghaTo'pi ghaTaH' iti ghaTabahutvaprasaGgazca, kuta AyAtAvetau prasaGgau ? iti parihAraH / 10 __atra brUmaH-etanna parihAravacanam / kasmAt ? sarvasamayAprasiddhaH, 'asti' ityasya tadbhAvo'stitattvaM tanna kasyacit sAGkhyAdInAM samaye siddhaM 'bahu' iti / kasmAt ? astitvasya rUpAntarAbhAvAt, yadi syAd rUpAntaraM ghaTe'nyat paTe'nyadastitvaM rathAdiSu ca zeSeSvanyadanyacca syAt tato nAnArUpameva syAt-kiJcidasti kiJcinnAsti kiJcidasti ca nAsti ceti, aniSTaM caitat / tasmAdayuktA kalpanA- ghaTAntara-paTAntarAdyastitvebhyo vizeSaNArtham 'asti ghaTaH' iti, tathA 'eko ghaTaH' 15 ityapi jJeyam / tasmAdabheda evAstitvasya, tasmizca tadabhede tu ghaTAdInAmastitvAdananyatvapakSe sarveSAmaikyam, anyatvapakSe vA ghaTabahutvamiti tadavasthau prasaGgau / kiJcAnyat-tathApi ca nAstitvameva, evamapyastitvasAmAnyazUnyatvAdekatvavizeSazUnyatvAcca nAstitvamarthAntaratAyAM khapuSpavat / 'itaretarAsattvAbhyupagamAcca' ityato hetoH kuto'sti[tvaM] teSAM ghaTAdInAmiti ? ananyatve'pi prtykssaadivirodhs+kydossaapaadndvaarennaasttvmuktvditi| 20 athocyata-bhinnAstitva evetyaadi| bhinnamevAstitvaM ghaTasya paTAdyastitvAt pratyekamasAdhA- 540-1 raNAtmalAbhAdideza-kAlA-''kAra-nimittAdibhedena, tadidaM pratijJAyate-bhinnabhavano bhinnAstitva evaM ghaTa iti / kutaH ? AtmalAbhe bhinnaprakAratvAta, AtmalAbhe janmani upalabdhau ghaTasya ghaTAntarAt paTAdibhyazca deza-kAlA-''kAra-nimittAdiprakAro bhinna eva vyAvRttAtmarUpatvAt / kimiva ? - paTa-kaTadhIvat, tadvayAkhyA-kaTo hi nAsti paTa ityAdi, yathA 'kaTaH' iti buddhi: paTabuddhebhinnena 25 1 'sarvaikyaprasaGgaH' ityapi pATho'tra bhavet // 2 'stitatvaM pr0| (stitvN?)|| 3 samayasiddhaM ya0 / / 4 danyatva pra0 // 5 dasti nAsti ya0 // 6 pR0 837 paM0 5, pR0 841 / / 7 saccaikya pra0 // 8 pR0 837, pN01|| 9 ya0 pratau 'utpattau iti likhitvA anantaram 'upalabdhau' iti pAThaH kRtaH / / 10 vyAvRttyAtma pr0|| pR0 839 paM0 24 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 841 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [ dvAdaze niyamaniyamAre . etadapi na, uktasattvatulyatvAt / yena prakAreNaikasyAtmalAbhastena prakAreNa sarvabhAvAnAmapyAtmalAbhaH, astitvena bhavanAvizeSAt, abhinnAstitvoM ghaTaH, nasahitaH sa eva hetuH, ekaghaTavat / tthaiktvmpi|| yadi tu tAbhyAmapi ghaTo'nyastato ghaTasya zUnyatvam, astitvaikatvazUnyatvAt, khapuSpavat / ananyatve tu sarvabhAvA api tato'nanye, tadastitvaikatvAbhyAm anarthAntaratvAd ghaTavat / athaivaM ghaTAdisarvabhAvaghaTatvaM neSyatejanArthAntaratvaM ca na tyajyate tato ghaTo'pi ghaTo mA bhUt, bhavanavizeSahetvabhAvAt, pttvt|| prakAreNAtmAnaM labhate paTabuddhizca kaTabuddheH, te ca kaTapaTadhiyau parasparato bhinnAstitve dRSTe, tathA 10 ghaTo'pi bhinnaprakArAtmalAbhatvAt paTAdibhyo bhinnAstitva iti / etadapi na, uktasattvatulyatvAt, idamapi anantaroktapaTAdivyatiriktAbhimataghaTAstitvena tulyaM ghaTAbhinnAstitvama, tasmAduktasattvatulyatvAdasattvamevetyarthaH / bhinna prakAratvAdityasya vA hetorabhinnaprakAratvAditi prayoge'pi astitvavyAptisAdhanatve tulyatvaM veti dvidhApi uktasattvatulyatvAd na tvadabhimatabhinnAstitvo ghaTa iti sambandhaH / tasya vyAkhyAnaM samAnArthadvayasyetyata Aha-yena 15 prakAreNaikasyAtmalAbhastena prakAreNa sarvabhAvAnAmapyAtmalAbho'stitvena bhavanAvizeSAt / 5402 nAnArUpye 'stitvaM] nAsti[tva]mastitvanAstitvaM vA syAdityuktam / tasmAdAtmalAbhasyAbhinnarUpatvAda bhinnAstitvo ghttH| viruddhAvyabhicArI vA'yam abhinnAstitvo nasahitaH sa eva heturiti 'abhinnaprakArAtmalAbhatvAt' iti prayoktavya ityabhiprAyaH / ekaghaTavaditi dRSTAntaH, yathaiva hi ghaTa AtmalAbhakSaNe'tyantamabhinnAstitvastathA ghaTAntarANi pttaadyshceti| tathaikatvamapIti neyam / 20 evamekatvAstitvAbhyAmabhinno ghaTaH / yadi tvityaadi| yadi tu tAbhyAmapi ghaTo'stitvaikatvAbhyAmanyastato ghaTasya zUnyatvamastitvaikatvazUnyatvAt sAmAnya-vizeSavattvAsattvAdasattvameva khapuSpavaditi prAgukta ityrthaantrpkssdossopsNhaarH| ananyatve tvityAdino'narthAntarapakSadoSopasaMhAro gatArtho yAvad ghaTavaditi / tasmAt sthitametadAdyuktam-ghaTavat paTAdyapi ghaTa iti / 25 athaivmityaadi| athaivaM nyAyApAditamapi ghaTAdisarvabhAvaghaTatvaM neSyate prasiddhayAdibalena kenacida[na]rthAntaratvaM ca na tyajyate tato ghaTo'pi ghaTo mA "bhUta, bhavanavizeSahetvabhAvAt, 1 pR0 840 paM0 6 // 2 ceti ya0 // 3 pR0 840 pN06|| 4 pR0 866 paM0 5 // 5 pR0 840 paM0 14 // 6 viruddhAvyabhicAriNaH svarUpamatra TipR0 84 paM0 14 ityAdau vilokanIyam / / 7 nasahita eva ya0pa0 557-1- / / 8 evaghaTa pra0 / / 9 'yathai [ka e]va hi' ityapi bhavet pAThaH, dRzyatAM pR0 866 paM0 23 // 10 pR0 837 paM0 26, pR0.840 paM0 18 / / 11degradoSoM ya0 // 12 nAnArthAntaraM pr0| pR0 867 paM0 11 // 13 10 836 pN09| AdAvuktamityarthaH // 14 bhUdit pr0|| Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvasya niHsvabhAvatvasAdhanam] dvAdazAraM nayacakram 842 evamanabhyupagame vA ghaTo ghaTa eveSTo'stitvaikatvAvizeSAt eva[ma]ghaTa eva ghaTaH syAt, tasmAdeva hetoH, ghaTavat / nanvayameva rUpAdiSvapi tadviSayavijJAnAbhidhAnaviparyayo'pi yojyH| bahutvaprasaGgo vaa| tasmAnna santi ghttaadyH| nanvevamasattve pratyakSasiddhaM tRptisukhAdi virudhyte| nanu tat sarvasiddhAnteSvapi 5 pratyakSasiddhamatathA matvA mokSAya ytyte| ityayukterghaTAdInAM shuunytaa| tathAnutpAdAdapi zUnyatvaM vstunH| 15 astitvakatvAnarthAntaratve ghaTabhavanAt paTAdibhavanAnAM na kazcid vizeSo'sti, na ca tatkAraNam, tasmAd bhavanavizeSahetvabhAvAt paTa vad ghaTo'pi ghaTo mA bhUditi ghaTasya ghaTa[tvA]bhAvaH / evamanabhyupagame vA tulyayorastitvaikatvayoH sato: sarvatra vartinoghaMTo ghaTa eva niyatarUpo na tvaMghaTo ghaTa iSTaH, 10 kasmAt ? astitvaikatvAvizeSAt eva[ma?]ghaTa eva ghaTa: syAt tasmAdeva hetorghaTavadaghaTa eva 541-1 sannapIti / nanvayamevetyAdi tadevAnujJApayan rUpAdiSvaniSTamApAdayati / yathAstitvaikatve satyeva ghaTAdInAM viparyayaH paTAditvena prApitaH tathA 'rUpaM loke rUpameva na rasaH' iti siddhamapi rUpaM na syAt 'raso'pi raso mA bhUd rUpaM syAt' iti tadviSayavijJAnAbhidhAnaviparyayo'pi yojya iti / bahutvaprasaGgo vA astitvaikatva-ghaTatvaikatvapaMkSe doSA ete mA bhUvannityanyatvapakSAbhyupagame ghaTabahutvaprasaGga uktavat syAt / tasmAnna santi ghaTAdaya iti / Aha-nanvevamasattve pratyakSasiddhaM taptisukhAdi virudhyate, zrama-''taGka-bhayAdivedanArditAnAM tatpratIkArAt tadupazame sukhaM bubhukSA-pipAsAditAnAM ca tRptiH pratyakSato dRzyate tasmAt pratyakSavirodhAdayuktA klpneti| 20 atrocyate-nanu tat srvsiddhaantetyaadi| avyutpannA-'vizuddhamahAjanapratyakSAdibhrAntivijJAnApramANIkaraNenaiva rUpAdiviSayajanyatRptisukhAdiSu anAzvAsAdatathAtvAcca mRgatRSNikAtoyAdyanAzvAsavad mokSAyaiva yatitavyamiti pravRttasarvamokSArthazAstreSu siddhatvAditItthamayuktaghaTAdInAM shuunytaa| tathAnutpAdAdityAdi / ayukteH 'zUnyatva[va]danutpAdAdapi vastunaH zUnyatvaM prApnoti vastu-25 vAdinaH, utpatti-vinAzayorasattve'nutpannAvinaSTatvAt khapuSpavadityupaMsaMhariSyamANazUnyatvAt / AdyantayorjAtAjAtayoranutpAdAdasaditi / tatra AdirutpattiH, antaH kSayaH, tAvAdyantau vidya yAtAM na veti dvau 541-2 1tvapaTo pra0 / / 2 evaM ghaTa bhA0 / / 'evaM paTa eva ghaTaH' ityapi pATho'tra bhaveta / / 3 tathA ya0 / / 4 pakSa ya0 // 5 pu0 839 paM0 13 / / 6 pu0 867 paM014 / / 7 pu. 867 paM0 11 // 8degditithAtvA ya0 / / 9 zanyavada bhA0 / tulanA-pR0 867 paM0 22 // 10 pR0 846 paM0 21 // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 843 [dvAdaze ni nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dvAdaze niyamaniyamAre ... Adyantau vidyeyAtAM na vA? yadi na stastato'sattve tayoH sarvabhAvAnAmanAdyantatvAt sthitireva / sA ca prtykssaadiviruddhaa| sthitavastutvAd viparItamavastu khapuSpavat / anutpAdAbhyupagamena sarvasiddhAntavyAghAtazca / athocyeta-sAGkhayAnAmeva tAvat satkAryavAditvAdavyAghAta iti / nAvyAghAtaH, 5 pradhAnAdInAM nityaniSThitatvAbhyupagamAdArambhAbhyupagamAt ArambhamantareNa kriyA'bhAvAt kriyAmantareNa ca niSThAnAbhAvAt / atastAni ArabdhAnyeva, niSThitatvAt, ghaTavat / ArabdhatvAt kRtakatvAt pryvsaanvntypi| yattvevaM na bhavati tadasat pradhAnAdi khapuSpavat / vikalpau ca, tayoH kataramicchasi ? yadi ne sta itIcchasi tato'sattve tayoH sarvabhAvAnAmanAdyantatvAd ghaTAdInAM nityatA syAt sthitireva, sA ca pratyakSAdiviruddhA sthitiH, utpattivinAzadarzanAt / 10 pratyakSapUrvakatvAdanumAnAdInAmanumAnAdibhirapi virudhyeta / kiJcAnyat, sthitavastutvAd viparItamavastu, utpannamavastu prApnoti, sthitavastuviparItatvAt, khapuSpavat / kiJcAnyat, 'anutpannameva sarvaM vastu' ityabhyupagame sarvasiddhAntavyAghAtazca, vaizeSikasiddhAnte tAvadutpattimabhyupetyoktam-dravyANi dravyAntaramArabhante, guNAzca guNAntaram [vai0 sU0 1 / 138, 9], kriyA-guNavyapadezAbhAvAdasat [va0 sU0 9 / 1] ityAdi prAgasatkAryotpattivyAkhyAnAt / 15. atrAha--tvayoktaM sarvasiddhAntavyAghAto'nutpAdAbhyupagamena iti, tadayuktam, tiSThantu tAvat puruSAdivAdAH, sAGkhyAnAmeva tAvat satkAryavAditvAdavyAghAta iti / atra brUmaH, etat tvanmataM tAvat prtyuccaaryaamH-tdythaa-athocyt--saangkhyaanaamevetyaadi| tasyottaram-nAvyAghAta ityAdi, nAvyAghAto vyAghAta eva, dviHpratiSedhasya prkRtyaaptteH| kathamasatkAryAnabhyupagamAt ? ityucyate pradhAnAdInAM nityaniSThitatvAbhyupagamAt, 'nityaM niSThitameva pradhAna-mahadahaMkArAdivyaktAvyakta20 jJAkhyaM sarvam' ityabhyupagamAdArambho'bhyupagato bhavati, ArambhamantareNa kriyA'bhAvAt kriyAmantareNa ca 542-1 niSThAnAbhAvAt / tadupasaMhRtya sAdhanamAha-atastAnItyAdi, tAni pradhAnAdIni ArabdhAnyeva, niSThitatvAta, ghaTavat, ghaTaniSThAna-kriyA-'rambhANAM lokaprasiddhatvAdudAharaNasiddheH pradhAnAdInAM tadupanayasiddhiH / evamArabdhatvAt kRtakatvasiddhiH, tathA kRtakatvA[t] paryavasAnavantyapi tasmAdAdyantavantaH pradhAnAdayaH / yattvevaM na bhavatItyAdi vaidharmyadRSTAntaH sAdhanAntaraM vA gatArthamAdyantavattvAbhAve khapuSpavada25 sattvApAdanaM pradhAnAdInAm, AdigrahaNAt puruSAdiSvapi prasaGgaH samAnacarcaH / / 1 ce bhA0 / / 2 nAmna itI pra0 / / 3 sthitirevaM ya0 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJAnamAtratvamAkAzAdInAm ] dvAdazAraM nayacakram atha tvevamapi naivAbhyupagamyate ArambhAdi tato nityavRttatvAdanArabdhatvAdakRtakatvAdaniSThitamasadAkAzavat / nanvAkAzaM zuddhapadavAcyatvAd nirvRttaM niSThitaM sadeva pramANajJAnavat / kuto'sya zuddhapadatA ? AG ISadartha upasargaH, kAzR dIptau [pA. dhA. 647], AkAzate mRgatRSNikAvadAbhAsata ityAkAzam / yadi ca khAdizuddhapadArthapratipattistato vijJAnamAtramevedaM sarva- 5 miti nAbhyupagacchema / asmAkaM hi khAdizuddhapadArthAnAmapi vijJAnamAtratA / anena sarve zabdA asadarthA eva / atha mA bhUd vijJAnamAtratAprasaGga iti pradhAnAdirAdiH, tadeva kAraNaM tanmAtraM cedaM 844. anenaiva sAdhanena gatArthatve'pi upapattyantaranirAkaraNArthamAkAzadRSTAntenAniSTApAdanasAdhanam - atha tvevamapi naivAbhyupagamyate ArambhAdItyAdi yAvadAkAzavaditi / 10 Aha- nanvAkAzamityAdi AkAzAtsattvAsiddhipradarzanArthamanumAnam / 'zuddhapadavAcyatvAnnirvRttaM niSThitaM sadeva tat pramANajJAnavaditi / atrocyate - kuto'sya zuddhapadatA ? iti hetvasiddhayApAdanam, tasya samAsapadatAM darzayati- AGISadartha upasargaH, kA~sa (zU) dIptau dhAtuH, AkAzata ityAkAzam, kugatiprAdayaH [pA0 2 / 2 / 18] iti samAsatvAt / ko'syArthaH ? iti tatpradarzanArthamAha- mRgatRSNikA - vadAbhAsata ityAkAzamiti, yathA mRgatRSNikA jalArthatvenAsatI tadvadAbhAsate tathAkAzamapyavidyamAnaM 15 vidyamAnavad vijJAnena gRhyate vijJAnasyaiva tathA tathotpAdAt / syAnmatam-kha-viyad-vyomAdizuddhapadavAcyatvAnnIsiddhiriti / etaccAyuktam, yadi ca khAdi - 542-2 zuddhapadArthetyAdi / yadi vayaM zuddhapadavAcyamapi zabdArthaM pratipadyemahi tato 'vijJAnamAtramevedaM sarvam' iti nAbhyupagacchema na brUyAma, asmAkaM hi 'viyad-gagana-khau -'mbara- vyoma - mAyA-zUnya - ghaTapaTAdizabdAnAmapi vijJAnavyatirikto naivArtho'sti' iti siddham, tatpratipAdanArthaM ca yatiSyAmahe / anenetyAdi / etena khAdizuddhapadArthApalApena 'sarve zabdAH kriyA- kArakasambaddhArthavAcina eva iti nairuktAbhimatAnAM vyutpattipakSe yAdRcchikazabdAnAM vA'vyutpattipakSe DityAdInAM nAdipratiSedhasahitAnAM kevalAnAM vA na kazcid vAcyo'rtho'styanyatra vijJAnAdhAnanimittamAtratvAdasadarthA eva sarvazabdA iti / atha mA bhUdityAdi / syAnmatam - niSThitatvAdervijJAnamAtratAprasaGgaH, sa mA bhUdityanyathA - 25 diriSyate, ka: ? pradhAnAdirAdiH pradhAna- puruSa - kAla-svabhAvAdi, tadeva ca kAraNam, tanmAtraM cedaM ghaTa 1 pR0 846 paM0 19 / / 2 nirvRttamaniSThitaM pra0 / 3 " kAsU zabdakutsAyAm - pA0 dhA0 623 / / 4 na siddhi pra0 / / 5 khAparaM ya0 / khApara bhA0 / / 6 'saMbaMdhArtha ya0 / / 7 niruktA bhA0 / / 8 kazcidvistyanyatra ya0 // 9 dazadarthA ya0 / darthA bhA0 // 20 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 845 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam kAryam, pUrva pratyupasaMhArasamAhitatvAt / tato bhUtAnAmeva sattvamAdiH / sa sopasaMhAraH kiM nityaH, anityaH ? yadi nityastato'kRtakatvAdanArabdhatvAdaniSThitatvAdasan khapuSpavat / athAdinityatAyAM doSAt nityaniSThitamiSyate'taH pUrvavadeva satvAnupapattiH / antanityatAyAmasattvameva / atha nityatvadoSadarzanAdAdiranitya iSyate sa kiM jAtaH ajAtaH ? yadi jAtaH, anutpAdastarhyasya, jAtatvAt nirvRttaghaTavat / athAjAtaH, tathApyanutpAda: ajAtatvAt khpusspvt| anutpannatvAdasat / jAtAjAtazced virodhAdasambhava ubhayadoSavatvAcca / [ dvAdaze niyamaniyamAre pAdi kAryam, kasmAt ? pUrvapratyupasaMhArasamAhitatvAt, kAryAt prAgapi tasminneva pradhAnAdyanyatamakAraNamAtratve samAhitA eva vikArA uttarakAlamapi tatraivAntarlInAH, tato bhUtAnAM vidyamAnAnAmeva 10 ghaTAdInAM sattvaM nityatvamAdiH nA''rambhAdiriti / ityatra pRcchya se - sa sopasaMhAra ityAdi / sa~ Adi: pradhAnAdikAraNAkhyaH sahopasaMhAreNa kiM 543-1 nityaH ? utAhosvidanityaH ? iti nirdhAryaH / tatra yadi nityastata Adireva na bhavati akRtatvAdanArabdhatvAt / tataH kim ? tatazcAniSThitaH, aniSThitatvAdasa~n khapuSpavat / athA''dinityatAyAmityAdi / etaddoSabhayAd nityaniSThitaM pUrvottaratulyakAlavRttISyate'taH 15 pUrvokta eva doSaH-nityavRttatvAdenArabdhatvAda kRtakatvAdaniSThitaM khapuSpavadAkAzavadvetyAdIti tadevAtidizati yAvad vijJAnamAttrArthatA, pUrvavadeva sattvAnupapattiriti / evamutpattinityatve * sthitinityatve vA'sattvamuktam / antanityatvaM vinAzanityatA, tasyAM tvantanityatAyAmasatvameva / evaM tAvadAnityatve doSaH / 20 atha nityatvetyAdi / Adernityatve doSaM dRSTvA tatparihArArthamAdiranitya itISyate tatra tI ) gatiH - jAtasyAjAtasya jAtAjAtasya vA ? kiM jAtaH ? kimajAta: ?' iti vikalpadvayapraznAdeva tatsaMyogajasya tRtIyasya vikalpasya siddheH / yadi jAta ityAdinA dvayorAdyavikalpayorutpAdAbhAva:, anutpannatvAdasaditi gatArtham / jAtAjAtazcediti tRtIyavikalpasya virodhAdasambhavaH / kiJca, ubhayadoSavattvAcca, yo jAtatve doSo yazcAjAtatve tAbhyAM yukto jAtAjAtatvapakSo'tastyAjyaH / evamutpAde doSAH / 1 mbhAditi ya0 / / 2 pR0 869104 // 3 evaccAGkitaH 'dasan ityAdi nityatve ityantaH pATho bhA0 pratau nAsti || 4 pR0 870 paM0 3 / / 5 pR0 844 paM0 1 / / 6 pUrvavadevAsa ya0 // 7 pR0 847 paM0 9 // 8 pR0 847 109 / / 9 pR0 846 paM0 3 / / 10 doSavaMdhAcca bhA0 / doSabaMdhAcca ya0 // ** Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvabhAvazUnyatvam ] dvAdazAeM mayacakram 846 niSThAyAmapi ta eva viklpaaH| yadi niSThito nitiSThati, na nitiSThati, niSThitatvAt, nivRttaghaTavat / aniSThito'pi na nitiSThati, aniSThitatvAdasattvAdakartRtvAt, khapuSpavat / nobhayamuktavat / __ ante'pi kiM vinaSTo vinazyati avinaSTo vinaSTAvinaSTovA? yadi vinaSTo vinazyati, na vinazyati, vinaSTatvAt, vinaSTaghaTavat / nAvinaSTo'kSataghaTavat, abhUtavina-5 zyadbhAvatvAt akSataghaTavat aakaashvdvaa| nobhymuktvt| itthamanutpannAsthitAvinaSTatvAt khapuSpavadabhAva eva syAd vstu| athocyeta-kiM na etAbhyAmAdyantAbhyAM vastuno'svarUpAbhyAM vicAritAbhyAm? vastu vicAryam / etau hi vastuna AtmalAbhAt puurvottrkaalau| tadabhAve'pi vastu bhavitumarhatyeva tnmdhye| 10 'niSThAyAmapItyAdi / kiM niSThito nitiSThati aniSThito niSThitAniSThito vA ? iti ta eva vikalpAH, teSvapi triSu doSA utpAdavaduktanyAyena nItA eva yAvad nobhayam uktavaditi / aniSThito'san, asattvAdakartA, akartRtvAcca khapuSpavanna nitiSThatIti vizeSaH] zeSaM gatArtham / __ ante'pItyAdi / vinAze'pi kiM vinaSTo vinazyati avinaSTo vinaSTAvinaSTo vA? yadi 'vinaSTo vinazyati' itISyate ityupakramya viSvapi vikalpeSu yAvad nobhayamuktavaditi / 15 nAvinaSTo'kSataghaTavadityasya vyAkhyAnam-abhUtavinazyadbhAvatvAt, abhUto'nutpanno vinazyadbhAvo'syeti abhUtavinazyadbhAvaH, tasmAdabhUtavinazyadbhAvatvAt akSataghaTavaditi / AkAzavaditi 543-2 vA 'abhUtavinazyadbhAvatvAt' ityasyaiva hetodRSTAntAntaram, asyAnugamapradarzanaM kRtvA prasaGgaH 'kAryaH zuddhapadavAcyatvAdityAdiryAvad vijnyaanmaatrtetyaadi| nobhayamuktavat na vinaSTAvinaSTaM vinazyatyasambhavAt, a~sambhavo virodhAdubhayadoSAcceti puurvoktnyaayaanusaarenn| itthaM notpatti-sthiti-bhaGgAH 20 sidhyanti, tadasiddherainutpannA-'sthitA- vinaSTatvAt khapuSpavadabhAva eva syAdvastviti / athocyeta-ki naH? ityaadi| syAnmatam-kimatAbhyAmAdyantAbhyAM vastuno'svarUpAbhyAM vicAritAbhyAM prayojanam ? vastu vicAryam / etau hi Adyantau vastuna AtmalAbhAt pUrvottarau kAlau, vastvAtmalAbhAt pUrvaH kAla Adirucyate uttaro'ntaH / tayorabhAve'pi vastu bhavitumarhatyeva tanmadhye, tasmAdasti vastviti / 1 pR0 869 / / 2 vizeSaM gatArtham bhA0 / vizeSaM gatArtham ya0 / 'nitiSThatIti, zeSaM gatArtham' ityapi pATho'nna syAt / / 3 kicinnaSTo ya0 // 4 'kRtaghaTava bhaa0|| 5 korthHpr0|| 6 pR0844503|| 70845pN07|| 8pR0 842 paM0 26 // 25 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 847 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dvAdaze niyamaniyamAre .... tanmadhye madhyaM vA madhyakSaNo vobhayamapi kiM jAtamajAtaM vA syAt ? yadi jAtamanutpAdastahi asya, jAtatvAt, nivRttaghaTavat ityAdi sa eva grnthstulydosstvaat| pUrvottarakAlAvapi na staH, vinaSTAnutpannatvAt, tadapekSatvAt tanmadhyavastvabhAvaH, dagdhendhanajvAlAvat / asattu bhavati pUrvottarakAlayorasattvAt khapuSpavat / 5 athocyeta-Adau madhye'nte ca kArya tattvopanilayanAt prAgasadeva, Adau madhye ca tadarthaM prvRtteH| tattvopanilayanAduttarakAlamasti, tdrthmprvRtteH| etadasatyam, tadasattvAnativRtteH / asadeva syAt tat, AdimadhyAnteSvapyabhUtatvAt, khapuSpavat / atra brUmaH--tanmadhye madhyaM vetyAdi / tayoH pUrvottarakAlayormadhye yat tadvastu bhavitumarhatIti __ manyase yo vA pUrvottarakAlayormadhyakSaNazcintyate tadubhayamapi ki jautamamajAtaM vA vastu syAt ? yadi 10 jAtamanutpAdastIsya, jAtatvAt, 'nirvRttaghaTavadityAdi sa eva triSu vikalpeSu yojyo doSApAdanagranthastulyadoSatvAt / kiJcAnyat, yAvapi ca tau kAlau pUrvottarau tAvapi na stastvanmatAdapi vinaSTAnutpannatvAt, tadabhAve tayoH kAlayorabhAve tadapekSatvAt tnmdhyvstvbhaavH| kimiva ? dagdhendhanajvAlAvat 544-1 yathendhanAzrayA jvAlA indhanApekSA bhavanti iti sambhAvyA api nirdagdhe tasminnindhane na santi tadapekSa15 tvAt tadabhAve tathA pUrvottarakAlApekSam 'madhyam' ityabhimataM vastu tadapekSatvAt tadabhAve nAstIti prasaktameva / yadvA pUrvottarayoH kAlayornAsti tasya madhye'stitvaM kayA yuktyA sambhAvyeta ? na sambhAvyamityabhiprAyaH / asattu bhavatItyAdi, atra sAdhanam-asat tat, pUrvottarakAlayorasattvAt, khapuSpavaditi / athocyatetyAdi / Adau Arambhe madhye kriyAkAle ante cotpannamAtre kriyAparisamAptau 20 kArya dravyAdi ,vyatvAditattvopanilayanAt prAgasadeva / kasmAt ? Adau madhye ca tadarthaM pravRttaH, na hi tarthitvaM sati tasminnupapadyate / tattvopanilayanAduttarakAlamasti, kasmAt ? tadarthamapravRtteruparatakriyatvAt, na hyasati tasmistadarthI na prvrtte|| atra brUmaH-etadasatyam, tadasattvAnativRttaH / asadeva syAt punarapi tadAdi-madhyo-'nteSvapyabhUtatvAt khapuSpavaditi / evaM tAvadanutpAdAdapi zUnyAH srvbhaavaaH| 1 yormadhya'kSaNa bhA0 / / 2 pR0 845 paM0 20 // 3 nivRta bhA0 // nivRtta ya0 // 4 triSu yojyo ya0 // 5 asA pr0|| 6 kAlete co ya0 / kAlaMte codeg bhA0 // 7 dravyAdi bhA0 // 8 tvAnivRtteH ya0 // 9 dhyAnteSvavyabhU pr0|| Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarbabhAvAnAM zUnyatvam dvAdazAraM nayacakrama 848 / sAmagrIdarzanAdapi / iha yAvatI saMjJA ghaTa iti paTa iti rUpamiti vA sA sAmagrImAtrameva / kA sAmagrI ? bhAvAnAM bhAvAntaraM prati vyApAraH, yathA tantUnAM paTaM prati vyaapaarH| tatra ca vyApUtAnAmekaiko nAvayavI, pratyekamasattve ca samuditAvapyasattvam / . . na tAvaddhatuSu pratyaye ca sAmagrI asti, nApi tatsvarUpapRthaktveSu pratyakSataH tatsAnnidhya eva tadarthapravRtteH ghaTapaTavat / yacca yeSu nAsti svarUpeNa tasya sAmagrayAmapi kuto'-5 stitvam ? na hi sikatAkaNeSvadRSTaM toyaM kumbhe'pi dRSTam / / itazca nAsti vastu, sAmagrIdarzanAdapi, sAmagryAM bhAvA dRzyante ghaTa-paTAdayo na pratyeka svarUpeNa, 'yacca svarUpeNa nAsti tasya sAmagryAmapi kuto'stitvaM sikatAtoyavat ?' ityupenayArtho bhaviSyati / tadbhAvanA--iha loke yAvatItyAdi / 'ghaTaH' iti saMjJA kapAlasAmagryAm, 'paTaH' iti tantusAmagryAm, 'rUpam' iti tatsantAne kSaNotpattivinaMSTrarUpasantAne, vAzabdAdanyadvA yat kiJcid 10 rasAdi muSTipaGktyAdi vA deza-kAlabhinnAvayavasaMhAramAtraM sAmagrImAtrameveti / kA sAmagrI ? 544-2 ucyate-bhAvAnAM bhAvAntaraM prati vyaapaarH| tatpradarzanam-yathA tantUnAM paTaM prati vyApAraH, avayavino'vayavatvena vyApriyamANA avayavA eva tathA tathAvasthitA: 'sAmagrI' ityucyante, avayavavaikalye tadabhAvAt / tatra cetyAdi, itthambhUtAyAM ca sAmagryAM vyApRtAnAM tantvAdyavayavA[nA]mekaiko'vayavo nAvayavI sambhavati tacchaktyabhAvAt, pratyekamasattve ca samuditAvapyasattvamityavayavinaH 15 sarvathApyabhAva eva syAt / tad bhAvayati-na tAvadityAdi / hetupratyayasAmagrIpRthagbhAveSvasambhavAt nAsti, hetuSu tantuSu paTo nAsti, pratyaye nimittakAraNeSu turI-vema-zalAkAdiSu ca nAsti, tasmAnnAsti sAmagrI tadavayavItyarthaH / nApi tatsvarUpapRthaktveSu pratyakSata iti pratyakSeNaiva hi pramANena tantusvarUpe turyAdisvarUpe vA pRthaganupalabdhA sAmagrI paTAkhyA, anumIyate'pi ca 'nAsti' iti, tatsAnnidhya evaM tadarthapravRttaH, 20 sannihiteSveva hetu-pratyayeSu tantu-turyAdiSu paTArthI 'paTo nAsti' iti matvA tadartha prayatate, tato nAsti, kimiva ? ghaTa-paTavat, yathA ghaTe sannihite'pi paTArthI 'paTo nAsti' iti matvA tadartha ) pravartate paTe vA sannihite ghaTArthI ghaTArtham / yacca yeSa nAstIstyupanayo gatArtho yAvat kumbhe'pi dRSTaM 'na hi' iti vrtte| - 1 tAtoyAvat pra0 // 2 pR0 848 paM0 23 // 3 vinaMsRrUpaya0 / vinaMsvarUpa bhA0 / / 4 tramiveti ya0 // 5 avayavaikalye ya0 // 6 "hetupratyayasAmarayAM pathagabhAve'pi madvaco na ydi| nanu zanyatvaM siddha bhAvAnAmasvabhAvatvAt // 21 // yadi madvaco he| tuSu] nAsti mahAbhUteSu samprayukteSu viprayukteSu vA, pratyayeSu nAsti, uraHkaNThoSThajihvAdantatAlunAsikamUrdhaprabhRtiSu pra[yatneSvapi nAsti, nobhayasAmagrayAmasti hetupratyayasAmagrIvinirmuktaM pRthag vAsti tasmAnniHsvabhAvA (vam), niHsvabhAvatvAcchanyam / evaM nanu zUnyatvaM siddhaM niHsvabhAvatvAdasya madIyavacasaH / yathA caitad madvacanaM niHsvabhAvatvAcchnyaM tathA sarvabhAvA niHsvabhAvatvAcchUnyA iti / " -iti nAgArjunaviracitAyAM svopajJavRttisametAyAM vigrhvyaavrtnyaam| 7 turi bhA0 // 8 Su nAsti y0|| 9 tatsvarUpapRthaktasu pra0 / tulanA-pR0 84950 25 // 10 etadartha ya0 / / 1100 etadantargataH pATho ya0 pratau nAsti / / 12 10848508 // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyAgamAnusAriNIvRsyalaGkRtam [ dvAdaze niyamaniyamAre nanu sikatAkaNeSu pratyekamadRSTaH kumbhaH sAmagrayAM dRSTaH / na sAmagrItulyatvAt / asmAbhiryadi dRSTaH syAd naivamucyeta sAmagrayA apyabhAva iti / nanvetadeva sAdhyate - asti sAmagrIti / 849 avayavAstahi santIti cet, na A rUpAdibhyo'vayavinazcAsattvasyoktatvAt / 5 rUpAdayastu rUpaNAdinirUpitavijJAnasArAH, teSAM pRthaktvaM hetutvaM ca buddhau vRtteH saMghaTate, buddhivyatirekeNa svarUpAbhAvAt / hetvAdyabhAve sAmagrayabhAvAd na santi sarvabhAvAH, itaretarAzrayadoSAcca / tathA'darzanAt / 545-1 atrAha - nanu sikatAkaNeSu pratyekamadRSTaH kumbhaH sAmagryAM dRSTa ityanaikAntikadoSodbhAvanaM 10 paraH kuryAt, kumbhatvasya sikatAkaNeSu pratyekamadRSTasya darzanAditi / aMtra brUmaH - na, sAmagrItulyatvAt, nAnaikAntikaH 'pratyekamasattvAt samudAye'pyasat' iti yasmAt sAmagrI sAdhyatayaiva tulyaH kumbho'pi vipakSAbhimataH sAdhyatvAt pakSa eva tasyApi kumbhapairiNAmasya samudAyatvAt tasmAdvipakSAsiddheranaikAntikacodanAbhAsaM jAtyuttaramidam / tadvyAkhyA - asmAbhiryadi dRSTaH syAd naivamucyeta - sAmagryA apyabhAva iti, tadeva smArayati prastutam, nainvetadeva sAdhyate - 'asti, nAsti sAmagrI' 15 iti tasyaivopanyAsAt tadvipakSAbhimatyA'naikAntikatvacodanaM pAThamAtrametat - pratyekamadRSTasya sikatAsu kumbhasya darzanamiti / evaM tAvat sAmagrI nAstIti pratipAditam / avayavAstahi santIti cet, syAnmatam - paTasya tantavo'vayavAH santIti / tanna, kasmAt ? A rUpAdibhyo'vayavinazcAsattvasyoktatvAt, tadyathA 'tantavoM'zuSu, aMzavastuTiSu, tuTayaH pakSma, pakSmANi svAvayaveSu na santi ityAdi yAvat paramANuzo vibhAgaH tAvadavayavyeva / paramANuravi20 bhAgatvAd niravayavaH sanniti cet, so'pi rUpa-rasa- gandha-sparzabhedenA'vayavyeva / evaM tarhi rUpAdayo'vayavA eva nAvayavina iti cet, te'pi na svato rUpAditvaM labhante, yasmAd rUpAdayastu rUpaNAdinirUpita545 - 2 vijJAnasArAH, 'rUpyata iti rUpam, rasyata iti rasaH' ityAdivijJAnenaiva nirUpyante rUpAdayaH, tatsvarUpaM vijJAnena saha prakalpate / tatra rUpAdInAM parasparataH pRthaktvaM hetutvaM ca buddhau vRtteH saGghaTate, na tasyAmavRtteH svAtmanaiva / [na] tasmAd bahirastitvaM janayitumarhataste hetu pRthaktve buddhivyatirekeNa svarUpAbhAvAt / 25 tadupasaMhRtyAha--hetvAdyabhAve sAmagryabhAvAt hetu pratyaya-svarUpa pRthaktvAnAmabhAve rUpAdInAM kA sAmagrI ? sAmagryabhAve kA dravyatA ? iti dravyAbhAva:, dravyAbhAve sarvAbhAvaprasiddhiH / tasmAdayuktamuktaMm - avayavI sAmagrI vidyate, avayavA eva vA santIti / 1 a brUmaH ya0 / / 2 degrimANasya bhA0 / / 3 nanveta sAdhyate ya0 / / 4 pakSmAdi ya0 / / 5 saha ya0 pratau nAsti // 6 prakalpate bhA0 / / 7 gyAmA pra0 / 8 dravyAbhAvaH ya0 pratau nAsti / / 9 muktavayavI ya0 // J Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvabhAvAnAM zUnyatvam] dvAdazAraM nayacakram 850 sarvathApyayuktayaH pratyakSata upalabhyante tathApi na santi tasya darzanasyAsambhavAt / tadapi ca darzanaM nAstyeva / yAvadRzyaM tAvat prbhaagH| ArAdbhAga eva dRzyate, na prmdhybhaagau| tasmAdadarzanameva vastunaH, na yArAdbhAgamAtrameva vstu| atha matam-ArAdbhAgastAvad grahISyate niyamAt pratyakSataH tathA madhyaparabhAgAvapi grhiissyte| na, tatrApi tribhaagtvtulytvaat| 10 kiJcAnyat-itaretarAzrayadoSAcca, avayavisadbhAve'vayavAstadavayavatvAt sidhyanti hetutvAcca, teSu cAvayaveSu satsu tadavayavitvAt kAryatvAdavayavI sidhyatIti tadidamitaretarAzrayam, itaretarAzrayANi ca na prakalpante tadyathA-nau vi baddhA netaratrANAyeti / evaM sAmagrIdarzanAdapi na santi srvbhaavaaH| itazca na santi tathA'darzanAt, adarzanAdapi tenaiva prakAreNa na santi / tatra paramatAzaGkA-sarvathApyayuktaya ityAdi / na santi yuktayo yeSAmarthAnAmayukta[ya]ste yadyapi yuktito nopalabhyante pratyakSata upalabhyante dRzyante, dRzyamAnAzca nirAkartuM na zakyante, ato darzanAvagRhItasadbhAvAH santo'rthAH kalpayitavyA iti yadi kalpyeraMstathApi na santi, tasya darzanasyAsambhavAt / tadvyAkhyA-tadapi ca darzanaM nAstyeva / kathaM darzanaM nAsti ? ucyate-yato 546-1 yAvadityAdi, yAvadRzyaM tAvat parabhAgaH, dRzyAbhimatasya hi vastuna ArAdbhAga eva dRzyate, na para- 15 madhyabhAgau dRzyete, taizcAvazyamArAnmadhyaparabhAgairbhavitavyaM vastunaH, tatra yadyArAdbhAgo dRzyata iti pratyakSa[tva]miSyate para-madhyabhAgayoradarzanAdapratyakSatA tasya kiM neSyate ? tasmAdadarzanameva vastunaH, na hyArAbhAgamAtrameva vastviti / atha matamityAdi / syAdiyaM te mati:-ArAdbhAgastAvad grahISyate niyamAt pratyakSataH, tathA madhya-parabhAgAvapyanumAnAt kAlAntare pratyakSato grahISyete, tasmAnnAdarzana[me]veti / 20 atra brUmaH-na, tatrApi tribhAgatvatulyatvAt, ArAdbhAge'pi dRzyAbhimate tyo bhAgAH sambhavantyeva ArAnmadhya-parAkhyAH sAvayavatvAt, vibhajyamAnaM hi sAvayavaM tridhA vyavatiSThate tatastathAnApi para-madhyabhAgAdarzanaM tribhAgatulyatvAt samastava'stvadarzanavaditi / evaM tAvat sAvayavasya tribhAgatvAd darzanAsambhavaH / 1SAzca pr0|| 2 vAvaya pra0 / / 3 zrayatvam ya0 // 4 prakalppante pra0 / tulanA-10 34 paM0 9 / / 5 dRzyante bhA0 pratau nAsti // 6 kalperaM y0|| 7degdarzanateti ya0 / tulanA-paM0 14 // 8 vastuda bhaa0|| 9 gasyAdarza ya0 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [dvAdaze niyamaniyabhAre 851 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam . atha matamabhAgaM drakSyate paramANavastahi gRhayantAm / teSvadRzyamAneSu bhAgavad dRzyata iti kA kathA, bhAgavati vA paramANusaMghAte'gRhayamANe tadaMzo nirbhAgaparamANurdazyata iti ? yadA ca paramANuH [ na gRhayate tadA kuto bhAgavAn grahISyate bhAgavati vA'gRhayamANe tadaMzA nirbhAgaparamANavo] grahISyante ? 5 ayaM tu vyavahAro vijJAnotthApita ev| vijJAnamasatyapi bAyArthe tathA tathA viparivartamAnamantareva bAhayArthavadAbhAsate vijJAnatvAt svpnvijnyaanvt| tatrApi jAgradgRhIto'rthaH kAraNamiti cet, tatra ca tatra ca vijJAnameva kAraNam / yadi vA'vijJAno'rthaH kazcidasti sa darzyatAm / svapne tvanarthakaM vijnyaanmevaarthH| atha matamabhAgaM drakSyata iti / yanivibhAgamArAbhAge tanmAtraM gRhyata iti cenmanyase tatazca 10 te'niSTamidam-paramANavastahi gRhyantAm, na hi paramANavo'tIndriyAH santaH kasyacit 'dRzyAH' 546-2 itISTAH, teSvadRzyamAneSu nirbhAgeSu bhAgavad dRzyata iti kA kathA bhAgAntarAdRzyatvAt sikatA tailavadvA pratyekaM darzanAbhAve tatsamudAye'pi darzanAbhAvAt ? bhAgavati vA paramANusaGghAte paramadhyabhAgAgrahaNAdagRhyamANe tadaMzo nirbhAgaparamANurdrakSyata iti 'kA kathA' itya[nu]vartanAnnAsti darzanam / asyArthadvayasya vyAkhyA-yadA ca paramANurityAdi grahISyanta iti gatArtham, 'kutaH' 15 ityanuvartanAt / dRzya-darzanavyavahArastahi kathamasati dRzye sambhavati ? iti cet, ucyate-ayaM tu vyavahAro vijJAnotthApita eva / vijJAnaM cAsatyapi bAhye'rthe tena tenAkAreNa viparivartamAnamantareva bAhyArthavadAbhAsate vastutvAd vijJAnatvAt / kimiva ? svapnavat, svapne iva svapnavat, yathA suptaH saMvRte'vakAze'pyasambhavinaM hastiyUtha-parvatAdyAkAraM pazyati asatyeva hastiyUthAdibAhye'rthe tathA tathAntavijJAna20 pariNAmAt evaM jAgratsvastharUpAdivijJAnAnyapi antarvattibahirarthAbhAsAni, na kazcit tadvyatirikto'rtha iti / yathoktam dyauH kSamA vAyurAkAzaM sAgarAH sarito dishH| antaHkaraNatattvasya bhAgA bahiravasthitAH // [vAkyapa0 3 / 7 / 41] iti| tatrApi jAgradgRhIto'rthaH kAraNamiti cet, svapne'pi hi dRSTa-zrutA-anubhUtaparikalpitasukha25 duHkhAdi-rUpa-rasAdyAkArameva vijJAnamutpadyate nAtyantAnupalabdhakhapuSpAdyAkAram, tasmAd bAhyArtha eva 547-1 kAraNamiti cenmanyase, atra vayaM brUmaH-tatra ca tatra ca vijJAnameva kAraNam, svapne jAgaraNe ca 1 matabhAgaM ya0 // 2 vartamAnAt bhA0 // 5 tthaavdhyntvibhaa0| tthaavpyntviy0|| vijJAbhA0 // 8 jAgaraNakAraNe ca ya0 // 3 saMbhavIti cet ya0 // 4 ca satya ya0 / va satya bhA0 / / 6 dRzyatAM pR0 1055022, TipR0 50 pN04|| 7 tatra ca Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 852 vijJAnasya zabdArthatvam ] dvAdazAraM nayacakram ___ atra ca vijJAnaM zabdArthaH / tacca kalpanAmAtrameva / buddhynusNhRtikyiaarthH| ___ ayaM ca vikalpa evmbhtaikdeshH| pari samantAdavagamaH, naiHsvAbhAvyAta parito'vagamo'vagamamAtram / so'syAstIti matiH paryavAstiko'yaM nyH| bhAvo'pi bhAva ev| upayoga eva / vijJAnenaiva utthApito'rthaH 'arthaH' iti zakyate pratipattum, naanythaa| 'vijJAnenAvinAbhAvitasyArthasya 5 jAgaraNe'pi svarUpAbhAvAdanu[pa]lambhe kutaH punaH svapnakAraNatvam ? tata Aha-yadi vA'vijJAno'rthaH kazcidasti sa darzyatAm, tvayA jJAnena prakalpito na zakyo darzayitumartha ityabhiprAyaH / mayA punaH zakyate'rthena bAhyena [vinA] vijJAnamevArtha iti, tadyathA-svapne tvanarthakaM vijJAnamevArtha iti darzyate / tasmAt svapajjAgradavasthayorapyavyabhicAri vijJAnamevArtha iti nyAyyA klpnaa| atra naye kaH zabdArthaH ? ityatra brUma:-atra ca vijJAnaM zabdArthaH, vijJAnameva hi zabdo 10 vAcakAbhimato vijJAnotthApitaH, tadupalakSyo'pi rUpa-rasa-ghaTa-paTaudirbAhyo vAcyo vijJAnameva, yathoktam-'vijJaptimAtramevedaM bho jinaputra yadidaM traidhAtukam [ ] ityaadi| yadantanirUpaM [tad] bhirvdvbhaaste| so'rtho vijJAnarUpatvAt tatpratyayatayApi ca // [Ala0 prii0|6|] ityAdi / evaM tahi pramANa-pramANAbhAsAvizeSa iti cet, iSyata etat, yasmAt tacca vijJAnaM kalpanA kalpanAmAtrameva, aniyatadeza-kAlA-''kAra-nimitta-naimittikatvAjjAgradavasthAbhimatavijJAnasyApi supta-taimirikAdivijJAnavadaprAmANyAt / eSa padArthaH / vAkyArthastahi kaH ? ucyate-buddhayanusaMhatirvAkyArthaH, vijJAnasyaiva paurvAparyArthAbhAsavi-547-2 jJAnAnusaMhAreNa sambandhanavijJAnaM vAkyaM vAkyArthazceti / ayaM ca vikalpa evmbhuutaikdeshH| zatadhA bhinnasya evambhUtasyaikadezo'yaM nyH| tasya 20 caivambhUtasya paryavAstikabhedatvAdakSarArtho gamayitavyaH 'paryavAstikaH' ityata Aha-pari samantAdavagamaH, parirupasargaH samantAdarthaH, avatirdhAturavagamArthaH, yathA''ha-ava rakSaNa-gati[-kAnti]-proti-tRptya-vagamanapraveza-zravaNa-svAmyartha-yAcana-kriyecchA-dIptyavAptyAliGgana-hiMsA-dehana-bhAva-vRddhiSu [pA0 dhA0 600] ityitrAvagamasya vivakSitatvAt naHsvAbhAvyAt parito'vagamaH parIkSyamANasya bAhyArthasya vijJAna 1 (vijJAnena vinAbhAvitasyA ?) // 2 (yadi cAvijJAno?) // 3deg TAvibA ya0 // 4 nameva ca bhA0 / / Tipu050 pN012|| "mahAyAne vaidhAtukaM vijJaptimAtra vyvsthaapyte| 'cittamAtra bho jinaputrA yaduta dhAtukam' iti svaat| cittaM mano vijJAnaM vijJaptizceti pryaayaaH| cittamatra sasaMprayogamabhipretam / mAtramityarthapratiSedhArtham / " iti vizatikAvijJaptimAtratAsiddheH vasubandhuracitAyAM svvRttau|| 6 'vijJAnaM kalpanAmAtrameva' ityapi pATho'tra syAtaM // 7 jAnadavasthabhi ya0 / jjAgratsvasthabhi bhaa0| jjAgratsvasthAbhi ityapi pATha: samIcIno bhAti, dRzyatAM pR0 851 paM0 20 / / 8 pR0 448 Ti0 2 // 9 dRzyatAM pR0 763 paM0 12-14 / TipR0 94 paM0 18 // . Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyAnamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [ dvAdaze niyama niyamAre dravyazabdazcaiva SaTsvapi durgatiH tasyA vikAro dravyamiti tathA tathA prAg vyAkhyAto yathAdarzanaM tathAgateH / upanibandhanamasya se ki taM bhAvakkhaMdhe ? bhAvavabaMdhe duvihe paNNatte, taMjahA- Agamato a 853 vyatiriktasya sarvayuktidiktaH svabhAvAbhAvAdavagamamAtram vijJAnamAttramevetyarthaH / so'syAstIti 5 matirasyeti sa paryavo yasyAstIti matiH sa nayaH, pairyavo'tItaH SaTprakAro'pi "asti nAsti diSTaM " [ 0 4 |4| 60 ] iti ThakpratyayAntarUpasiddheH ' paryava evAsti' iti manyamAnaH paryavAstiko'yaM nayaH / sa ca bhAvo'rthaH zabdo[[]nyavAcyAbhimataM vijJAnalakSaNameva vastvityata Aha- bhAvo'pi bhAva eva, 'bhavatIti bhAvo ghaTapaTAdi dravyaguNa-karmAdi vA iti mA grahIditi bhAva eva upayogo bhAvo na 10 dravyAdIti / sa ca bhAvaH kSAyikaH kSAyopazamika aupazamikaH pAriNAmiko vA sa copayoga eva 548-1 sAkAro'nAkAro vA pramANa- pramANAbhAsAdivikalpazUnyaH / tasmAt paryavAstikanayabheda evambhUtaika" dezo'tyantavizuddhavijJAnaparyayamAttragrAhI nayo'yamiti / yathA vidhyAdivikalpeSu AdyeSu SaTsu dravyAstikeSu paryavazabdo dravyaprAdhAnyAt tadarthatvena vyAkhyAtastathehApyArAtIyeSu ubhayobhayAdivikalpeSu dravyazabdaH paryavaprAdhAnyAt tadarthatvena gamayitavya 15 ityata Aha-dravyazabdazcaiSa SaTsvapItyAdi / durgatiriti dudu gatau [pA0 dhA0 944-945 ], druzabdo gatyarthaH, tasyA gartovikAre yatpratyaye kRte 'dravyam' iti rUpaM bhavati / dravyamevArtho dravyArthaH / sa punastathA tathA tena tena prakAreNAtItobhayobhayAdivikalpeSu prAgvyAkhyAtaH yad yad darzanaM yathAdarzanaM teSAM SaNNAM svena svena darzanena paryAyArtha eva sa sa SaDvikalpo'pi tathAgateH tathA tathA paritoM 20 gamanIMt / kimetat svAbhiprAyavivaraNamAtram ? Ahosvidasya darzanasya upanibandhanamArSamapyasti ? ityatrocyate--astyupanibandhanamasya, se " kiM taM bhAvakkhaMdhe ? iti praznopakramo grantho yAvat se 1 riktaH ya0 / / 2 'asya' iti padena 'so'syAsti' ityatra vidyamAnaH 'asya' ityaMzaH parAmRzyata iti bhAti // 3 ( paryavAstiko'tIta: II 4 pR0 446 Ti0 5 // 5 vAdyAbhi bhA0 / 'zabdAnyavAcyAbhimatam' iti 'zabdAnyabAhyAbhimatam' iti vA pATho'pyatra bhavet // 6 Namevastvi N bhA0 // 7 pyAgatoM pra0 / / 8 TipU0 115 paM0 11 / / 9 TipR0 16 paM0 30, TipR0 52 paM0 32 / / 10 nAkSimetat bhA0 / nAkSametat ya0 / / 11 " atha bhAvaskandhanirUpaNArthamAha-se kiM taM bhAvakhaMdhe ? bhAvabaMdhe dubihe paNNatte taMjahA - Agamao a noAgamao a / atrottaraM 'bhAvabaMdhe duvihe' ityAdi / bhAvazcAsau skandhazca bhAvaskandhaH, bhAvamAzritya vA skandho bhAvaskandhaH / sa ca dvividhaH prajJaptaH tadyathA-Agamatazca noAgamatazca / se ki taM Agamao bhAvabaMdhe ? Agamao bhAvabaMdhe jANae uvautte / se taM Agamao bhAvabaMdhe / tatrAgamataH skandhapadArthajJastatra copayuktaH tadupayogAnanyatvAd bhAvaskandhaH / " iti maladhArihemacandra - sUriviracitAyAm anuyogadvArasUnavRttau // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 854 vijJaptimAtratvaM sarvabhAvAnAm] dvAdazAraM nayacakram noAgamato a / se ki taM Agamato bhAvakkhaMdhe Agamato bhAvakkhaMdhe jANae uvautte / se taM Agamato bhAvakkhaMdhe [anuyogadvArasU0 54-55] ityAdi / ayaM niyamasyApi kSaNikavAdasya niyamaH-'tadapi vastu vijnyaanmev'| iti niyamaniyamabhaGgo nAma dvAdazo bhaGgo dvAdazAranayacakrasya / taM Agamato bhAvakkhaMdhe iti vyAkaraNopasaMhAraH, AgamabhAvaskandhasyopayogalakSaNasya vijJAnasvarUpa-5 mAnatvAt, AdigrahaNAcchu tamAvazyakaM sAmAyikamanyadvA nAmAdinikSepAnukrameNAdhigamanIyaM yat kiJcit tat sarvamAgamata upayoga eva jnyaanmevetyrthH| ___ayaM niyamasyApi kSaNikavAdasya 'kSaNikameva vastu' ityasyApi darzanasya niyamaH-tadapi kSaNikaM vastu vijJAnameva, na rUpAdi tadvyatiriktaM bAhyamasti, kiM tarhi ? vijJAnAntavipariNAma- 548-2 vijRmbhitamAtrameveti niyamaniyamabhaGgo nAmA'dito vidhibhaGgAdArabhya gamyamAne dvAdazo bhaGgo 10 dvAdazAranayacakrasya zrImanmallavAdikRtasya TIkAyAM zrImatsihasUrigaNiracitAyAM samAptaH / 1tvAdigna ya0 // 2 (gaNyamAne ? ) // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upraha / sadgurubhyo namaH atha dAdazArAntaram / etadapi pUrvavadevakAntatvAdayuktam, smbhviviklpaanupptteH| evaM bruvata evaM vijJAnavacasI niHsvbhaave| athA mA bhUdayaM doSa iti sasvabhAve vijJAna-vacasI abhyupagacchasi, sarva niHsvabhAva5 mitybhyupgmvirodhH| bacaso'pi sasvabhAvatve na tarhi sarvaM niHsvabhAvamiti svavacanavirodhazca dossH| vidhyAdisarvabhaGgAtmakaikavRttisamyagdarzanAdhikAre pratyekavRttimithyAdarzanatvApAdanArthaM pravRttatvAdAha--etadapi pUrvavadevaikAntatvAdayuktam, yathA kSaNikameva rUpAdisamudAyameva [a]vaktavyameva sAmAnya-vizeSakA-'nyatvAdInI (tI? ) tyekAntavAdAnAmayuktatvamekAntatvAt, yuktatve vA jainendratva10 manekAntapratiSThagatitvAdvetyuktaM tathaitadapi 'sarvaM niHsvabhAvam' iti matam / kasmAt ? sambhavivikalpAnapapatteH, asminnapi mate ye vikalpAH sambhavanti saGgraheNa 'vijJAna-vacaso::svAbhAvyaM svAbhAvyaM vA' ityanayoreva bhedA vakSyamANAste sarvathA nopapadyante, tadanupapatterasyApi matasyAyuktiH / ato jainakalpitAnekAntarUpatvaM vastunaH zreya ityupasaMhAro bhvissyti| tadyathA-evaM sarvaM niHsvabhAvamiti bruvato'tItAsiddhayAdiyuktiprakAreNa tava iti pratyuccAraNaM 15 prathamaivaMzabdAt / dvitIyavaMzabdAd vijJAna-vacasorapi tvayoktayoH sarvAntaHpAtitvAdavizeSya 'sarva 549-1 niHsvabhAvam' ityuktatvAd vijJAnatattvAccAtiprasaktaM vijJAna-vacasI niHsvabhAveM' ityetad vaica:, aniSTaM ca tad vijnyaan-vcsorprtyaaynprsnggaat| yadA hi vijJAnamasat tadA 'niHsvabhAvamidaM sarvam' ityanizcitam svayamanizcityAsmAn pratipipAdayiSataste pakSAdisAdhanavacanAsattvaM c| tasmAt parapratyAyanamayuktam vijJAnavacasonizcitapakSAditvenAbhUtatvAt unmattavijJAna-pralApavaditi niH20 svabhAvavikalpo jJAna-vacasoH sarvavastunaHsvAbhAvyaM vyAvarta yatIti doSaH / atha mA bhdityaadi| etaddoSabhayAt sasvabhAve vijJAnavacasI tvadIye cedabhyupagacchasi 'sarva niHsvabhAvam' ityasyAbhyupagamasya virodhaH, kena ? jJAna-vacana[sa]svabhAvatvAbhyupagamenetyabhyupagamavirodhaH 1 dAyameva vaktavyameva sAmAnyavizeSakAnyatvA bhA0 / dAyameva sAmAnyavizeSainyatvA ya0 / 'dAya eva vaktavyamevAvaktavyameva' ityapi pATho'tra smbhaavyte|| 2 vizeSanyatvA ya0 // 3 varoniSTaM pra0 / / 4 cevabhyupa pra0 / / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvanaiH svAbhAvya nirasanam ] dvAdazAraM nayacakram 856 evaM ca ghaTAdyapi sat, vyavahAravRttatvAt, tadvAkyavat / tacchUnyatve tu pratyakSAdivirodhAH / sarvanaiH svAbhAvye tu pratyakSAdivirodhAH sphuTA eva / sarvazUnyavAdagatapakSadharmA dyabhAvazca na sAdhyaH / api ca vijJAnAbhyupagamAd vijJAnamAtramevedaM sarvam, sarvasya sato vijJAnalakSaNatvAt / sa ca puruSa eva jJaH / tanmayaM cedam / yathoktaM prAk pratijJAdoSaH / na kevalamabhyupagamavirodha eva jJAnaviSayaH, vacaso'pi pakSAdilakSaNasyAnte sasvabhAvatve yat prAguktaM tanna tarhi sarvaM niHsvabhAvam, idAnIM sasvabhAvatvAbhyupagamAt iti svavacanavirodhazca doSaH, itizabdasya hetvarthatvAt / itthaM sAdhana -dUSaNa - pratipAdyapratipAdanavyavahAramArgAnupAtinaH sataste'numAna -[[gama-]loka~virodhA apItyata Aha evaM ca ghaTAdyapi saditi pratijJAyate tvAM pratyasiddhatvAt sarvalokaprasiddhamapi / 'anantarokta - 10 sasvabhAvatve vijJAna-vacaso:' iti smArayati evaMzabdaH / kasmAt sad ghaTAdi ? iti cet, ucyatevyavahAravRttatvAt, tadvAkyavat, aMsiddhayayuktyanutpAda-sAmagrIdarzanA-'darzanapakSa-parAyattobhayaviro-549-2 dhAdivikalpahetukhapuSpAdidRSTAntabuddhi-vacasAM sasvabhAvatvavad ghaTAdInAM vyavahAravRttAnAM sasvabhAvatvaM syAditi / tacchUnyatve tu pratyakSAdivirodhAH, tasya tasya vacanasya zrotendriyapratyakSasya pakSAdyavayavavibhAgasya ghaTAdipratipAdyArtha sahitasya tadvijJAnasya ca tava mama ca svasaMvedyasya zUnyatve pratyakSAdi - 15 virodhAH sasvabhArvatvamanicchataH / icchata abhyupagama - svavacanavirodhIvRktAveva / AdigrahaNAdanumAnA''gamavirodhau, arhad-buddha-kapila- kaNAda brahmAdiprokterAgamaiH saha virodhitvAt / lokavirodhastu prasahyaivopAttastvayA 'ghaTAdayo bAhyArthAH jJAna-vacane ca santi' iti prapannaM sarvalokamavamatya 'zUnyA: sarvabhAvAH' iti pravRttatvAt / evaM jJAna-vacanazUnyAzUnyatvayorabhyupagamavirodhAdisarvadoSAH / * sairvanaiHsvAbhAvye tu sarve'pi pratyakSAdivirodhAH sphuTA eva jJAna-vacanayoH sarvAntaHpAtitvAd yathA yojitaM tayA 20 dizetyevaM tAvat pakSadoSAH sAmAnyata uktAH / doSadikpradarzanArthaM tayaiva dizAha - sarvazUnyavAdagatapakSadharmAdyabhAvazca na sAdhyaH, asiddhayAdipakSAsiddhau parAyattAdihetavo na sidhyantyevAnayoktadizeti sphuTatvAnnAtvAbhinivizAmahe / api ca vijJAnAbhyupagamAdityAdi yAvat sato vijJAnalakSaNatvAditi / tvayaivAbhyupaga- 550-1 [ta]masiddhyAdihetubhirbAhyArthanaiH svAbhAvyamApAdya 'vijJAnamAtramevedaM sarvaM svapnasiMhAdivajjAgratsiMhadarzana - 25 5 1 lakSaNaMsyAte bhA0 / 'lakSaNasyAte ya0 / (lakSaNasya te ? ) / / 2 hetatvAt ya0 / / 3 kevirodhA ApItyata Aha bhA0 / "kavirodhApItyatAha ya0 / ( SnumAna -lokavirodhAvapItyata Aha ? ) / 4 ( tvadvAkyavat ? ) / / 5 pR. 828 paM 1 pR. 830 paM 1 / / 6 bhayavirodhAdivikalpa iti adhika: pATho'tra ya0 pratau sa tUparitanapaMktito lekhakAnavadhAnAdihAyAtaH / / 7 tacchUnyahetu bhA0 // / 8 varmAni ya0 / / 9 pR0 855 paM0 5 / 10 prayatnaM pra0 / / 11*** etadantargataH pATho ya0 pratau nAsti / 12 yArve sato y0|- rva sato bhA0 // ( yAvat sarvasato ? ) // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 857 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dvAdazArAntare puruSa evedaM sarva yad bhUtaM yacca bhAvyam / utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati // [RgvedaH 10 / 8 / 90 ] nanu vijJAnazabdenotprekSAmAtramucyate nArthavattvaM vijJAnasya / yathoktaM tadabhAve tadapyasat ...... svapnamudAharadbhiH / 5 etadapyayuktam, jAgaritavyatiriktasvapnodAharaNAdeva vijJAnamAtratvavyAvartanAt / yadi tanmAtraM kiM svapno'svapnaH ? svapnasya jAgaraNAd vizeSaNaM na ghaTate, ubhyorpybhaavtulytvaat| putrajanmAdi-bhaya-harSa-sukha-duHkhAdivijJAnamapi' ityataH sarvasya vijJAnalakSaNasyaiva sattvAt tasya ca sarvatvAt sarvametadvijJAnamAtram, sa ca puruSa eva jJaH, tanmayaM cedamatItAnAgatAbhimatamapi vartamAnameva 10 stimitasaraHsalilataraGgabubudAdyavasthAvat suSupta-supta-jAgarita-turIyAkhyacaturavasthAmAtrabhedamabhinna mastyevAstItyabhyupagataM bhavati / yathoktaM vidhividhinayArabhaGge prAka-puruSa evedaM sarvamityAdi / etat puruSasUktaM vyAkhyAtaM tatraiveti na punarviviyate / atrAha-nanu vijJAnazabdena utprekSAmAtramucyate nArthavattvaM vijnyaansy| 'svapnasiMhadarzanabhayAdivat' ityudAhRtya kalpanAmAtratvasya pratipAditatvAd grAhyAbhAvaH, grAhyAbhAve grAhakatvasyAbhAvaH / 15 yathoktaM tadabhAve tadapyasaditi pratyuccAraNameva tadarthaM yAvat svapnamudAharadbhiriti / atrocyate-etadapyayuktam, jAgaritavyatiriktasvapnodAharaNAdeva vijJAnamAtratvavyAvartanAt / sapratipakSatvAcca bhAvAnAM pramANa-pramANAbhAsatva[va]t sAdhya-dRSTAntabhedAbhyupagamo'vazyaMbhAvI / yadi 2 tanmAtraM kimityAdi, yadi vijJAnameva svapno[5]svapno na bhavati, tasmin svapne siMhadarzanamasadeva bhayanimittam, "vibuddhasya bhayApagamo'sattve svapnasiMhasya, jAgrasihadarzanaM ca sAkSAnmRtyunimittaM 20 satyameva, prItihetuzca jAgratputradarzanam, svapne[5]tadapekSaM vibuddhe prItyapagamAt / 'bhinnau tau' ityavagamya jAgradvijJAnavyatiriktasvapnodAharaNaM yujyte| tattu tvatpakSe svapnasya jAgaraNAd vizeSaNaM na ghaTate, kasmAt ? ubhayorapyabhAvatulyatvAt khapuSpasya vandhyAsutAdiveti / 1 sarva evadvijJAna pra0 // (sarvaM cedvijJAna ?) // 2 suSupta ya0 pratau nAsti // 3 mastevA pr0|| 4 pR0 136 paM08, pR0 144 paM011, pR0 189505, TipR0 59 paM0 2 // 5 jAgarajJAnaM pramANarUpaM svapnajJAnaM pramANAbhAsarUpamiti vivakSAyAM satvAt iti sAdhu // 6 "sarvazUnyatAyAM ceSyamANAyAM svapnAsvapnAdivyavahArAbhAvaprasaGga eveti darzayannAha- savvAbhAve ca kao sumiNo sumiNotti saccamaliyaM ti [vizeSAvazyakabhA0 1705] sarvAbhAve ca sarvazUnyatAyAM cAbhyupagamyamAnAyAM 'svapno'yam, asvapno'yam ' iti kutaH ? kiMkRto'yaM vizeSa ityrthH|" iti maladhArihemacandrasUriviracitAyAM vizeSAvazyakabhASyaTIkAyAm // 7vizuddhasya bhA0 / vizusya ya0 / pR0 858 paM. 5 / / 8 vizuddha pra0 // 9 mAnautAvityavagamya ya0 // 550-2 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJAnamAtratAnirAsaH dvAdazAraM nayacakram 858 pratipAdyamatyapekSayeti cet, na, ubhayorapyabhAvatulyatvAt / khapuSpavyudasanena ca svapnasiMhadarzanavaditi vacanaM ghaTate / nanu vijJAnaviSayA cAstitA sthitaiv| nirbhedaM ca nAstitvaM nAstyeva / sattvameva tat tthaa| athocyeta--vijJAnAstitvamapi kaH pratipadyate kalpanAmAtratvAt ? vijJAnAddhi vijJAnaM tadvijJeyAbhAve kutastat ? svapne tatkAraNasya vijJeyasyAbhAvAt / vibuddhe'pyevameva / / evamapi vijJAna-vijJeyA- vijJAnA-vijJeyatadatadbhedAbhyupagamAt sadvAda evAbhyupagatotra tvyaa| 10 pratipAdyamatyapekSayeti cet / syAnmatam-bhAvyadRSTAntayorjAgara-svapnavijJAnayorarthAbhAvatulyatvaM tathApi tvatprasiddhAbhAvArthena svapnenaiva jAgarAbhAvArthatvapratipAdanaM sukaraM tvanmatyanuvRttyA "kriyate / ayaM hi pratipAdyasya materanurodha upAyaH prtipaadyitumbhaavtulytve'piiti| etacca na, ubhayorapyabhAvatulyatvAta, 'materapyamaterbhedena vizeSaNaM pratipAdyasya pratipAdakAderapratipAdyAd vizeSaNam' ityAdyapyabhAvatulyatvAnna ghaTata ev| kiJcAnyat, svapnadRSTAnto'pi khapuSpavyudasanena ca 'svapnasiMhadarzanavat' iti vacanaM ghaTate khapuSpaM na bhavati siMha iti / svapnadRSTAntavyAkhyAne ca vRthAbhaya-harSAdi vizeSaNamavRthAbhaya-harSAdinA "vinA na bhavitumarhati / nanvityanujJApayati / kiJcAnyat, vijJAnaviSayA cAstitA nanu sthitaiva, vijJAnamAtram' 15 iti bruvatA vijJAnAstitvamabhyupagatameva tvayA, taMtazca 'sarvaM niHsvabhAvam' ityetad mithyaa| 551-1 kiJca, nirbhedaM ca nAstitvaM nAstyeva, kutazcit sato vastuno "vizeSya sadeva zakyaM vaktuM nAstIti 'khapuSpasya puSpaM nAsti nAzokasya' iti, nAvizeSya / tasmAnna zUnyatvaM sarvasya, sarvamiti sattvameva tat tathA tena prakAreNa svapnavijJAnasiMhAderapi nAstitvamanyAstitvaM sAdhayatIti / athocyatetyAdi / "vijJAnAstitvamapi kaH pratipadyate, kalpanAmAtratvAt? asiddhayAdi- 20 hetubhya eva svapnavannAsti vijJAnamapi, 'vijAnAti' iti hi vijJAnaM syAt, sA ca vijJAnakriyA kartRtvaM vA vijJAnasya nAsti vijJeyakarmAbhAvAt svapne / tat pradarzayannAha-vijJAnAddhi vijJAnaM tadvijJeyAbhAve kutastata ? 'vijAnAti' iti vijJAnasya vijJAnatvaM syAt, tadvijJeye karmaNyasati kutaH ? nAsti kutazcit kAraNAt, svapne tatkAraNasya vijJeyasyAbhAvAt / vibuddhe'pyevameveti jAgradvijJAnasyApi svapnavijJAnavad vijJeyAbhAve vijJAnatvAbhAvAt kA vijJAnAstitvAzA? iti / 25 ___atrocyate-evamapItyAdi / 'vijAnAti vijJAnam' ityavijJAnAt svapnAjjAgradvijJAnaM vizeSyate tvayaiva, 'avijJAnam' iti ca svapno jAgradvijJAnAt, tathA 'vijJeyam' ityavijJeyAt svapnaviSayAdarthA 1 tulanA pR. 857 paM0 17 // 2 grnnsvy0|| 3 jaagrnnobhaay0|| 4 kriyAva pra0 // 5 ghaTa eva bhA0 / gha eva ya0 // 6 (dRSTAnte?) / / 7 vinA bhavitu ya0 // 8 vAstitA bhA0 // 9 tazca bhA0 / / 10 vizeSasya ya0 // 11 vijJAnanAsti' pra0 // 12 nAdvijJAnaM ya0 // 13 tatkAraNavijJe ya0 // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 859 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dvAdazArAntare tathA vijJAna-bhAvAdiSu naJaH kA gatiH ? kiM prAgAdivizeSeNa nAsti utAvizeSeva ? yadi vizeSya nAsti tataH prAkpazcAditaretarAsAmarthyAsaMyogebhyo nanu nirvattA'dhvasta-tat-samartha-sambaddhaghaTAstitvameva prsjyte| athocyeta-naiva nirvRttAstitvAdiprasaGgaH, vandhyAputrAdivadavizeSya atyantaM nAstI5 tyucyate / atha kathaM punarvandhyAputro na bhavati ? yadi tadviSayo'tyantAbhAvaH syAt vandhyAputro na sambhavet / sambhavati tu svayaM bhavitRtvena / tadyathA-bhavacca tad dravyaM cetanamace 551-2 bhAsAjjAgradviSayo rUpAdirarthaH, jAgradviSayAcca vijJeyAt 'avijJeyam' iti svapnaviSayaM vastu taccAtacca bhedenAbhyupagamyate jJAna-vacanaviSayaMtayA sadvAda evAbhyupagato'tra tvyaa| no ced vijJAna-vijJeyA vijJAnA-vijJeya-jJAna-vacanavizeSaNabhedAbhAvAdabhAvAvizeSAt tUSNIMbhAvaste samAzrayaNIya: syAt / 10 kiJcAnyat, tathA vijJAnetyAdi / 'vijJAnamapi vijJAnaM [na] bhavati, bhAvo bhAvo na bhavati' ityAdiSu natraH kA gatiH ? vicArya tvayA vAcyam, kimatra nizcitaM sattvamasattvaM vijJAnAdeH ? ki prAgAdivizeSeNa nAstIti utAvizeSeNava ? iti nirdhAya brUhi / tatra yadi 'vizeSya nAsti' ityucyate tataH prAkpazcAditaretarIsAmarthyAsaMyogebhyaH yathA ghaTaH prAg nAsti mRdAdyavasthAyAM pazcAta kapAlatve itaretaratayA paTatve asAmarthya chidrabudhnatve asaMyoge gehe nAstIti tato yathAsaGkhyaM 15 nanu nirvRttetyAdi, prAgabhAve 'nirvRtto'sti' iti naJ vizeSayati, pazcAdabhAve'pi 'adhvasto'sti' iti, itaretarAbhAve so'sti, [a]sAmarthyAbhAve samartho'sti, gehasaMyogAbhAve 'bahiHsaMyogo'sti' iti / tasmAdastitvameva ghaTasya naJ vizeSayati / athocyte-naivetyaadi| atha mA 'bhUdevaM nirvRttAstitvAdiprasaGga ityavizeSya 'nAsti, na __bhavati' ityAdiparyAyairasiddhayAdihetubhyo vandhyAputrAdivadavizeSA (SyA') tyantaM nAstItyucyate evaM 20 cenmanyase, atrApi brUma:--atha kathaM punarityAdi, bandhyAputranAstitvamapi atyantAbhAvAbhimatamasiddham, aMto nirvRttA-dhvasta-tat-sAmarthya sambandhapramANAdivizeSapratiSedhavAcinaiva natrA sAmAnAdhikaraNyAd bhavatyeveti vayaM sambhAvayAmaH / yadi tadviSaya ityaadi| yadi vandhyAputro'tyantAbhAvaH syAt nirvRttyAdimatprAgabhAvAdisvabhAveSu na sambhavet, sambhavati tu svayaM bhavitRtvena, tasmAnnAtyantAbhAvaH, kiM tarhi ? sambhavatyevAsya 25 nivRttyAdi bhavitRtvabhAkSvartheSu / tadyathA-bhavacca tat sambhAvyate dravyaM cetanamacetanaM ca dvividham / 1 yatayAH pra0 // 2 'vijJAnamavijJAnaM na bhavati, bhAvo'bhAvo na bhavati' iti pATho'pyatra sambhAvyate // 3 vizeSa nAsti pra0 // 4 rAsyamayaasaMjogebhyaH ya0 / tulAnA pu0 859 paM0 21 / / pR0 872 paM0 17 // 5 bhadeva ya0 // 6 pR0872 paM0 17 // 7 taviSaya y0|| 8 vAdvisva bhaa0| 'diSvabhAveSu ityapi pATho'tra cintyaH / pR0 872 paM0 17 // 9 degvAsya na nivRttyAdi pr0|| 10 degbhAvArtheSu ya0 / / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvasvabhAvatvAdivarNanam ] dvAdazAraM nayacakram 860 tanaM ca / tatra cetanasya anAdyanantabhavabhAvitvam, karmaparivartAnyathAtvAt, itaradravyavat / anantarabhavavandhyA .......... prabandhAtmakatvAt avandhyAtve'pi tadbhAvAnatiriktatvAt tadvad baalkumaarvdvaa|| acetanasyApi taddhAvAnatiriktatvAdanAdyanantaviparivartAnyathAtvAda viruddhaM vandhyAputratvam tadanyonyAnugatimantareNa tadabhAvAt zarIrArambhavat / tatra cetanasyetyAdi, idaM hi cetanamAtmadravyamanAdyanantabhaveSu bhavitumutsahate, kutaH ? karmaparivartAnyathAtvAta, anAdyanantakarmabandhasantAnasya viparivartAstiryaG-nara-narakA-'marabhavAH, te cAnAdya[na]ntA bhavanazIlA eva svajAtyaparityAgenA'nyathA'nyathAbhavantaH, itaradravyavata pudgaladravyavat, yathA pudgaladravyaM rUpa-rasa-gandha-sparzalakSaNamAcaitanyAparityAgena bhUmyudaka-vahni-pavana-vanaspati-trasa-zarIrizarIra-zItoSNa-tamazchAyA-''tapodyotAdiparivartamanyathA tathA cAnubhavati tathA cetanAtmakarmaparivartAnu- 10 bhAvimanuSyastrIvandhyAvA (tvA)bhyAM pracyutya janmAntare manuSyatvotpattau strItvotpattau vA putravattve 552-2 *dravyArthAbhedAt saiva vandhyA putravatI jAyata ityatra vandhyAputra ityenama) daNDakena darzayati-- anantarabhavavandhyetyAdinA yAvat prabandhAtmakatvAt avandhyAtve'pi, kasmAt ? tadbhAvAnatiriktatvAta, tasmAt pUrvasmAd bhAvAdanatiriktaH sakarmA cetanaH, tadvat pUrvavandhyAtvavat putravattvaparyAyasambhUtAvapi bAlakumAravadveti dRSTAntAntaraM lokasiddham, yathA 'bAlaH kumAro yuvA' ityAdi-15 paryAyeSvapi sa eva bhavati tathA vandhyA-putravattvAvasthayoreka eva jIva iti| evaM tAvaccetanasyAnAdyanantabhavabhAvitvAt tadbhAvAnatiriktatvAcca tattve vandhyAputrAstitvamuktam / __ acetanasyApi brUmaH / tadyathA-vandhyAzarIragatAnAM pudgalAnAmutsRSTAnAM keza-nakha-danta-mUtrazakRt-sveda-rasa-rudhira-mAMsAdInAM mRttva-vrIhyAditvasaMmbhUtau [?]vandhyayA striyA puMsA vA''hAritAnAM rakta-zukratvAdibhAvena copAttAnAM putratvenotpattAvapi vandhyAputrAstitvaM tadbhAvAnatiriktatvAdanAdyananta- 20 viparivartAnyathAtvAt' ityAdinA nyAyenAviruddhaM vandhyAputratvam / tat sAdhayati-tadanyonyAnugatimantareNa tadabhAvAt, yad yadanyonyAnugatimantareNa na bhavati tat tat tasyaiva tadeva vA, zarIrArambhavata, yathA zarIraM teSAM pudgalAnA[manAdyanantabhavabhAviparivanyithAtvAdanyonyAnugatimantareNAbhAvAcca tAnyeva tAni jIvapudgaladravyANi tathA vandhyAyA eva pudgalAH putrapudgalA ityaMpyaviruddhaM bandhyAputratvam / tasmAdasti vandhyAputraH / 1 yaMGnarakA ya0 // 2 bhavaMzIlA bhA0 / bhavazIlA ya0 // 3 degnyathAbhavanta ya0 // 4 pudgalasya dravyavat pra0 / / 5 mUrtyAce ya0 / 'mUrti AcaitanyAparityAgena' iti padacchedaH / acetanasya bhAva Acaitanyam / / 6 vandhyAvAbhyAM pratyuvyutya ya0 / vandhyAvAbhyAM pratyudyuta bhA0 / (vandhyAbhavAbhyAM pracyutya ? ) // 7 dravyArthabhedAt pra0 // 8degsaMbhUto vadhyAyA striyA puMsA vA ya0 / saMbhUtau vandhyAyA puMsA vA bhA0 // 9 ityasyaviruddhaM ya0 // 25 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 861 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [ dvAdazArAntare ____tasmAt sarvamidaM sarvasvabhAvamazUnyamiti pratipattavyam azUnyagRhavat praveSTasthAtRnirgantukalpotpAdasthitivinAzasahitameva sarvamekamanekAtmakaM vyavahArapravyaktAparikalpitatadatadAkAraM svataH parata ubhytshcaastyev| atha kathaM svaparobhayabhAvaH ? saMsiddhisaMyuktyanutpAdasAmagrIdarzanasadAdarzanebhyaH / 5 saMsiddhistAvat tadAtmabhedaikobhAvena sdbhaavH| dIrghatvaM dIrgha'styeva aparAyattatvAt / yadi tvasvaviSayametat syAt, nAnAmikA madhyamAdIrghatAyAmapi kaniSThikAto dIrghA syAt, na ca madhyamA zakrayaSTidIrghatAyAm / evaM hrasvatvamapi / 553-1 tasmAt sarvamidamityAdi / sarvazUnyavAde sAdhana-dUSaNAsambhavAt pratipAdya-pratipAdakavyavahArA bhAvAt vijJAnamAtrapakSasyApi sarvekajJapuruSamAtratvAbhyupagamApatteH svapna-vandhyAputrAdidRSTAntAnAM ca 10 sarvasarvAtmakatve sati asiddheH idaM 'sarvasvabhAvamazUnyam' iti pratipattavyam tvaduktArthaviparyayeNa aMzUnya gRhavat praveSTava-sthAtR-nirgantRkalpairutpAda-sthiti-vinAzaiH sahitameva sarvamekamanekAtmakamagulivakrapraguNatvAdivat vicitra varNakRkalausavadvA vyavahAreNa "pravyajyamAnaiH saha-kramabhAvibhiraparikalpitaireva satyairbhedainityAdibhistaccAtacca vastu tadatadAkAravipariNAmadarzanAd vyavahArapravyaktAparikalpita tadatadAkAraM svataH parata ubhayatazcAstyeva, na nAsti iti grAhyamuktanyAyAt / 15 atrAha-atha kathaM sva-parobhayabhAvaH ? iti / atra brUmaH--saMsiddhi-saMyuktyanutpAdasAmagrIdarzana-sadAdarzanebhyo hetubhyaH / saMsiddhistAvat 'sam' ityekIbhAve, sarve bhAvA bhedAbhimatAH sAmAnyAntarbhUtAH parasparamekIbhUtAH sidhyantItyata Aha--saMsiddhistadAtmabhedaikIbhAvena sadbhAvaH, saMsiddhiH sahabhAvaH sahanirvRttiyugapavRttirityanarthAntaram / tad bhAvayati-dIrghatvaM dIrdhe'styeva, aparAyattatvAt svAyattatvAdevetyarthaH / 20 taddhi dIrghatvaM svaayttmevaanaamikaayaaH| yadi sva (tva)svaviSayametat kaniSThikAhrasvatvApekSa53-2 manAmikAdIrghatvaM tvanmatena syAt nAnAmikA madhyamAdIrghatAyAmapi kaniSThikAto dIrghA syAt, madhyamAM dIrghA dRSTvA svagatena hrasvatvapariNAmena hrasvA satI dIrghA punarna syAdevArthAntarApekSayApi svAtmanyavidyamAnadIrghatvAt khapuSpavat madhyamAyattahrasvatvAt, bhavati tu dIrghApi svAyattakaniSThikApekSasvagatadIrghatvapariNAmAt / tasmAt svAyattaM diirghtvmnaamikaayaaH| tathA na ca madhyamA zakrayaSTi25 dIrghatAyAM zakrayaSTayapekSamadhyamAhrasvapariNAmAt svagatAd hrasveti na cAnAmikApekSAt svadIrghatva 1 dRzyatAM pR0 827 paM0 18 // 2 lAza pra0 // 3 * * etadaGkitaH pravyajya' ityata Arabhya vyavahAra ityantaH pATho ya0 pratI nAsti / / 4 pR0827 pN06|| 5 bhAve sarve bhAvA bhedAbhimatAH sAmAnyAntarbhUtAH parasparamekIbhAve sarve bhAvA bhedAbhimatAH sAmAnyAntarbhUtAH parasparamekI pra0 / / 6 yadi hyasvaviSaya ityapi pATho'tra bhavet / dRzyatAM pR0 862 paM0 7-8 // 7 NAmenAhrasvA pra0 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaparobhaya bhAvasAdhanam ] dvAdazAraM nayacakram 862 svagatanAnArUpyAnatikramAttu ekapuruSapitRputratvAdivat tathA tathA niyamavRtte rhasvatvadIrghatvA vyAghAtaH / evaM netaretarAbhAvetaretarAzrayAsiddhayaH / hrasve'pi ca dIrghatvaM dIrghaFast svatvam, apratidvandvitvAt iSTahrasvadIrghasvAtmavat / evameva cetaretarayogavicA rAnavatAraH / pariNAmAt 'dIrghA syAt' iti vartate, bhavati tu / tasmAdanAmikAyA madhyamAyAzca kaniSThikApekSAbhimataM 5 dIrghatvaM svAyattameva dIrghatarApekSe hrasvatve saMvRtte'pi sa (sva) to hrasvatarApekSayA dIrghatvasyAvasthitatvAt / evaM hrasvatvamapItyanenaiva nyAyena 'kaniSThikAyA hrasvatvamapi svAyattameva' ityatidizati / yadi svaviSayametat syAt na kaniSThikA'nAmikAdIrghatAyAmapi se ( pa ) vavayavAdibhyo dIrghA syAt, na cAnAmikA madhyamAdIrghatA yAmiti / kasmAddhetoH ? svagatanAnArUpyAnatikramAttu yasmAdAtmagatA eva tAstAH sApekSa-nirapakSAH 10 pariNAmazaktayo hrasva-dIrgha- sthUla-kRza-laighu-guru- nityA'nitya-mUrta mUrta-cetanA [- cetanA]dayaH pudgalAnA- 554-1 manyeSAM cAkAzA-''tma - kAlAdInAM sve sve pariNAmA jainendradarzanAt sarvasarvAtmakadravyArthanaye vA "vidhi[vi]dhyAdibhaGgAntare / kimiva ? ekapuruSapitRputratvAdivat, yaithaika eva puruSaH svaputtrApekSayA "pitRtvena pariNataH svapitapekSayA ca putratvena tathA mAtula - bhAgineya- bhrAtR - zvazura-pautra - dauhitra bhrAtrIyaprAcyodIcya-hrasva-dIrgha-paNDita - mUrkha svAmi- dAsAdizaktibhiH pariNamati svagatAbhirApekSa ( kSi ) kaizca 15 jJAna-darzana- sukha-duHkha-krodha-harSa-bhayAdibhirutpAda-vyaya- dhrauvyalakSaNatvAd vastutvAt / na ca tAH zaktayastattrAvidyamAnAH sambhAvyante khapuSpAdAviva / na ca tAsAM zaktInAM parasparavirodho nApyanavasthA na ca saGkaraH svaputrApekSayA pitRtvasya niyatatvAt evaM zeSANAmapItyata Aha dAntikam - tathA tathA 527-1 niyamavRtteH " hrasvatva-dIrghatvAvyAghAta iti etad virodhAbhAvopanayanam, tathA saGkarA-'navasthAdoSAbhAvopanayanamapi draSTavyam / evaM netaretarAbhAvetaretarAzrayAsiddhaya iti / anenaiva svagatanAnArUpyAnatikramAtvekapuruSapitR-putratvavat tathA niyamapravRtterhasvatva-dIrghatvAvyAghAta iti doSaparihAranyAyena hrasvasadbhAvo 554-2 dIrghasyAbhAvo na bhavatIti sahAnavasthAnadoSaparihAraH kRto bhavatIti tasmAdeva hetoruktadRSTAntavat / tathA " " itaretarAzrayatvAdasiddhiH' ityeSo'pi doSo nAsti uktavat svAzrayatvAdeva / 93 ata evApratidvandvitvam, viruddhAbhimatasarvadharmAvirodhavRttatvat ata, itthaM sAdhanam - hrasve'pi 25 ca dIrghatvamiti pakSaH, dvitIyo dIrghatve'pi hrasvatvamiti / eka eva hetuH - apratidvandvitvAditi / 1 hrasvava ya0 / / 2 dRzyatAM pR0 866 paM0 13 / / 3 yAmati ya0 / / 4 pR0 862 paM0 21 / / 5 deg laghugurulaghunityA bhA0 / (laghu-guru-guru laghu ? ) / / 6 vidhidyAdirbha bhA0 / vivyAdirbha ya0 / pR0 242 paM0 1 / / 7 yathaiva pra0 / / 8 putratvena pra0 / / 9 svasura pra0 / / 10 svamatAbhi bhA0 / svamatyabhi ya0 / / 11 hrasvadIrgha ya0 / 12 pR0 862 paM0 1 / / 13 pR0 830 paM0 5 / 14 svAda itthaM bhA0 / tvAttada itthaM ya0 / / " tvAdata itthaM ' iti pATha: sambhAvyate / / 15 pR0 830 paM0 6 // 20 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 863 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [ dvAdazArAntare saMyukterapi ca svaparobhayabhAvaH / iha bhAva eva bhAvo nAbhAvaH / sa ca tadatadatItAnAgatavartamAneSu aviziSTa eka eva [ tadbhAve bhAvAt ] tadabhAve'bhAvAt ghaTa- pAMzu- karpAsatantu paTavat / iti sarvasarvaikyam / tatra ' astyeko ghaTa:' iti trayANAmekatve yatraikatvaM tatrAstitvasyApi niSkalena svatattvena bhavitavyam, anarthAntaratvAt, yatra yasyAnarthAntaratvaM 5 tatra tasya niSkalameva svatattvaM bhavati ekasminnekatvasvatattvavat / astitvasvatattvaM ca sarva iSTahrasva-dIrghasvAtmavat, iSTasya ' hrasvasya svAtmA tena svAtmanA / hrasvatvenApratidvandvitvAd hrasve bhavatyevaM hrasve dIrghatvaM bhavati dIrghe'pi hrasvatvaM hrasvAtmavaditi virodhadoSo'pi parihRta ittham / yo'pi tadanantaramitaretarayogadoSodbhAvanAya vicAraH kRtastasyAnavatAra eva, sva-parobhayebhyo bhavane sarvabhedAnAM virodhAbhAvapratipAdanAdeva tadgatadoSaparihArasyApi kRtatvAt / ata Aha-- 10 evameva cetaretarayogavicArAnavatAra iti gatArtham / evaM tAvat sva-parobhayabhAva: 'saMsiddhaH siddhaH / saMyukterapi ca sva-parobhayabhAvaH / tad bhAvayati - iha bhAva eva bhAvo nAbhAva iti 'sarvabhedazakti bhavatyeva bhavati vastu na na bhavati' ityuktatvAt / sa cetyAdi, sa ca bhAvaH tadatadatItAnAgata- vartamAneSu tasminnatasmizca vRtte vartamAne vaitrtsyati ca deza kAlaviziSTAbhimateSu 55-1 aviziSTa eka eva / kasmAt ? [tadbhAve bhAvAt] tadabhAve [s]bhAvAt teSu teSu svabhedeSu 15 bhavatsveva bhavati 'a~bhavatsu [na] bhavati" atastadbhAve bhAvAt tadabhAve cAbhAvAdaviziSTa eva tebhya ekaH / kimiva ? ghaMTa-pAMzu- karpAsa tantu paTavat, yathA ghaTaH kapAla - zakalAdikrameNa pAMzubhUtaH, pAMzurmRta, mRdi kaiMpasabIjasambandhAt karpAsIbhUtAyAM tantavaH, tantubhyaH paTa iti krameNa ghaTa-paTaikatvavat sarvasarvekyamiti sthite'sminnyAye tatra 'astyeko ghaTaH' iti trayANAmekatvameva sati caikatve yaitraikatvaM tatrAstitvasyApi niSkalena svatattvena bhavitavyam, kasmAt ? anarthAntaratvAt / 20 asya hetoH sAdhyenAnvitatvaM pradarzyate - yatra yasyetyAdi yAvat svatattvaM bhavatIti gatArtham / kimiva ? ekasminnekatvasvatattvavat, yathaikasmin vastuni ekatvasvatatvaM tato'narthAntaratvAnniSkalameva bhavati tathaikatve'stitvamapi niSkalameva bhavitumarhatIti / astitvasvatattvaM ca sarvabhAvA iti pareNAniSTamApAdayitumuktam, mama tu sarvazakti ekaM vastvicchata iSTameveti na doSaH / 4 1 hrasvasvAtmA ya0 / 'iSTasya hrasvasya svAtmA hrasve bhavati' ityanvayaH / / 2 ( hrasvasvAtmavat ? ) / / 3 pR0 831 paM0 22 / / 4 saMsiddhiH pra0 / / 5 vatste pra0 / / 6* * etadantargata pATho ya0 pratau nAsti // 7 vAbhAvA ya0 / 'dAbhAvA' bhA0 // 8 ghaTapAMsu bhA0 / ghaTapaTAMzu ya0 // 9 pAMsu bhA0 // / 10 kArpAsa ya0 / / 11 pR0 835 paM0 11 / / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaparobhayabhAvasAdhanam] dvAdazAraM nayacakram 864 bhaavaaH| yatrAstitvamityAdi sAdhanaM pUrvavat / astitvaikatvAbhyAmananye sarvabhAvAH ghaTAdayaH, ekazca ghaTastadananyadastitvam, saMzca ghaTastadananyadekatvam iti ghaTe srvsiddhiH| tathA ghaTatvaM yatra tatrAstitvaikatvayorapi niSkalenaiva svatattvena bhavitavyam, anarthAntaratvAt, yatra yasyAnantaratvaM tatra tasya niSkalameva svatattvaM bhavati ghaTa iva ghaTasvatatvasya / ato ghaTAdananyatve'stitvaikatvayorastitvaikatvAvyatirekAd ghaTavat sarvaH paTAdirapi 5 ghttH| tthaa'paadiH| urdhvamadhyabudhnadezabhede'pyabhinnaH sa evaiko'sti ca ghttH| bAlakumArAdibhede sa evaiko nrH| tathA srvbhaavaaH| tathA ca sarvAtmakamekamevAsti vastviti prtykssaadiprmaannruplbhaamhe| anyathA prtykssaadivirodhaaH| kiJcAnyat, yatrAstitvamityAdi dvitIyamaniSTApAdanaM pareNoktaM tadapISTameveti pUrvavat 10 parihAra iti mainyamAnastathaiva sAdhanaM pUrvavadityatidizati / tadyathA-yavAstitvaM tatraikatvasyApi niSkalenaiva svatattvena bhavitavyam, tato'nantaratvAt, yatra yasyAnarthAntaratvaM tatra tasya niSkalameva svatatvam, astitve'stisvatattvavat, ekatvasvatattvaM ca sarvasminnekaikasmin ekaikamastyekaM cetyato'-555-2 stitvaikatvAbhyAmananye srvbhaavaaH| ke ca te ? ghaTAdayaH ghaTa-paTAdayaH / ekazca ghaTastadananyadastitvam, ekaghaTAdananyadastitvam, tasmAdeka-ghaTAbhyAmananyasmAdastitvAdananye srvbhaavaaH| ata 15 ekasmAdavyatirekAt sarvameva ghaTa: paTAdiH / saMzca ghaTa iti sattvenaikatvAvyatirekadvAreNa pa(gha)TaikatvAstitvAbhyAM sarvabhAvaghaTatvaM yathA evaM ghaTe sarvasiddhiH astitvAvyatirekAdekatvAya'tirekatvAcceti ghaTe srvsiddhiruktaa| tathA ghaTatvamityAdinA ghaTe astitvaikatvAvyatirekatvAdanantaratvAdinA'stitvaikatvAvyatirekAd ghaTavat sarvaH paTAdirapi ghaTaH / tathA'pAdiH udakAdirapi ghaTa eva yAvAn bhAvaH, na me 20 kazciddoSaH, matpakSasAdhanA eva te hetvH| tannidarzanam-dezamAtrabhede tAvat Urdhvamadhyabudhnadezabhede'pyabhinnaH sa evaiko'sti ca ghaTaH, kAlamAtrabhede'pi bAla-kumArAdibhede sa evaiko naraH, tathA sarvabhAvAH, parasparato deza-kAlA-''kArAdimAtrabhede'pi ekabhavanAviziSTatvAdabhinna eka eva bhAvo bhinna ivAbhAti / tathA cetyAdi / evamuktanyAyena sarvAtmakameva (ka)mevAsti nityaM sarvagataM sarvabhedasvabhAvaM ca 25 vastviti pratyakSAdipramANairupalabhAmahe / ato'nyathA pratyakSAdivirodhAH, ghaTasya kapAla-mRt-karpAsa 110 836 paM0 2 // 2 sAmAnya bhA0 / (sa manya?) // 3 yatrasyAnarthAntaratvaM tatrasya pra0 // 4 vyatiriktatvAya0 / tulanA-paM0 17 // 550 836 pN06|| 6 tulanA pN017|| 7 pR0 836608 // 8 dipari ghaTa ya0 // 9 ye pr0|| 10tyakamevAsti ya0 / 108615011 // 11 pu083750 1 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 865 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dvAdazArAntare ete cenneSyante sarva ghaTo'styeka iti pratipattavyam, ghaTAnAntaratvAt, ghaTasvAtmavat / viparItasvabhAvAbhAvabahutvAdyAzaGkAnavatAra eva anytvaanbhyupgmaat| athocyeta-nanvanyathA tAvad nAstyeva ghaTaH / ghaTaH paTatvena nAsti paTo'pi ghaTatvenetyAdi / ghaTo hi ghaTa evopalabhyate na tvasau paTo'pIti / atha punaH sAmAnye ghaTasyAsti5 tvaikatve syAtAM tataH sarvarUpa upalabhyeta ghttH| ko vA bravIti nopalabhyata iti ? 'na bhoH! ahamupalabhyamAnameva sarvarUpaM santaM tantu-paTa-vrIyudakAdiparivartasya pratyakSaM darzanAt pratyakSavirodhastadbhAvameva sarvAtmakamanicchataH / tAdRgvidhArthAnumeyatvAdanumAnavirodhaH lokA-''gamA-'bhyupagama-svavacanavirodhAH svaparalokaprasiddha556-1 sAdhanadUSaNasaMvyavahArAbhyupagamAdastyekatvAvyatirekAcca teSAm / 10 ete cenneSyante mA bhUvanete doSA iti maduktaM yAvat kiJcit tat sarva ghaTo'styeka iti pratipattavyam, kasmAt ? ghaTAnAntaratvAt, ghaTasvAtmavaditi sAdhanamupasaMhArArtham / evaM tAvat trayANAmekatve nAsti doSaH / yat punaruktam 'astyekaghaTAnAM trayANAM nAnAtve viparItasvabhAvatvaM ghaTabahutvamabhAvatvaM ca prApnuyuH' iti vikalpAntarAzaGkayA vicArAntaraM kRtaM tatra brUmaH-viparItasvabhAvA-'bhAva-bahutvAdyA15 zaGkAnavatAra eva, anyatvAnabhyupagamAt sarvazaktyekavastutadAtmabhedaikIbhAvena saMsiddhisadbhAvAbhyu pagamAdapratijJAtavyA (syA) ropaNaM tat svamativilasitamAtrameva te / tasmAt tadvikalpagatadoSA nAsmAn bAdhanta iti / athocyata-nanvanyathA tAvadityAdi / idaM tAvad nAstitvaM pratyakSAdipramANasiddham-ghaTAdi anyadanyena prakAreNa uSTrAdyapya[nya]danyena ghaTo'pi paTAduSTro'pi gardabhAdanyo'nyathA pratyakSAdibhirupalabhyate 20 nAstIti, tadyathA-ghaTa: paTatvena nAsti paTo'pi ghaTatvenetyAdi / tad bhAvayati-ghaTo hItyAdi, hizabdo 556-2 yasmAdarthe, yasmAd ghaTo ghaTa evopalabhyate na tvasau paTo'pIti upalabhyate, tasmAt pratyakSata eva ghaTaH paMTatvena naasti| atha panastvanmatena yadi sAmAnye ghaTasya tasyAstitvaikatve syAtAM tatastvaduktanyAyena sarvarUpa upalabhyeta ghaTa: paTa-kaTa-rathAdirUpaH, na tUpalabhyate, tasmAnnAsti paTAditveneti pararUpeNAbhAvaH / tathA svarUpeNApyabhAvaH pararUpAsattvAditi prAptaH khapuSpavaditi / 25 atra brUmaH-ko vA bravItItyAdi / sarvarUpa upalabhyata eva, 'nopalabhyate' iti tvanmukhAdeta cch yate / ne bho ityAdi, 'tvaM nAma sarvAtmakamupalabhyamAnamapyapalapya zUnyaM kartumicchasi, na punarahamupalabhyamAnameva sarvarUpaM santaM kartuM zaknomi' ityaho sAhasam / upalabdhiH sarvalokapratyakSA 1 dhAH paraloka bhA0 // 2 pR0 837 paM03 / / 3 pR0 837 paM0 20, pR0 839 paM0 1, pR0 840 paM0 2 // 4 pR0 863 paM0 23, pR0 861 paM0 17 / / 5 vAdhatta bhA0 / vyadhatta ya0 / / 6 athoceta bhA0 / athocyate ya0 // 7 10866 paM0 14 / / 8 paTatvenAsti ya0 // 9 na bhoH pra0 / / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaparobhayabhAvasAdhanam ] dvAdazAraM nayacakram kartuM zaknomi' ityaho sAhasam / ghaTo mRt, mRdaH pRthivItvam, pRthivyA dravyatvaM druvikAratvAt, dravyasya bhavyatvAd bhavyasya bhavitRtvAd bhavituH sarvatvAt sarvaM hi bhavad bhavati iti sarvasya sarvatvAt sarvarUpo ghaTa upalabhyate hastavat / athocyeta-bhinna evAsAvartho bhinnaprakAratvAt vAdiprativAdimativacanavat / na, tulyatvAt / yena prakAreNaikasyAtmalAbhastena prakAreNAstitvaikatvAdinA sarvabhAvAnAmapyA-5 smlaabhH| sarvo'pyabhinno'sAvarthaH, nasahitaH sa eva hetuH, ekavat / na hi tAbhyAmasti tvayA'palapyamAnA pUrvoktasarvapramANavirodhitAM 'te' vacasaH sampAdayati / tasmAdayukto bhavato'bhiprAya iti grantho gatArthatvAnna viviyte| . 'tad vastu ghaTAkhyaM bhavat sarvarUpaM bhavati' ityetad bhAvayitumAha-ghaTo mata, mRnmayatvAt mRttvaM ghaTasya siddham, mRdaH pRthivItvaM tadaMzatvAt, pRthivyA dravyatvaM druvikAratvAt sattAvikAratvAt, dravyasya 10 bhavyatvAt, bhavyasya bhavitRtvAt, bhavituH sarvatvAt, sarvaM hi bhavad bhavati, tacca sadasti bhAva iti ghaTa-paTAdi sarva parasparasvarUpam, tasmAt sarvasya sarvatvAt sarvarUpo ghaTa upalabhyate / kimiva ? hastavat, yathA hasto'Ggulaparva-sandhi-rekhAdisarvarUpa upalabhyate sadekAGgulAdyAtmakatvAt tathA ghaTo'pi saMdekAtmakapaTAdirUpa upalabhyata eveti na kiJcidetat 'anyathA tAvannAstyeva ghaTaH' iti, anyathA 557-1 tathApi ca ghaTasya sattvAdanyi]thAtvAsiddheriti / . 15 athocyeta-anyatvaM tarhi sAdha yAmi bhinna evAsAvartho ghaTaH paTAdibhyo bhinnaprakAratvAt vAdi-prativAdimativacanavat varNa-saMsthAna-prayojanAdiprakArabhedadarzanAcca nAsiddhirhetoH / ato'nyatve siddhe tadupalabdhirapi bhinnaprakAraiveti na syAt srvsrvruupoplbdhiriti| ......... ___etacca na, tulyatvAt, naitaduttaraM tulyatvAdasya hetorasmatpakSasAdhanatvena / tadbhAvanA-yena prakAreNaikasyAtmalAbho ghaTasya tena prakAreNAstitvaikatvAdinA sarvabhAvAnAmapyAtmalAbho 20 desh-kaalbhedaabhimtordhv-mdhyaa-'dhobhaag-nv-yuv-mdhy-puraannaadinaa| ataH pratijJAyate-sarvo'pyabhinno'sAvartha iti / nasahitaH sa eva hetuH 'AtmalAbhe bhinnaprakAratvAt' iti yastvayoktaH 'AtmalAbhe'bhinna prakAratvAt' iti sa vaktavyaH / ekavaditi dRSTAnta:, yathaiko ghaTaH paTo vA bhavannU bhaMdi-navAdi-deza-kAlaprakAreNa bhinna ityabhimato'pyabhinna eva astitvaikatva-ghaTatvAbhedAt evaM paTAdiH tathA sarvabhAvA abhinnaprakArAtmalAbhatvAH syuH| ..... 25 1te casaH y0|| 2 satvAdhikAratvAt pr0|| 3 sarva bhaa0|| 4 sadekAdyAtmaka bhaa0|| 510865 paM0 3 // 6 athocyate bhA0 / athocyate y0|| 7 vAtasya ya0 / tvAtsya bhaa0|| 810841501 // 910 841 paM0 2 // 10 lAbhe'bhinna bhA0 // 20 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 867 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dvAdazArAntare tvaikatvAbhyAM ghaTasyAnyatvamasti ghaTAdvA sarvabhedabhAjastayoranyatvam / tatastadananyatve teSAmapi ghaTAtmakatvaM tadanantaratvAt ghaTasvAtmavat / . nanvekatve pratyakSasiddhaM tRptisukhAdi virudhyate / nanu tat sarvasiddhAnteSvapi pratyakSasiddhamatathA matvA mokSAya yatyate / iti saMyukterapi sarvabhAvAH santi / 5 . . . tathAnutpAdAdapi sarvabhAvAH santi / yadi hi tad vastUtpadyeta vinazyed vA tataH prAgabhAva-pazcAdabhAvavad madhye'pyabhAvasvAbhAvyAnna syAdekarUpaM tvadiSTazUnyatA vA syAt / mA maMsthA asiddho heturityata Aha-na hi tAbhyAmastitvaikatvAbhyAM ghaTasyAnyatvamasti sa tveka eva ghaTo yasmAt ghaMTAdvA sarvabhedabhAjastayorastitvaikatvayoranyatvam 'na hi' iti vartate, 557-2 sarvAn paTa-kaTAdIn bhedAn svagatAnUAdi-navAdIniva bhajamAnA[d] ghaTAdastitvaikatvayorainAnAtvam / tataH kim ? tatastadananyatve ghaTAstitvaikatvAnanyatve'bhihitanyAyena siddhe sarve bhAvAH paTAdayo'pi tato'nanye, tadastitvaikatvAbhyAmanantaratvAt, ghaTavadityuktatvAt / ata Aha-teSAmapi ghaTAtmakatvaM paTAdInAM tadanantaratvAt ghaTAstitvaikatvAnarthAntaratvAt ghaTasvAtmavaditi bhAvitArtho'yamatItArthopasaMhAraH / / . atrAha-nanvekatve pratyakSasiddhaM tRptisukhAdi virudhyate iti| itthaM 'sarvamekaM sarvAtmakam' 15 iti bruvataste pratyakSadRSTaM bhedenA'zanAyitabhuktyanantarA tRptirbubhukSAvirodhinI tadanantarabhAvi ca sukhaM duHkhavirodhItyevamAdi virudhyate, na hi pratyakSaviruddha pratijJAtuM yogymiti| ... atra brUmaH-nanu tat sarvasiddhAnteSvapi pratyakSasiddhamatathA matvA mokSAya yatyate iti / nanu viSayasukhAnAmatathAtvAt duHkhapratIkAramAtratvAt duHkhasa~nmizratvAt duHkhabhUyiSThatvAt anAtyantikatvAcca duHkhetvameva, tRpterapi gRddhayabhilASajananahetutvAdatRptitvameveti matvA 'nirAbAdhamaparAdhIna20 mAtyantikamaikAntikaM viSayasukhaviparItaM kathaM nAma muktisukhaM nirdvandvaM prApnuyAma' iti zAstraprAmANyAt sarvasiddhAntaprasiddhapravRttitvAnnaM tvayA punaranyA vimatiH kAryeti saMyukterapi sarvabhAvAH santIti graahyaaH| 558-1 tathAnutpAdAdapi sarvabhAvAH snti| yadi hi ityAdi, yadi hi tad vastUtpadyeta utpannatvAcca vinazyedevetyutpadyeta vinazyed vA, tataH kim ? tataH prAgabhAva utpatteH, pazcAdabhAvo, 25:vinAzAt, tadvad madhye'pyabhAvasvAbhAvyAnna syAdekarUpamiti bhedavadvA syAt tvadiSTazUnyatA vA . 1 ghaTA sarva ya0 // 2 (degrananyatvam ? ) / / 3 pR0 841 paM0 5 / / 4 sarvabhAvA ghaTA ya0 // 5 pR0 842 paM0 18 // 6 mokSAyAyatyate pra0 / pa0 / pR0 842 paM0 23 / / 7 sanmizra pra0 // 8 na yA puna ya0 / / 9 pR0 842 paM0 25 / / 10 degbhAvasvA bhAvasvA pr0|| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 868 svaparobhayabhAvasAdhanam ] dvAdazAraM nayacakrama na tu kasyacid vastuna Adiranto vAsti vastutvAtyAgAt zivakAdikapAlAvighaTamRdvat pratyakSamevAnAdyanantatvAt / ato'sau tathAvasthita eka eva bhAvo nirbhedaH, bhedAsambhavAt / utpAdavinAzAbhyAM hi bhedaH sambhAvyata / nanvaniSThitaM prAk, pazcAdArambhAt kriyAto nisstthaa| yadi niSThitaM syAd niSThita-5 tvAnnArabhyeta niSpannaghaTavat / idaM vipratiSiddham / yadyaniSThitam, aniSThitatvAdasattvAt khapuSpavanArabhyate, itaro ghaTavat / kiM na khapuSpAdadravyAdervArabhyate ? syAt, vAzabdAd yattvayA taya'te tasyopapattiH sambhAvyatotpatti-vinAzasadbhAve / kiM tahi ? na tu, kasyacid vastuna AdiH utpattiH antaH vinAzo vAsti / kasmAt ? vastutvAtyAgAt, na hi 10 vastu svarUpaM vastutvaM tyajati / kimiva ? zivakAdi-kapAlAdighaMTa-madvat, yathA hi ghaTa: zivakastUpaka-cchatraka-kuzUla-ghaTAvasthAsu bhedAbhimatAsu mRttvAbhedAd mRdeva, kapAla-zarkarikA-dhUli-tuTi-paramANudhvapi mRttattvAd mRdevAdyantarahitA, tathAnyadapi vijJAnAdi vastutvAtyAgAditi nAstyutpAdaH, tadabhAvAd vinaashaabhaavH| kiJca, pratyakSamevAnAdyanantatvAt mRcchivaka-kapAlAdiviparivarteSvapi rUpAditattvasyotpAda-vinAzAbhAvAdanAdyanantaM mUrtam, mUrtavaccAmUrtamapi vastutvAtyAgAdanutpAda-vinAzAbhyA- 15 manAdyanantam / tasmAt satatama[va]sthAnameva vastunaH / tadupasaMharati--ato'sau tathAvasthita eka eva bhAvo nirbheda iti, bhedAsambhavAt bhedasambhavakAraNAbhAvAt / taddarzayati vaidhapeNa-utpAda-vinAzAbhyAM hi bhedaH sambhAvyata, sa tUktavidhinAnAdyanantatvAnnai sambhavatIti / - 558-2 ___atrAha-nanvaniSThitamityAdi / nanUktaM 'dravyANi dravyAntaramArabhante pRthivyAdiparamANudravyANi 20 svataH svAtmani dve bahUni vA parasparasaMyogApekSANi Arabhante kAryadravyamanyat / guNAzca ArambhakacaturvidhadravyasamavetAstairArabdhe kAryadravye niyamata eva svataH parAtmani gunnaantrmaarbhnte| karma saMyoga-vibhAga-saMskArAnArabhate parataH praatmni|' ityAdinA ArambhavacanenAniSThitaM prAk, pazcAdArambhAt kriyA, kriyAto niSThetyaniSThitam / tatra yadi niSThitaM syAd niSThitatvAnnA''rabhyeta niSpannaghaTavaditi / 25 __atra brUmaH-idaM viprtissiddhmityaadi| vipratiSedhaM bhAvayati yadyaniSThitamityAdinA / aniSThitatvAdasat khapuSpavat, asattvAt tadvad nArabhyate nArabhate / itaro ghaTavaditi vaidhaHdRSTAntaH, 1 ghaMTamRt ya0 / / 2 mUrtatvAt bhaa0| mUrtatvA ya0 // 3 na bhavatIti ya0 / / 4 pR0 843 paM0 20 // 5 pR0843 paM0 13 / idamatra bodhyam- "dravyANi dravyAntaramArabhante guNAzca guNAntaram [vai. sU. 128,9] iti vaizeSikasUtradvayaM kiJcitprAcInavivaraNasahitamatroTTaGkitaM bhAti / tulanA-pR0 437 paM0 10-13 / / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 869 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dvAdazArAntare ... tadrUpazaktivivartamAnaM tvetat sarvam bhAvaikyAt / ato nAniSThitaM vastu, anArabdhArabdhatvAt zikyakAdivat / - arthavamapi vastuno'vasthAnaM neSyate tato'nArabdhAni tAni dravyAntarANi, aniSThitatvAt, khapuSpavat / athocyeta-AdiH pratyakSata eva bhedaheturdazyate / sa kiM nityo'nityaH 5 yadi nityaH sarvavastunityatA, AdisvarUpatvAt tannityatvAcca / kriyamANaniSThitayozcAyathA ghaTo madpAditvena niSThita eva sannAkArAntaravyaktirUpeNArabhyate pRthabudhnorddhagrIvAdinA na tathArabhyateti / tadvyaktiH -kiM na khapuSpAdadravyAdervArabhyate ? iti dravya-guNa-karmAdibhedavadvastuviparItat kutazcidanArambhAd nisstthitaadevotpttirbhivyktiraarmbhH| etaduktaM bhavati saGkhapata:- tadrUpazaktivivartamAtraM tvetat sarvamiti / kiM kAraNam ? bhAvakyAt, 10 ekasyaiva puruSArbhAvasya kAraNamAtrasya vijRmbhitatvAt kAryatvAvasthAmAtrabhedena / ___ tadupasaMhRtyAha-ato nAniSThitamityAdi / niSThitameva vastu nAniSThitam, kasmAt ? anA559-1 rabdhArabdhatvAt anArabdhaM kAryAbhivyaktirUpeNa aurabdhake (me)va ca kAraNalInazaktyavasthatvena, yaccAnArabdhArabdhaM tad niSThitameva nAniSThitam, kimiva ? zikyakAdivat, yathAnArabdhamapi zikyakatvena sUtraM zaktatvAd niSThitamevamanyadapi vastviti pa~thA yjnyopviitsuutraadidRssttaantrbhaavyitvym| 15 arthavamapItyAdi / itthaM yuktyA pratipAditamapyavasthAnaM vastuno ne[Syate tataste aniSTApAdanamidam-anArabdhAni tAni dravyAntarANi ArabdhAbhimatAnyapi, aniSThitatvAt, khpusspvdtyntaasttvaaditybhipraayH| ___ athocyatetyAdi / AdirutpattiH pratyakSata eva ghaTAderdazyate,sa ca bhede heturghaTAdervastunaH, yadi - - hyanutpannAvinaSTaM syAt syaadbhinnmiti| atra pRcchayase-sa kimityAdi, sa AdirArambhaH sa 20 pratyakSAbhimataH kiM nityo'nityaH ? iti nirdhAryaH / kiJcAtaH ? yadi nityaH sarvavastunityatA, sarveSAM ghaTAdInAM ca vastUnAmavizeSeNa nityatvame[va] syAt, AdisvarUpatvAt tannityatvAcca / aniSTaM caitad bruvtH| - kiJcAnyat, kriyamANa-niSThitayozcAbhAvAt tthaajnybhedaabhaavH| AdenityatvAdAdereva ca vastutvAdArambha evAdisaMjJo'sti na kriyA-niSThe staH, tayozca kriyamANa-niSThayorabhAvAt tathA 25 janayitavyasya tena prakAreNa ghaTAditvena utpAdyasya bhedasyAbhAvaH / tatazcAsmadiSTo'vasthAnapakSa eva 559-2 jayati / ..1 rUpetovadhyate bhA0 / rUpatovadhyate y0| (rUpato vyajyate? ) / / 2 mAtratve tat pr0|| 3 bhAvyakyAt To 'pato vyajyate ? 2 " 2. mAtratve tAt / / 3 mAvyakyA bhaa0| bhAvyakyAt // y0|| 4. 'bdhakArmAbhi bhaa0| 'bdhakarmAbhiya0 // 5 (ArabdhaM kevalakAraNa? ) // 6 yaccAranArabdhA pr0|| 7 yathA ya0 / yethA bhA0 // 8 pR0 843 paM0 21 // 9 pR0 870 50 10, 27 / / 10 ( satpratya ? ) // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvAstitvasAdhanam] dvAdazAraM nayacakram 870 bhAvAt tthaajnybhedaabhaavH| AdipratyakSapramANIkaraNAcca kriyA niSThApratyakSadvayaparityAgaH / tayozca dRSTavyabhicAramitaratraikasmin pratyakSaM kathaM pramANIkariSyata iti punarapi tddhaaniH| athAdinityatAyAM doSAnivRttanityatvamabhyupagacchasi, itthaM hi nirvRttanityatAyAM sarvaikyaM nAsti pRthagvibhinnasvarUpatvAt / nanvevamapi nArambho na kriyA iti bhedAbhAva eva / athAdiranityo'bhyupagamyate / tataH sa kiM jAto'jAtaH ? yadi jAtastasyaivAnutpAdaH, ajAtatvAt, nirvRttaghaTavadityAdiH, ta(tva) duktavadevedaM na yujyte| .. antoktamapi ca [ tvaduktadoSAvimokSAnna yujyate pUrvavadityante'pyutpAdAbhAvaH] evamanutpAdAt sarvabhedaikyasiddhiH / kiJcAnyat, aadiprtykssetyaadi| AdiH pratyakSata eva bhedaheturdazyata iti vizeSya Adi (de)- 10 reva pratyakSaM pramANIkRtaM na kriyA-niSThe, tayoH pratyakSayorapi parityAgazca kRtaH, sa ca pratyakSavirodhAdayuktaH / tayozcetyAdi, tayozca pratyakSayoH kriyA-niSThayorapramANIkaraNe pratyakSamapyapramANamiti dRSTo vyabhicAraH, tadarzanAdAderapi pratyakSasya tadvadevAprAmANyAt punarapyAdeH pratyakSasya tyAga iti sarvathA tvayaiva pratyakSamapramANIkRtam / evaM tAvadAdenityatAyAM doSaH / athaadinitytaayaamityaadi| etaddoSabhayAdAdinityatvapakSaM tyaktvA nivRttanityatvamabhyupa- 15 gacchasi doSAbhAvaM ca yasmAna paraikateti, itthaM hi nirvRttanityatAyAM tvayoktaM sarvaikyam, tacca nAsti 'pRthgvibhinnsvruuptvaaditi| atra bruumH-nnvevmpiityaadi| yadi nityaniSTitameva vastu [ta]to nArambho'sti na kriyA ityabhyupagatatvAt kuto bheda ArambhaH kriyA labhyate ? iti bhedAbhAva evAsmadiSTaH prasaktaH / evaM tAvadAdinityatAyAM doSaH / 20 athetyAdi / etaddoSabhayAdAderanityatAbhyupagamyate cet tvayA tata itthaM paryanuyojyo'sisa kimAdirjAtojjAtaH ? ityAdi tvatparyanuyogavadeva viSvapi vikalpeSu tvaduktaMdoSavaddoSA iti dizaM darzayati-yadi jAtaH tasyaivAnutpAdaH, ajAtatvAt, nirvRttaghaTavadityAdiriti prathamavikalpamuktvA 560-1 zeSaM granthamatidizati-ta (tva) duktavadevedaM na yujyate ityajAtajAtAjAtavikalpayorapi tvaduktA eva / doSA ityutpaadaabhaavH| ___antoktamapi cetyAdi, ante'pyutpAdAbhAvo vinaSTA-vinaSTa-vinaSTAvinaSTavikalpeSu tvaduktadoSAvimokSAt yAvadethocyeta-antaH pratyakSa eva bhedaheturdazyata iti asmin pUrvapakSe sa kiM nityo' 1 pR0 869 paM0 4, pR0 870paM0 27 // 2 pratyakSorapi ya0 ||3kssprmaa y0|| 410 845 paM0 3 // 5 gacchati bhA0 // 6 pRthagvinna bhA0 // 7 vastu vo nArambho bhA0 // 8 pR0 845505 // 9 dovaddoSA y0|| 10 tyAderiti ya0 // 11 pR0 846 paM0 4 // 12 pR0 86950 4 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 871 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dvAdazArAntare sAmagrIdarzanAdapi sarvAstitvasiddhiH / tathA ca tadevaikaM srvaatmkm| sAmagrI azeSabhAvAnAM bhAvAntaraM bhAvAntaraM prati vRttiH / yathA pRthivyAdisAmagyAH karpAsa-tadrUpAdyaNupakSma-tantu-paTAvikaM prati / etatsaMvAdena ghaTapaTAdIti dRzyate saMjJA yataH pravartate cetanAcetanaM jagat / 5 yadi sAmagryazeSatA sarvasya sarvatra vRttestileSu tailavat sikatAsvapi tailaM syAt / nitya ityAdi sa eva paryanuyogaH, vizeSastu atra antapratyakSapramANIkaraNAcca Arambha-kriyamANapratyakSadvayaparityAgaH, tayozca dRSTavyabhicAramitaratrakasmin pratyakSaM kathaM pramANIkariSyate ? iti punarapi taddhAniriti vAcya ityatidezaphalam-evamanutpAdAt srvbhedaikysiddhiH| kiJca, sAmagrIdarzanAdapi puruSa-niyati-kAla-svabhAva-bhAvAdyanyatamakAraNAtmakasyAvasthAdi10 bhedasAmagryAmevaivaM darzanAdapi hetoH srvaastitvsiddhiH| tathA ca tena prakAreNotpatti-vinAzA bhAvAdiproktakAraNatayA tadevaikaM sarvAtmakaM svaM paramubhayaM cetyetamarthaM sampAdayati sAmagrI svAvayavAtma katvAt tasyAH / sA ca sAmagrI dRzyate pratyakSataH / kiMlakSaNA sAmagrI ? iti cet, ucyate-sAmagrI 560-2 azeSabhAvAnAM bhAvAntaraM bhAvAntaraM prati vRttiH ekaikasminnabhinnaikAtmakavastubhedamAtre bhAve bhedAntarasyaikaikasya vRttiryA sA 'sAmagrI' ityucyate / taddarzayati-yathA pRthivyAdisAmagryA ityAdi, 15 pRthivyudaka-vahni-pavana-gaganA-''tmAdisarvasamUhAtmaka: kAsaH tadrUpAdayaH, tatsamUho'NuH, aNusamUhAH pakSmANi, [ta]trsamUhAstantavaH, tatsamUhaH paTa iti taM tamarthaM prati sAmagrI pRthivyapyudakAdi-tadrUpAdi-paTAdisamUhAtmikA vastuno'nekazaktyAtmakasyaikasya vyaktA-'vyaktazaktyapekSatvAt sarvasarvAtmakatvAt sAmagryAmevaM drshnm| etatsaMvAdenetyAdi / etena sarvasarvAtmakaikavastubhedasAmagrIdarzanatvena saMvAdi rUpAdi pRthivyAdi 20 parasparasAmagrI ghaTa-paTAdIti dRzyate "saMjJA yate (taH) pravartate cetanAcetanaM jagat yathA vidhividhinaiya bhaGge prAg vyAkhyAtam / tasmAt saMsiddhayAdibhyo'pi hetubhyazcetanA[cetanAtmakaikavastuvijRmbhitamAtramidaM sidhytiiti| atrAha-yadi saamgryshesstetyaadi| yadyazeSaM svabhedasAmagrImAnaM sarvasya sarvatra vRtteryathA tileSu tailaM sat tathA sikatAsvapi tailaM syAt tatrAbhAvavat tileSvapyabhAva eva syAt, na tu bhavati / 25 tasmAnnAzeSaM sAmagrImAtramiti / 1 pR0 848 paM0 1 // 2 (svAvasthA ? ) // 3 sarvAtyaka pra0 // 4 cetyatamartha ya0 // 5 bhAvAnAMtaraM 2 prati vRtti bhaa0| bhAvAnaMtaraM 2 prati vRtti ya0 // 6 bhAvo pr0|| 7 gyAdi pRthi ya0 // 8 samUhA ya0 // 9 (meva ? ) / pR0 871 paM0 10 // 10 etasaM y0|| 11 pR0 848 paM0 1 // 12 cetanaM jagat y0|| 13 pR0 175 / / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvAstitvasAdhanam dvAdazAraM nayacakram 872 nanu yathA tileSvapyavyaktaM tailaM nopalabhyate tathA sikatAsvapyanabhivyaktaM tailaM nopalabhyate sikatAnAmeva tathA tathA viparivRtteH sikatAnAmabhAve tilamUlAdyabhAvAt / tadvadudaka ........ dravyeSu ........ bhAvamanyasyAtmani / tathA sadA darzanAt / saMsiddhayAdihetubhiH sampAditasarvAMtmakaikatvAdatyantasatyAste'darzanAdasanta iti kalpyeran / tadapi nAstyevAdarzanam, bhAvitavadekabhavanAtmakatvAt / / tasmAt sa evAtItaH ..... / yathoktam tadejati tannejati tad dUre tadvantike / tadantarasya sarvasya tadu sarvasyAsya bAhyataH // [zukla yaju0 vA0 saM0 40 / 5] atrocyate-nana yathetyAdi / ko vA bravIti-sikatAsu nAsti tailaM tileSvevAstIti ? kintu yathA tileSvapmevyaktaM svAbhivyaktyupAyAdyaMta (dyantra) pIDanAderma ()te nopalabhyate carvaNAdikriyAsu 10 kSIravadAsvAdyamAna kRttilAnAM mUlAGkurAdyavasthAsu ca tathA sikatAsvapyanabhivyaktaM tailaM nopalabhyate 561-1 sikatAbhUpradezoptatilabIjasyAGkura-mUla-parNAdiprabhave sikatAnAmeva tathA tathA viparivRtteH sikatA- : nAmabhAve tilamUlAdyabhAvAt sikatAsveva tailamasti tadvadudakAdidravyeSu samAsadaNDakokteSu dravyeSvasti tailaM yAvaddhAvamanyasyAtmanoti tilatayotpannajIvadravyasyApi tailavattvAt vyaktAvyaktarUpeNa sarvasya sarvatra bhAvAt samAnametat / tathA sadA darzanAta, sarvadA bhAvasya bhAgAntarAdarzane'pi darzanameva / kasmAt ? saMsiddhayAdihetubhiH sampAditasarvAtmakaikavastutvAt prAkpazcAditaretara-deza-pramANa-sAmarthya-saMyogAtyantAbhAvAnAM pratipakSabhUtA bhAvA evAtyantAbhUtAbhimatavandhyAputrAntA ityuktatvAdatyantasatyAste santo. (arthAH) adarzanAd dRSTaya (STi) zaktivaikalyAdadRzyamAnabhAgAntarA asanta iti kalpyan na paramArthato'santo na vA na dRzyante, yasmAt tadapi nAstyevAdarzanam, kasmAnnAsti ? yasmAd bhAvitaM sAmagrIdarzanahetau 20 'ekabhavanAtmakam' iti, tadvad bhAvitavadekabhavanAtmakatvAt atItanyAyabhAvitasarvAtmakabhavanAtmakatvAt, nivibhAgasya hi vastunaH para-madhyabhAgAH zaktibhedAt kalpitA api vastvabhedAt tadeva te, 561-2 bhAgasya dRzyatvAt tato'pRthaktvAd bhAgAntarANAmapi darzanameva / 'nivibhAgameva hi sadvastu, vibhAganekSaNaM bhrAntiH' ityuktam / tasmAt sa / vAtIta ityAdi gatArtham / tasmAt sadA darzanameva nAdarzanam / yathoktamityAdinA prAgatItaM nyAyaM jnyaapktvenaah| 'tadejati tennajati' ityAdi "RgdvayaM 25 tatraiva vyAkhyAtatvAnna viviyate / nyAyaM tu saprabhedaM smAraNArthamatidizati-bhAvitAnekArthadravyArtha 1 pyaktaM bhA0 // 2 yAdyatpI bhaa0| (yAddantapI? ) // 3 'nakSatti ya0 // 4 bhAvAMtarAtadarza ya0 // bhAvAMtarAtaddarza bhA0 / pR0850 50 15 // 5 pR0859502|| 6 'santo'pyarthA' ityapi syAdatra // 7 (drssttshkti)|| 8 rastan para ya0 // tulanA-pR0 850 50 13 // 9 bhAgA pr0|| 10 tapatha ya0 // 11 evAtIti y0|| 12 tannejati pr0| pR0 192 paM03, ttipR069pN01| 13 atra 'Rgdvayam' ityuktam, tatra 'tadejati' ityAdi prathamA Rk, dvitIyA kA Rgata vivakSiteti sphuTaM na jJAyate, tathApi 'puruSa evedaM sarvam' ityAdi puruSasUktaM tvatra vivakSitaM bhavediti bhAti / dRzyatAM pR0 18950.5, pR0 192 paM03 // 14 kAryaya0 / kyarthya bhaa0|| - 15 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 873 nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtam [dvAdazArAntare puruSa evedaM sarva yad bhUtaM yacca bhAvyam / .... utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati // [RgvedaH 108 / 90] bhAvitAnekArthadravyArthabhedavat / yaH punarbhedaH so'satyeva bhede bhevAbhimAnaH tasyAbhinnasya kramAbhivyakteH ekadravyasva5 tattvarUpAdivat / iti dvaadshaaraantrm| bhedavaditi dravyArthanayeSu SaTsu vidhyAdibhedeSvAdyeSu yathA bhAvitaM prAk yathAlokagrAhameva vastu ityAdiSu sa evAzeSo grantho'trAvatArayitavyaH / ya punarbhedo ghaTaH paTa ityAdiH so'satyeva bhede bhedAbhimAnaH, kasmAt ? tasyAbhinnasya 10 vastunaH kramAbhivyaktaH, krameNa hi zaktimataH zaktimAtrA abhivyajyamAnA bhedA ivAbhAsante puruSagrahaNazaktyapekSayA, na tu paramArthato bhedo'sti / kimiva ? ekadravyasvatattvarUpAdivat, yathaikameva ghaTAkhyaM vastu cakSurAdigrahaNApadezaviziSTaM rUpAdivyapadezabhAga bhavati yathA cakSuSA gRhyamANaM rUpam jihvayA rasaH ghrANena gandhaH zrotreNa zabdaH tvacA sparza iti tathA sarvasyAbhinnasyaikasyaiva ghaTa-paTAdibhedAbhAva (sa) namabhimAnamAtrameveti / evaM tAvacchUnyavAdaH puruSAdidravyArthavAdena 'nivartitaH / iti dvAdazArAntaraM samAptam // . 1 pa0 11 paM0 3 // 2 ityAdi bhA0 // 3 puruSAgrahaNa pra0 // 4 bhedAbhAsanaM bhedAnAmavabhAsanamityartho bhAti / / 5 nirvatita iti dvAdeg ya0 / nivartata iti dvA bhA0 // 6 samAptaH pr0|| w Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM a sadgurubhyo namaH atha nayacakratumbam etadapi naivaikAntena yuktamiti prakrAntameva / tatazca vidhividhinayAdArabhya vidhividhyantarAnukrameNa yAvad dravyakriyobhayanayaH tAvad dravyArthAMzAvadhRteH tataH paraM paryAyArthabhedAnAmuttarottaraikAntAyuktatvaprakrAntyA yAvacchranyavAdasyApi ekAntAyuktatvamadhunA prakrAntam / teSAmupari 'yathA lokaparigrahameva vastu' iti vidhiH / tadvayAvartitasAmAnya - 5 vizeSoddhArArthaM vidhiniyamavidhiH / tannivartanArthamubhayobhayanayaH yAvadayamavadhiH / ataH paraM tumbaM nayacakrasya vartiSyate / 'tadapi kiM dravyArthIkAntamataM satyaM kimasatyam' ityasmin -sandehe'bhidhIyate-- etadapi naivaikAntena yuktamiti prakrAntameva, kathamityata Aha-- tatazcetyAdi, 562-1 tatazca sarvasaMgrahAtmakAd vidhervidhinayArAdArabhya uttarottaraikAntAyuktatvaprakrAntyA teSu teSvarAntareSu vicAritameva 'kiM puruSa evAvasthA avasthA eva puruSaH' ityAdivikalpaparyanuyogopakrameNeti tadanu- 10 smArayati - vidhividhyantarAnukrameNa vidhividherbhedAnAM puruSa-niyati-kAla-svabhAva-bhAvAnAM pUrvapUrvadUSaNenotarottaravyavasthAnam, tataH paraM vidhyubhayAdInAmanukramasya paripATayAH krameNa vidhinA yAvat ko'vadhirdravyArthadveSaNamiti cet, ucyate-- yAvad dravya - kriyobhayanayaH uktastAvad dravyArthAMzAvadhRteH tataH paraM paryAyArthabhedAt teSAmapi paryAyArthabhedAnAmuttarottaraikAntAyuktatvaprakrAntyA yAvacchUnyavAdaH, zUnyavAdasyApi ekAntAyuktatvamadhunA vidhividhinayamate prakrAntam / tadekAntAyuktatva~khyApanA tu ekAntavAdAnAM parasparasaMyuktatvamApAdya pratyekazo dvizo yAvad dvAda[za]zaH saprabhedasteSAmupari vidhinayaH prathamokto draSTavyaH, tatsmAraNaM yathAlokaparigrahameva vastviti vidhiriti, tadutthAnAdigranthagrahaNAt samastArasUcanam / tadvayAvartitetyAdi, tena vidhinayena vyAvartitayoH savikalpayoH sAmAnyavizeSayorudvArArthaM vidhiniyamavidhiH, tatastannivartanArthamubhayorbhayanaya ityayamapi kramo yAvat punarayamevadhiriti / 1 kAnte yukta0 // 2 dRzyatAM pR0 246 / / 3 avasthA nAsti ya0 // 4 degtareteravya ya0 / 'ttarettarettaravya' bhA0 // 5 yAvRkSovadhi pra0 // 6 'dUSaNameti bhA0 / dUSaNe sati ya0 // 7 yuktasya khyApanA bhA0 / 'yuktatvasthApanA ya0 / / 8 dvAdazaH sapra bhA0 / dvAdazArazaH sapra ya0 / 9 vidhi bhA0 // 11 mavidhi ya0 // nAsti ya0 // 10 bhaya ityamapi 15 562-2 20 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyAgamAnusAriNIvRttya laGkRtaM [ nayacakratumbe yathA cAnena zUnyavAde pUrvapakSatvasambandhastathA SaDvidhena dravyArthena / yathA ca taiH sambandhaH zUnyavAdasya tathA vidhyAdInAM dvAdazAnAmapi yathArucitamabhisambandhaH, zUnyavAda - syApi yena kenacidantaritasya sambandhopapatteH / evameva cAsya nayacakramityanvarthasaMjJA syAt / evaM tAvadasmAdantyAt sarvanayotthAnaM na virudhyate / yathA cAsmAdevaM sarvebhyo'pi / 875] 5 yathA cAnenetyAdi, yathA cAnena vidhividhinayenaikAntAyuktatvavAdinA zUnyavAde pUrvapakSatva -- sambandhastathaikaikena SaDvidhena dravyArthena / yathA ca tairityAdi, yathA ca dravyArthabhedaiH pratyekaM vidhi-vidhinayenaiva yoga: zUnyavAdasya tathA zUnyavAde pratiSiddhe'pi tadanantarameva vidhyAdInAM dvAdazAnAmapyarANAM yathArucitamabhisambandhaH zUnyavAdasyApi yena kenacidekAdazAnAmanyatamenAntaritasya sambandhopapatteH, pratyekaM jagatsvabhAvapratipAdanasamarthAnAM vyApinAM yena kenaciditi vacanAt di 10 vidhyanayAdInAM samanantareNaikAdyantaritena uttareSAM vA pUrveNa samanantarAtItenaikAdyantaritAtItenetya-viruddhaH "krameNotkrameNotkramakramAbhyAM vA sambandho'stItyarthaH, tasmAcca sarvabhAvavyAvartanAnantarasambandhA[d] dvAdazAnAmanyatamAdarAdanantarasyAnantarasyotthAnaM tattadaradUSaNArthaM kramaH / tena krameNa sambandhena sarvakumatapakSANAM mithyAdRSTipraNItazAstrANAM vyavasthAyAzceSTanArthaM sarvamidaM nayacaM RzAstraM krama 563-1 sarvaikyabhAvApAditasyAdvAdAnapekSasarvanayamithyAdRSTitvAt tatra tatra ca tattaddavihityasya pratipAditatvAt 15 parasparaivihi (ha? ) tapakSANAM krameNoktArthAnusAreNa sarveSAmanyonyadUSaNatvAt / 20 evmevetyaadi| evaM caiM kRtvAsya zAstrasya naiyAdInAM cakraM nayacakraM nayasamUha ityanvarthasaMjJA syAt, nayAnAM svaparamatasAdhana - dUSaNasamarthAnAM samUhatvAt / nayante'rthAn prApayanti nayanti gamayantIti nayAH, vastuno'nekAtmakasyAnyata maikAtmakaikAntaparigrahAtmakA nayA iti teSAM cakram / evaM tAvedaismAdantyA cchUnya vAdanayAt sarvanayotthAnaM na virudhyate / yathA cAsmAdevaM sarvebhyo'pi / yathaitasmAnnayAdutthAnaM sarvanayAnAmantyAdaviruddhaM tathA sarvebhyo'pi, sarvasmAdekaikasmAdapi nayAt sarvanayAnAmutthAnamaviruddhameva, sarvasya sarveNa saha virodhitve sati vivAdasadbhAvAt / 1 'vAdapUrva' ya0 // 2degstathainaikaikena yadvidhena dravyArthana yathA va te bhA0 / stathainaikaikena vadvidhena dravyArtha yathA caitai ya0 // 3 'mapi saMbaMdha ya0 // 4 yadi dhyaranayAnAM sama bhA0 // 5 krameNotkrameNotkramAbhyA bhA0 / krameNotkramatkramAbhyAM ya0 / 6 bhAdayAvartanA' bhA0 // 7 'rasyotthAnaM ya0 // 8 'yAzveSTenArthaM ya0 // 9 cakraM ya0 // 10 hityasya bhA0 / 'hitAsya ya0 // 11 deg ravi[ra]hita (?) m 12 cakratvAsya pra0 / 13 nayAdIca bhA0 / 'naya nAM cakram' iti pATho'tra samIcIno bhAti / / 14 nayanti nAsti bhA0 // 15 ' dasmAkaM dantyA bhA0 // 16 yathaica tasmAnnayA pra0 / atra yathA caitasmAnnayA' ityapi pAThaH saMbhavet // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvanayopanibandhanaM jinavacanam ] dvAdazAraM nayacakram [876 eSAmazeSazAsananayArANAM bhgvdrhdvcnmupnibndhnm| teSAM dravyArtha-paryAyArthanayau dvau mUlabhedau, tatprabhedAH sNgrhaadyH| teSAmupagrAhakaM jinavacanaM tadyathA-- . imA NaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI ki sAsatA asAsatA? gotamA! sitA sAsatA, sitA asAsatA / se keNaTheNaM bhaMte ! evaM vuccati-sitA sAsatA, sitA asAsata tti ? gotamA ! danvaTutAe sAsatA, vaNNapajjavehi gaMdhapajjavehi rasapajjavehiM phAsapajjavehi saMThANapajjavehi asaastaa| / [jIvAjIvAbhi0 3.1178] eSAmityAdi / eSAmazeSanayAnAM kiM nibandhanami[ti] ceducyate--eSAmazeSazAsanA(nanayA)rANAma, azeSazAsanAnyeva jaiminIyopaniSadAdIni nayAH arasaMsthAnIyAni syAdvAdatumbasya nayacakrasya, teSAmazeSazAsananayArANAM ca bhagavadarhadvacanamupanibandhanam / jinazAsanamahAsamudrasyaiva taraGgA ete / tathA ca tatra tatra bhAvitam / yathAcAryasiddhasenazcAha bhaI micchAdasaNasamUhamaiyassa amatasAdassa / jiNavayaNassa bhagavato saMviggamu (su) hAbhigammassa // [sammati0 3 / 69] iti / 563-2 teSAM cAzeSazAsanArANAM dravyArtha-paryAyArthanayau dvau samAsato mUlabhedau, tatprabhedAH saMgrahAdayaH, titthkrvynnsNghvisesptthaarmuulvaakrnnii| damvaDhio ya pajjavaNayo ya sesA vikappA si // [sammati0 1 // 3] ityAdivyAkhyAnAt / 15 tatra dravyArthasya vikalpAH SaT saMkSepeNAtroktAH, paryAyArthasya SaT / teSAmupagrAhaka jinavacanaM tadyathA--'imA NaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI ki sosatA asAsatA' iti pRSTe vyAkaraNaM 'siyA sAsatA, sitA aMsAsatA' iti samagrAdezAt / punaH 'se keNaTheNaM bhaMte ! "etaM evaM vuccatisitA sAsatA, sitA aMsAsatA' iti vyAkhyApanArthaH prshnH| tasya vikalAdezAd vyAkaraNam, ratnaprabhAyAH svatattvamubhayAtmakaM vibhAgena vidadhAti, tadyathA-'davvadvatAe sAsatA, vaNNapajjavehiM 20 gaMdhapajjavehiM rasa"jjavehi phAsapajjavehi "saMThANapajjavehi asAsata' ti| tadanuyAtavRttisAdhanaM nAbhikriyA, tasyA ratnaprabhAyAH zAzvatAzAzvatadharmasvatattvAyAH kAraNAbhyAM dravyArthaparyAyA[A]bhyAM pratyekaSaDvikalpAbhyAM kAritaM svatattvamanekAntAtmakaM vidadhato 1 (degsena Aha?) // 2 gamassa pr0|| 3 si bhaa0|| 4 NotroktAH pr0|| 5 sAsatAmasAsatA pr0| dRzyatAM pR0 3, 450 / / 6 asAsatAmiti pr0|| 7 evaM evaM bhaa0| atredamavadheyam-pa0 3, 450 madhye nayacake jIvAjIvAbhigamasUtrata uddhRte pAThe jIvAjIvAbhigamasUtre ca 'etaM' iti padaM noplbhyte| ato'tra 'bhaMte evaM vaccati' iti pATha eva samIcIno bhAti / / 8 asAsatAmiti ya0 / asAsatAtiti bhaa0|| 9 vyAkhyAnArthaH y0|| 10degtvanubhayA pr0|| 11 pajjatevehi bhA0 // 12 dRzyatAM pR0 3 paM0 16, pR0 450 50 10, pR0 451 Ti0 1 // 13 tadanupAtavRttasAdhana bhaa0| tadanupAtavRttesAsadhana y0|| 14 dravyeka pr0|| Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 877] nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtaM [nayacakratumbe __ tadanuyAtavRttisAdhanaM naabhikriyaa| tadyathA--vidhi-vidhi [vidhi-vidhyubhaya-vidhiniyama-ubhaya-ubhayavidhi-ubhayobhaya-ubhayaniyama-niyama-niyamavidhi-niyamobhaya-niyamaniyamA] ekaprabandhenAnyonyApekSavRttayaH satyArthAH, etadbhaGganiyatasyAdvAdalakSaNaH zabdaH syAnityaH syAnnityAnityaH syAdanityaH, vidhyAdidvAdazavikalpaniyatAkRtaka-kRtakAkRtaka6 kRtakatvAnekAntavikalpAtmakatvAt, ghttvt| jinavacanasyAnugamAd dvAdazAnAmarANAmazeSazeSazAsanasaMgrAhiNAmitthaM tumbakriyA syAdvAdanAbhikaraNam, tatpratibaddhasarvArAvasthAnAt, ato'nyathA vizaraNAt, yathoktam564-1 jaimmi kulaM AyattaM taM purisaM AyareNa rakkhAhi / Na hu tuMbammi viNaThe arayA sAhAraNaM(yA) hoMti // [ ] iti / tadyathA-vidhividhItyAdi sAdhanadaNDako yAvad ghaTavaditi dRSTAntaH / evaM tumbakaraNaM savikalpadvAdazA[ra]nayacakavAkyAnayanasAdhanam / tatra vidhibhaGgAzcatvAra AdyA ubhayabhaGgA madhyamAzcatvAro niyamabhaGgAzcatvAraH pAzcAtyA yathAsaGkhyaM nityapratijJAH 4 nityAnityapratijJAH 4 anityapratijJAzca 4 / vidhiH vidhevidhiH vidhevidhiniyamau vidheniyama iti prathamabhaGgacatuSTayam, madhyama vidhiniyamau vidhiniyamayovidhi: "vidhiniyamayovidhiniyamau vidhiniyamayoniyama iti, pAzcAtyamapi 15 niyamo niyamasya vidhiH niyamasya vidhiniyamauM niyamasya niyama ityete dvAdazApyaranayA ekapradyo:: (prabandhe) nAnyonyApekSavRttayaH satyArthA iti sa~ (saM)piNDarUpeNa pratijJA, etadbhaGganiyatasyAdvAdalakSaNa: zabda iti, syAnityaH syAnityAnityaH syAdanityaH zabda iti, tatsaMkSepastrividho heturapi vidhyAdidvAdazavikalpaniyatAkRtaka-kRtakAkRtaka-[kRtakatvAnekAntavikalpAtmakatvAditi prAgvyAkhyAtabhaGgArthasamAhArAtmaka evAyaM pratijJAvat tannayadarzanavikalpaikavAkyAtmakatvAd ghaTavaditi 1 iyaM gAthA aNahilapurapattane khetaravasIpADAmadhye vidyamAnAyAm AvazyakaniyukterhastalikhitAyAM tAlapatrAtmikAyAM pratau dRSTA'smAbhiH, mudritAyAM tu na dRzyate / AvazyakasUtrasya hAribhadrayAM vRttau [pR0 263] itthamupalabhyate- "Aha casuttatthesu aciMtaNa Aese vuddddhsehggilaanne| bAle khamae vAI iDDhImAi aNiDDhI y||1|| eehi kAraNehiM taMbabhUo u hoti aayrio| veyAvaccaM Na kare kAyavvaM tassa sesehiM / / 2 / / jeNa kulaM AyattaM taM purisaM AyareNa rakkhejjA nahu tuMbammi viNaDhe arayA sAhArayA hoti / / 3 / / vAle sappabhae, tahA iDDhimaMtaMmi Agae pANagAdigae Ayarie lahattaM, evaM vAdimmi vi, aNissarapavvaiyagA ya ee tti jaNApavAdo, sesaM kNtthN"| AvazyakasUtrasya malayagiriviracitAyAM vattau tvevamupalabhyate- "tathA cAha- suttatthesu aciMtaNa. . . . . . / / 1 // ...... // 2 // ...... / / 3 // Adeze prAghUrNake, vRddha, zaikSake, glAne, tathA bAle laghuvayasi,kSapake ca . . . . . . . . etadevAha-jaNa kulaM AyattaM taM parisaM AyareNa rkkheh| na hu tuMbammi viNa- aragA sAhAragA huMti / / 133 // yena puruSeNa kulamAyattaM taM puruSamAdareNa rakSet, yato naha naiva tumbe vinaSTe arakAH sAdhArakAH sAdhArA bhavanti / " iti AvazyakaniryaktermalayagirisUriviracitAyAM vRttI icchAkArasAmAcArIvarNane // 2 rakkhAhi bhA0 // 3 Na hi bhA0 / / 4 vidhividhiniyamauvidheniyama iti bhA0 / / vidhividhiniyamovidhiniyama iti y0|| 5 vidhiniyamayovidhiniyamayovidhiniyamaniyamayoniyama iti ya0 // 6 ekapradya (vya? )onA ya0 / ekapradyadyanA bhaa0| (ekprghttttenaa?)|| 7 dRzyatAM 10 880 paM0 7 // 8 degtAkRtakakRtakAkRtakatvAanakAnta ya0 / tAkRtakAkRtakatvAanekAnta bhaa0| dRzyatAM pR0 878 paM0 4 // 9 degvyAtabha' bhA0 / vyAkhyArthabha y0|| Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazAraM nayacakram vyAkhyAnadigdarzanasAdhanaM tu tadyathA-- - vyavahAraikatA" kSaNika - zUnyatA - kRtakatvAt, ghaTavat / syAdvAdanAbhikaraNam ] vyavahRtyekatva... dRSTAntaH parasparApekSavRttisamastana yamatai kamatyAnuvRttinityaM nityAnitya-anityatvAnekAntavikalpAtmakAnugatAkRtaka-kRtakAkRtaka-kRtakatvAnekAntavikalpAtmakaH siddha eveti prAgvyAkhyA [tA]rthatvAt / 564-2 vyAkhyAnadigdarzanasAdhanaM tu etasyAnantarAbhihitanAbhikriyAnekAntatvaprakhyApanasAdhanasya 5 vyAkhyAnadizaM darzayatyetat sAdhanam atItAnAM dvAdazAnAmarANAM pratyekaM yathAsaGkhyaprasthAnArthopanyAsArthatvAt, tadyathA-vyavahAraikatetyAdidaNDakapratijJopanyAso yAvaccchUnyatA[[ ]nityaH zabda iti / heturvyavahRtyekatvetyAdidaNDako yAvat kSaNikazUnyatAkRtakatvAditi / [ 878 "zUnyatA'nityaH zabdaH, vidhinayasya tAvad yathAlokagrAhameva vastu, yathA lokena parigRhItameva nityAnitya-kAraNa-kAryaka-nAnAtvAdyazakyaprAptyaprayojanatvAvicAreNa zakyaprAptiprayojana vaitkarmaphala sambandha mAtraparijJAnamapauruSe - 10 yAnAdyanidhanAgamagamyamiti darzanam / vidhividhistu kriyAvidhAyivAkyaparijJAnasyApyazakyaprAptyaprayojanatvAdidoSAvimokSAt svavacanAdivirodhAd vastutattvaparijJAnAvinAbhAvAdayukteH sarvaikakAraNamAtratvam / tacca puruSa - kAlaniyati-svabhAva-bhAvAdyanyatamAtmakam, AtmaprabhedamAtrAvasthAbhedamAtravyavahRteriti / tasyApi vidhividheravasthAvasthArvadbhedopAdAnAvazyaMbhAvAt paramazUnya-kSaNikAdyanabhipretavAda- 15 prasaGgAccAsannidhivyAvRttabhavanavRttidvaitavAdaH zreyAn prakAza-pravRtti-niyamAtmabhogyasattva rajastamomaya- 565-1 prakRtivyApArasyodAsInabhoktRpuruSopabhogArthapravRtteriti vidhividhIyate niyamyate ceti vidhividhiniyamanayadarzanaM 'na sarvamekAtmakaM kiM tarhi ? sarvaM sarvAtmakam' iti / asyaiva vA vikalpAntaraM vidhyubhayanayadarzanasya prakRti-puruSayorguNatrayavyavasthAnupapatteH sthityutpattivinAzAnAtmakatvAdasattvApattezca bhAvadvaitaM bhAvya-bhavitRbhedAt prativiziSTabuddhisvatantrA - 20 dhiSThAtradhiSTheyAsvatantratvadvaividhyAdI va rezitavyAtmakaM dvaitamidamiti / etasyApi prakRtipuruSasya parasparAtmAnApattoM karma-phalasambandhAbhAve saMsAra - mokSAdyanupapatterIzvarasyApi ca pravartyapuruSa | kairmavazapravRtteranIzvaratvAdekaikasya sarvatvamIzvaratvaM ca sarvasya ca cetanAcetanAtmakasya parivRttyAnyonyAtmakatvAnubhavanAt sarvapuruSANAM | karmakRtatvAt karmaNAM puruSakRtatvAdatmanaivAtmanaH kAryakAraNatvAdekaM sarvaM sarvaM caikamiti vidhiniyamyatvAd vidhiniyamanayadarzanamiti / 1 nitya nityA anityatvA'nekAnta bhA0 / nityAnityAanityatvAnekAnta ya0 / / 2 kRtaka nAsti bhA0 // 3 vanekA bhA0 // 4 evaMsthA bhA0 // 5 hatyaikatve pra0 / / 6 tatadyathA ya0 / dRzyatAM pR0 11 paM0 3 / / 7 'janatvakarma ya0 // 8 'vatabhedo bhA0 // 9 ('cca sannidhyApattibhavanavRtti ? ) / dRzyatAM pR0 261 paM0 15 / / 10 'nayamada N ya0 / 11 ntara pra0 / 12 'zvaresitadyAtmakaM pra0 / "zvarezitadvayAtmakam' ityapi pATho'ta bhavet / / 13 11 etadantargata: pATho nAsti ya0 14 cA ce' bhA0 // 15 tvAttubha bhA0 // 16 dAtmanaH bhA0 // 17 kAratvA pra0 / dRzyatAM pR0 350 / / 18 / yamenaya pra0 // 25 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 879] nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtaM eSAM caturNAM dravyArthatvAdakRtakanityatvaikAntaH / bhavitR-bhavanayordravya-kriyayoranyatarapradhAnopasarjanatvAnupapattirabhAvApatteH, ato vidhiniyamau pradhAnAveva dravya bhAvaparigrahAtmakAvityubhaya [ naya] darzanam / 565-2 asyApi matasya parasparanirapekSasvAtantrye dravyabhAvayoranupapannasthityutpattivinAzasvAvasthayorabhAvatvaM khapuSpavat / ataH parataH svatazca tadvyaktyAkRtyAkhyaM guNapradhAnabhAvena dravyAdi sat parataH 5 sattAdi svata ityasadapi bhavatIti vidhiniyame ( mau) vidhIya ( ye ) te iti vidhiniyamavidhinaiyadarzanam / asyApi asadutpattivAJchino nayasyAsannihitakhapuSpAdivat sato'sataH sadasato vA satA'satA sadasatA vA sambandhAbhAvAt satkaratvAbhAvAccAsadutpattyayukteH pravRttinivRttirUpamitaretarAbhAvalakSarNaimabhavad bhavati vastviti ubhayobhayanayadarzanam / [ nayacakratumbe asyApi darzanasya parAbhAvasya svarUpavizeSAsambhave'navasthAnAd dvayorapi abhAva - saMkararUpAdi10 doSAdayukterbhavitRpradhAnaM bhavanopasarjanatvamiti ubhaya[niyama]nayame'tam / eteSu ca caturSu [u]bhayavidhyAdiSu kRtakAkRtakatvAdanityanityatvA valambi caturavayavaH pratijJAhetu vyAkhyAvikalpaH / asyApi yasya bhedaprAdhanye'nvayAbhAva upasarjanatvAd bhedasyApi tadavinAbhAvino'bhAvo 566-1 gaganodumbarakusumavat sAmAnya-vizeSayoranyatarobhayapradhAnopasarjanapakSavikalpAnAmatyantAbhAvAbhimukhAnAM 15 tyAgAdaignIndhanavat tattvAnyatvobhayAsattA [s] vaktavyatA zreyasIti niyamanayamatametat / etadapi mata[m 'a]vaktavyam iti vaktavyatvAnativRtteH 'svavAgvirodhAderanirUpita vastusvatattvavAdinazcAvAditvaprasaGgAd rUpa-rasAdyatyanta viviktadezabhinna vizeSasamudeyamAtraM vastviti niyamasya vidhiH / 13 idamapi nayamatamazobhanam, dravyabhavanavyAvRttau " pratijJAtAyAM "ko'vAbhedabhAvo nAma samudAyi-20 ( ? ) saMvRtisamudAyinAmutpAda- vinAzavyatiriktasvarUpAbhAvAdabhAvatvApatteH kSaNe kSaNe'tyantabhinnarUpAdyasAdhAraNAnirdezyaparamArthatvAd vastuna iti niyamo vidhIyate niyamyate ceti niyamobhayanayamatam / asyApi nayamatasyAsAdhutA, kSaNo'syAstIti kSaNika iti zabdavyutpattau Thanpratyaya-SaSThyarthAbhyAM sahabhAvibhAvAbhyupagamAdanirvahanI yatvAdabhAvaparamArtha vastutvAdasiddhyAdibhyaH zUnyatvameva vastuna iti / eteSu caturSu niyama-niyamavidhyAdiSu kRtakatvAdanitya iti hetu pratijJAvyAkhyAvikalpaH, sarvatra 25 vyAkhyAtArthaghaTavaditi dRSTAntaH / " eSa sarvArtha piNDa []naikaH sAdhanaprayogaH sahavyAkhyAnadikpradarzanena kRtaH / 3 pravRttirUpa ya0 // 4 Nabhavad 1 'nayamada pra0 // 2 deg t satkaratvAbhAvAt satkaratvAbhAvAccA N ya0 // bhavati vistviti bhA0 / 'Namabhavad bhavati stviti ya0 // 5 matamateSu ca bhA0 / 'mateSu ca ya0 // 6 deg nyA'nvayA bhA0 // 7 dagvItvana' ya0 / dadhItvana' ya0 // 8 svavAgniroM pra0 // 9 'vivittAdeza pra0 / 10 dAya 12 kozabhedabhAvo pra0 // 13 saMvRtti pra0 / ( saMvRtisatsamu ? ) // ya0 // 11 prAjJatAyAM pra0 // 14 ekasarvArtha ya0 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdanAbhikaraNam] dvAdazAraM nayacakram . . [880 . evaM srvprbhedessvpi| syAdekaH syAdekAnekaH syAdanekaH, syAt kAraNaM syAt kAraNakArya syAt kAryam, syAt sarvagataM syAt sarvagatAsarvagataM syAdasarvagatam, vidhi-vidhiniyamaniyamasvabhAvatvAt vidhyAdidvAdazAtmakatvAt, ghaTavaditi bhAvitameva nayacakrazAstreNAnena / evaM ca jinazAsanamekAntasatyameva, samyaksamprasiddhayupanibandhanasampratiSThitArthatvAt, sadasada!...... evaM sarvaprabhedeSvapIti ekAneka-kAraNakArya-sarvagatAsarvagata-sAmAnyavizeSa-midharmAdivastuprabhedeSvapi evaM netavyamiti atidizati / tannidarzanArthaM dvAdazAnAM vikalpAnAM tridhA sampiNDanena caturazcaturo vikalpAnekavyAkRtyAha--syAdeka ityAdi tayaivAnupUrvyA / tatra syAdeka iti catvAro 566-2 vikalpA: saGkSipya pakSIkRtAH, syAdekAneka ityubhayavikalpAH, syAdaneka iti niyamavikalpAH / evaM syAt kAraNaM, syAt kAraNakArye, syAt kAryameveti / tathA syAt sarvagataM, syAt sarvagatAsarvagataM, 10 syaadsrvgtmeveti| itthaM nityaikakAraNasarvagatobhayAnityAnekakAryAsarvagataivikalpAnAM pRthak pRthag dvAdazadhA bhinnAnAM [saM]gRhya pratijJAya heturapi saGkSipyocyate tthaiv-vidhi-vidhiniym-niymsvbhaavtvaat| vidhigrahaNena vidhivikalpAzcatvAro gRhItAH, vidhiniyamagrahaNenobhayavikalpAH, niyamagrahaNena niyamavikalpAzcatvAraH, vidhizca vidhiniyamau ca niyamazca vidhi-vidhiniyama-niyamA iti vigrahAt, tadvayaktyarthamAha-vidhyAdidvAdazAtmakatvAditi, ghaTavaditi dRSTAntaH, bhAvitameveti 15 vyAkhyAtameva dvAdazanayavyAkhyAnaprapaJcAtmakena nayacakrazAstreNAnenetyatItAvekSaNam, tantrayuktiratidezo nAma, 'prakRtasyAtItena sAdhanamatidezaH' iti lakSaNAt / ghaTo hi vidhyAdidvAdazavidhabhavanasamUhAtmakaH teSAmanyatamAbhAve na bhavati, parasparApekSAyAmeva bhavatIti vistareNa caritArthametat / evaM cetyaadi| evaM ca samAptanayacakrazAstroktavidhyAdidvAdazArazAstrAntarAdhAranAbhIbhUtasyAdvAdapratibandhakRtakavAkyatAyAM sarvazAstrapravRttIyattAyAM ca satyAmitthaM pratipAditAyAM yadarthApattyA 20 zAstrotthAne pratijJAtaM vidhyAdivRttyekAtmakatvAjjainazAsanasatyatvaprAptiriti tat siddham / 567-1 taccopasaMhRtya sAdhanamidam-jinazAsanamekAntasatyameveti pratijJA, samyaka samprasiddhayapanibandhanasampratiSThitArthatvAditi hetuH / samIcInasamprasiddhiH samyaksamprasiddhiH, sAmAnyavizeSavikalpAnyonyAjahadvRttyA vastutattvaniSpattiH, sA samyaksamprasiddhirupanibandhanaM pratyakSA-'numAnA-''gamalokaprasiddhasaMvyavahArAvirodhinI, tenopanibandhanena saMmpratiSThito'rtho yasya tadidaM jinazAsanaM samyaksampra- 25 siddhayupanibandhanasampratiSThitArtham, tadbhAvAdekAntasatyameva tt| dRSTAntaH-sadasadarthetyAdi, saMzca asaMzca 1 ityAdi tayaivAnupUrvyA tatra syAdeka ityAdi tayaivAnupUrvyA tatra syAdeka pra0 / atra dvirbhUtaH pratiSu pAThaH / / 2 vikalpAnAM pRthaga dvAdazadhA bhaa0| "vikalpAn pRthak pRthaga dvAdazadhA bhinnAmAgRhya pratijJAya' ityapi pATho'tra vicaarnniiyH|| 3 mavidhiniyamA pr0|| 4 dazyatAM pa0 950 22 // 5 saMprativito ya0 / saMpratito bhaa0|| Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyAgamAnusAriNIvRtyalaGkRtaM [ nayacakratumbe etabanyataraikAntazAstraprabandhastu vighaTitArtha, prastutavastuvicchedaparamArthatvAt, daza dADimAnItyAdivAkyavat / eSo'rtho bhAvita evAtIta samasta nayacakrazAstreNa / 881] artho'bhidheyo yasya ghaTa - bhavatyAdeH padasya saMgRhItA nekabhedAnekAntAtmaka:, tena sahAvyabhicAriNAM 5 pratyakSAnumAnAdipramANAnAM prabandhenAvyavacchinnapramANaM prameyasambandhArthAbhidhAnapratyayayAthAtmyena saMsiddhA nayacatrazAstrAbhihitA bahubhedA ghaTAdinAmapadAbhidheyA bhavatyAdikriyApadAbhidheyAzcArthAH sAMsiddhikanidarzanAH, siddhAdeza~naimittika vAkyArthavat / sadAdyanekAntArthaviSayatvAt satyatvaM pramANatvAvyabhicArIti bhAvitameva vyAkhyAtaprakAra samyaksamprasiddhayupanibandhanasampratiSThitArthatvAditi / evaM svapakSa567-2 saMsiddhisAdhanAbhidhAnavartmapradarzanaM zAstrArthopasaMhArAtmakaM kRtam / 10 parapakSavikSepakSamasA [dha ] nAbhidhAna divapradarzanamapi zAstrArthopasaMhArAtmakaM kriyate-- etadanyatarekAntazAstraprabandhastu vighaTitArthaH / eteSAmuktAnAM vidhyAdinayAnAM parasparabhinnaprasthAnAnAM sarvazAstramatAnuvRttyA saMhRtyoktAnAM sadasatpakSadvayatayA dravyArtha paryAyArthadvitvAnativartinAM tayoranyatarasyaikAntasya zAstrasya prabandhaH puruSaparamparayA''gamAvyavacchedaparamparayA 'sadeva, asadeva, nityameva, anityameva' ityAdivighaTitArtha iti pakSArthaH / zAstravacanaM sAGkhyAdInAM dRSyamANameva, laukika15 ghaTa-bhavatyAdirprayogebhyo dRSTAntabhUtebhya utkAlapakSIkA ( ka ? ) raNArthaM mA bhU [d] dRSTAnta-dASTantikayorapraviveka iti prastutavastuvicchedA (daparamA ? ) rthatvAditi hetu:, prastutaM vastu duHkhavimokSoddezasAdhyasAdhanasambandhavidhAnaM pramANameva saMsiddhinirUpaNaM ca tadvicchedo vyAghAtaH vighno'nyathAbhAvaH tadanirvAhaH, mahAsaraH puNDarIkajighRkSArthapravRttAprAptapaGkanimagnarpuruSavat / sa paramArtho yasya etayordravyaparyAyArthayoranyataraikAntazAstraprabandhasya [sa] prastuta vastuvicchedaparamArthaH svAbhipretaviparyayahetuH, tadbhAvAt 20 prastuta vastuvicchedaparamArthatvAd vighaTitArthaH / kimiva ? deza dADimAnItyAdivAkyavat, '568-1 yathedamasambaddhAvayavArthamekavAkyabhAvAnApattervighaTitArthaM prastuta vastuvicchedaparamArthatvAt tathoktadravyArtha - paryAyArthAnyataravikalpaikAntazAstraprabandho vighaTitArtha ityeSo'rtho bhAvita eva atItasamastanayacakrazAstreNetyevamanena samastena granthenaitadabhihitaM "vidhiniyamabhaGgavRttivyatiriktatvAdanarthaka vacovat jainAdanyacchAsanamanRtam, jainameva zAsanaM satyaM vidhiniyamabhaGgavRttyAtmakatvAd bhavativad ghaTavadveti, 25 ekameva vA sAdhanaM tat sAdharmya - vaidharmyAbhyAM sarvekAntavAdidUSaNAyAnekAntavAdipakSasAdhanAya ca prabhavatIti yathApratijJaM vyAkhyAtam / 1 prameyaM bhA0 // 2 satyatvapramA pra0 / 3 'naimittivAkyA' ya0 / 4 dRSyANameva ya0 // 5 prayogenyo pra0 // 6 vastuta' pra0 // 7 meva siddhi ya0 // 8 paNaM va tadvi' pra0 // 9 puruSAt pra0 / dRzyatAM sUtrakRtAGge dvitIyazrutaskandhe prathamaM puNDarIkAdhyayanam / / 10 dRzyatAM pR0 124 paM0 8, TipU0 55 / / 11 dRzyatAM pR0 9 // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdanAbhikaraNam] dvAdazAraM nayacakram [882 evaM ca vRttivacanamazeSabhaGgakavAkyatAyAmeva pratibhaGgamapi vRttiriti khyApanArtham / syAdvAdatumbapratibaddhasarvanayabhaGgAtmikaikaiva vRttiH satyA, ratnAvalIvat, anyathA vRttyabhAva ev| tathaiva ca srvkaantprkrmH| sarvanayAtmakaikavRttijainasatyatvasAdhanapravRttyaivArthApattyAzeSazAsanAsAdhutvapratipAdanaM kRtam, vidhyAdinayAnAmekabhAve sarvabhAvAt ekAbhAve sarvAbhAvAt, varSaNAbhidhAnameghAbhyunnativacanavat pratijJAdAvitarabhaGgArthAvyabhicArAt, tathAhi--ayameva prayogArthaH, eka etadubhayaM kuto labhyamiti cet, ucyate - vRttivacanAt / tadbhAvanArthamAha-evaM ca kRtvA vidhiniyamabhaGgavyatiriktatvAditi siddhe vRttivacanamazeSabhaGgaikavAkyatAyAmeva pratibhaGgamapi vattiriti vyAkhyApanArtham / kimuktaM bhavati ? syAdvAdatumbapratibaddhasarvanayabhaGgAtma (tmi) kaikaiva vRttiH satyA ratnAvalIvat, yathA prativiziSTajAti-varNa-cchAyA-sAra-zuddhi-prabhAvA-'rtha-saMsthAnAdiguNa-10 gaNopetamaNigaNasamUhAtmika[ka]va ratnAvalItyucyate yathAsthAnavinyAsaratnA, na pratyekam, tathA vidhyAdinayArANAmapi tumbapratibaddhAravRttivat syAdvAdapratibaddhaikAntanayavRttiH, anyathA vRttyabhAva eveti ca cakradRSTAntasAdhAd nayacakrazAstra yathArthanAmatvAdeva dRSTAntAntarapratipAdanena nArtho vA, / tathaiva ca sarvaikAntaprakrama iti, evaM ca kRtvA sarveSAmekAntanayAnAmavRttirevAsatyatvAditi prakrAntameva 568-2 tatra tatra / etacca sarvanayAtmakaikavRttijainasatyatvasAdhanavRttyaivArthApattyA zeSazAsanAsAdhutvapratipAdanaM 15 kRtam, tadasAdhutvapratipAdanena ca janasatyatvapratipAdanaM kRtaM bhavati anyonyAvinAbhAvAd jainazAsanasatyatvetarazAsanAsatyatvasAdhanayorekasya sAdhanasya sAdharmya-vaidharmyadRSTAntAbhyAmanvaya-vyatirekapradarzanAtmakAbhyAmarthadvayapratipAdanAd vidhyAdinayAnAmekabhAve sarvabhAvAt parasparApekSatvAdekAbhAve sarvAbhAvAditi / kimiva ? vrssnnaabhidhaanmeghaabhyunntivcnvdityaadi| yathA vRSTimaghonnamanamantareNa na 20 sambhavatItyavinAbhAvAducyate tathA vidhyAdInAmekasminnapyukte zeSanayA apyuktA eva anyonyAvinAbhAvAt pratijJAdAvitarabhaGgArthAvyabhicArAditi yathaikasyAM nityapratijJAyAmanityobhayAvaktavyAdipratijJAvazyaMbhAvitA tathA tatsAdhanadharmANAM hetUnAM tadanvaya-vyatirekapradarzanasAdharmya-vaidharmyadRSTAntAnAM cArthAvyabhicArAd dvAdazAnAmabhidhAnaM kRtameva bhavatyarthataH, tato niHzaGkamekasminnapi naye vivakSite zeSanayAvinAbhAvAt syAcchabdAdivizeSitAnekAntasAdhanaprakriyaiva sAdhIyasIti prAptam, ata Aha-25 tathAhi-ayameva prayogArthoM yo'smAbhirupasaMhRtya zAstrapiNDArthatvenokto vidhividhyAdIti, eka eva 569-1 1 atra 'vRttiriti khyApanArtham' iti samIcInaM bhAti // 2 prabhavA pr0|| 3 pravRttyevA pr0|| 4 sAdhanasya sAdharmyavaidhayaM dRSTAntAbhyA bhaa0| sAdhanasAdhaya dRSTAntAbhyA y0|| 5 bhAvakasarvabhAvAt bhA0 / 'bhAvakasarvabhAvAt ya0 / atra bhAve sarvabhAvAta' iti bhAve vA sarvabhAvAta' iti pATho vA samIcIno bhAti // 6 niHzaMkameva kasminnapi pr0|| Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 883] nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtaM [ nayacakratumbe eva cAyaM hetuH / anyatamaprayoge'pi ca sAmarthyAt sarvasambhavAt yasmin kasmiMzcit sAdhane prayogavidhayo bhvnti| teSAmekaikayoge dvAdaza bhaGgAH, dvikayoge SaTSaSTiH, trikasaMyoge dve zate vize, catuSkayoge catvAri zatAni paJcanavatAni, paJcakayoge sapta zatAni dvinavatAni, SaTkayoge nava zatAni caturvizAni, saptakayoge sapta zatAni dvinava5 tAni, aSTakayoge catvAri zatAni paJcanavatAni, navakayoge dve zate vize, dazakayoge SaTSaSTiH, ekAdazakayoge dvAdaza, dvAdazaka eka ev| evaM tAvaccatvAri sahasrANi paJcanavatAni pratijJAnAm / tAsAM caikaikasyAM hetUnAM catvAri sahasrANi pnycnvtaani| evaM ca bhaGgAnAmekA koTI, saptaSaSTiH zatasahasrANAm, ekonasaptatizca sahasrANAM paJcaviMzA --16769025 / evmiymnekaantvaaddigupdshitaa| 10 cAyaM hetuH pratyekanayavivakSayA bhidyate, anyatamaprayoge'pi ca sAmarthyAt sarvasambhavAt, tatra yasmin kasmizcit sAdhane nityAnityAdInAmanyatamasmin pakSe prayogavidhayo bhavanti vikalpA bhaGgA ityrthH| teSAM dvAdazAnAM bhaGgAnAmekaikayoge dvAdaza bhnggaaH| dvikayoge SaTSaSTi:-vidhizca vidhividhizca sahitAveko bhaGgaH, evaM vidhirekaikenaikAdazAnAM yojyaH, tathA vidhividhiH tathA vidhividhiniyamaH (mau) vidhiniyamazca / evamaSTAnAmapi zeSANAM bhaGgAnAM dvikayoge SaTpaSTirbhavati / etenaiva saMyogavidhinA 15 trikasaMyoge dve zate vize ityAdinA''cAryeNaiva bhaGgavidhirukto yAvad dvAdazaka [eka] eveti / evaM sarvasaMgraheNaitAH pratijJAH, evaM tAvaccatvAri sahasrANi pnycnvtaani| tAsAM caikaikasyAM hetUnAM catvAri sahasrANi paJcanavatAni vikalpazo bhavanti / hetau hetau ca pratijJA api tAvatya eva sarvasya parasparAvinAbhAvena nayabhaGgAnAmuktatvAt / evaM cetyAdi, [prati]jAbhaGgA hetubhaGgAzcAnyonyaguNitA bhaGgAnAmekA koTI saptaSaSTiH zatasahasrANAmekonasaptatizca sahasrANAM paJcaviMzeti / 20 evaM tAvad nityAdipratijJAsu dvAdazAnAM bhaGgAnAM bhedA uktaaH| evaM kAraNa-sarvagataikatvAdi569-2 pratijJAsu vidhyAdidvAdazabhaGgabhedAH pratyekaM netvyaaH| evamiyamanekAntavAdadigupadarzitA, "ko'sya bhagavato mahato mahAnubhAvasya syAdvAdamahAsamudrasyAnantanayataraGgabhaGgAvArapArINasya saMkhyAM kartuM zaknuyAt / kintvasyAM dizi pradarzitAyAM vipazcitA diganupAtinA zeSaM tathA'nugantavyam / 1 SaSaTSaSTiH bhaa0|| 2 tathA vidhiniyamaH bhaa0|| 3 maSTAnyAnAmapi pr0|| 4 dvikAdibhaGgasaMyogAnayanAya karaNagAthA tayAkhyA cAsya granthasya prathame vibhAge pRthak TippaNeSu pR0 87 ityatra draSTavye // 5 dvAdaza eveti ya0 // 6 sarvasaMgrA pr0|| 7 'navazatAni y0|| 8 'mekonnasa bhaa0|| 9 eSAM tAva pra0 // 10 digaprada pr0| atra 'digupaprada ityapi pATho bhavet / / 11 bhosya pr0|| Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [884 anekAntavAdadigupadarzanam] dvAdazAraM nayacakram evaM ca na sa kazcid yo na hetuH, tRNAdirapi yasyAM kasyAJcidapi pratijJAyAM heturbhavati, sarvasya sarvAtmakatvena sarvadravyaparyAyArthaviparivRtteH / yena tvevaMvidhaM sAdhanaM na jJAtaM nAsau kasyacid vastunastattvato jJAtA, tadekadezamAtrasyaiva parigrahItRtvAt, anavadhAryasyAvadhArayitRtvAt, tvgnggaarkitmaatrniytplaashsvtttvgraahivt| - evaM cAnekAnte samyagavalokite na sa kazcid yo nahetuH, tRNAdirapi yasyAM kasyAJcidapi 'anityaH zabdaH' ityAdikAyAM pratijJAyAM heturbhavati anekAntavAdinaH, na na hetuH, kasmAt ? sarvasya sarvAtmakatvena sarvadravyaparyAyArthaviparivRttaH, ekaiko dravyArthaH sarva ekaikasarvadravyArthatayA viparivartate sarvaparyAyArthatayA ca, tathA sarvaparyAyArthaH sarvadravyArthaparyAyArthata yA viparivartate / teSu teSu nayadarzaneSu ca viSayavyavasthApanavidagdheSu vistareNa prazitaM sarvadravyaparyAyArthavikalpAtmaka- 10 mekaikaM vastu / tasmAt 'sarvamekAtmakam, ekaM ca sarvAtmakam, sarvaM ca sarvAtmakam' ityaadi| tata evaikaM yo veda sa sarva veda, yaH sarvaM veda sa evaikaM veda / yathoktam je ekaM jANati sa savvaM jANati, je savvaM jANati sa eka jANati [AcArAGga sU0 129] iti / tathA- . eko bhAvaH sarvabhAvasvabhAvaH sarve bhAvA ekbhaavsvbhaavaaH| 570-1 eko bhAvastattvato yena dRSTaH sarve bhAvAstattvatastena dRSTAH // [ ] iti| 15 syAdvAdinAM ca sarvabhAvasvabhAvakabhAvavittvAdekabhAvasvabhAvasarvabhAvavittvAd / yaH kazcit tRNAdirapyoM heturbhavatyeva yasyAM kasyAJcit pratijJAyAmiti sAdhUktam / yena tvevaMvidhamityAdi sAdhanaM syAdvAdasatyatvavaidharmyamAtraprakAzanaM parapravAdaprayAsaviphalIkaraNasAdhanaM vaa| ya evaMvidhasyAdvAdAdhigamyAnekAntAtmakavastujJAnarahitaH pumAn nAsau kasyacid vastuno'vayavamAtrasyApi tattvato jJAtA tadekadezamAtrasyaiva parigrahItRtvAt, nityAnityAdyananta- 20 dharmAtmake vastuni 'nityameva, anityameva vA' ityAdi abhiniviSTabuddhitvAt / tadeva vyAcaSTeanavadhAryasyAvadhArayitRtvAt, 'idameva, itthameva' ityavadhAraNAyogyasyAvadhAraNakArtRtvAt / kimiva ? tvagaGgArakitamAtraniyatapalAzasvatattvagrAhivat, yathA maitraviSaye kazcit parizaTitasaMkalapa (pha? ) lapalAzaM palAzaM tarumavalokya kasmizcit kAlavizeSe brUyAt 'sarvakAlameve (te) niSpatrapuSpa-phalacchAyA iti / caitramAse vA'GgArakitamiva vanadavajvAlAmAlAparItamiva vAzokakusumasadRza- 25 kusumaM mRgagaNabhayajananamavalokya brUyAd rakta evAyaM srvkaalmiti| sa tatkAla-kSetramAtraniyatapalAzasvatattvagrAhitvAd dvayaGgalamAtraprajJAbhirAbhIrIbhirapi saMvedyaM yathatvazApadezyanAnArUpAnekAntAGkara 1 hetunAM stRNAdiravi bhA0 / 2 sakalapalAzaM tamavalokya ya0 // 3 kAMtAkuru pr0|| Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 885] nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtaM [nayacakratumbe bhagavAMstvahan yadetat sarvaM nAma tatra nirAvaraNajJAnaH, tasya yathAbhUtaprabhedasya sabhyagabhidhAtRtvAt, maitra iva tvagaGgArakitAdibhedapalAzasvatattvasya / 570-2 kisalayatA-patra-kusuma-phalAdivicitrAvasthaM svatattvate (to) na vetti drAdhIyaHkAlavisarpivijJAnahInatvAt tadanyatamAvasthAmAtrAvalehihasiSThajJatvAt, evamekAntavAdino vastutattvAnabhijJatvamiti / / / yugapadanantadravyaparyAyapariNativiSayAvyAhatanirAvaraNaninimittAvirbhAvAkSa-liGga-zabdAdinimittAntarA[na]pekSakevalajJAno'rhan bhagavAn / yad yad yAn yAn bhAvAn pariNamati hi visrasA-prayogAbhyAm / tat tedavaiti tathArhan jJAnaM nAparyaye'stIti // [ ] jJAnasya sarvArtheSvavyAhatavRttitvAdanavadhRviSayatvAt tasya ca vastuno'nantatvAd yugapadanantArthavRttijJAna 10 eva tadvastusvatattvaM vetti, nAnyaH, sa cAhannevetyata Aha-bhagavAMstvahana yadetat sarva nAma tatra nirAvaraNajJAnaH, sarvAkhye vastuni nirAvaraNamavyAhatamasya jJAnamityarthaH / tasya yathAbhUtaprabhedasya samyagabhidhAtRtvAta, tasya sarvAkhyasya vastuno yathAbhUtaM yad yad bhUtaM yathAbhUtam vIpsArthatvAd yathAzabdasya yena prakAreNa bhUtaM vA vastu saprabhedaM sapratipakSa nityakAraNaikasarvagatAdisaMgraha-vizeSaprastArAtmakAnantabhedaprabhedam, tacca vastu tairanantai dairavayavarazeSaH saha syAdvAde'nekanayavikalpamuktam, ataH 15 sarvAkhyavastuniravazeSAvayavaprabhedakaviSayasamyagabhidhAyitvamasya siddham, samastanayAtmakatvAt syAdvA dasya, yasya yathAbhUtaniravayavaprabhedavastuviSayaM samyagabhidhAtRtvaM sa tatra nirAvaraNajJAno dRSTaH, 171-1 tadyathA-maitraka iva tvagaGgArakitAdibhedapalAzasvatattvasya deza-kAlA[-''kAra-pramANAdiviziSTasya zizira-vasanta-nidAgha-varSA-zaraddhemanteSu tAM tAmavasthAM 'bibhrataM tathA vizeSya tvanmAno'GgArakitaH kizalayitaH patrita ityAdi bruvan maitraka: palAzaM niravayavaprabhedaM tatra nirAvaraNajJAna iti prasiddhaH, na 20 revatIdvIpamadhyajAtasaMvRddho'dRSTadezAntaro mauryakumAro'nyathA bruvan ekAvasthAmAtrAbhidhAyI vA maitraka mugdhakumAro'nyaH tathA arhan yathAbhUtamityAdi sarvAvayavaprabhedaM vastu niravazeSaM bruvannanumIyatAM tatra nirAvaraNajJAna iti / tatra nirAvaraNajJAnatvena vyAptatvAddhetovivakSitadharmasAdhyatvAd na viruddhAdidoSAH sAdhanasya asya, prasAdhitatvAcca sarvasya sarvatra hetutvaprajJa (kla? )pterarhatsaMdezakathanavyAptasyAdvAdisarvajJatva prasaGgo'pyaniSTo na bhavati, anumAturapi srvbhaavsvbhaavjnytvaat| syAdvAdinaH nyAyavyavahAralopaprasaGgaH 25 sapakSa-vipakSAdivyavasthAlopaprasaGgAditi cet, na, pratyekanayavivakSAviSayAyAH paramatApekSavipakSAdivyavasthAyAH praklRpteH parihRtAzeSadoSAzaGkamevaitat sAdhanamiti / 1 dRzyatAM pR0 182 paM0 13, pR0 212 paM0 19, pR0 478 paM0 4 Ti0 1 // 2 tadaveti pr0|| 3 niyatya" y0|| 4 nicazeSAvayava pr0|| 5 bibhratAM pr0|| 6 vyAvatta y0|| 7 mAnarapi y0|| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstraracanAprayojanam ] dvAdazAraM nayacakram [ 886 satsvapi pUrvAcAryaviraciteSu sanmati - nayAvatArAdiSu nayazAstreSu tasmiMzcArSe saptazatAranayacakrAdhyayane satyapi duHSamAkAladoSabalapratidinaprakSIyamANamedhAyurbalotsAhasaMvegazravaNadhAraNAdizaktIn bhavyajanAnanugrahItuM saMkSiptagranthaM bahvarthamidaM nayacakrazAstra zrImacchvetapaTamallavAdikSamAzramaNena vihitaM bharatacakravartinA cakraratnamiva jainAnAM vAdicakravatitvavidhaye / tadetadevaM dvAdazAranayacakraM siddham / iti nayacakratumbam adhunA tu zAstraprayojanamucyate - satsvapi pUrvAcAryaviraciteSu sammati - nayAvatArAdiSu nayazAstreSu arhatpraNItanaigamAdipratyekazatasaMkhyaprabhedAtmaka saptanayazatAranayacakrAdhyayanAnusAriSu 571-2 tasmiMzcArSe saptazatAranayacakrAdhyayane ca satyapi dvAdazAranayacakroddhe raNaM duHSamAkAladoSabalapratidinaprakSIyamANamedhAyurbralotsAha-zraddhA-saMvega zravarNaM dhAraNAdizaktInAM bhavyasattvAnAM zravaNameva tAvad durlabham zrutvApi tattvAvabodhaH, buddhvA tattvamanya (pya ? ) sya vyavahArakAle parapratyAyanaM pratyAdaro 10 durlabhaH, satyapi Adare granthArthasaMsmaraNaM tadudgrAhaNam ugrAhitArthapratipAdanaM cAtyantakhedAyeti matvA tatkhedakhinnAn vistaragranthabhIrUn saMkSepAbhivAJchinaH zikSakajanA [na] nugrahItuM kathaM nAma alpIyasA kAlena nayacakramadhIyerannime samyagdRSTayaH' ityanayAnukampayA saMkSiptagranthaM bahvarthamidaM nayacakrazAstraM zrImacchvetapaTa mallavAdikSamAzramaNena vihitaM svanIti-svaparAkramavijitAzeSapravAdivijigISucakravijayinA sakalabharatavijayavAsinRpativijigISucakravijayinA bharatacakravartinA devatAparigRhItA - 15 pratihatacakraratnena svaputtraparamparAnuyAyijagadvayApivipulavipulavimalayazasA cakraratnamiva tadidaM nayacatraratnaM cakravartinAmiva cakraratnaM putra-pautrAdinRpatInAM vihitaM kRtam / kimarthamiti cet, cakravartinAmiva cakravatatvavidhaye vAdinAM janAnAM jinazAsanaprabhAvanAbhyudyatAnAM vAdicakraaftaar 'vAdicakravartitvaM vidheyAt' ityevamartham ityetasya nayacatrazAstrasya vidhAne prayojanamabhihitam / tadetadevaM dvAdazAranayacakraM siddhaM pratiSThitamavyAhataM cakravarticakraratnavadeva anyA - 20 vipradhRSyAcintyazaktiparAbhibhavanaprabhuzaktiyuktaM ca siddham / siddhanAmagrahaNaM ca maGgalaM kalyANaM ziSya 1 dvAraNaM pra0 // 2NasAdhA ya0 // 3 zravaNena bhA0 // 4 ityetamarthaM pra0 // 5 hitaM pra0 // 5 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyAgamAnusAriNIvRttyalaGkRtaM dvAdazAraM nayacakram / praziSyaparamparayA pratiSThAtumarhati pratiSThitasiddhavijayAvahajaganmUrdhasthasiddhavat pratiSThitaM yazaskara miti / 887] iti zrImanmallavAdikSamAzramaNapAdakRtanayacakrasya tumbaM samAptam / granthAgram 18000 / zubhaM bhavatu // 1 pratiSThitayaza' bhA0 // 2 zrImalla ya0 // 3 zravaNa bhA0 yamU0 // 4 ' bhavatu // ' ityataH paraM 572 tame patre bhA0 pratAvIdRzI prazastirdRzyate "zrI AryarakSitaguroH prasRte vizAle gacche lasanmunikule vidhipakSanAmni / sUrIzvarA guNanidhAnasunAmadheyA Asan vizuddhayazaso jagati prasiddhAH // 1 // tatpaTTapadmataraNistaraNirbhavAbdhau zrIdharmamUtiriti sUrivaro vibhAti / bhAgyamukha sadguNaratnaratnagottaH pavitracarito mahito vineyaiH // 2 // tena svazreyase jJAnabhANDAgAre hi lekhite / nandatAnnayaco tumbapustakamutta [ma]m // 3 // puMjo muMjopamo lakSmyA mantrigovindanandanaH / zrIgurorAjJayA sujJaH zAstrame [va] malIlikhat // 4 // " 'granthAgram 18000' ityanantaraM 309 tame patte ya0 pratAvIdRzI prazastiH--- "yAdRzaM pustake dRSTaM tAdRzaM likhitaM mayA / yadi zuddhamazuddhaM vA mama doSo na dIyate // 1 // saMvat 1710 varSe posavadi 13 dine zrIpattananagare paM. zrI yazavijayena pustakaM likhitaM / zubhaM bhavatu / 'udakAnalacaurebhyo mUkha (Sa) kebhyo vizeSataH / kaSTena likhitaM zAstraM yatnena pratipAlayet // 1 // 'bhagnapRSThikaTigrIvA dRSTistatra adhomukhI / kaSTena likhitaM zAstraM yatnena pratipAlayet // 2 // pUrva paM. yazavijayagaNinA zrIpattane vAcitam // cha // Adarzo'yaM racito rAjye zrIvijayadevasUrINAm / sambhUya yairamISAmabhidhAnAni prakaTayAmi // 1 // vibudhAH zrInayavijayA guravo jayasomapaNDitA guNinaH / vibudhAzca lAbhavijayA gaNayo'pi ca kIrtiratnAkhyAH // 2 // tattvavijayamunayo'pi prayAsamata sma kurvate likhane / saha ravivijayaivibudhairalikhacca yazovijayavibudhaH // 3 // granthaprayAsamenaM dRSTvA tuSyanti sajjanA bADham / guNamatsavyavahitA durjanadRg vIkSate nainam // 4 // tebhyo namastadIyAn stuve guNAMsteSu me dRDhA bhaktiH / anavarataM ceSTante jinavacanodbhAsanArthaM ye / / 5 // zreyo'stu // sumahAnapyayamuccaiH pakSeNaikena pUrito granthaH / karNAmRtaM paTudhiyAM jayati caritraM pavitramidam / / 6 / / " Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ati dvAdazAre nayacakra uddhRtAnAM pAThAnAmakArAdikramaH uddhRtaH pAThaH uddhRtaH pAThaH agnihotraM juhuyAt svargakAmaH [ ] 121 kativihe NaM bhaMte bhAvaparamANU paNNatte? aGgAdaGgaM sambhavasi hRdayAdabhijAyase / [bhagavatIsu. 20/5/670] 792 [kauSItakibrA. 2/7] kathaM parasparAtizaya [ ] 486 ajAmekAM lohitazuklakRSNAM zvetAzva. 4/5] 266 kathaM punaH zabdasyArthAnta rApohena [ ] 650 ajJo janturanIzo [mahAbhA. vana. 30/28] 330 kazcidarthaH kasyacidindriyastha [ ] 685. ata eva cedaM svasambandhibhyo [ ] 718 kAlaH pacati bhUtAni [ ] 218 atulye satyapyAnantye [pra. samu. vR. 5/34] 707 kAroM dIptau [pA. dhA. 647, 1162] . 750, 844 atthittaM atthitte pariNamati / kimidaM bhaMte ! loetti pavuccati ? [ ] 334 [bhagavatIsU. 1/3/32] 415 kiM bhavaM, eke bhavaM, duve bhavaM athavA vizeSaNasambandhamantareNApi [ ] ] 486 bhagavatIsU. 18/10/647] 245 adravyatvAcca bhedAcca [ ] 734 kriyAkArakabhedena paryAyavacanena anuvAdAdaravIpsAbhRzArtha [ ] 131 vAkyAntareNa ca vyAkhyA [ ] 578 anekArthajanyatvAt svArthe [pra. samu. vR. 1/4] 86 kriyAvad guNavat samavAyikAraNamiti anyApohakRcchati: [ vai. sU. 1/1/14/15] 531 arthapravRttitattvAnAM zabdA [vAkyapa. 1/13] 579 kSaNikAH sarvasaMskArAH [ ] 801,807, arthe'rthasaMjJI na tvarthe dhrmsNjnyii| [abhi. pi.] 61 820 avagamyatAM tAvat [ ] 530 cakSurvijJAnasamaGgI nIlaM [abhidharmAgamaH] 60 svasvAmyAdisambandhAccheSasiddhiranumAnam jAtireva hi bhAvAnAM / ] 797, 829 [pra. samu. va. 2/37] 686 je ekaNAme se bahuNAme [AcArAGgasU. 1/3/4] 375 azakteH sarvazaktervA [vAkyapa.2/132] 582 jiindhI dIptau [pA. dhA. 1449] 749 asatyopAdhi yat satyaM tadvA [vAkyapa. 2/128] 604 Nicchayato savvalahaM savvaguru bRhatkalpa 65] 301 astirbhavantIparaH [pA. ma.bhA. 2/3/1] 261, 395 NiyayavayaNijjasaccA savvaNayA [sanmati. 1/28] 35 astyarthaH sarvazabdAnAmiti [vAkyapa. 2/121] 114 tatrAnakAthajanyatvAt svArthe [pra. samu. va. 1/4] 93 asyedaM kArya kAraNam / [vai. sU. 9/1/18] 701 tathAGgaM yena rUpeNa [pra. samu. 2/163-183] 675 Agamato jANaye aNupayutte davvasuttaM [ ] 564 tathA ca jAtisambandha [ ] 609 AtA bhaMte ! NANe aNNANe? tadanu dhyAnAt puNyamutpAdya [ ] 344 [bhagavatIsU. 12/3/467] 115 tadubhayassa AdiThe avattavvaM AtA bhaMte ! poggale, No AtA? [bhagavato. 12/10/469] 764 [bhagavatIsU. 12/10/469] 551 tadejati tannajati tad [zuklayaju.vA. saM.40/5] 192 Atmendriyamano'rthasannikarSa [vai. sU. 3/1/18] 110 tadvayavacchedAnumAnaM svArthAbhidhAnam Adyantavad madhye'pi [ [pra. samu. vR. 5/34] 722 AnIyatAm [ ] 605 tulye vRttiratulye cAvRttiH [ ] 709 ApekSikaM sadasattvam [vai. sU. kaTandI] 499 diva krIDAvijigISA [pA. dhA. 1107] 579 AyatanasvalakSaNaM pratyete [abhi. ko.bhA. 1/10] 86-93 duvAlasaMgaM gaNipiDagameka [nandIsu. 42] 737 idaM punarvaktavyam-kena prakAreNa duvihA paNNavaNA paNNattA [prajJApanA sU. 1/1] 334 [pra. samu. vR. 2/37] 683 dRSTavad vidhirUpeNa [pra. samu. 3/14] 720 imA NaM bhaMte ! rayaNappabhA puuddhvii| dvayorbahuSu vA [ ] 484 jIvAjIvAbhi. 3/1/18] 451, dvayaM pratItya vijJAnasyotpatti bhavati [ ] 82 805, 876 dharmo nAmocyate nAmakAyaH [abhidharma] 62 ubhA sakhAyau sayujA sprnnii|| na, asatkAryatvasiddheH vai. sa. kaTandI] 502 [muNDako. 3/1/1] 267 na, asyAsaMyogAt 1 [vai. sU. prazastamati.] 516 eko vazI niSkriyANAM [zvetAzva. 6/12] 332 na, AdhArAdheyaniyamAt vi. sa. prazastamati] 516 ka: kaNTakAnAM prakaroti taikSaNyaM [ ] 222 __ na, AzrayavizeSAd / kaTuka: kaTuka: pAke [carakasaM. 1/26/68] 225 na cAvazyaM sarvatra [pra. samu. vR. 2/37] 688 sAmAna ___ Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na tasya sambandhita gRhyamANe .3/13] 693 889] dvAdazAre nayacakra uddhRtAnAM pAThAnAmakArAdikramaH uddhRtaH pAThaH uddhRtaH pAThaH na tasya sambandhitvenAgrahaNAt [pra.samu.va.2/37] 686 vatthUNaM saMkamaNaM hoti avatyu Naye samabhirUDhe na tu laukika eva gRhyamANe [ ] 140 [Ava. ni. 757] 789 na dharmI dharmiNA sAdhyo [pra. samu. 3/13] 693 vartamAnasAmIpye vartamAnavadvA [pA. 3/3/131] 513 na, bahUnAmekatvAt [ ] 528 vAgdigbhUrazmivajreSu [ na, samAnatvAt [ 1 534 vidyamAnAH pradhAneSu [vAkyapa. 3/5/4] 622 na sarvatra liGgini liGgaM sambhavati [ ] 675 vibhaktibhedo niyamAd [vAkyapa. 3/14/8] 731 na hi kiJcit svasminnAtmani vizeSA na tu gamyante tasyaiva vyabhicAriNaH pA. ma. bhA. 1/2/64] 340, 380 [pra. samu. 2/18] 702 na hi mUrtamamUrtatvaM [ . vRkSa zabdasyAvRkSazabdasya vA [ ] 661 nAmasthApanAdravyabhinna [ vyaGgacavyaJjaka......na saGkaraprasaGga [ ] 534 nAzinaH kRtakatvena [pra. samu. 2/23] 705 zabdAntarArthApohaM hi svArthe [ ] 612, 547 nAzotpAdau samaM yadvannAmonnAmau tulaantyoH|| zabdo vApyabhijalpatvamAgato 1 801 [vAkyapa. 2/138, 129] 761 nivRttiviziSTa vastu [ ] 612 zAstreSa prakriyAbhedaiH [vAkyapa. 2/235] 242, 669 nIlaH sa nAma nIlaM - [prakaraNapAdaH] 61 zrotrAdivRttiH pratyakSam [ ] 107 no nIlamiti [ . 1 75 sa eva svazaktita evaM [ ] 344 naMSTA cet ] 821 saJcitAlambanAH paJca vijJAnakAyAH [abhidharma:] 64 puruSa evedaM sarvaM yad [zuklayaju. saM. 31/2 / 189 sattArthAH [ ] 324 pRthivIdhAtau kiM satyam ? [ ] 373 sadasacchabdArthayoH [vai. sU. kaTandI 9/1/12] 498 prakRtiparaH pratyayaH prayoktavyaH pratyaparA ca sadasatodhAta kArya sadasattA na prakRtiH [pA. ma. bhA. 3/1/2] - 571 vai. sU. 9/1/12] 459, 498 prakRtipratyayau pratyayArthaM saha brUtaH sa bAhyaM vastviti jJAtaH zabdArtha: kaizcidiSyate / / [pA. ma. bhA. 3/1/67] - 571 [vAkyapa. 2/133] 804 pratyakSamanumAnaM ca pramANe [pra. samu. vR. 1/2] 88 samavAyikAraNatvanivRttiriti cet / pratyakSAgamabalIyastvAt [pra. samu. vR.] 306 [vai. sU. prazastamatiH] 514 pratyekaM ca te samuditAH kAraNam samavAyaikatvaM paJcatvavyavahAreNa virudhyate . [pra. samu. vR. 1/15] 99 ] 535 prAptavyo niyatibalAzrayaNa [ ] 194 sambandho yadyapi dviSThaH [pra.samu.va.2/193-243] 678 bhedo bhedAntarArthaM tu virodhitvAdapohate sarvadhAtavo bhuvo'rthmbhiddhti| [ ] 243 [pra. samu. 5/28] 613 savvajIvANaM pi [nandIsU. 42] 559 maGa prANatyAge [pA. dhA. 1404] 815 sAdhyanirdezaH pratijJA nyA. sU. 1/1/33] 614 yathArthAbhidhAnaM zabdaH [tattvArtha bhA. 1/35] 596 sAdhyaM vinAzahetutvam [ yathA vizuddhamAkAzaM [ ] 241 sAmAnyamapi yathA vizeSastadvat yathA hi satyapi dvigatatve [pra. samu.va.2/193] 683 [pA. ma. bhA. 2/2/24] 412 yadetadanekaprakArabhinnaM rUpAyatanaM [abhidharmakozaH) 78 sAmAnyazabdasya hi [pra. samu. 7. 6/36] 730 yadyekasmin kSaNe jAtam / sAmAnyAdivadvA [ . ] 486 yadyekaH samavAyo dravyaguNakarmaNAM [ 523 sAmAnyAntarabhedArthAH svasAmAnyavirodhinaH yastu prayuGkte kuzalo vizeSa [pra. samu. 5/28] 650 [pA. ma. bhA. 1/1/1] 573 sukhaM ca duHkhaM cAnuzayaM ca [ . ] 267 yasmin bhinne na tabuddhiH [abhi. ko. 6/4] 92 so'yamityabhisambandhAd yasya tvavinAbhAvitvaM [pra. samu. va. 2/39] 691 [vAkyapa. 2/219, 130, 131] 580 yogaM sAdhayiSyan [ ] 338 saMghAtA eva saMghAtAn spRzanti [ ] 74 yo hyasAdhAraNaH pakSadharmaH [pra. samu. vR.] 663 saMsargo viprayogazca vAkyapa. 2/317,318) 716 rajjvAM sarpa iti jJAnaM hastavAlapra. 1] 93 syAdetad vyatirekasyApyasambhavaH [ ] 706 liGgagrahaNe tulyamiti ceta [pra. samu.va. 2/37] 685 svasvAmyAdisambandhAccheSasiddhiranumAnam / liGge liGgI bhavatyeva [pra. samu.va. 2/203] 699 [pra. samu. vR. 2/37] 686 J ] 821 / 809 karmaNAM / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 890 atha dvitIyaM pariziSTam dvAdazAranayacakravRttAvuddhatAnAM pAThAnAmakArAdikramaH uddhRtaH pAThaH pR. uddhRtaH pAThaH akaNTakAH kaNTakinaH . [ ] 223 anarthapANDityamadhItya yantritaH............. akkharassa aNaMtabhAgo NiccugghADitao savvajIvANaM [nandisU. 42] 190 anAdinidhanaM brahma .. [vAkyapa. 1, 1] 230 agaNirUpitA agaNipariNAmitA . anuvattipratyayakAraNaM sAmAnyam" [bhagavatIsU. 5, 2, 181] 469 [ ] agi ragi lagi gatyarthAH........... anekadravyotpAdyatvAt tat ....." [pA. dhA. 147, 145, 146] 61, 703 [pra. samu. va. 1,4] agnihotraM juhuyAt ... . . [ kAThakasaM. 6 / 7] 159 anekArthajanyatvAt svArthe sAmAnyagocaram agnihotraM jahayAt svargakAmaH......." [pra. samu. 1, 4] [ ] 45, 89 antaraGgabahiraGgayorantaraGgo... aGgAdaGgaM sambhavasi [kauSitakibrA. 27] 709 pA. ma. bhA. 1, 1,56] acAkSuSapratyakSaguNasya ... ... .... annaM vai prANAH ...... [ ] [vai. sU. 2, 2, 25-26] 55 anya-ki-yat-tado ........... aja gatikSepaNayoH ....... [pA. dhA. 230] 266 [pA. 5, 3, 91-92] ajAmekAM lohitazuklakRSNAM ............ anyatrAntyebhyo vizeSebhyaH .........." [zvetAzva. 4, 1, 55] ajJo janturanIzo .......... [mahAbhArate [vai. sU. 1, 2, 6] - vanaparva 30, 28] anyathA dAhasambandhAddAhaM. " ajU vyakti-mrakSaNa-gatiSu [vAkyapa. 2, 421] [pA. dhA. 1459] 39 anvayavyatirekAvarthAnumAne dvAram .. aNavaH skandhAzca [tattvArtha 5, 25] 706 313 aNamanasozcAdyaM karmetyadRSTakAritam aparasmin paraM ..... .. [vai. sU. 2, 2, 6] 205 / [vai. sU. 5, 2, 14] 438 / apohyabhedAd bhinnArthAH ..... aNNoNNANugatANaM imaM va ............." [pra. samu. 5, 15] 732 [sammati. 1, 47] 585 / / appaNo nikkhamaNakAlaM . .. [kalpasU. 112] 211 atulyajAtIyAnAmapi ....... [ 1 484 aprApye zAstramarthavata " " ..... / atthitaM atthitte pariNamati ....... ..." [mImAMsAda. 6, 3, 18] 45 [bhagavatIsU. 1, 3, 32] 296, 470 abhUtaM nAstItyanAntaram [vai. sU. 9, 1, 9] 434 athavA vizeSaNasambandhamantareNApi...... artha iti dravyaguNakarmasu / [vai. sU. 8, 2, 3] 31 [ ] 486 arthapravRttitattvAnAM zabdA ...... adRSTeranyazabdArthe............. [pra. samu. 5-34] 728 vAkyapa. 1, 13] 815 anabhihite karmaNi dvitIyA [pA. 2, 3, 1-2] 586 arthAccAsannihite (pA. vAti. 5, 2,135] 7, 365 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddhataH pAThaH arthAntarApohaM hi svArthe kurvatI zrutirabhidhatte uddhRtaH pAThaH AdhArAdheyabhAvena bhede sati .. . 711 114 AdhArAdheyavadvRttistasya saMyogivanna tu [pra. samu. AdhyAtmikAH kAryAtmakA bhedAH. 690 Anantye hi bhedAnAm [pra. samu. vR. 5, 2] AyatanasavalakSaNaM pratyete ............ [abhi. ko. bhA. 9, 10] Ayugavasena jIvo jAyati ....... AlasyAd yo nirutsAhaH" 58 arthaMkatvAdekaM vAkyaM ............. [mImAMsA sU. 2, 1, 46] arthe'rthasaMjJI, na tvarthe .. [abhi. pi.] 77 ava rakSaNa-gati-kAnti ..... [pA. dhA. 600] avijJAtatattve'rthe kAraNopapattitaH... . nyA. sU. 1, 1, 40] 143 avyakte guNasandehe ........ [pA. ma. bhA. 1, 2, 69] 380 azakte. sarvazaktervA [vAkyapa. 2, 132] 584, 585 / / asadakaraNAdupAdAnagrahaNAt ........ [sAGyakA. 9) 35 asaditi bhUtApratyakSatvAd ... __ [vai. sU. 9, 1, 7] 490 asti nAsti diSTaM matiH [pA. 4, 4, 60] 128 / asti-bhavati-vidyati ......... [ ] 34, 199, 282, 324, 381 asti-bhavatyAdiSu ......[ ] 324 as bhuvi [pA. dhA. 1065] 261 asyedaM kArya kAraNam [vai. sU. 9, 1, 18] 701 asvAtantryAd bhedAjjAterajAtitaH [ ] 735 aho NaM imeNaM [ ] 565 AkhyAtazabdaH saMghAto jAtiH [vAkyapa. 2, 1, 2] 114, 244 333 Agamato jANae uvautte bhAvasAmAiyaM AzaMsAvacane liG [pA. 3, 3, 134] ikaztivau dhAtunirdeze [pA. vA. 3, 3, 108] 261 iN gatau [pA. dhA. 1045] idi paramaizvarye [pA. dhA. 63] 804 idaM vizeSyamidaM vizeSaNam [ ] 618 imA NaM bhaMte / rayaNappabhA puDhavI ... . .. [jIvAbhi. sU. 3, 1, 78] iSe tvojeM tvA vAyavaH ...... [yajurveda 1, 1] 154 iheti yataH kAryakAraNayoH [sa) samavAyaH [vaM. sU. 7, 2, 29] 515 'ihedam' [vai. sU. prazastamati.] 530 uktArthazabdArthakathanam ... ... ... [ ] 131 uktArthAnAmaprayoga. [pA. ma. bhA. 2, 1, 1, 606 [utpannamAzrayamAzrayantyAzrayiNa: [ ] 532 utpanna hyAzrayam [ ] 455 upayogo lakSaNam ...... ... [tatvArtha. 2, 8] 248 upAdAnagrahaNAt sarvasambhavAbhAvAt ....." [sAGkhyakA. 9] upAdAnaniyamasyAsati ....... [vai. sU. prazastamatiTIkA upAya: zikSyamANAnAM [vAkyapa. 2, 240] 777 AtmA buddhayA samarthyArthAn [pA. zikSA. // 6 // ] 564, 565, 594 Atmendriyamano'rthasannikarSAda ............" (vai. sU. 3, 1, 18] AdAnIyAstrayo mAsAstrayo ............ ___ 272 ___ 495 495 777 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddhRtaH pAThaH pR. ubhayathA guNaH kAryavirodhi karma [vai. sU. 1, 1, 13-14] 30 uSmaguNaH san dIpaH ...[ ] 349 ekAcca prAcAm [pA. 5, 3, 94] 15 eko'pyahamaneko'pyaham [bhagavatIsU. 18, 10, 647] 189 ekkadaviyammi je atthapajjayA' [sammati. 1, 31] 2 / ekkekko ya satavidho ......... [Ava. ni. 226] 414 ekkekko ya satavidho ..... [Ava. ni. 759] 244, 373, 550, 789 egamegassa NaM bhaMte . .. [ ] 361 etat parazoH sAmarthya yanna taNena [phA. vA. 1, 4, 23] | 204 eyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM ............. nandisU. 42] R gatau [pA. dhA. 1098, 1498] kaTukaH kaTuka: pAke ......... [carakasaM. 1, 326, 68] 358 kartari kRlla: karmaNi ca [pA. 3, 4, 67, 69] 126, 570 kartRrIpsitatamaM karma [pA. 1, 4, 49] 357, 388 kartRkarmaNoH kRti SaSThI [pA. 2, 3, 65] 586 kala saGkhayAne [pA. dhA. 497, 1866] 191, 212 kAtarasateNa sUraM . .[ ] 153 kAmaM liGgamapi vyApi . [pra. samu. 2, 21] kArakANAM pravRttivizeSaH kriyA [pA. ma. bhA. 1, 3, 1] 385 kAla: pacati bhUtAni ... [ ] 191 kAza dIptau [pA. dhA. 647, 1162] 750 / kimidaM bhaMte ! athitti vuccati ? ... [sthAnAMgasU.] 228 uddhRtaH pAThaH kimidaM bhate ! samaetti vaccati ? ........ sthAnAMgasU.] kiM bhavaM eke bhavaM. ... [bhagavatIsU. 18, 10, 647] 245 kugatiprAdayaH [pA. 2, 2, 18] 844 kRtyalyuTo bahulam ... ... ..... [pA. 3, 3, 113] 62, 377 kRdabhihito bhAvo dravyavad bhavati [pA. ma. bhA. 3, 1, 67] keI NimittA tahiyA [sUtrakRtAGga 12, 10] 218 kaH kaNTakAnAM prakaroti takSNyaM.... [ ] 191 kriyAguNavyapadezAbhAvAdasat / [vai. sU. 9, 1, 1] 35, 490, 843 kriyAvacano dhAtuH [pA. vA. 1, 3, 1] 411 kriyAvat guNavat... ..... [vai. sU. 1, 1, 14] 440, 527, 528 kriyAvad guNavat samavAyikAraNam . . [vai. sU. 1, 1, 15] 5, 15, 31 kriyAvad guNavad........ [vai. sU. 1, 1, 14-16] 458 kriyAvadU guNavat samavAyikAraNam.." [vai. sU. 1, 1, 15-16-17] 30 kriyA bhAvo dhAtuH [pA. vA. 1, 3, 1] 378 kvacinniyatipakSapAtaguru gamyate te vacaH ............ [siddha. dvA. 3, 8] kSaNikAH sarvasaMskArAH [ gaDi vadanakadeze [pA. dhA. 65, 361] 408 gaNa guNa sa yAne [ guNatva-gandha-saurabhya "... "" [pra. samu. 2,14] 724 guNaparyAyavad dravyam [tatvArtha sU. 5, 37] 17 guNasandrAvo dravyam [pA. ma. bhA. 5, 1, 119] 15, 268, 244, 303 gurozca hala: [pA. 3, 3, 103] 142 511 703 268 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 893 murur 385 uddhRtaH pAThaH pR. uddhRtaH pAThaH ghRtena juhuyAt [kAThakasaM. 6, 7] jJA avabodhane [pA. dhA. 1508] 408 ghRtena payasA dadhnA juhuyAt [ ] 142 triindhI dIptau [pA. dhA. 1449] 745, 749 cakSurvijJAnasamaGgI nIlaM ThAjAdAvUvaM dvitIyAdacaH [pA. 5, 3, 83] 814 [abhidharmAgamaH] NiyayavayaNijjasaccA savvaNayA cakSustejomayaM tasya vizeSAccheSmaNo bhayam [sammati. 1, 28] carakasaM. 1, 5, 16] 158 Negehi miNati mANehi .......... caturthI cAziSyAyuSyamadrabhadrakuzalasukhArthahitaiH [Ava. ni. ] 408 [pA. 2, 3, 73] No sutte sumiNaM pAsati .. . caturbhizcittacaittAH [abhi. ko. 2, 64] 60 [bhagavatIsU. 16, 5, 577] 183 calamaprakAzakaM pravRttizIlaM duHkham [ ] 310 NyAsazrantho yuc [pA. 3, 3, 107] 596 cArthe dvandvaH [pA. 2, 2, 29] tato'rthAd vijJAnaM pratyakSam [vAdavi. ] 96 citraka: kaTuka: pAke............. tatrAnekArthajanyatvAt svArthe ........." [carakasaM. 1, 26, 68] 176 [pra. samu. 1, 4] 89, 97, 99, 102 jatthAbhinibohianANaM ....... [nandisU. 24] 3 tadapi hi nityaM ...... janI prAdurbhAve [pA. dhA. 1149] . 295 [pA. ma. bhA. 1, 1, paspazA.] 388 japa jalpa vyaktAyAM vAci tadupasarjanaM dravyamAha [ 620 [pA. dhA. 397, 398] 594 tadbhAvaH pariNAmaH [tattvArtha. 5, 41] jahukkhittami leTuMmi.. [ ] 798, 822 tadvato nAsvatantratvAd .... jAtireva hi [ 819 ] 623, 733 jAtyantAccha bandhuni [pA. 5, 4, 9] tadvad rAgAdiguNaH . [ ] 350 jAtyAkhyAyAmekasmin ......" tayorapRthagAtmatve ..... [pA. 1, 2, 9] 82 __ [vAkyapa. 2, 130, 131] 591 jAnAnAH sarvazAstrANi ..[ ] 59 tasilAdiSvAkRtvasucaH [pA. 6, 3, 35] 471 jAvaiyA vayaNapahA tAvaiA .... . tassa tu saddavikappA. [sammati. 1, 5] 763 sammati. 3, 47] 7 tArA-puSya nakSatrANAM ... ... [ ] 585 jIvapariNAmahetU kammatayA" titthakaravayaNasaMgaha... .. [sammati. 1, 3] 244 [ ] 350 te ceva te poggalA subbhigaMdhattAe .. ... jogehi tadaNurUvaM pariNamayati ......... / [jJAtAdharma.] 278, 359, 361 [karmapra. gA. 17] 349 tejoyogAd yadvad ........ [ 349 jo hetuvAdapakkhaMmi hetuo ........ tenAnyApohakRcchatiH .......... | 611 [sammati 3, 45] 736 / / tairArabdhe kAryadravye....." [ ] 481 jaM coddasapuvvagharA chaTThANagayA. taM pi jati Avarijjejja .....[nandIsU. 42] 559 [vizeSAva. bhA. 62, 63, 64] 6 davaTThiyaNayapagatI suddhA .. jaM jaM je je bhAve pariNamati ........ ... [sammati. 1, 4] 115 [Ava. ni. 794] 182 212, 478, 823 davva pajjavaviyutaM.... " [sammati. 1, 12] 793 464 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 750 58 698 uddhataH pAThaH uddhataH pAThaH daha bhasmIkaraNe [pA. dhA. 991] 750 dRSTAntabalAddhayavayavasiddhiH.... dAn dAne [pA. dhA. 1091] [ ] divAsvapnamavazyAyaM prAgvAtaM cAtra vrjyet| dru gatau [pA. dhA. 945] 334 [ ] 203 dvadhekayodvivacanaikavacane ............ du dru gtau| [pA. dhA. 944, 945] 15, 115, 377 [pA. 1, 4, 22, 21] 568 dRSTavad yadi siddhiH syAt.. dvayordvayoH [ ] 530 [pra. samu. 3, 44] 727 dve vidhe veditavya-parA cAparA ca ....... de (i) rakSaNe [pA. dhA. 962] 750 [muNDako. 1, 1] 154 daipa zodhane [pA. dhA. 924] dharmajJAnavairAgyaizvaryANi ... ....... [ ] 41 do avakhaNDane [pA. dhA. 1148] 750 dharmo nAma ucyate nAmakAyaH.. budrubhyAM maH [pA. 5, 2, 108] 115 abhidha. pi.] 62 dyauH kSamA vAyurAkAzaM .... .... dhAtusambandhe pratyayAH [pA. 3, 4, 1] 572, 811 vAkyapa. 3, 7, 41] 105 / / dhruva sthairya ne ve tyap dravyaguNakarmaNAM dravyaM kAraNaM sAmAnyam [pA. ma. bhA. 4, 2, 104] [vai. sU. 1, 1, 17] 437 / / na karmaNA na prajayA dhanena......... dravyatvaM guNatvaM [karmatvaM]...." [kaivalyopa. 3] 144 [vai. sU. 1, 2, 5] 25 najivayuktamanyasadRzAdhikaraNe ...." [pA. vA. 3, 1, 12] 232, 623 dravyameva hi tathAvasthAnAd . na tayostulyA vizeSaNavizeSyatA [ ] 27 [pra. samu. 5, 27] 649 dravyavadAzrayavRttiH svasthA na pramANAntaraM zAbdamanumAnAt [pra. samu. 5, 1] 612, 614 dravyasyAnekAtmakatve............" [ na siMhavRndaM bhuvi bhUtapUrvam" dravyasyAnekAtmano'nyatamaikAtmA [ ] 767 [ ] 10. na hi tadevaM nityaM yat ........ dravyANi dravyAntaramArabhante ......... [pAtaJjalama. 1, 1 paspazA] [vai. sU. 1. 1, 10, 11] 30 / nAgarAtiviSAmustAkvAthaH syAdAmapAcanaH dravyANi dravyAntaramArabhante, guNAzca guNAntaram [caramasaM. 6, 15, 98] 118, 358 [vai. sU. 1, 1, 8, 9] 843 nAdairAhitabIjAyAmantyena dhvaninA saha .. dravyAzrayI ........ [vai. sU. 1, 1, 16] 31 [vAkyapa. 1, 84] 450 dravyAzrayI aguNavAn ... ....... nAma-sthApanA-dravya-bhinna ... ... ..... _[vai. sU. 1, 1, 15] 440 ] 589, 596 dravyaM ca bhvye| [pA. 5, 3, 104] 15, 49, 244, nAmasthApanAdravyavAcyeSTAkaraNAd ....... ... 361, 363, 407,410, [ ] 763 439, 470, 713 nAmonnAmau tulAntayoriva [ ] 293 21 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddhRtaH pAThaH nAmaM ThavaNA davietti nArthazabdavizeSasya [ nAzinaH kRtakatvena nAzotpAdau samaM yadvannAmonnAmau tulAntayoH pR. [ sammati. 1, 6 ] 596 ] 615 705 [pra. samu. 2, 23] [ ] " [ prakaraNapAdaH ] nIla: sa nAma nIlaM naitadasti, sambadho yadyapi dviSThaH [pra. samu. vR. 2, 19,] naitadvicAryate anaDvAn nAnaDvAniti [ pA. ma. bhA. 1, 1, 43] nopAtta: saMzayotpatteH [pra. samu. 5, 26] ] naMSTA cet [ paramANupoggale NaM bhaMte / [ bhagavatI su. 5, 7, 212] parasparaviruddhAnAM kathamekatra sambhavaH [ puDhavikAyikAdijIvA andhA pariNAmavatI kriyaiva kAlaH [ palazatikA tulA, viMzatistulA bhAra: } ] ] [ pA. ma. bhA. 3, 1,67] prakRteH paraH pratyaya: [ pA. ma. bhA. 3, 1, 2] 808 61 895 678 125 648 821 407 85 419 303 [ bhagavatIsU. 7, 7,292] puruSa evedaM sarvam | [ Rgveda 10, 8, 90 ] puruSa evedaM sarvam [ zuklayaju. saM. 31, 2] puruSasya na kevalodayaH [siddha. dvA. 4, 22] puvvi bhaMte! aMDae pacchA kukkuDI ? [ bhagavatIsU. 1, 6, 53 ] 362, 186 pUrvAparIbhUtaM bhAvam [ nirukta. 1,1] 126, 383, 406 pR pAlanapUraNayo: [ pA. dhA. 1086 ] 351 prakAravacane jAtIyar [ pA. 5, 3, 69 ] 464 prakRtipratyayau pratyayArthaM 241 136 144, 767, 773 248 123, 173 133, 570 uddhataH c pAThaH pratiSedhyApracAreNa ' pratyakSagrAhe ca sidhyati pratyakSaM kalpanApoDhaM pratyAhArastathA dhyAnaM [pra. samu. 2, 22 ] I [ nyAyapra. ] [ amRtanAdopa. 6 ] pratyekaM ca te samuditAH kAraNam...... prabhUtakRmimajjAsRGmedomAMsakaro guDaH / [ carakasaM. 1, 27, 238] pramANAni pravartante [pra. samu. vR. 1, 15] 101, 102 prayatna evAparajanmajo'yaM [siddha dvA. 20, 4] [ prahAse ca manyopapade [ pA. 1, 4, 106 ] prAtipadikAnAM kriyAkRtAH sambandhA bhavanti [pA. ma. bhA. 2, 3, 50] prAtipAdikArthaliGgaparimANavacanamAtre prathamA [ pA. 2,2, 46 ] prAduH prAkAzye janmani ca tathA''vi : ] ] [ prAptamanUdyate'prAptaM vidhIyate [ budha avagamane [pA. dhA. 858, 1172] buddhibodhyaM trayAdanyat [ ] bhadda micchaddasaNa [sammati 3, 59 ] bhavati bahuvrIhau tadguNasaMvijJAnamapi [ pA. ma. bhA. 2,1,65,2, 2,24] bhavati hi pradhAnazabdasya [pA. ma. bhA. 2, 1, 1] bhASa vyaktAyAM vAci [ pA. dhA. 612] bhujo kauTilye [pA. dhA. 1418] bhuvazca [ ] bhU prAptau [pA. dhA. 1845] bhUmi (ma) nindAprazaMsAsu [ pA. ma. bhA. 5,2, 94 ] bhUyastvAd gandhavattvAcca pRthivI [ vai. sU. 8, 2, 5 - 6 ] 1 pR. 670 9 73 332 46, 120 ] 336 571 158 385 386 162 154 113 104 84 308 128 408 581 382 244 792 112 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 349 uddhataH pAThaH pR. bhU sattAyAm [pA. dhA. 1] 535, 570, 592 bhedasAtAbhyAM cAkSuSAH . _ [tattvArtha. 5, 28] 85 bhedo bhedAntarArthaM tu.. [pra. samu. 5, 28] 649 bhrAntisaMvRtisajjJAnam .... [pra. samu. 1, 8] 64 manasA vAcA kAyena ...... [ mahAkAlagata uSmA...... mAtuoyaM pitusukkaM.......... [tandulavai. 17] 259 mArutastUpari caran mandraM janayati svanam " [pA. zikSA.] 565 mithyAdarzanA-virati-pramAda-kaSAya-yogA bandhahetavaH / [tattvArtha 8, 1] 186 mUrtiH kathaM na vAyosviAdyeta ...... [ ] 28 mUlanimeNaM pajjavaNayassa"." [sammati 1, 5] 737 mRG prANatyAge.... ...[pA. dhA. 14, 4] 815 yacchabda Aha tadasmAkaM pramANam / [pA. ma. bhA. 2, 1,1] 180, 130, 134 yajJena yajJamayajanta ........ [Rgveda 10, 90, 15] 141 yata evakArastato'nyatrAvadhAraNam / [ ] 786, 164 yata eva prakaraNacintA .......... __ [nyA. sU. 1, 2, 7] 168 yatnenAnumito'pyarthaH vAkyapa. 1, 38] 736, 36 yatra hyarthoM vAcaM vyabhicarati nAbhidhAnaM tat [ ] 588 yatrApyanyat kriyApadaM........... [pA. ma. bhA. 2, 3, 1] 617 yathA nalakalApau dvau... ... ... [ ] 826 uddhataH pAThaH yathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH...... [ ] 356 yathArthAbhidhAnaM ca zabdaH [tattvArthabhASya 1, 35] 573, 587, 596 yathA sarvabhAvAH svena bhAvena ............. [pA. vA. 5, 1, 119] 219 yathAhAraH kAle. .[ ] 336 yathoktalakSaNayordvayoH...[ ] 305 yathorNanAbhiH sRjate . [muNDakopa.] 191 yadagnaye ca prajApataye..... [mai. saM. 1, 8, 7] 142, 159 yadA tu manasi klAnte ....... [carakasaM. 1, 21, 35] 183 yadAbhAsaM teSu jJAnamutpadyate ..... / [pra. samu. vR. 1, 15] 99 yadyekasmin kSaNe jAtaH ...........[ ] 419 yastu prayuGkte kuzalo vizeSe. [pA. ma. bhA. 1, 1, 1] 128 yasmAt paraM nAparamasti ............. zvetAzva. 3, 9] 248 yasmAt prakaraNacintA... [nyA. sU. 1, 2, 7] 435 yasmin bhinne na tabduddhiH....." abhi. ko. 6, 4] 77, 67 yasya guNasya bhAvAd........... [pA. vA. 5, 1, 119] yena yena vikalpena [triMzikAvijJa.] 771 yeSAmadhikRtamArambhasAmarthyam [ ] 437, 452 yoga: sakRta svayogAd mUrtaH [ ] 335 rajasaH pravRttirAtmarUpam ] 274 rAzivat [ ] 826 rUkSayati ruSyato nanu vaktraM" ] 350 rupa-rasa-gandha-sparzavatI pRthivI........ [vai. sU. 2, 1, 1] 16, 31, 48 465 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddhRtaH pAThaH vaMjaNamatthama(ta)dubhayamevaMbhUto visese [ti] / [Ava. ni. 758] 803 vyatyayo bahulam [pA. 3, 1, 85] 154, 572 vyApako yaH sa evAMzo ....[ ] 687 vyApteranyaniSedhasya tadbhadArtha ra bhinnatA [pra. samu. 5, 36] zaktimAtrAsahAyasya vizvasyAdbhutakarmaNa: [vAkyapa, 3, 7, 2] zaGkhaH kadalyAM kadalI ca bhe-... . zabdAntarArthApohaM hi.......[ ] 611, 621, 623 zabdArthayo punarvacanaM punaruktam ......... nyA. sU. 5, 2, 14, 15] 156 zarkarAsamavIryastu.... [ ] 175 zAstrakArAH svadRSTArthapratipAdanakuzalA ........ uddhRtaH pAThaH pR. rUpa rUpakriyAyAm [pA. dhA. 1934] 177 rUpAdiSvAlambanArtho vaktavyaH" [pra. samu. vR. 1, 15] rUpAlokamanaskAracakSuryaH ...... .... [ ] 60, 363 rUpaM nibandhaH sambandhaH .....[ ] 119 labdhyapayogau bhAvendriyam / [tattvArtha, 2,18] 183 liGgasya liGgitvaM liGgino vA liGgatvaM prasaktam 682 logammi jIvaciMtA ...... [ 205 laukikaparIkSakANAM yasminnarthe ........... [nyAyasU. 1, 1, 25] laukikasama upacAraprAyo vistRtArtho vyavahAraH [tattvArthabhA. 1, 35] 114 vatthUNaM saMkamaNaM hotI avatthU Naye samabhirUDhe _[Ava. ni. 757] 789 varNo gandho rasaH .." [ ] 62 vartamAnasAmIpye vartamAnavadvA [pA. 3, 3, 131] 513. vasante brAhmaNo yajeta ....... [ ] 121, 210 / vAyavyaM zvetamAlabheta ..... ... . [vai. saM. 2, 1, 1] 122 vikalpayonayaH zabdA......... [ . ] 243, 547, 770 vijAnAti na vijJAnam ............" [catuHza. 268] 73, 82, 94 viSayo hi nAma yasya jJAnena ....... [AlambanaparIkSAvR. 1] 91 viSANitvena gauAptaH [pra. samu. 2, 24] 705 vRkSo vRkSasAmAnyamupasarjanIkRtyaika . 568 vRddhirAdaic [pA. 1, 1, 1] 71, 397, 586, 690 / vaikharyA madhyamAyAzca ........... [vAkyapa, 1.142] 558 279 zAstre tubhayarUpatvaM pravibhaktaM vivakSayA [vAkyapa. 2, 131] ziH sarvanAmasthAnam [pA. 1, 1, 41] zUrpaNa juhoti tena hyannaM kriyate / [te. bA. 1, 6, 5] zrotragrahaNo yo'rthaH sa zabdaH / [vai. sU. 2, 2, 21] zrotrAdivRttiH pratyakSam [SaSTita.] zvitA varNe [pA. dhA. 742] SThA gatinivRttau [pA. dhA. 928] SThivasivyoyuTaparayordIrghatvaM.... .. 31 408 maGghAtaparArthatvAt...........[ sAyakA. 17] 277 saGghAtAH saGghAtAn dezena... ] 74 saccAsat [vaM. sU. 9, 1, 4] 489, 499 sacchabdo hi yathA dravye ........." [pra. samu. vR.] 661 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 898 pR. vinA 593 dvAdazAranayacakravRttAvuddhatAnA pAThAnAmakArAdikramaH uddhRtaH pAThaH uddhRtaH pAThaH saJcitAlambanAH paJca vijJAnakAyAH sAmAnyavartinAM padAnAM vizeSe'vasthAnaM vAkyArthaH [abhi. pi.] 64, 65, 70, 79, 80, 102 [ ] 762 sati sambhave vyabhicAre ca............" ] 72 sAmAnyAntarabhedArthAH svasAmAnyavirodhina : sattAhaM kalalaM bhavati [tandulavai. 17] 354 [pra. samu. 5, 28] 612 satvAn ghaTAdirartho na paTAdiSu na vartate [ ] 733 sAmAnyArthastirobhUto ... [vAkyapa. 2, 15] 762 sadakAraNavattannityam [vai. sU. 4, 1, 1] 390 siddhe zabdArthasambandhe . [pA. vA.] sadanityaM dravyavat -- sukhaduHkhamohAnvitA AdhyAtmikA [vai. sU. 1, 1, 8] 30, 465 [ sadanityaM dravyavat kArya... [vai. sU. 1, 1, 7] 458 ] 301 sukhaM ca duHkhaM cAnuzayaM ........ [ ] 267 sadasatorvedhamyAt kArye sadasattA na [vai. sU. 9, 1, 12] 460, 465, 490 suttA amuNI sayA, muNiNo sayA jAgaraMti / saditi yato dravya-guNa-karmasu ......" [AcArAGgasU. 1, 3, 1] [vai. sU. 1, 2, 7-8] 6, 25, 30 / sUtreSveva hi tat sarva ..... - [ ] 397 sad-dravya-pRthivI-mRd..[ ] 33, 643 sudUramapi sandhAya saGkINAsUpapattiSu .. sapratipakSANyetAni yataH.......... [ ] 770 423 samanantarAnulomAH pUrvaviruddhA nivRttaniranuzayAH supi sthaH [pA. 3, 2, 4] [ ] 221, 557 suptiGapagrahaliGganarANAM ... ........ samarthaH padavidhiH [pA. 2, 1, 1] 128 [pA. ma. bhA. 3, 1, 85] 155 samAnAnekadharmopapatte:..." [nyA. sU. 1, 1,23] 241 supa supA samarthena saha samasyate / sambandhAdekasmAt pratyakSAccheSasiddhiranumAnam [pA. ma. bhA. 2, 1, 4] 128 [ ] 240, 685, 688, 701 sR gatau [pA. dhA. 935, 1095] 251, 254 sarvatra liGginyadarzanAnna dRSTavat pratipatti: 678 se kiM bhAvaparamANU ............. sarvaM sarvAtmakam / yadyevaM kasmAt ... ... ... bhagavatIsu. 20, 5, 600 savvajIvANaM pi ya NaM.......... [nandIsU. 42] 351 so'yamityabhisambandhAt [vAkyapa. 2, 129] 584 saMjJAkarma tvasmadviziSTAnAM ....... savvajIvA NaM bhaMte............. __ [bhagavatIsU. 12, 7, 458] 186 [vai sU. 2, 1, 18-19] 21 sa heturviparIto'smAd saMyogavibhAgAH karmaNAM kAryam .. [pra. samu. 3, 22] 667 [vai. sU. 1, 1, 28] 389, 437 sAdhyatvApekSayA cAtra ........... [ saMzayaviparyayAnadhyavasAyanirNayA ......" sAdhyatvenepsitaH pakSa: ... [nyAyamukha] 694 pA. dhA. 982, 983] 113 sAdhyanirdezaH pratijJA [bhyA. sU. 1, 1, 33] 615, 667 saMsargo viprayogazca ............." sAdhyenAnugamo hetoH [pra. samu. 4, 2] 704 [vAkyapa. 2, 317-318] 127 sAmayikaH zabdAdarthe prtyyH| [vai. sU. 7, 2, 20 21 saMstyAne styAyateITa ..... sAmAnyapratyakSAd vizeSApratyakSAd ....." - [pA. ma. bhA. 4, 1, 3] 575 [vai. sU. 2, 2, 17] 240 saMsthAnamAdimaddharmamAnna ...."[ ] 323 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 899 dvAdazAranayacakravRttAvuddhRtAnAM pAThAnAmakArAdikramaH 560 uddhRtaH pAThaH svalakSaNamanirdezyam [pra. samu. 1, 5, 2, 2] 609 svalakSaNamanirdezya rUpamindriyagocaraH [pra. samu. 1, 11] 669 svalpaM rajo hi kaluSaM ca . [ ] 351 svazabdopAdAnasiddhabhAvaM sattvam uddhRtaH pAThaH skandir zoSaNe, rudir azruvimocane, idi paramaizvarye [pA. dhA.] striyAM ktin [pA. 3, 3, 94] 142 strIbhyo Dhak [pA. 4, 1, 120] 581 sthAnivadAdezo'nalvidhau [pA. 1, 1, 56] 578 sthAnyAdeza pRthaktvAt ............" [pA. ma. bhA. 1, 1, 56] 578 sthAvarasya jaGgamatAM gatasya ...... . [ ] 48 sthUlamataye na vAcyAH .. . .. [ ] 5 snehAbhyaktasyAne lagadeva ..[ ] 350 sparzarasagandhavarNavantaH pudlaaH| [tattvArtha. 5, 23] 312 svakarmayukta evAyaM ..... ... [ ] 336 svabhAvataH pravRttAnAM ... ... ." 226 svabhAvasambandhArthastu ....... svabhAvasiddhaM dravyaM ........... [pA. ma. bhA. 1, 3, 1] 125, 383 svArthamabhidhAya zabdo........... [pA. ma. bhA. 5, 3, 74] svArthasyAMze'pi darzanAcchute : sambandhasokaryam [pra. samu.] 660 svArthe kurvatI zrutirabhidhatte [ ] 645 hastasparzAdivAndhena [vAkyapa. 1, 42] 736 hu dAnAdanayoH [pA. dhA. 1083] 123, 139 heturapadezo nimittaM lihUM..........." [vai. sU. 9, 2, 4] 65 hetuvisayovaNItaM jadha.. [sammati. 3, 58] 496 370 For Private & Personal Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ atra sthUlAkSarairye zabdA nirdiSTAste mUle vRttau cobhayatra vartante, apare tu vRttau vartanta iti dhyeyam / nayacatrastha prathame vibhAge pR. 147 - 148 ityatrApi draSTavyam ] uddhRtaH pAThaH uddhRtaH pAThaH pu. 270 111, 245, 359, 792, 853 737 15,64, 824, 618 854 8, 313, 323 197 akSapAda akSivaidyaka pR. 614, 667 168. akSoddhicakrapaJjarANISAkSaparayugasamilAdirathavat 247 3 aGgulimuSTivat anekAnta anekAntavAdI apratisaGkhyAni rodha abhidharma abhidharmakoza abhidharmapiTaka abhidharmAgama arjuna asatkAryavAdina: asadvAda asyAdvAda AkAza atha tRtIyaM pariziSTam nayacakre tadvRttau collikhitAnAM vAda-vAdi-grantha- granthakRnnAmnAM katipayAnAM viziSTazabdAnAM cAkArAdikrameNa sUciH / Agama AcArya 900 103, 111 500, 501 104 61, 62, 64, 65, 76 78,89 62, 64, 65 61 62, 64, 65, 75 328 271 500 503 104 9, 61, 74 7, 29, 35, 63, 66, 96 99, 102, 133, 134, 137 180, 181, 195, 261 280, 323, 344, 345, 346, 579, 586, 628 500, 573, AcAryazrI mallavAdI AcAryasiddhasena AjJAnikavAda ANISAdyabhAva Adinaigamanaya AnyApohaka 72 588, 596 111 76 408 680, 693 Amra ArSa ArSa grantha Arhatanaya Avazyaka AvIta indrapada indrabhUti ISanmaSIkSitakukkuTavat udumbarapuSpavat udvRSabhayajJa unmattagaGgA upaniSad RjusUtranayadarzana RjusUtradeza aMDa kakkhaTa kakkhaTadhAraNadharmA kaTandIkAra kaTandyAM TIkAyAm kaNAda kapila karmavAdI kAkarutavat kANabhuja kApila kApilatantra kAlavAda kukkuDI 551 247 162 121 159 876 20 549 186, 362 16 47 499 458, 498 8 5, 8. 331, 339 359 148 5 610 373 186, 362 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dantI vAda-vAdi-grantha-granthakRnnAmnAM viziSTazabdAnAM ca sUciH uddhRtaH pAThaH uddhRtaH pAThaH kailAsa 179 tIrthakara kriyA-'kriyA-jJAna-vinayavAdasamavasaraNa dantaniSpIDita: kSaNabhaMga 140 176, 225, 358 kSaNikavAda 105, 247 dAzarathi 715 gaNipiDaga 3, 737 dinna 72, 96, 690 gAhA dinabhikSu 63, 72, 96 guNasamabhirUDha 789, 791 duvAlasaMga 3, 737 gotamA 3, 115, 407, 450, 550 dravyaprakRtinaya 373 551, 764, 876 dvAdazAranayacakra 854, 886 goyamA 334, 551, 792, 805 dvAdazArAntaram 873 gautama 551 dvaita-advaita 264, 265, 344, 346 gautamasvAmI 115 nayacakra 1, 2, 9, 453, 764, 875, ghuNAkSaravat 149 876, 880, 886 caTakakamaTikA 539, 540 nayacakrakAra citrakarAcArya 346 nayacakraTIkA 805 citrakaH 176, 358 nayacakratumbam 886 citrAcArya nayacakrazAstra 881, 882, 886 caurAbhayapradAna 140 nayacakrasya tumbam 887 japAkusuma nayacakrAkhya jayanta 176 nayacakraprAbhUta jAmadagni 715 nayAvatAra 886 jinapravacana nartakAcArya 115 jinamata 332, 793 nATakAcArya jinavacana niyativAda 1, 179, 194, 222 373 jinazAsana nirukti 18, 174 177 jaina pataJjali: 1, 4, 10, 11, 117, 189, 192, paryAyAstika: 332, 349, 497, 501, 882 549 jainI prakriyA paryudAsa 279 TIkA 618, 628, 632, 718 pAnaka 788 TIkAkAra __93, 516, 621 pAriyAtra 179 TIkAkAra [vaizeSikasUtrasya] 517 puruSa 203, 214, 235, 254, tatrAntriA]rthasaGgraha 579 255, 256, 257, 258 tantravAyakakozakArakakITa 353, 356, 359 tarkazAstra 120 puruSavAda 246, 230, 247, 373 tAkika puruSakAravAda 359, 360, 367, 368 346 274 21 181 47 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 902 104 491 517 3 vAda-vAdi-grantha-granthakRnnAmnAM viziSTazabdAnAM ca sUciH uddhRtaH pAThaH uddhRtaH pAThaH puruSakAraikAntavAda 368 bhASya 62, 287, 297, 300, 512 // puruSavAda 230, 246, 247, 249, 373 513, 516, 517, 559, 582, pUrvamahodadhi 610, 618, 628, 678, 686 pUrvAcArya bhASyakAra 379, 400, 412, 517, 573 prakaraNapAda bhASyagrantha 398, 718 pratisaGkhyA-nirodha bhASyamAtra pradhAnakAraNavAda 327 maNDUkajaTAbhArakRtakezAlaGkAra 771 pradhAnamImAMsaka matsyAbhayadAna 129, 141 140 prazasta - manu 512 21, 346 prazastamati 461, 462, 512 maricakSoda 788 prazastamatiTIkA malaya 179 prasajyapratiSedha : mallavAdi 279 1, 72, 764, 864 prAzastamata mallavAdikSamAzramaNa 886, 887 baladeva maskari 715 balAkApaGktivat 247 mahAvideha mahendra 179 buddhavacana 64, 82, 106 mAtuluGga 270 bauddha mAyAkAraka 5, 19, 32, 34 35 378 mAyAsUnavIyA: 80, 103, 106, 174 mAyeya 247, 292, 293 72 bauddhI mAyeyIya 74, 75 bodhisattva mAlavanagara 401, 468 mAhezvarI yogavidhi: 341 brahman 134, 230, 243 mImAMsA 344, 346, 375 mUDhasamabhirUDha 790, 791 bhagavadvacana 734 yAntrika bharatacakravati 886 yoniprAbhUta 202 bharatavijaya 886 rataNappabhA 450 bharatairavate ratnaprabhA 453 bhartRharerupAdhyAya : rayaNappabhA 3, 334, 764, 805, 876 bhartRharyAdidarzana rAdhakapUrNakamAtA bhartRharyAdimata 581 rAmAyaNa 119 bhartRharyupAdhyAya 581 rUpa-vedanA-vijJAna-saMskAra-saMjJAskandha bhAguri 37 rohA 362 bhArata 119 lakSaNakAra 763 74 120 175 595 594 113 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 903 vAda-vAdi-grantha-granthakRnnAmnAM viziSTazabdAnAM ca sUciH uddhataH pAThaH pR. laukika 8, 15, 33, 39, 48, 64, 189 vasubandhu vasurAta 581 vAkya 512, 513, 516, 517 vAkyakAra 516, 517, vijJAnamAtratAvAda 189, 260 vijJAnavAda viSNu 346 vRkSAyurveda 202, 367 veda 119, 120, 133, 134, 140 vedavAdi 111 vaidika vaizeSika 1, 34, 35, 64, 73, 87, 174, 291, 292, 327, 329 vaizeSikIyatantra 459 vyavahAranaya vyAkaraNa 120, 181, 362 vyAsa zAkyaputrIya zAstra 2, 47, 50, 53, 54, 56 57, 59, 108, 117, 118 121, 135, 208, 209, 217, 338 uddhRtaH pAThaH zAstrakAra zAsana ziSya zUnyavAda 247, 260 zauddhodani zruti 130, 155, 156 samuda (dA)yavAda 247, 260 sAmAnyavAda 33 sArvazya-sarvajJatA 179, 180, 182, 204 sAMkhya 11, 18, 32, 34, 35, 40, 64, 107, 115, 119, 120, 121, 122, 136, 145 174, 287, 293 sAmAyika 854 siMhasUrigaNi 854 siMhasUrigaNivAdikSamAzramaNa 764 516 10, 59, 93 saunAga svaguru (vasubandhu) sUtrakAra sUri Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha catutha pariziSTam vividheSu prAcInagrantheSu varNitaM mallavAdisUre vanacaritram [vikramIyadvAdazazatAbdyA uttarArdhe vidyamAnairAcAryazrI bhadrezvarasUribhiviracitAyAM kahAvalyAM vaikrame 1190 tame varSe AmradevasUribhiviracitAyAm AkhyAnamaNikozaTIkAyAM ca ye mallavAdikathAnake te nayacakraprathamavibhAgasya prAkkathane [ pR. 11-14 ] mudrite eva tAvat / tathApi kahAvalIgatA kathA punarapyatra mudrayate, kutrApyamudritatvAt saulabhyArtham / prabhAvakacaritraprabandhAdigatAH kathA apyatra mudrayante / AkhyAnamaNikozaTIkAgatA mallavAdikathA tu prathamavibhAgasya prAkkathana eva vilokniiyaa| mallavAdikathAnakasya aparANyapi sthAnAni nayacakraprathamavibhAgaprAkkathanAtu [ pR. 11 Ti. 2 ] avagantavyAni / idaM tu dhyeyam- atra kAnicit kAnicit kathAnakAni aitihAsikatathyamayAni, kAnicittu prAcuryeNa dantakathArUpANyeva / atra ca vivekaH sudhIbhiH svayameva vidheyaH / ] AcAryazrIbhadrezvarasUriviracita kahAvalI' madhye AcAryazrImallavAdisUrikathA "mallavAikahA bhaNNai bharuyacche jiNANaMdo nAma suurii| tahA tattheva buddhANaMdo nAma vAI / teNa ya jo vAe pahArissai taddarisaNe[Ne]ha na ciTThanvayaM ti paiNNAe diNNo jiNANaMdasUriNA saha vAo / tahA [bha] viyavvayAe pahAriyaM suurinnaa| tao so nIsario saMgheNa samaM, bharuyacchAo gaMtuM Thio vlhipuriie| sUribhagiNIe dullahevI nAma / tIse ya ajiyajaso jakkho mallo ya nAma tiNNi puttA, tehiM ya samaM pavvaiyA sUrisamIve, nissesaguNasaMpaNNA ya sA (saM? )jAyA, savvasammaya tti ThAviyA samudAeNa sUri viNNavittu potthayAidhammo [va] grnncittaae| viusIkayA ya sUriNA savvasatthe te bhANijjA mottuM puvvagayaM na[ya] cakkagaMthaM ca, jao pamANappavAyapuvvuddhAro bArasArao nayacakkagaMtho, devayAhiTThi [ya]ssa tassa arayANaM bArasaNhaM pi pAraMbha-pajjatesu ceiya-saMghapUyAvihANeNa kAyavvamavagAhaNaM ti puvvpuristtttiii| maya[i] mehAisayasaMpaNNo ya mallacellao daTThamapuvvaM pi potthayaM sayamevAvagAhei, vihariukAmo ya sUrI tattheva mottuM mallacellayaM dullahevisamakkhaM taM bhaNai-'cellayA mA avaloejjasu nayacakka [po]tthayaM' / / ____ viharie ya desaMtaresu sUrimmi malleNa kimeyaM ( vaM ? ) vArittayaMti ajjayaM ti ciMtiUNa ajjayAvirahe ucchoDiyaM nayacakkapotthayaM / vAiyA ya tammi paDhamA ajjA, jahA vidhi-niyamabhaGgavRttivyatiriktatvAdanarthakavacovat / jainAdanyachAsanamanRtaM bhavatIti vaidharmyam // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 'kahAvalI'madhye mallavAdisUricaritram viyappei ya so jAvemaM nimIliyaccho bahubhaMgehiM tAvA'vihi tti hiriyaM taM putthayaM devyaae| ciraM ca viyappiUNummIliyaccho tamapecchaMto visaNNo mllo| tahA ya daTTha pucchieNa'jjAe sAhio teNa sbbhaavo| tIe vi samudAyassa / so vi natthi imaM potthayamaNNattha katthai, tA na suMdaraM kayaM ti vottuM gao mahAvisAyaM / tao nayacakkummAhio mallo bhaNai-hohaM giriguhAvAsI vallabhoI ya nayacakaM viNA ahaM / souM cemaM kharayara [mu] degaM gao samudAo 'pIDijjihisi tumamevaM vAyapittehiM' ti vottuM laggo vigipribhoge| tannibaMdhao ya cAummAsayapAraNae cciya ya taM kAhaM ti pavaNNapaiNNo mallo gaMtuM valahipaccAsaNNagirihaDalayaDoMgarigAguhAe TThio taM cevAvahAriyaM nayacakkAimasilogaM jjhaayNto| paDiyaggaMti ya taM tattheva gaMtuM bhattapANAIhi saahvo| ArAhei ya tava-pUyAIhiM visesao suyadevayaM sNgho| dinnovaogA ya rayaNIe malaM bhaNai- 'ke miTThA ?' teNa bhnniyN'vllaa'| puNo ya gaehiM chahiM mAsehiM devI bhaNai-'keNa ?' malleNa bhaNiyaM-'ghaya-guDeNaM' / tao 'aho maipagariso' tti samAvajjiyA devI bhaNai-'bho ! maggesu samIhiyaM' / mallo bhaNai'desu nyckkpotthyN'| devI vi 'nipphavihI tuhAvahAriyasilogA ciya puvAo saviseso nayacakagaMtho' tti vottuM jANAviuM ca tamatthaM saMghassa gayA saTThANaM / ___ mallacellao vi taheva viraiyanayacakkagaMtho pavesioM valahIe / saMgheNANAvio jinnaannNdsuurii| teNAvi jamatthi puvvagayaM taM vAyAviUNA'jiyajakkho (jasa ?)jakkhehiM saha mallo nivesio suuripe| jAyA ya tiNNi vi te vaainno| navaraM viraio ajiyajasovAiNA nio pamANagaMtho vi ajiyajaso vAI nAma psiddhoN| nAuM ca darisaNamAlinnamUlaM guruparibhavaM bharuyacche gao mllvaaii| paNNavio raayaa| saddAviyo u aNeNa buddhaannNdo| savva TThiyA punvapaiNNA / tao bhaNiyavvehiM 'ko jaMpihI paDhama' ? buddhANaMdo bhaNai 'jito jaggurU, tassIseNimiNA bAlappa (ppA ? )eNaM me kA gaNaNA ? tA diNNo mae eyasseva varAyassa agge vAo / ' to aNuNNAeNaM therapurisehiM bahuviyappapaDiviyappAulamuvaNNasiyamavicchinnavANIe mallavAiNA jA cha diNANi / sattamadiNaMte 'paseu tAvettiyamaNuvaeuM buddhANaMdo' tti vottuM vaccaMti saTTANaM rAyAIyA / buddhANaMdo vi gao niyavihariyAe saMbhAreMto ya mallavAibhaNiyamaNuvAyatthaM vi bhullo taviyappADavIe / tao saMkhu ddho hiyaeNa sadIvo pavisiUNovarigaM Tippei bhittIe tvviyppmaalN| tahA vi na sumarei / tao kahamaNuvaissaM ti luppieNaM tattheva mao buddhANaMdo / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 906 'kahAvalI'madhye mallavAdicaritram miluppie (milie ?) ya raNNo [sa] bhAjaNe rannA nAgao buddhANaMdo tti visajjiyA taggavesagA purisA / te vi gaMtUNAgayA bhaNaMti-'deva ! ussUrasutto najja vi vibujjhai buddhANaMdo' tti sAhiyaM tapparivAreNa / ' raNNA vi 'na kosaliyA se dohaniddA, tA samma nAUNA''gacchaha' tti vottuM puNo paTTaviyA purisaa| tehiM vi gaMtu phADAviyakavADehiM diTTho uvvarigAmajjhe mao buddhaannNdo| taM ca sAhiyaM ranno / etyaMtarammi ya mukkA gayaNatthAhiM mallavAissovari sAsaNadevayAhi kusumvutttthii| sAhio ya rAyAINaM jahAvaDhio buddhaannNdvuttNto| to te uvanAuM parAjiyaM ti nIsAriukAmo vi buddhadarisaNaM rAyA nivArio mllvaainnaa| tao rannA ANAvio jiNANaMdapamuho saMgho bharuyacche, pavesio mahAvibhUIe / vakkhANio ya mallavAiNA vihipuvaNe (vihipugveNaM) nyckkgNtho| evaM ca titthapabhAvago vihariu mallavAI gao devaloyaM ti / // mallavAi tti gayaM // iti bhadrezvarasUriviracitAyAM kathAvalyAM mallavAdikathA / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 907 atha prabandhacatuSTaye prAkRtapadyamayaM mallavAdikathAnakam "sAmprataM mallavAdikathAnakamupavarNyateassAvabohatitthovasohiyaM atthi ettha supasiddhaM / bharuyacchaM nAma puraM aNeyaviusANa AvAsaM // 1 // tattha'tthi jiNANaMdo sUrI bhikkhU ya tattha mahavAI / buddhANaMdo nAmeNa annayA teNimaM bhaNiyaM / / 2 / / jo vAyammi jiNehI tassa ihaM darisaNeNa ThAyavvaM / nIhariyavvaM iyareNa sUriNA saha kao vAo // 3 // bhaviyanvayAnioeNa hAriyaM kaha vi sUriNA ttth| to nIsario sUri saMgheNa samaM gao valahiM // 4 // sUrissa dullahevi bhagiNI tasse ya varasuyA tinni / ajiyajasa-jakkha-mallA tehiM samaM sA u pavvaiyA // 5 // to sUripabhAveNaM samatthaguNasaMjuyA tao jaayaa| samudAeNaM sUriM vinnaviuM potthayAINaM // 6 // kajjANaM ciMtAe ThaviyA savvANa sammaya tti to| niyaguNamAhappeNaM jAyai garuyattaNaM suyaNe // 7 // viusIkayA ya te vi ya samatthasatthesu sUriNA khuddddaa| mottUNaM puvvagayaM tahA ya nayacakkagaMthaM ca // 8 // jamhA sUrivarehi uddhAro bArasArao biio| gaMtho nayacakkassa pamANavAyassa puvassa // 9 // devakayapADiherassa tassa arayANa mUla-pajjate / savvANa vi gahaNammI ceiya-saMghANa varapUyA // 10 // kAyavvA esa ThiI bahupurisasamAgaya tti iya suNiuM / mai-mehAsaMpannaM daNaM cellayaM mallaM // 11 // apuvvaM piva sayameva vAihI esa potthayaM eyaM / tA ajjiyAsamakkhaM vihariukAmo tayaM bhaNaI // 12 // vAejjasu mA cellaya eyaM nayacakkapotthayaM evaM / vottuM mottuM taM ajjiyAjuyaM vihario sUrI // 13 // kajjeNaM keNa evaM nivAriyaM majjha citiuM virhe| niyaajjiyAe malleNa potthayaM choDiyaM tassa // 14 // ghettUNa paDhamapattaM karammi to vAei imo tattha / ega silogo nissesasatthaatthassa saMgAhI // 15 // 'vidhiniymbhgvRttivytirikttvaadnrthkvcovt|jainaadnycchaasnmnRtN bhavatIti vaidhrmym||16||' jAveyaM so ciMtai nimIliyaccho jhaDatti tA hariyaM / suyadevayAe avihitti potthayaM pattayaM ceva // 17 // hariyammi tammi mallo visannacitto vilavakhavayaNo y| jA ciTThai tA puTTho jaNaNIe kiM tumaM ajj||18|| dIsasi viddANamuho sabbhAve sAhiyammito tIe / samudAyassa niveiyamiNamo teNAvi bhaNiyamiNaM // 19 // annattha natthi eyaM katthai nayacakkapotthayaM tmhaa| neyaM bhavvaM vottuM mahAvisAyaM gao saMgho // 20 // to malleNullaviyaM nayacakkummAhieNa sayakAlaM / hohAmi vallabhoi ya giriguhavAsI viNA eyaM // 21 // iya souM samudAo ahiyayaraM dukkhio maNe jaao| mallassa calaNalaggo vinnavaI vAya-pittehiM // 22 // pIDijjisi taM tamhA amhuvaroheNa vigaiparibhogaM / kuNasu tao teNuttaM tumhuvaroheNa teNuttaM // 23 // pAraNae caummAsassa evaM vottUNa valahi-Asanne / girihaDala-giriguhAe Thio tayaM ceva citaMto // 24 // nayacakkasilogatthaM puNo puNo sAhuNo tahiM gaMtuM / paDiyaggaMtI taM bhattapANamAIhiM tattha ThiyaM // 25 // . ArAhei ya saMgho suyadevI (vi? ) pUyaNAiNA niccN| dinnuvaogA malaM rayaNIe sA imaM bhaNai // 26 // 'ke miTThA' teNuttaM 'vallA' puNa bhaNai devayA evaM / chahiM mAsehiM gaehiM 'keNaM' tI 'ghaya-guleNu'taM // 27 // eyassa aho maipagariso tti citevi raMjiyA devii| jaMpai maggasu bho malla icchiyaM teNa to bhaNiyaM // 28 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 908 prabandhacatuSTaye mallavAdikathAnakam jai devI mahaM tuTThA to taM nayacakkapotthayaM desu| devI jaMpai paDhamA silogao ceva taM hohI / / 29 / / puvillA savisesaM tujhaM nayacakkapotthayaM vocchaM / jANAviuM ca evaM saMghassa gayA lahuM devI // 30 // to mallacillao vi ya viriiynyckkmaahppo| laddhajaso saMgheNa pavesio valahinayarIe / 31 // ANAvio ya sUrI teNa vi vAyAviUNa puvvagayaM / ajiyajasa-jakkha-mallA nivesiyA sUripayavIe // 32 // jAyA tinni vi jiyaannavAiNo phiykittii|ajiyjsennvirio pamANagaMtho mi(ni)oso y||33|| ajiyajaso tti pasiddho io ya malleNa muNiya mAlinnaM / niyadaMsaNassa taha niyaguruparibhavaM tatto // 34 / / bharuyacche gaMtUNa pannavio naravaI tao teNaM / buddhANaMdaM saddAviUNa ThaviyA ThiI sA u // 35 // to bhaNiyaM therehiM paDhamaM ko [jaMpihI? ] munniuN| buddhANaMdo jaMpai eyassa guru vi jeNa mae // 36 // jitto to kA gaNaNA imammi bAlammi hou eyss| paDhamo vAo ti therasammae bhaNai mallo tti // 37 // bahuviya(ha)-viyappa-paDibhaMga-saMkulaM putvapakkhamaiguvilaM / / thira-viyaDakkhara-gaMbhIra-bhAraIe diNe chaccha // 38 // sattamadivasassaMte jaMpai aNuvaIya dUsaU(u) tAva / eyAM buddhANaMdo tti vottuM moNaM Thio mllo||39|| taM souM saTThANe pattA savve vi vAiyA loyaa| buddhANaMdo vi gao rayaNIe ciMtai jAva // 40 // taM mallavAibhaNiyaM viyappamAlADavIe tA bhullo| saMkhuddho hiyaeNaM dAveuM dIvayaM tatto // 41 // uyarigAe pavisiya Tippai bhittIe vAyaNAbhaNiyaM / aNuvAyatthaM bahUvihaviyappamAlaM taha vi mUDho / / 42 / / no sarai kiMpi bhaNiyaM ciMtai to kaha nivassa atthANe / jaMpissamahaM ghoppeNa tattha paMcattamAvannA (nno) // 43 // milie ya sabhAloe rannA bhaNiyaM na Agao etth| buddhANaMdo to taM gavesiuM jhatti ANeha // 44 // bhaNiyANaMtarameva ya rAyabhaDA gavesiyaM (u) pttaa| sAhiti deva najjai ussUre suttao hohI // 45 // no bujjhai so ajja vi buddhANaMdo tti jaMpie rAyA / jaMpai bho bho kusalaM jaM se dIhA ime niddA / / 46 / / samma nirUviUNaM Agacchaha tA puNovi pttttviyaa| te vihu gaMtuM ugdhADiuM ca bAraM nihAlaMti / / 47 / diTTho to tattha mao buddhANaMdo anaay-bhNg-gmo| kara-gahiya-nibiDa-seDiya uDDa-muho addha-kaya-lihaNo // 48 // etthaMtarammi mukkA vuTTI kusumANa saasnnsuraahi| gayaNatthAhiM siri-mallavAiNo uvari kahiyaM ca / / 49 / / rAyAINaM savvaM baddhANaMdassa ceTriyaM taM ca / nAuM parAjio tti ya buddhANaM darisaNaM rAyA // 50 // nIsAriukAmo vihu nivArio mallavAiNA ttto| bhUvaiNA bharuyacche puNo vi ANAvio sNgho||51|| sayalo vi jiNANaMdappamuho so pavesio pure niyae / mahayA vicchaDDeNaM tahiM ca vakkhANio gNtho||52|| so nayacakka'bhihANo pahUhi siri-mallavAiNA evaM / - siri-vIranAha-titthaM phbhAviuM vihariuM puhaI // 53 // patto surAlayammI ajja vi nayacakka-gaMthayaM tamiha / vijjai, vAiMtANa vi uvaddavo joyae jeNa // 54 // // cha // zrI mallavAdikathAnakaM samAptaM // cha / cha / " iti prabandhacatuSTaye zrI mallavAdisUrikathAnakam / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 909 10. prabhAvakacarite zrImallavAdisUricaritam / 61. saMsAravAddhivistArAnistArayatu dustarAt / zrImallavAdisUrivoM yAnapAtraprabhaH prabhuH // 1 / / gauH sattAraghanA yasya pakSAkSINalasadbhuvi / avaktrA lakSabhetrI ca jIvAmuktA suparvabhRt // 2 // jaDAnAM nibiDAdhyAyapravRttau' vRttamadbhutam / pramANAbhyAsataH khyAte dRSTAntaH kiMciducyate // 3 // reNuprAkAratuGgatvAd rathenAgacchato raveH / rathAGgamiva saMlagnaM zakunItIrthanAbhibhRt // 4 // hAranikarairyuktaM vapranemivirAjitam / puraM zrIbhRgukacchAkhyamasti svastiniketanam // 5 // cArucAritrapAthodhizamakallolakelitaH / sadAnando jinAnandaH sUristatrAcyutaH zriyA // 6 // anyadA dhanadAnAptimattazcitte chalaM vahan / caturaGgasabhAvajJAmajJAtamadavibhramaH // 7 // caityayAtrAsamAyAtaM jinAnandamunIzvaram / / jigye vitaMDayA buddhayA nandAkhyaH saugato mniH|| 8||-ygmm / parAbhavAt puraM tyaktvA jagAma valabhI prabhuH / prAkRto'pi jito'nyena kastiSThet tatpurAMtarA // 9 // tatra durlabhadevIti gurorasti shodrii| tasyAH putrAstrayaH santi jyeSTho'jitayazo'bhidhaH // 10 // dvitIyo yakSanAmAbhUn mallanAmA tRtIyakaH / saMsArAsAratA caiSAM mAtulaiH pratipAditA // 11 // jananyA saha te sarve buddhA dIkSAmathAdadhuH / saMprApte hi taraNDe kaH pAthodhiM na vilaMghayet // 12 // lakSaNAdimahAzAstrAbhyAsAt te kovidaadhipaaH| abhUvana bhUparikhyAtAHprajJAyAHkiM hidusskrm||13|| pUrvarSibhistathA jJAnapravAdAbhidhapaJcamAt / nayacakramahAgranthaH pUrvAccakre tamoharaH // 14 // vizrAmarUpAstiSThanti tatrApi dvAdazArakAH / teSAmArambhaparyante kriyate caityapUjanam // 15 // kiMcitpUrvagatatvAcca nayacakraM vinA'param / pAThitA gurubhiH sarvaM kalyANImatayo'bhavan // 16 !|-tribhivishesskm / eSa mallo mahAprAjJastejasA hIrakopamaH / unmocya pustakaM bAlyAt sa svayaM vAcayiSyati // 17 // tattasyopadrave'smAkamanutApo'tidustaraH / pratyakSaM tajjananyAstajjagade guruNA ca saH // 18 // vatsedaM pustakaM pUrvaM niSiddhaM mA vimocayeH / niSidhyeti vijahaste tIrthayAtrAM cikIrSavaH // 19 // mAturapyasamakSaM sa pustakaM vAritadviSan / unmocya prathame patre AryAmenAmavAcayat // 20 // tathAhividhiniyamabhaGgavRttivyatiriktatvAdanarthakavacovat / jainAdanyacchAsanamanRtaM bhavatIti vaidharmyam // 21 // arthaM cintayato'syAzca pustakaM zrutadevatA / patraM cAcchedayAmAsa durantA gurugI:kSati: // 22 // itikartavyatAmUDho mallazcillatvamAsajat / arodIcchazavasthityA kiM balaM daivataiH saha // 23 // pRSTaH kimiti mAtrAha mavRttAt pustakaM yayau / saMgho viSAdamApede jJAtvA tattena nirmitam // 24 // AtmanaH skhalitaM sAdhu samAracayate svayam / vicAryeti sudhIrmalla ArApnot zrutade tAm // 25 // girikhaNDalanAmAsti parvatastadguhAntare / rUkSaniSpAvabhoktA sa SaSThapAraNake'bhavat // 26 // 1 N nibiDAdhyAya prvRttN| 2 A dhaanydaanaaptideg| 3 N jinayazo / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 910 prabhAvakacarite mallavAdisUricaritam evamapyardita: saMgho vaatslyaajjnniiyutH| IdRk zrutasya pAtraM hi duHprANaM mA vizIryatAm // 27|| vikRti grAhitastena caturmAsikapAraNe / sAdhavastatra gatvA'sya prAyacchan bhojanaM muneH // 28 // zrutadevatayA saMghasamArAdhitayA tataH / Uce'nyadA' parIkSArthaM 'ke miSTA' iti bhAratI // 29 // 'vallA' ityuttaraM prAdAna mallaH phallataponidhiH / SaNmAsAnte punaH prAha vAcaM 'keneti' tatpuraH // 30 // ukta 'guDa-ghRteneti' dhAraNAtastutoSa sA / varaM vRNviti ca prAha tenoktaM yaccha pustakama // 32 // zrutAdhiSThAyinI proce'vahito madvacaH zRNu / granthe'tra prakaTe kuyuddheSidevA upadravam // 32 // zlokenaikena zAstrasya sarvamarthaM grahISyasi / ityuktvA sA tirodhatta gacchaM mallazca saGgataH // 33 // nayacakraM navaM tena zlokAyutamitaM kRtam / prAggranthArthaprakAzena sarvopAdeyatAM yayau // 34 // zAstrasyAsya pravezaM ca saMghazcake mahotsavAt / hastiskandhAdhirUDhasya prauDhasyeva mahIzituH // 35 // 62. anyadA zrIjinAnandaprabhustatrAgamaccirAt / sUritve sthApito mallaH zrAddharabhyarthya sadgurum // 36 // tathA 'jitayazonAmA pramANagranthamAdadhe / allabhUpa sabhe vAdizrInandakagurogirA // 37 // zabdazAstre ca vizrAntavidyAdharavarAbhidhe / nyAsaM cakre'lpadhIvRndabodhanAya sphuTArthakam // 38 // yakSeNa saMhitA cakre nimittaassttaanggbodhnii| sarvAn prakAzayatyarthAn yA dIpakalikA yathA // 39|| mallaH samullasanmallIphullavelladyazonidhiH / zuzrAva sthavirAkhyAnAt nyakkAraM bauddhato guroH // 40 // apramANaiH prayANaiH sa bhRgukacchaM samAgamat / saMghaH prabhAvanAM cakra pravezAdimahotsavaiH // 41 // buddhAnandastato bauddhAnandamadbhatamAcarat / zvetAmbaro mayA vAde jigye darpa vahannamum // 42 // yasyonnamatyapi bhruuvlepbhrbhaaritaa| jagaddhRSTaM kRpApAtraM manyate sa dharAtalam // 43 / / jaina|nAgatAn zrutvA vizeSAdupasargakRt / saMghasyAtha mahAkozo vizAM vRndairavIvadat // 44 // pUrvajaH zvetabhikSUNAM vAdamudrAjayoddharaH / syAdvAdamudrayA samyagajeyaH paravAdibhiH // 45 // paraM so'pi mayAtmIyasiddhAntaH prkttiikRtaiH|klitshculuke kumbhodbhaveneva payonidhiH // 46||-yugmm / kiM kariSyati bAlo'sAvanAlokitakovidaH / gehenardI sArameya ivAsAraparAkramaH // 47 // kAcittasyApi cecchaktistato bhUpasabhApuraH / svaM darzayatu yanaiNaM vRkavad grAsamAnaye // 48 // mallAcArya iti zrutvA lIlayA siMhavat sthiraH / gambhIragIrbharaM prAha dhvastagarvo dviSannRNAm // 49 // jaino muniH zamI kazcidavivAdAvadAtadhIH / jito jita iti svecchAvAdo'yaM kiM ghaTApaTuH // 50 // athavAstu mudhA cittAvalepaM zalyavad dRDham / alamuddhartumetasya sajjo'smi vilasajjayaH // 51 // sajjano me suhRccApi jJAsye sthAsyati cetpuraH / tiSThan svakIyagehAntarjano bhUpe'pi kdvdH||52|| pratyakSa prAznikAnAM tanmadhye bhUpasabhaM bhRzam / anUdyatAM yathA prajJAprAmANyaM labhyate dhruvam // 53 // ityAkarNya vacaH smitvA buddhAnando'pyuvAca c| vAvadUkaH zizuprAyaH kastena saha saMgaraH // 54 // astu vAsau nirAkRtya eva me dviSadanvayI / RNastokamivAsAdhyaH kAlenAsau hi durjayaH // 55 // tataH krUre muhUrte ca tau vaadi-prtivaadinau| saMsadyAjagmatuH sabhyAH pUrvavAdaM laghordaduH // 56 / / mallAcAryaH sa SaNmAsI yAvat prAjJAryamAvadat / nayacakramahAgranthAbhiprAyeNAtruTadvacAH / / 57|| nAvadhArayituM zaktaH saugato'sau gato gRham / mallenApratimallena jitamityabhavan giraH // 58 // 1 tadA / 2 Cdeg mAsyante / 3 N jinayazo' / 4 C allUbhUpadeg / 5 A gurau / 6 B N suhRdvApi / 7 A vAvadUkazizuprAyaH / For Private & Personal use only. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAvakacarite mallavAdiricaritram mallAcArye dadhau puSpavRSTi zrIzAsanAmarI / mahotsavena bhUpAla: svAzraye taM nyavezayat // 59 // buddhAnandaparIvAramapabhrAjanayA tataH / rAjA nirvAsayannatra vArito'rthanapUrvakam // 60 // birudaM tatra 'vAdI'ti dadau bhUpo muniprabhoH / mallavAdI tato jAta: sUribhUrikalAnidhiH // 61 // buddhAnando nirAnandaH zucA niSpratibho bhRzam / rAtrau pradIpamAdAya prArebhe likhituM tataH // 62 // tatrApi vismati yAte pakSahetukadambake / anuttaro bhayAllajjAvaMzasAt sphuTite hRdi // 63 / / mRtyu prApa khaTIhasto rAjJA' praatwlokyt'| mallena ca tato'zoci vAdyasau hA divaM gataH // 64 // kasya prANAdasau prajJA pragalbhAM' svAM prbuddhvaan| avajJAtA zizutvAn naH svayamIdRk ca kaatrH||65|| valabhyAH zrIjinAnandaH prabhurAnAyitastadA / saMghamabhyarthya pUjyaH svaH sUriNA mallavAdinA // 66 / / mAtA durlabhadevIti tuSTA caaritrdhaarinnii| bandhunA guruNA'bhANi tvaM sthitA putriNIdhuri // 67 / / guruNA gacchabhArazca yogye ziSye nivezitaH / mallavAdiprabhau ko hi svaucityaM pravilaGyet // 68 // nayacakramahAgranthaH ziSyANAM purtstdaa| vyAkhyAtaH paravAdIbhakumbhabhedanakesarI // 69 / / zrIpadmacaritaM nAma rAmAyaNamudAharat / caturviMzatiretasya sahasrA granthamAnataH // 70 // tIrthaM prabhAvya vAdIndrAn ziSyAn niSpAdya cAmalAn / guru-ziSyau gurupremabandheneve yaturdivam // 71 // buddhAnandastadA mRtvA vipakSavyantaro'jani / jinazAsanavidveSiprAntakAlamaterasau // 72 // tena prAgvairatastasya granthadvayamadhiSThitam / vidyate pustakasthaM tat vAcituM sa na yacchati // 73 / / zrImallavAdiprabhuvRttametan maJcetanAvallinavAmbudAbham / / vyAkhyAntu zRNvantu kavipradhAnAH prasannadRSTyA ca vilokayantu // 7 // zrIcandraprabhasUripaTTasarasIhaMsaprabhaH zrIprabhAcandraH sUriranena cetasi kRte shriiraamlkssmiibhuvaa| zrIpUrvarSicaritrarohaNagirauzrImallavAdyadbhutaM zrIpradyumnamunIndunA vishditHshRnggonvaano'bhvt||75|| [atra C saJaka Adarza nimnagatamekamadhikaM padyaM likhitamupalabhyate-] zrInAgendrakulaikamastakamaNi[:] prAmANikagrAmaNIrAsIdapratimalla eva bhuvane zrImallavAdI guruH prodyatprAtibhavaibhavodbhavamudA zrIzAradA sUnave yasmai taM nijahastapustakamadAjaitraM trilokyA api // -RSimaNDalAt // iti mallavAdiprabandhaH // // grantha 77 / ubhayam 2120 // 1C raajaa| 2 A vilokata; C vyalokata / 3C pragalbhaM / 4 N nibandheneyatuH / 5 A 'tha / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 912 prabhAvakacarite 6. vijayasiMhasUricarite mallavAdisamayollekhaH tasyAsti candrakAntA kAntA rUpeNa jitaratiprItiH / zakunistad hitA'bhUt sudarzanetyAkhyayA viditA // 54 // atha ca jinadAsanAmA bhRgupurasArthezvaraH prvhnnen| tatrAyAsId bhUpatiratha tena prAbhRtairdadRze // 55 // AyurvedI ca tadA nRpateH zleSmopazAmakaM cUrNam / pradade tIvratrikaTukayuktaM talleza utpatitaH // 56 // tena ghrANagatena kSutamAyA balAcca vnnijo'sy| paJcaparameSThimantraH prokto'nena prabhAvanidhiH / / 57 // rAjasutA taM zrutvA mUcrchA prAptA purAtanaM janma / sasmAra janakapaSTA prAcyaM nijagAda nijacaritam // 58 // atyAgraheNa pitaraM tattIrthotkaNTitA tadA'pRcchat / apreSayati gurau sA pratizuzrAvAnazanameva // 59 // ativallabhApi duhitA prahitA jinadAsasArthavAhena / ___ AlibhiraSTAdazabhiH padAtibhiH SoDazasahasraH / / 60 // aSTAdazabhiryAna: maNikAJcanarajatamauktikApUrNaiH / aSTAbhiH kaJcukibhistathAGgarakSazca tatsaMkhyaH // 61 // sahasA saha sA'cAlIdazeSaparivAraparivRtAtha tataH / sA prApa rAjaputrI mAsenopoSitA tIrtham ||62||-tribhivishesskm zrImunisuvratanAthaM praNamya tatrotsavaM ca vidadhe'sau / - tau bhAnu-bhUSaNamunI praNanAma ca sukRtimukuTamaNiH // 63 // dhanamAnItaM sarvaM tAbhyAM DhaukitavatI kRtjnytyaa| nissaGgatvAdAbhyAM niSedhitA bhavaviraktA'bhUt // 64 // uddadhre sA caityaM jIrNaM tIrthasya knkrtndlaiH| zrIzakunikAvihAraH prasiddhamiti nAma tasyAbhUt // 65 // dvAdaza varSANi tatastaptvA dustapatapobharaM prAnte / / vihitAnazanA mRtvA sudarzanAkhyA surI samabhUt // 66 // devIlakSaparivRtA vidyaadeviiskhiitvmaapnnaa| sA pUrvabhavaM smRtvA surakusumairarcati sma jinam // 67 // aSTAdazavarasakhyastasyA durgAtvamApuratra pure / jambUdvIpasamAnAvAsA bhuvaneSu nivasantyaH // 68 // atha sA videhanandIzvarAditIrtheSu vandate prtimaaH| tIrthakRtAM shriisuvrtpdkmldhyaanlyliinaa||69|| zrIvIrajinasya puraH sA'nyecurnATyamuttamaM vidadhe / tatra sudharmAdhIzaH papraccha jinaM kimetaditi // 7 // tatpUrvabhavaM sarvaM sarvajJaH prathayati sma tatpurataH / asmAt tRtIyajanmanyeSA nirvANameSyati ca // 71 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 prabhAvakarite vijayasiMhasUricarite mallavAdisamayollekhaH etatsAmarthyavazAd bhRgupurametanna bhaGgamApnoti / atisurabhipuSpaphalaramyametadiha vijitaparanagaram // 72 // sakalakusumAvacayaM vicinvatI pratidinaM jinArcAyai / / __parasurapUjanavighnaM vidadhe saMtApadaM loke // 73 // zrIsaMghaprArthanayA zrImatkalahaMsasUrayastAM ca / AryasuhastivineyAH saMstabhya nivArayAmAsuH // 74 // sampatirAjA ca punarjIrNoddhAraM cakAra tIrthe'smin / mithyAdRSTivyantaravRndaH tatropasasRje ca // 75 // zrIguNasundaraziSyairnivAritAste ca kAlikAcAyaH / / paJcAdhikaviMzatiyojanAntarA svaprabhAvena // 76 // zrIsiddhasenasUrerdivAkarAd bodhamApya tIrthe'smin / uddhAraM nanu vidadhe rAjA zrIvikramAdityaH // 77 // kAlikasUriHpratimA sudarzanAyA vyadhApayada yAM prAk / sA''kAze gacchantI niSedhitA siddhasenena // 78 // zrIvIramuktitaH zatacatuSTaye caturazItisaMyukte / varSANAM samajAyata zrImAnAcAryakhapuTaguruH // 79 // mithyAdRSTisurebhyo yena tadA suvrataprabhostIrtham / / mocitamiha tAthAgatamatasthitebhyazca vAdibhyaH // 8 // zrIvardhamAnasaMvatsarato vatsarazatASTake'tigate / paJcAdhikacatvAriMzatAdhike samajani valabhyAH // 81 // bhaGgasturaSkavihitastasmAt te bhRgupuraM vinAzayitum / Agacchanto devyA nivAritAH zrIsudarzanayA // 82 // zrIvIravatsarAdatha zatASTake caturazItisaMyukte / jigye sa mallavAdI bauddhAMstadvayantarAMzcApi ||83 // zrIsAtavAhanAkhyo bhUpa idaM tIrthamuddhadhAra punaH / zrIpAdaliptasUrirvajapratiSThAM vyadhAt tatra // 4 // pratyakSIbhUya tayoH purato nATayaM sudarzanA vidadhe / / viMzatitamatIrthezvaraniravadhibahumAnazRGgArA // 85 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. atha [prabandhakoze] zrImallavAdiprabandhaH' zrIindrabhUtimAnamya prabhAvakaziromaNeH / zrImallavAdisUrIndozcaritaM kIrtyate mayA // 1 // kheTAbhidhaM mahAsthAnamasti gUrjaramaNDale / devAdityAhvayastatra vipro'bhUdvedapAragaH // 2 // subhagAkhyA sutA tasya vidhavA bAlakAlataH / kasmAdapi gurormantraM sauraM sA prApa bhaktibhAk // 3 // AkRSTastena mantreNa bhAskarastAmupAgamat / tadbhogalAbhAdApannasattvA sA na cirAdabhUt // 4 // vaikriyebhyaH surAGgebhyo garbho yadyapi nodbhavet / tadAnIM tvaudArikAGgadhAtuyogAttu sambhavI // 5 // ApANDugaNDaphalakAM glAnAGgI vIkSya tAM pitaa| vabhASe kimidaM vatse ! nindyamAcaritaM tvayA? // 6 // sA prAha sma pitarneyaM pramAdavikRtirmama / mantrAkRSTAgatoSNAMzunyAsaH punarayaM balAt // 7 // ityukto'pi viSaNNAtmA devAdityaH kukarmaNA / tAM putrIM preSayAmAsa sabhRtyAM valabhI purIm // 8 // kAlena tatra sA'sUta putraM putrIM ca sudyutam / tatraivovAsa suciraM janakArpitajIvikA // 9 // krameNa vavRdhAte to putrau bAlArkatejasau / yAvadaSTau vyatikrAntA vatsarAH kSaNavattayoH // 10 // tAvadadhyApakasyAnte paThituM tau nivezitau / kalaherbha niSpitRkamUcire lekhazAlikAH // 11 // tadirA khidmamAno'rbhaH papraccha jananIM nijAm / kiM mAtarnAsti me tAto yena lokoktirIdRzI // 12 // mAtA jagAda novedbhi kiM pIDayasi pRcchyaa| tataH khinnaH sa sattvADhayo martumaicchadviSAdibhiH // 13 // sAkSAdAgatya taM bhAnurUce'haM vatsa ! te pitA / parAbhavakaro yaste tasyAhaM prANahArakaH // 14 // ityuktvA karkaraM sUkSmamekaM tasya smaarpyt| tADyo'nena tvayA dveSI sadyo mataMti cAdizat // 15 // tena karkarazastreNa bAla: sa balavattaraH / vibruvantaM vibruvantamavadhIllekhazAlikam // 16 // valabhIpurabhUpena zruto bAlavadhaH sa tu / kupitastaM zizu sadyo janaiH svAntikamAnayat // 17 // uktazca-re ! kathaM haMsi nRzaMsa ! zizukAnamUn ? / bAla: pratyAha-na paraM bAlAnhanmi nRpAnapi // 18 // itthaM vadan mahIpAlamahan karkarakeNa tam / matasya tasya sAmrAjye sa rAjA'jani vikramI // 19 // zilAditya iti khyAtaH surASTrArASTrabhAskaraH / lebhe sUryAdvaraM bADhaM paracakropamarddakam // 20 // nijAM svasAraM sa dadau bhRgukSetramahIbhuje / asUta sA sutaM divyatejasaM divyalakSaNam // 21 // zatruJjaye girau caityoddhAramAracayacca saH / zreNikAdizrAvakANAM zreNAvAtmAnamAnayat // 22 // kadAcidAgatAstatra bauddhAstarkamadogurAH / te zilAdityamagadan-santi zvetAmbarA ime // 23 // vAde jayanti yadyasmAMstadete santu nIvRti / vayaM yadi jayAmo'mastadA gantavyametakaiH // 24 // daivayogAjjitaM bauddhaH sarve zvetAmbarAH punaH / videzamAzizriyire punaH kAlabalAthinaH // 25 // zilAdityanRpo bauddhAn prapUjayati bhaktitaH / zatruJjaye ca RSabhastairbuddhIkRtya pUjitaH // 26 // itazca sA zilAdityabhaginI bhartRmRtyutaH / viraktA vratamAdatta susthitAcAryasannidhau // 27 // aSTavarSaM nijaM bAlamapi vratamajigrahat / sAmAcArImapi prAjJaM kiJcitkiJcidajijJapat // 28 // ekadA mAtaraM sAdhvIM so'pacchadabhimAnavAn / alpaH kathaM naH so'yaM prAgapyalpo'bhavatkatham // 29 // 1 asmin prabandhe dantakathAtmaka svarUma prAcuryeNa vartate / . Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabandhakoze mallavAdiprabandhaH sA'pyudazrurabhASiSTa-vatsa ! kiM vacmi pApinI / zrIzvetAmbarasaGgho'bhUd bhUyAnapi pure pure // 30 // tAdRkprabhAvanAvIrasUrIndrAbhAvataH paraiH / svasAtkRtaH zilAdityo bhUpAlo mAtulastava // 31 // tIrthaM zatruJjayAha yadviditaM mokSakAraNam / zvetAmbarAbhAvatastad bauddhairbhUtairivAzritam // 32 // videzavAsinaH zvetAmbarAH khaNDitaDambarAH / kSipanti nihataujaskAH kAlaM kacana kecana // 33 // iti zrutvA'kupad bAlastathAgatabhaTAn prati / pratijJAM ca cakAroccaiH prAvaDambhodharadhvaniH // 34 // nonmUlayAmi ced bauddhAna nadIraya iva drumAn / tadA bhavAmi sarvajJadhvaMsapAtakabhAjanam // 35 // ityuktvA'mbAM samApRcchaya bAla: kAlAnaladyutiH / mallanAmA giriM gatvA tepe tIvrataraM tapaH / / 36 / / AsannagrAmabhakSeNa pAraNaM ca cakAra saH / dinaiH katipayaistacca jajJau zAsanadevatA // 37 // bhUtvA vyomani sA'vAdIt-ke miSTAH ?, so'pi bAlakaH / tacchrutvA''khyatsAnubhavaM vallA' iti khadattadak // 38 // SaNmAsyante punaH soce khasthA 'kena sahe' tyatha? / bAlarSirapyabhASiSTa 'samaM ghRtaguDaiH zubhaiH' / / 39 / / avadhAraNazaktyA taM yogyaM zAsanadevatA / pratyakSA nyagadadvatsa ! bhUyA: paramatApahaH // 40 / / nayacakrasya tarkasya pustakaM lAhi mAnada ! / vANI setsyati te samyak kutarkoragajAGgulI // 41 // bhUmau mumoca taM tarkapustakaM bAlako muniH / pramAdaH sulabhastatra vayolIlAvizeSata: // 42 // ruSTA zAsanadevyUce vihitAzAtanA tvayA / sAnnidhyaM te vidhAtA'smi pratyakSIbhavitA na tu // 43 / / taM labdhvA pustakaM mallavAdI dedIpyate sma sH| zastraM pAzupatamiva madhyamaH pANDunandanaH // 44 / / Agatya valabhIdraGgaM surASTrArASTrabhUSaNam / zilAdityaM yugaprAntAdityadyutiruvAca saH // 45 / / bauddha mudhA jagajjagdhaM pratimallo'hamutthitaH / apramAdI mallavAdI tvadIyo bhaginIsutaH // 46 / / zilAdityanRpopAnte bauddhAcAryeNa vAgminA / vAdivRndArakazcakre tarkabarkaramulbaNam // 47 // mallavAdini jalpAke nayacakrabalolbaNe / hRdaye hA(dhA ?)rayAmAsa SaNmAsAnte sa zAkyarAT // 48 / / SaNmAsAntanizAyAM sa svaM nizAntamupeyivAn / tarkapustakamAkRSya kozAtkiJcidavAcayat // 49 / / cintAcakrahate citte nArthAMstAndhartumIzvaraH / bauddhaH sa cintayAmAsa prAtastejovadho mama // 50 // zvetAmbarasphuliGgasya kiJcidanyadaho! mhH|nirvaasyissynte'mii hA! bauddhAH sAmrAjyazAlinaH 51 dhanyAste ye na pazyanti dezabhaGga kulakSayam / parahastagatAM bhAryAM mitraM cApadi saMsthitam // 52 // iti duHkhaughasaMghaTTAdvidadre tasya hRt kSaNAt / nRpAhvAnaM samAyAtaM prAtastasya drutaM drutam // 53 // nodghATayanti tacchiSyA gRhadvAraM varAkakAH / mando gururnAdya bhUpasabhAmeteti bhASiNaH // 54 // tadatvA tatra tairuktaM zrutvA tanmalla ullasan / avocacca zilAdityaM mRto'sau zAkyarAT shucaa||55|| svayaM gatvA zilAdityastaM tathAsthamalokata / bauddhAnprAvAsayaddezAddhika pratiSThAcyutaM naram // 56 / / mallavAdinamAcAryaM kRtvA vAgIzvaraM gurum / videzebhyo jainamunIn sarvAnAjUhavannRpaH // 57 / / zatrujaye jinAdhIzaM bhavapaJjarabhaJjanam / kRtvA zvetAmbarAyattaM yAtrAM prAvartayannRpaH // 58 // kAlAntare tatra pure raGko nAmAbhavadvaNik / tasya kApaTiko haTTe nyAsIcakre mahArasam / / 59 / / rasena tena spRSTasya lohasya tapanIyatAm / sa dRSTA haTTasadanaparAvarta cakAra ca // 60 / / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabandhakoze mallavAdiprabandhaH vaJcayitvA kArpaTika raGkaH so'bhUnmahAdhanaH / tatputryA rAjaputryAzca sakhyamAsItparasparam // 61 // haimI kaGkatikAmekAM divyaratnavibhUSitAm / raGkaputrIkare dRSTA yAcate sma nRpAtmajA / / 62 / / tAM na datte punA raGko rAjA taM yAcate balAt / tenaiva matsareNAsau mlecchasainyamupAnayat // 63 // bhagnA pUrvalabhI tena saJjAtamasamaJjasam / zilAdityaH kSayaM nIto vaNijA sphItaRddhinA // 64 / / tato'thAkRSya vaNijA prakSiptAzca raNe shkaaH| tRSNayA te svayaM mamuhato tyAdhirmahAnayam // 65 // vikramAdityabhUpAlAtpaJcarSitrika (375) vatsare / jAto'yaM valabhIbhaGgo jJAninaH prathamaM yayuH / / 66 / / svavartmanA gatAnyahabimbAni viSayAntaram / devatAdhiSThitAnAM hi ceSTA sambhavinI tathA // 67 // etacca prathamaM jJAtvA mallavAdI mahAmuniH / sahitaH parivAreNa paJcAsarapurImagAt // 68 // nAgendragacchasatkeSu dharmasthAneSvabhUtprabhuH / zrIstambhanakatIrthe'pi saGghastasyezatAmadhAt // 69 / / zrImallavAdicaritaM jinazAsanIyatejaHsamunnatipavitramidaM nizamya / bhavyAH! kavitvavacanAdivicitralabdhivrAtaH prabhAvayata zAsanamArhataM bhoH ! // 7 // // iti [prabandhakoze ] zrImallavAdicaritram // 7 // [atha prabandhacintAmaNau mallavAdiprabandhaH] atha kheDAmahAsthAne devAdityavipraputrI bAlakAlavidhavA atirUpapAtraM subhagAbhidhAnA prAtaH sUrya pratyarghAJjaliM kSipantI ajJAtatadyogAdbhogAdAdhAnamadhAt / atha kathaMcittadasamaJjasaM pitRbhyAmavavadhya mandAkSamandAkSaramudrayA asamaJjasamiti tAM prati kiJcid vyAhRtya sA svapuruSarvalabhyA nagaryA abhyAse mumuce / tayA tatra prasUtaH sUnuH krameNa varddhamAnaH savayobhiH zizubhiH niHpitRka iti nirbhaya'mAno mAtuH samIpe pitaraM pRcchan tayA na jAne ityabhihitaH / tajjanmavairAgyAtmumUrSo: pratyakSIbhUya savitA sAntvanApUrvaM kare karkaraM samarpya, bhavanmAtuH samparkakAriNamarkaM svaM jJApayan 'bhavata: parAbhavakAriNaM pratyayaM kSiptaH zilArUpo bhaviSyatI'tyAdizya niraparAdhasya kasyApi kSipto yadi tavaivA'narthanibandhanaM jJApayaMstirodhatta / atthetthamabhibhavakAriNaH kAMzcid vyApAdayan zilAditya iti sAnvayanAmnA pratItaH / tannagararAjJA tatparIkSAyai tathAkRte tamilApAlaM zilayA tayA kAladharmamavApya svayameva bhUpatirabhUt / sadA savitRprasAdIkRte haye'dhirUDho nabhazcara iva svairavihArI parAkramAkrAntadigvalayazciraM rAjyaM kurvan jainamunisaMsargAtprAdurbhUtaprabhUtasamyaktvaratnaH zrIzatruJjayasya mahAtIrthasyAmAnamahimAnamavagamya jIrNoddhAraM cakAra / Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabandhacintAmaNau mallavAdiprabandhaH / kadAcicchilAdityaM sabhApatIkRtya caturaGgasabhAyAM 'parAjitena dezatyAginA bhAmiti paNabandhapUrvaM sitAmbara-saugatayorvAde saJjAyamAne parAjitAn sitAmbarAn svaviSayAtsarvAn nirvAsya zrIzilAdityajAmeyamameyaguNaM mallanAmAnaM kSullakaM tatra tasthivAMsaM samupekSya svayaM jitakAzinaH zrIvimalagirI zrImUlanAyaka zrIyugAdidevaM buddharUpeNa pUjayanto bauddhA yAvadvijayinastiSThanti; tAvatsa malla: kSatrakulodbhavatvAttasya vairasyAvismaran kRtapra[ti] cikIrjanadarzanAbhAvAtteSAmeva sannidhAvadhIyan rAtrindivaM tallInacittaH kadAcidbhISmagrISmavAsareSu nizIthakAle nidrAmudritalocane samastanAgarikaloke divAbhyastaM zAstraM mahatAbhiyogenAnusmaran, tatkAlaM gagane saJcaratyA zrIbhAratyA 'ke miSTA?' iti zabdaM pRSTaH / sa parito vaktAramanavalokya 'vallAH' iti tAM prati prativacanaM pratipAdya, punaH SaNmAsAnte tasminnevAvasare pratyAvRttayA vAgdevatayA 'kena saha?' iti bhUyobhihitaH / tadA tvanusmRtapUrvavAk 'guDaghRtena' iti pratyuttaraM dadAnaH tadavadhAnavidhAnacamatkRtayA 'abhimataM varaM vRNISva' ityAdiSTa: 'saugataparAjayAya kamapi pramANagranthaM prasAdIkuru' ityarthamabhyarthayan, nyckrgrnthaarpnnenaanujgRhe| atha bhAratIprasAdAdevAgatatattva: zrIzilAdityamanujJApya saugatamaTheSu tRNodakaprakSepapUrvaM nRpatisabhAyAM pUrvoditapaNabandhapUrvaka kaNThapIThAvatIrNazrIvAgdevatAbalena zrImallastAMstarasaiva niruttarIcakAra / atha rAjAjJayA saugateSu dezAntaraM gateSu jainAcAryeSvAhUteSu sa mallo bauddheSu jiteSu 'vAdI'; tadanu bhUpAbhyathitairgurubhiH pAritoSike tasmai sUripadaM dade zrImallavAdisUrinAmA / gaNabhRtprabhAvakatayA navAGgavRttikArakazrIabhayadevasUriprakaTIkRtasya zrIstambhanakatIrthasya vizeSonnatyai zrIsaGkena cintApakatve niyojitaH / // iti mallavAdiprabandhaH // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 918 atha paJcamaM pariziSTam 'sampAdanopayuktagranthasUciH saGketavivaraNaM ca atrismRtiH 'smRtInAM samuccayaH' ityasmin granthe vidyamAnA [ AnandAzrama, punA, mahArASTra ] pR. 232 anargharAghavanATakam pR. 498 anuyogadvArasUtram [Agamodaya samiti, surata - zrImahAvIra jaina vidyAlaya muMbaI - Adi ] pR. 303, 564, 565, 853, 854, TipR. 7, 24, 27, 84 -- anuyogadvArasUtravRttiH maladhArihemacandrasUriviracitA [ Agamodaya samiti, surata- Adi ] pR. 853 TipR. 2, 3, 27 anekAntajayapatAkA0svo0vR0 = anekAntajayapatAkAsvopajJavRttiH AcAryazrI haribhadrasUriviracitA [ Gaekwad's Oriental Series, Baroda] pR. 547, TipR. 37, 43, 45 - anekAntajaya0 svo0vi0 = anekAntajayapatAkAsvopajJavRtteH vivaraNam AcAryazrI municandrasUriviracitam [ Gaekwad's Oriental Series, Baroda] TipU. 45 anekArthasaMgrahaH hemacandrasUriviracitaH pR. 524, TipU. 61 anyayogavyavacchedadvAtriMzikA hemacandrasUriviracitA [ ArhatamataprabhAkara kAryAlaya, punA Adi ] abhi0ko0 = abhidharmakozaH bauddhAcAryeNa vasubandhunA viracitaH [bauddhabhAratI, vArANasI ] pR. 60, 67, 77, 92, 96, 826, TipU. 37, 49, 115 - abhi0 ko0bhA0 = abhidharmakozasya svopajJaM vasubandhupraNItaM bhASyam [ bauddhabhAratI, vArANasI ] pR. 78, 79, 86, 92, TipU. 38, 39, 46, 50, 104 -abhi0ko0sphuTA0=abhidharmakozasya sabhASyasya yazomitraviracitA sphuTArthA vyAkhyA [(i) Bibliotheca, Buddhica, Petrogard 1918, Leningrad 1931 Russia, (ii) Calcutta Oriented Series No. 31, Calcutta, Oriental Press Limited, 1949, (iii) bauddhabhAratI, vArANasI ] pR. 61, 74, TipU. 39, 46, 47, 49, 68 abhidharmadIpaH savRttiko bauddhagranthaH [ kAzIprasAda jAyasvAla risarca insTITyuTa, paTanA, bihAra ] abhidharmasamuccayaH bauddhAcAryeNa asaGgena viracitaH [ zAntiniketana, pazcima baMgAla ] pR. 787, TipU. 37, 39, 41, 46 1 prAkkathane prastAvanAyAM copayuktA api granthA asyAM sUcyAM nirdiSTA atreti dhyeyam / kiJcAnyat, akArAdikrameNa saMkalitAyAmapyasyAM sUcyAM tattadgranthAnAM vyAkhyAnAni upavyAkhyAnAni ca kiJcit kramamullaGghayApi yathAyogaM tattadgranthAnAmadhastAdeva prAyo darzitAni / pR0 ityanena savRttikasya nayacakragranthasya pRSThAGko jJeyaH / TipR0 ityanena tu prathamavibhAge caturNAmarANAmante pRthag yojitAnAM TippaNAnAM pRSThAGko jJeyaH / Adau - etaccihnAGkitA granthA uparinirdiSTagranthasya yathAyogaM vyAkhyAnarUpA upavyAkhyAnarUpA vA jJeyAH / [ ] IdRzakoSThake prakAzakasaMsthAyA nAma - sthAnAdinirdezo vihita iti dhyeyam / tadanantaraM yasmin pRSThe'sti nayacakragranthe mUle vRttau TippaNe vA tattadgranthollekho vihitaH tattatpRSThAGkA nirdiSTAH // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdanopayuktagranthasUciH saGketavivaraNaM ca abhidharmAgamaH, abhipi0 abhidharmapiTakam, bauddhAgamazAstram [cInabhASAyAmanUditam Taisho Issaikyo Chinese Tripitaka No. 1539] pR. 61, 64, 65, 70, 77, 79, 80, 102, TipR. 103, 104 abhidhAnacintAmaNiH hemacandrasUriviracitaH [yazovijayajanagranthamAlA, kAzI Adi] pR. 76, 715 -abhicintA svo0 = abhidhAnacintAmaNeH svopajJA vRttiH [yazovijayajainagranthamAlA, kAzI - Adi] pR. 76, 715, TipR. 60 amarakozaH [nirNayasAgarapresa, muMbaI - Adi] pR. 222, 303, 322, 355, 510, 558, 580, 715, TipR. 27, 28, 44, 58, 63, 64, 66, 69, 70 -amarakozaTIkA kSIrasvAmiviracitA [Oriental Book Agency, Poona] pR. 37 -amarakozasya sudhA vyAkhyA nirNayasAgara presa, muMbaI] TipR. 64, 68, 85 amRtanAdopaniSad [nirNayasAgara presa, muMbaI - Adi] pR. 332 arthasaMgrahaH laugAkSibhAskarapraNIto mImAMsAdarzanagranthaH [Oriental Book Agency, Poona] pR. 142 -arthasaMgrahasya kaumudI vRttiH [Oriental Book Agency, Poona] TipR. 55 aSTazatI samantabhadrAcAryaviracitAyA AptamImAMsAyA akalaGkaviracitA vyAkhyA [(i) aSTasahasyAM mudritA (ii) jainasiddhAntaprakAzinI saMsthA, kalakattA] -aSTasahastrI [gAMdhI nAthAraMgajanagranthamAlA, muMbaI - Adi] TipR. 29, 40, 48, 62, 78 -aSTasahasrItAtparyavivaraNam yazovijayavAcakaviracitam [jainagranthaprakAzakasabhA, amadAvAda] AcArAGgasUtram [Agamodayasamiti, surata - zrImahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI - Adi] pR. 183, 375, TipR. 65, 94 -AcArAGgasUtravRttiH zIlAGkAcAryaviracitA TipR. 66, 68, 69, 72, 94 ApastambazrautasUtram pR. 137 AptamImAMsA samantabhadrAcAryaviracitA [jainasiddhAntaprakAzinI saMsthA, kalakattA - Adi] pR. 615 AlambanaparIkSA svopajJavRttisahitA bauddhAcAryadiGnAgaviracitA, bhoTabhASAnuvAdAt saMskRte'nUditA [aDiyAra, lAyabrerI, aDiyAra, madrAsa - Adi] pR. 91, 852, TipR. 95, 117, 135 Ava0ni0 = AvazyakaniyuktiH bhadrabAhusvAmiviracitA [Agamodayasamiti, surata - harSapuSpAmRtajainagraMthamAlA, lAkhAbAvala, saurASTra - Adi] pR. 182, 212, 243, 373, 408, 414, 758, 823, TipR. 2 -AvazyakacU0 = AvazyakacUNiH jinadAsagaNimahattaraviracitA [RSabhadevajI kesarImalajI, ratalAma] pR. 478, 505, 550. -Avazyaka niryukterharibhadrasUriviracitA vRttiH [AgamodayasamitiH, surata - Adi] pR. 550, 877 -AvazyakaniryuktermalayagirisUriviracitA vRtti [devacaMda lAlabhAI pustakoddhAraphaMDa, surata] pR. 789, 803, 877 AzvalAyanagRhyasUtram pR. 469 IzAvAsyopaniSad [nirNayasAgara presa, muMbaI - Adi] TipR. 69 . . Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 920 sampAdanopayuktagranthasUciH saGketavivaraNaM ca . uttarAdhyayanasUtram pR. 366, TipR. 65 - uttarAdhyayanasUtracUrNiH [RSabhadevajI kesaramalajI, ratalAma] TipR. 65 -uttarAdhyayanasUtrabRhadRttiH zAntisUripraNItA pAiyaTIkA [Agamodayasamiti, surata - Adi] pR. 8, 366, TipR. 1, 28, 60, 65 -uttarAdhyayanasUtrasya nemicandrIyA TIkA [puSpacandra kSemacandra, valAda] pR. 366 utpAdAdisiddheH svopajJA vRttiH candrasenasUriviracitA [RSabhadevajI kesarImalajI, ratalAma] Tipu. 13, 68 RgvedaH [svAdhyAyamaNDala, auMdha, mahArASTra] pR. 136, 141, TipR. 59, 60, 81 kaThasaMhitA [ ] TipR. 58 kandalI = nyAyakandalI prazastapAdabhASyaTIkA pR. 452, 523, 524, 525, 527, TipR. 17 karkabhA0 = karkabhASyam TipR. 53 karmaprakRtiH [muktAbAI jaina jJAnamaMdira, DabhoI - Adi] pR. 349, TipR. 91 -karmaprakRtervRttiH malayagirisUriviracitA [ ] TipR. 91 karmagranthavRttiH devendrasUriviracitA [jainaAtmAnaMdasabhA, bhAvanagara - Adi] pR. 211 kalpasUtram bhadrabAhusvAmiviracitam pR. 211 -kalpasUtrasubodhikA vinayavijayopAdhyAyaviracitA vRtti: TipR. 70 kAtantravyAkaraNam TipR. 16 kAtyAyanazrautasUtram [acyutapaTavardhana granthamAlA, kAzI] pR. 137 -kAtyAyanIsUtrasya prastAvanA - bhUmikA [ ] TipR. 53, 54 kAraNopAdAnaprajJaptiH bauddhAcAryadiGnAgaviracitA [cInabhASAnuvAdAd AGlabhASAyAM Prof. Hidenori Kitagawa, Nagoya University, Nagoya, Japan, ityebhiranUditA Typed] TipR. 95 kAvyaprakAzaH [Bombay University Series Adi] TipR. 56 ---kAvyaprakAzavRttiH [ ] TipR. 56 kAzikA vAmanaviracitA pANinIyavyAkaraNavRttiH pR. 173, 382, 546, 569, 572, 573, 581, 586 kaivalyopaniSad [nirNayasAgara presa, muMbaI - Adi] TipR. 60 kauSitakIbrAhmaNopaniSad pR. 469 mifceturn teillera [Government Oriental Library Series No. 37 Mysore Adi] pR. 83 kSetrasamAsaH jinabhadragaNikSamAzramaNaviracitaH TipR. 6, 13 gurutattvavinizcayaTIkA yazovijayavAcakaviracitA [jaina AtmAnaMdasabhA, bhAvanagara] gautamadharmasUtram TipR. 53 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 921 sampAdanopayuktagranthasUciH saGkatavivaraNaM ca catu:za0 = catuHzatakam bauddhAcAryeNa Aryadevena viracitam bhoTabhASAnuvAdataH saMskRtabhASAyAM vidhuzekharabhaTTAcAryeNa parivartitam [vizvabhAratIgranthamAlA, zAntiniketana, pazcima baMgAla ] pR. 73, 82, 94, TipR. 134, 135 -catuHzatakasya candrakIrtiviracitA vRttiH [vizvabhAratI granthamAlA] TipR. 134, 135 -catuHzatakasya dharmapAlaviracitA vRttiH [ , , , , , carakasaM0 = carakasaMhitA [nirNayasAgara presa, muMbaI - Adi] pR. 59, 60, 118, 158, 176, 183, 203, 225, 358, TipR. 52, 53, 64, 66, 72 carakasaMhitAvRttiH [nirNayasAgara presa, muMbaI - Adi] TipR. 53, 62, 66 cAndravyAkaraNam TipR. 16 chandonuzAsanavRttiH hemacandrAcAryaviracitA svopajJavRttiH TipR. 13 jAbAladarzanopaniSad [nirNayasAgara presa, muMbaI - Adi] pR. 332 jinAgamastavaH jinaprabhasUriviracitaH kAvyamAlAyAM saptame gucchake prakAzita : [nirNayasAgara presa, muMbaI] TipR. 3 jIvasamAsaprakaraNavRttiH maladhArihemacandrasUriviracitA [Agamodayasamiti, surata ] pR. 211 jIvAbhi0 jIvAbhigamasUtram [Agamodayasamiti, surata - Adi] pR. 3, 450, 451 -jIvAbhigamasUtravRttiH malayagiriviracitA [ , ] pR. 451 . zAtAdharmakathAsUtram [Agamodayasamiti, surata - Adi] TipR. 189, 278, 359 jyotiSkaraNDakaH [RSabhadevajI kesarImalajI, ratalAma - Adi] TipR. 3 tattvabodhinI pANinIyavyAkaraNasiddhAntakaumudyA vyAkhyA pR. 464 tattvasaM0, tattvasaM0kA0 = tattvasaMgrahaH kArikAtmakaH, bauddhAcAryazAntarakSitaviracitaH [Gaekwad's Oriental Series, Baroda, Nos. 30-31] pR. 8, 24, 50, 51, 75, 107, 112, Ti. 48 -tattvasaM050 = tattvasaMgrahapaJjikA kamalazIlaviracitA [(i) gAyakavADa orieNTala sIrIjha, vaDodarA, (ii) bauddhabhAratI, vArANasI, (iii) jesalamerasthA hastalikhitA] pR. 60, 328, 342, 525, 526, 528, 529, 547, 580, 581, 604, 605, 612, 617, 804, TipR. 26, 30, 40, 51, 75, 78, 89, 98, 101, 102, 104, 109, 112, 129, 133 tatvArthasUtram umAsvAtivAcakapraNItam pR. 17, 85, 183, 186, 204, 214, 215, 248, 296, 313, 368, 369, 474, 476, 478, 559, 598, 737, TipR. 3, 4, 5, 7, 11, 12, 21, 28, 41, 65, 66, 70, 72, 78 -tattvArthabhASyam svopajJam, pR. 16, 114, TipR. 3, 4, 5, 7, 11, 12, 21, 28, 41, 65, 66, 70, 71, 90, 92 -tattvArtharA0 = tattvArtharAjavArtikam akalaGkaviracitam [bhAratIyajJAnapITha, kAzI] pR. 478, 521, 522, 544, 550, 572, 601 -tatvArthazlokavArtikaM vidyAnandaviracitam [gAMdhI nAthAraMgajanagraMthamAlA, muMbaI - Adi] TipR. 24, 48, 62 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 922 sampAdanopayuktagranthasUciH saGkatavivaraNaM ca / -tattvArtha siddhasenavR0 = tattvArthasUtrasya sabhASyasya siddhasenagaNiviracitA vRttiH [devacaMda lAlabhAI pustakoddhAraphaMDa, surata - Adi [pR. 349, 350, 474, 478, 544, 547, 588, 611, 771, 795, TipR. 3, 4, 5, 7, 13, 14, 16, 21, 27, 28, 91, 92, 94, 95 -tattvArthasUtrasya sarvArthasiddhivRttiH pUjyapAda devanandiviracitA pR. 183, 550, TipR. 28, 45 / / -tattvArtha. hAribhadrIvR0 tattvArthasUtrasya haribhadrasUriviracitA vRtti: [jainAnanda pustakAlaya, surata] pR. 14 tattvopaplavasiMhaH jayarAzibhaTTaviracitazcArvAkadarzanagranthaH [gAyakavADa orieNTala sIrIjha, vaDodarA] pR. 32, 40 tantravA0 = tantravArtikam mImAMsakapaNDitakumArilabhaTTaviracitaM zAbarabhASyavyAkhyArUpam [AnandAzrama, punA] TipR. 44, 51, 55, 93 tantrAlokavRttiH [kAzmIrasaMskRtagranthAvalI XXIX] TipR. 95, 110 tandulavai0 = tandulavaicArikaprakIrNakam [ Agamodayasamiti, surata - Adi] pR. 259, 354 -tandulavaicArikavRttiH TipR. 80 tANDyabrAhmaNam TipR. 27 tiloyapaNNatti yativRSabhAkhyadigambarAcAryaviracitA [jIvarAja jaina granthamAlA, solApura] pR. 217 taittirIyabrAhmaNam pR. 142, 159, 190, TipR. 63 tai0saM0 = taittirIyasaMhitA [svAdhyAyamaNDala, auMdha] pR. 121, 122, TipR. 51, 55, 58 taittirIyopaniSad [nirNayasAgara presa, muMbaI - Adi] TipR. 68 trikAlaparIkSA = traikAlyaparIkSA diGnAgaviracitA [bhoTabhASAnuvAdarUpA] TipR. 95 trizikAvijJaptikArikAH pR. 771 -viMzikAvijJaptikArikANAM bauddhAcAryavasubandhuviracitAnAM sthiramativiracitaM bhASyam [Bibliotheque de L'ecole des Hautes Studes Librairie Ancienue Edourd Champion, Paris, 1925, Ed. by Sylvain Levi] pR. 771, 788, TipR. 48 dazavaikAlikasUtrasya hAribhadrI vRttiH [Agamodayasamiti, surata - Adi] TipR. 133 dazAzrutaskandhasUtram pR. 211 divyAvadAnam bauddhagranthaH TipR. 94 . dravyAlaGkAraH svopajJavRttisahita: AcArya rAmacandra - guNacandraviracitaH [lA. da. bhAratIyasaMskRtividyAmandira, ahamadAbAda dvAdazazatikA bauddhAcAryadiGgAgaviracitA, tattvArthasUtrasya siddhasenagaNiviracitAyAM vRttau ullikhitA pR. 548 dharmottarapradIpaH bauddhAcAryadharmakIrtiviracitasya nyAyabindoH dharmottaraviracitAyA vRtteH durvekamizraviracitA vyAkhyA [kAzIprasAda jAyasvAla risarca insTITayuTa, paTanA, bihAra] TipR. 99 dhavalATI0= SaTkhaNDAgamasya vyAkhyA dhavalA TIkA [jainasAhityoddhAraka phaMDa, amarAvatI] pR. 550, TipR. 24 nandIsU0 = nandIsUtram pR. 3, 4, 190, 351, Tipa. 12, 56, 67, 68 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 923 'sampAdanopayuktagranthasUciH saGketavivaraNaM ca -nandIsUtrasya cUrNiH jinadAsaNimahattaraviracitA TipR 5, 67 -nandIsUtrasya hAribhadrI vRttiH TipR. 6, 75 . -nandIsUtrasya malayavR0 = malayagiriviracitA vRttiH [ Agamodaya samiti, surata ] pR. 4, TipR. 6, 7, 12, 67 nayacakravAlaH TipR. 2, 3 nayacakravRttiH pR. 9, 26, 32, 33, 40, 43, 45, 54, 59, 66, 67, 192, 240, 298, 314, 374, TipR. 2 ityAdi nayopadezaH pR. 544 nAradasmRtiH TipR. 62 niruktaM yAskaniruktam [nirNayasAgara presa, muMbaI - Adi] pR. 126, 406, 715 -niruktasya durgavRttiH TipR. 55 nIlakezI tAmilabhASAnibaddho janagranthaH TipR. 134 nyAyakumu0 = nyAyakumudacandraH akalaGkaviracitasya svopajJavRttiyuktasya laghIyastrayasya prabhAcandraviracitavyAkhyAtmakaH [mANikyacandra digambara jainagranthamAlA, muMbaI] pR. 12, 550, TipR. 7, 24, 39, 40, 43, 48, 62, 78, 79 nyAyaparIkSA diGnAgaviracitA vAdanyAyaTIkAdau nirdiSTA TipR. 95 nyAyapra0 = nyAyapravezo diGnAgaviracitaH [gAyakavADa orieNTala sIrIjha, vaDodarA] pR. 73, 260, 665 TipR. 28, 31, 44, 73, 75, 84, 86, 95, 107, 134 -nyAyapravezakavRttipaJjikA pArzvadevagaNiviracitA pR. 665 TipR. 86 nyAyabinduH bauddhAcAryadharmakIrtiviracitaH TipR. 12, 43, 75, 107, 125, 128, 129 -nyAyabinduTIkA dhamottaraviracitA TipR. 84, 131 / / -nyAyabindupUrvapakSasaMkSepaH kamalazIlaviracitaH [bhoTabhASAnuvAdAtmaka:] TipR. 39 nyAyamu0 = nyAyamukhaM bauddhAcAryadiGnAgaviracitam - cInabhASAnuvAdata: Prof. Giuseppe Tucci ityanena English bhASAyAmanUditam [Jahrbuch des Institute for Buddhismus Kunde Vol. I, Hearabsgege den Von Max Walleser, Heidelberg, Germany, 1930] pR. 306, 663, TipR. 30, 31, 40, 73, 74, 75, 95, 98, 126 128, 133, 134 nyAyavinizcayaH akalaGkaviracitaH [bhAratIyajJAnapITha, kAzI] TipR. 74 nyAyavinizcayaTIkA vAdirAjasUriviracitA [ ] TipR. 78, 79 nyAyasUtram akSapAdapraNItam [caukhambA, kAzI - Adi] pR. 36, 53, 143, 156, 168, 241, 434, 504, 615, TipR. 30, 53, 58, 61, 62, 63, 89, 90, 121, 125, 133 -nyAyabhASyam akSapAdapraNItanyAyasUtrANAM vAtsyAyanaviravitaM bhASyam [(i) jesalamerasthaM hastalikhitam (ii) caukhambA, kAzI - Adi] pR. 36, 289, 435, 490, 504, TipR. 16, 22, 29, 61, 62, 63, 89, 90, 120 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdanopayuktagrantha sUciH saGketavivaraNaM ca -nyAyavA0 = nyAyavArtikam udyotakaraviracitaM nyAyabhASyavivaraNam [ (i) jesalamerasthaM hastalikhitam (ii) caukhambA saMskRta sIrIjha, kAzI-Adi] pR. 60, 328, 504, 510, 547, 731, 807 nyAyavA0tA = nyAyavArtikatAtparyaTIkA vAcaspatimizraviracitA [ (i) jesalamerasthA hastalikhitA (ii) __ caukhambA, kAzI (iii) Calcutta Sanskrit Series Adi] pR. 240, 504, TipR. 23, 30, 32, 50, 73, 74, 75, 78, 102, 115, 119, 120, 121, 128, 133 -nyAyamaJjarI jayantabhaTTaviracitA nyAyasUtravyAkhyA [kAzI saMskRta sIrIjha No. 106 - Adi] TipR. 7, 32, 43, 76, 79, 102, 107 nyAyAvatAraH siddhasenAcAryaviracitaH [ (i) jainazvetAMbara konpharansa, muMbaI, (ii) janasAhityavikAsamaNDala, muMbaI - Adi] TipR. 75, 98 -nyAyAvatAraTIkA siddharSigaNiviracitA [jainazve0ko0 - Adi] TipR. 79 nyAyAvatAravArtika vRttiH zAntisUriviracitA [siMghIjainagranthamAlA, muMbaI] TipU 11, 12, 13 paJcavastukam haribhadrasUriviracitam [devacaMda lAlabhAI pustakodvAraphaMDa, surata - Adi] TipR. 87 paJcasaM0 = paJcasaMgrahaH candramaharSiviracitaH [muktAbAI jaina jJAnamaMdira, DabhoI - Adi] TipR. 349 -paJcasaMgrahasya svopajJA vRttiH pR. 349 pA0 = pANinIyavyAkaraNam pR. 2, 7, 15, 24, 42, 49, 56, 58, 70, 71, 82, 114, 115, 126, 128, 130, 142, 154, 217, 244, 274, 279, 302, 357, 361, 363, 365, 377, 380, 385, 386, 388, 407, 439, 443, 451, 542, 546, 547, 570, 596 605, 807, TipR. 16, 17, 29, 30, 31, 46, 52, 55, 57, 60, 62, 69, 70, 86, 93 -pA0dhA = pANinIyavyAkaraNasya kAlyAyanapraNItaM vArtikam pAtaJjalamahAbhASyAntargatam pU. 7, 70, 204, 232, 261, 365, 378, 411, 465, 558, 593, TipR. 21, 30, 76 -pA0ma0bhA0 = pANinIyavyAkaraNasya pataJjaliviracitaM pAtaJjalamahAbhASyam [rAjasthAna saMskRtakoleja granthamAlA, banArasa -Adi] pR. 15, 21, 33, 34, 56, 123, 125, 128, 130, 133, 134, 137, 142, 155, 171, 173, 180, 194, 204, 212, 219, 232, 242, 244, 261 268, 279, 303, 304, 307, 308, 320, 377, 380, 382, 383, 384, 385, 387, 396, 397, 412, 547, 562, 575, 578, 583, 586, 593, 698, 792, TipR. 14, 16, 17, 23, 28, 29, 30, 55, 57, 59, 60, 61, 62, 101, 102, 105 -pA0ma0bhA0pradIpaH = pAtaJjalamahAbhASyasya pradIpaH kaiyaTaviracitaH pa. 397, 575, 811, TipR. 14, 29, 54 -pAtaJjalamahAbhASyasya uddyotaH nAgojIbhaTTaviracitaH pR. 397, 398, TipR. 29, 54, 55, 71, 89 -pA0ma0bhA0 rAjalakSmIH pAtaJjalamahAbhASyasya rAjalakSmI vRtti: [rAjasthAna saMskRta koleja graMthamAlA, banArasa] TipR. 25 -pAtaJjalamahAbhASyasya bhartRharikRtA tripAdIvRttiH pR. 114 -pANinIyavyAkaraNasya kAzikAvRttiH vAmanaracitA [caukhambA, kAzI - Adi], 'kAzikA' ityatra draSTavyam Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 925 sampAdanopayuktagranthasUciH saGketavivaraNaM ca -pA0siddhAntakau0 - pANinIyavyAkaraNasya siddhAntakaumudIvyAkhyA [nirNayasAgara presa, muMbaI - Adi] pR. 16, 70, 160, 195, 379, 382, 446, 463, 464, 466, 546, 571, 572, 589, 596, 605, 744, 750, 811, 814, TipR. 16, 27, 39, 47, 57, 60, 62, 64, 68, 69 / -pA0bAlamanoramA pANinIyasiddhAntakaumudyA vAsudevadIkSitaracitA bAlamanoramA vyAkhyA [caukhambA, kAzI - Adi] TipR. 14, 47, pA0dhA0 = pANinIyadhAtupAThaH [nirNayasAgara presa, muMbaI - Adi] pR. 15, 16, 35, 37, 39, 56, 61, 66, 88, 103, 113, 115, 123, 139, 153, 177, 191, 212, 244, 251, 254, 261, 266, 295, 334, 351, 370, 408, 469, 535, 581, 591, 745, 749, 750, 791, TipR. 30, 61, 83, 85, 94 / / pA0zikSA = pANinIyazikSA pR. 565, 586, 600 pAtaJjalayogadarzanam [caukhambA, kAzI- Adi] TipR. 70 -pAtaJjalayogadarzanasya vyAsabhASyam pR. 319, 320, 323, 368, 423, TipR. 27, 39 -pAtaJjalavyAsabhASyasya tattvavaizAradI vRttiH vAcaspatimizrakRtA pR. 319, 320, 322, TipR. 40 pAzupatasUtrasya paJcArthabhASyam [Tribandrum Sanskrit Series No. 143] pR. 299 prajJApanAsU0 - prajJApanAsUtram [Agamodayasamiti, surata] pR. 334, 475, 476, TipR. 3 -prazApanAsUtrasya vRttiH malayagirisUrikRtA [ ] pR. 350, 543 prabhAvakacaritaM prabhAcandrAcAryaviracitam [siMghI jaina granthamAlA] TipR. 2 prabhAvaka0mallavAdipra0 = prabhAvakacarite mallavAdiprabandhaH [siMghI jaina granthamAlA] TipR. 12 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH vAdidevasUriracitaH pramANamI0, pramANamImAMsA hemacandrasUriracitA [siMghI jaina granthamAlA] TipR. 5, 7, 32, 37, 48, 62, 75 pra0vA0 = pramANavArtikaM bauddhAcAryadharmakIrtiviracitam [Journal of the Bihar and Orissa Research Society, Patna, tathA bauddhabhAratI, vArANasI] TipR. 2, 30, 37, 73, 89, 99, 101, 103, 104, 105, 107, 108, 109, 110, 111, 125, 126, 129, 130, 131 pramANavA0svavR0 = pramANavArtikasya svavRtiH [(i) Series Oriental Roma iTAlI (ii) banArasa hindU yunivarsiTI] TipR. 28 pramANavArtikasvavRtteSTIkA karNakagomiracitA [ (i) kitAbamahAla, ilAhAbAda, (ii) jApAna] pR. 548, TipR. 28 -pra0vA. devendrabuddhivRttiH - pramANavArtikasya devendrabuddhikRtA vRttiH [bhoTabhASAnuvAdaH] TipR. 107 pramANavArtikasya zAkyamatiracitA TIkA [bhoTabhASAnuvAdaH] TipR. 108 -pra0vA0ma0, pramANa vAmano0 =pramANavArtikasya manorathanandinI TIkA [Journal of the Bihar and Orissa Research Society, Patna 1938 III-1940 III, tathA bauddhabhAratI, vArANasI] TipR. 31, 40, 48, 73, 86, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 110, 111, 112, 117, 125, 126, 128, 129, 130 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 926 sampAdanopayuktagranthasUciH saGketavivaraNaM ca -prazvA0ma0Ti = pramANavArtikamanorathanandinITippaNam, TipR. 100, 102, 103, 104, 105, 107, 108, 110, 111, 112, 130 -prazvA0ma0pari = pramANavArtikamanorathanandinIpariziSTaM vibhUticandralikhitam TipR. 122 -pra0vArtikAlaM. pramANavArtikAlaM0 = pramANavArtikAlaGkAraH prajJAkaraguptaracitaH [kAzIprasAda jAyasvAla risarca insTITyuTa paTanA] pR. 663, TipR. 31, 40, 48, 62, 73, 85, 86, 89, 98, 99, 100, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 117, 119, 125 126, 128, 129, 130, 131, 134, 135 / / pramANavinizcayaH = dharmakIrtiviracitaH [bhoTabhASAnuvAdataH saMskRte parivartitaH] TipR. 74, 84, 125 pra0samu0= pramANasamuccayaH bauddhAcAryadiGnAgaviracitaH [bhoTabhASAnuvAdarUpaH saMskRte vA parivartitaH] pR. 64 89, 94, 97, 99, 102, 607, 650, 663, 669, 670, 674, 675, 683, 693, 699, 702, 703, 705, 720, 727, 728, 721, 733, TipR. 30, 31, 40, 48, 73, 75, 84, 95... "140 -pra0samu0svavR0 = pramANasamuccayasya diGnAgaviracitA svavRttiH [bhoTabhASAnuvAdarUpA saMskRte vA parivartitA] pR. 79, 86, 88, 89, 91, 93, 96, 99, 100, 101, 102, 306, 607, 608, 609, 614, 617, 629, 630, 638, 639, 663, 678, 724, 725, TipR. 40, 74, 77, 86, 95 140 pramANasaM0 = pramANasaMgrahaH akalaGkaviracitaH- akalaGkagranthatrayyantargataH [siMghI jainagranthamAlA] TipR. 48 pramAlakSma jinezvarasUriracitam prameyakamalamArtaNDaH mANikyanandiviracitaparIkSAmukhasya prabhAcandrAcAryaviracitavyAkhyAtmakaH [nirNayasAgara presa, muMbaI] TipR. 24, 48, 62, 78 prameyaratnamAlA anantavIryaracitA [amarAvatI] TipR. 48 pravacanasAroddhAraTIkA nemicandrasUriviracitapravacanasAroddhArasya siddhasenasUrikRtA TIkA [devacanda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaMDa, surata] pR. 8, TipR. 87 prazamaratiprakaraNam umAsvAtiracitam pR. 350 prazastapA0 = prazastapAdabhASyam [caukhambA, kAzI - Adi] pR. 26, 305, 319, 338, 446, 463, 527 - -prazastapAdabhASyakiraNAvalI udayanAcAryaracitA vyAkhyA [caukhambA, kAzI - Adi] pR. 319 prazastapAdabhASyasya nyAyakandalI TIkA zrIdharaviracitA / 'kandalI' ityatra draSTavyam prazastapAdabhASyasya vyomavatI TIkA vyomazivAcAryaviracitA [caukhambA, kAzau] pR. 487, 508 prA0vyA0 = prAkRtavyAkaraNaM hemacandrasUripraNItam [Bombay Government] pR. 4, TipR. 7 bRhaTTipanikA ["jainasAhityasaMzodhaka" patre pariziSTarUpA] TipR. 2 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 927 sampAdanopayuktagranthasUciH satavivaraNaM ca bRhatkalpasUtram bhadrabAhusvAmipraNItaM svopajJayA niryuktyA saGghadAsagaNiviracitena bhASyeNa malayagirisUriprArabdhayA kSemarkIrtisUrisamApitayA vRttyA ca samanvitam [jaina AtmAnaMdasabhA, bhAvanagara] pR. 226, 301, 351, TipR. 9, 13, 24, 68 bRhatsaMgrahaNI jinabhadragaNikSamAzramaNaviracitA, TipR. 6, 13 bRhadAraNyakopaniSad [nirNayasAgara presa, muMbaI - Adi] pR. 469 bRhadA0yA0 = bRhadAraNyakopaniSadbhASyavArtikam [AnandAzrama, punA] TipR. 44, 78 bodhicaryAva0 = bodhicaryAvatAraH [eziyATika sosAiTI, kalakattA] TipR. 8 brahmasUtrazAGkarabhASyam [nirNayasAgara presa, muMbaI - Adi] pR. 104, Ti. 8, 34, 48, 139 -brahmasUtrazAGkarabhASyabhAmatI vAcaspatimizraracitA , pR. 318, TipR. 37, 40 bhagavatIsU0 = bhagavatIsUtram [Agamodayasamiti, surata] pR. 115, 179, 183, 186, 189, 228, 241, 245, 259, 296, 362, 407, 415, 469, 551, 552, 764, 792, TipR. 51, 65, 80 -bhagavatIsUtrasya vRttiH abhayadevasUrikRtA [Agamodayasamiti, surata - Adi] pR. 469, 543, 551 552, 792, Ti. 51, 65, 66, 67, 79, 83, bhagavadagItA TipR. 66 bhadrabAhusaM0 = bhadrabAhusaMhitA [siMghI jaina graMthamAlA, muMbaI] TipR. 21, 58 madhyamakavR0 =nAgArjunaviracitamadhyamakakArikAyAzcandrakIrtiviracitA prasannapadAkhyA vRtti: [Bibliotheca Buddhica, St. Petersburg-Leningrad, Russia] pR. 47, 798, TipR. 39, 58, 68 madhyAntavibhAgaTIkA bauddhAcAryamaitreyapraNItasya asaGgavyAkhyAtasya vasubandhuviracitabhASyasahitasya madhyAntavibhAgasya sthiramativiracitA TIkA [jApAna] TipR. 2, 40 maskarIbhA0 - maskarikRtabhASyam [Government Library Series, Mysore] TipR 53 mahAdevastotram hemacandrasUriracitam [jaina AtmAnaMdasabhA, bhAvanagara - Adi] TipR. 89 mahAnArAyaNopaniSad TipR. 60 mahAbhA Azva0 = mahAbhAratasya AzvamedhikaM parva [citrazAlA presa, punA] pR. 37 mahAbhA0vanapa0 = mahAbhAratasya vanaparva [citrazAlA presa,, punA] pR. 330 mahAvyutpattiH TipR. 94 mImAMsAda0, mImAMsAsR0 = jaiminipraNItaM mImAMsAdarzanam [AnandAzrama, punA] pR. 45, 114, TipR. 59 mImAMsAnyAyaprakAzaH [nirNayasAgara presa, muMbaI] TipR. 55 mImAMsAzlokavA0, mI0zlovvA0 mImAMsAzlokavArtikaM kumArilabhaTTaracitam [caukhambA, kAzI] pR. 314, TipR. 12 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 928 sampAdanopayuktagranthasUciH saGketavivaraNaM ca -mImAMsAzlokavArtikasya zarkarikA vRttiH jayamizraviracitA [madrAsa yunivarsITi saMskRta sIrija] pR. 314, 607, 608, 617, 618, 634, 637, 650 -mImAMsAzlokavArtikasya bhaTTombekakRtA vRttiH [madrAsa yunivarsITi saMskRta sIrija] TipR. 110, 112 muNDako0=muNDakopaniSad [nirNayasAgara presa, muMbaI] pR. 154, 191, 267, TipR. 81 -muNDako0bhA0 =muNDakopaniSadbhASyaM zaGkarAcAryakRtaM TipR. 61, 62, 68 mUlAcAraH vaTTakeraviracita: [maNikacandra jaina granthamAlA, muMbaI] TipR. 92 meghadUtam kAlidAsaviracitam TipR. 21, 136 medinI zabdakoSaH pR. 715 mai0saM0=maitrAyaNIsaMhitA [svAdhyAyamaNDala, auMdha] pR. 121, 122, 142, 159, TipR. 55 yajurvedaH [svAdhyAyamaNDala, auMdha] pR. 154, 192, 767 yAjJavalkyasmRti: [nirNayasAgara prema, muMbaI] TipR. 62 yogabhASyam pAtaJjalayogadarzanasya vyAsabhASyam [caukhambA, kAzI- Adi] pR. 319, 320, 328, 368, 423, TipR. 27, 39 -yogabhASyasya tattvavaizAradI vRttiH vAcaspatimizraviracitA [caukhambA, kAzI - Adi] pR. 319, 320, 322, TipR. 40 --yogavArtikaM yogabhASyasya vijJAnabhikSuviracitaM vivaraNam [caukhambA, kAzI- Adi] pR. 322, 323 yogazAstram hemacandrasUriviracitam [jainadharmaprasAraka sabhA, bhAvanagara - Adi] TipR. 72 - yogazAstrasya svopazavRttiH [janadharmaprasAraka sabhA, bhAvanagara - Adi] pR. 348 ratnAkarAvatArikA pramANanayatattvalokAlaGkArasya ratnaprabhAcAryaviracitA vRttiH [yazovijaya jainagraMthamAlA, kAzI] TipR. 2, 79 laghIyastrayaM svopajJavRttisahitam akalaGkaviracitam [(i) akalaGkagranthatrayyAntargatam, siMdhI jaina granthamAlA (ii) nyAyakumudacandrasahitam, mANikyacanda jaina granthamAlA, muMbaI] lAvatArasU0-laGkAvatArasUtram [Kyoto, Japan] TipR. 40 vasudevahiNDI [jaina AtmAnaMdasabhA, bhAvanagara] TipR. 3 vAkyapa0 =vAkyapadIyaM bhartRhariviracitam [(i) rAmalAla kapUra TrasTa sosAyaTI, lAhora (ii) caukhambA, banArasa - Adi] pR. 36, 66, 105, 114, 127, 230, 242, 244, 333, 393, 411, 447, 579, 582, 583, 592, 604, 622, 669, 716, 731, 761, 762, 777, 851, TipR. 14, 50, 55, 57, 75, 77, 118, 131 -vAkyapadIyasya svavRttiH bhartRhariviracitA [rAmalAla kapUra TrasTa sosAyaTI, lAhora] pR. 57, 114, 192, . 197, 239, 241, 450, 558, 565, 600, 762, TipR. 57, 58, 76, 77 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdanopayuktagranthasUciH saGketavivaraNaM ca -cAkyapadIyasvavRtteH vRSabhadevakRtA vRttiH [rAmalAla kapUra TrasTa sosAyaTI, lAhora] pR. 558, 579, . 763, TipR. 68, 76 -vAkyapadIyasya puNyarAjakRtA vRttiH [caukhambA, kAzI] pR. 449, 546, 580, 582, 804, TipR. 43, 51, 56, 57, 72, 79 -vAkyapadIyasya helArAjakRtA vRttiH [caukhambA, kAzI] pR. 394, 449, 624, 634, TipR. 30, 50 vAdanyAyaH bauddhAcAryadharmakIrtiviracitaH [mahAbodhi sosAyaTI, sAranAtha - Adi] TipR. 126 -vAdanyAyavRttiH zAntarakSitaviracitA [mahAbodhi sosAyaTI, sAranAtha - Adi] TipR. 125, 126, 133, 134 vAdavidhAnam bauddhAcAryavasubandhupraNItam [pramANasamuccayavRttyAdau nirdiSTam] TipR. 113 vAdavi0=vAdavidhi : bauddhAcAryavasubandhupraNItaH [pramANasamuccayavRttyAdau nirdiSTa:] pR. 96 vArSagaNatantram [nayacakravRttyAdau nirdiSTa: sAMkhyagranthaH] pR. 40, 298, TipR. 32, 40, 78, 121, 122, 134, 137, 138, 139 / -vArSagaNatantrasya bhASyam [nayacakravRttyAdau nirdiSTam] TipR. 121, 122 vigrahavyAvartanI svopajJavRttisahitA nAgArjunaviracitA pR. 848 vidhivivekaH maNDanamizraracito mImAMsAgranthaH [lAjarasa presa, kAzI] TipR. 62 vizAlA0= 'pramANasamuccayasya vizAlAmalavatI TIkA' ityatra draSTavyam vizeSaNavatI jinabhadragaNikSamAzramaNaviracitA TipR. 3 vizeSAva0bhA0 =vizeSAvazyakabhASyaM jinabhadragaNikSamAzramaNapraNItam [yazovijaya jaina granthamAlA, kAzI] pR. 6, 48, 301, 338, 479, TipR. 8, 17, 19, 24 -vizeSAvazyakabhASyasya svopajJA vRttiH jinabhadragaNikSamAzramaviracitA [munirAjazrIpuNyavijaya mahodayasatkA hastalikhitA] TipR. 10, 13, 63 . -vizeSAvazyakabhASyasya koTTAryavAdigaNiviracitA vRttiH [munirAjazrIpuNyavijayamahodayasatkA hastalikhitA] pR. 25, 48, 589, TipR. 17, 31, 58, 72, 75, 76, 91, 104, 134 -vizeSAvazyakabhASyasya koTyAcAryaviracitA vRttiH [ ] pR. 478, TipR. 10, 13, 24, 58, 72, 80 -vizeSAvazyakabhASyasya maladhArihemacandrasUriviracitA vRttiH [yazovijaya jaina granthamAlA, kAzI] pR. 348, 479, 827, 828, 829, 857, TipR. 3, 11, 14, 72 vizatikAvijJaptimAtratAsiddhiH vRttisahitA bauddhAcAryavasubandhuviracitA [Bibiliotheque de L'ecole des, hautes Studes Librairie Ancienne Edourd, Champion, Paris, Ed. by Sylvain Levi, 1925 phrAnsa] TipR. 46, 50 vizvaH zabdakoSaH pR. 715 vaizeSikadarzanasya bhUmikA candrakAntatarkAlaGkAralikhitA [gujarAtI prinTIMga presa] TipR. 8 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 930 sampAdanopayuktagranthasUciH saGketavivaraNaM ca vai0sU0 vaizeSikasUtram [(i) Gaekwad's Oriental Series No. 136, Baroda, (ii) kAzI saMskRta sIrIja No. 3 Adi] pR. 5, 6, 15, 16, 21, 25, 30, 31, ,35, 48, 55, 59, 65, 87, 110, 112, 205, 241, 271, 338, TipR. 9, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 32, 33, 34, 35, 36, 41, 42, 43, 44, 141, 389, 390, 429, 434, 435, 437-446, 452, 453, 458, 460, 465, 480-483, 489-491, 515, 516, 526-528, 707, 868 -vaizeSikasUtrasya candrAnandaviracitA.vRttiH [Gaekwad's Oriental Series, No. 136, Baroda] 'vaizeSikasUtram' ityatrApi draSTavyam TipR. 8, 9, 20, 21, 22, 23, 24, 35, 37, 41, 44 -vaizeSikasUtravyAkhyA ajJAtakartRkA [mithilAvidyApITha, darabhaMgA 1957] -vai0sU0upa0 vaizeSikasUtrasya upaskAraH zaMkaramizraviracitaH [kAzIsaMskRtasIrija No. 3 Adi] pR. 6, 26, 30, 490 zatapathabrAhmaNaM zuklayajurvedasya [svAdhyAyamaNDala, auMdha] pR. 121 zAkaTAyanavyAkaraNaM yApanIyasaMghAcAryeNa zAkaTAyanena viracitam [bhAratIyajJAnapITha, kAzI] TipR. 16 zANDilyopaniSad [nirNayasAgara presa, muMbaI - Adi] pR. 332 zAbarabhA0-zAbarabhASyam, jaiminipraNItAnAM mImAMsAdarzanasUtrANAM zabarasvAmiviracitaM bhASyam [AnandAzrama, punA] pR. 119, 121, TipR. 51, 55, 59, 60 zAstradIpikAyukti0 =pArthasArathimizrapraNItAyAH zAstradIpikAyA yuktisnehaprapUriNI siddhAntacandrikA vyAkhyA [nirNayasAgara presa, muMbaI] TipR. 40 zAstravArtAsamuccayaH haribhadrasUriviracitaH [devacanda lAlabhAI pustakoddhAra phaMDa, surata] pR. 423, 566, TipR. 8, 45, 48, 78 zikSAsamuccayaH bauddhAcAryazAntidevaviracitaH [Bibliotheca Buddhica, Russia] pR. 16, TipR. 40 zuklayajurvedasya vAjasaneyI saMhitA [svAdhyAyamaNDala, auMdha] pR. 144, 189, 192, 767, TipR. -zuklayajurvedabhASyam ubaTaviracitam TipR. 59, 69 -zuklayajurvedasya mahIdharakRtA vRttiH TipR. 59 zlokavArtikam, mImAMsAzlokavArtikaM draSTavyam, TipR. 12 zvetAzva0 zvetAzvataropaniSad [nirNayasAgara presa, muMbaI - Adi] pR. 191, 248, 266, 332, TipR. 7, 81, 89 -zvetAzvataropaniSadbhASyaM zaGkarAcAryaviracitam TipR. 80, 81, 90 SaSTitantram sAMkhyazAstram TipR. 40 satyASADhazrautasUtram kRSNayajurvedasya pR. 121 -satyASADhazrautasUtraTIkA TipR. 27 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 931 sampAdanopayuktagranthasUciH saGketavivaraNaM ca sanmati0 sammati0=sanmatitarkaprakaraNam [gujarAtapurAtatvamaMdira, ahamadAbAda - Adi] pR. 2, 7, 35, 84, 115, 244, 496, 596, 736, 737, 876, TipR. 2, 3, 5, 7, 21, 47, 94 -sanmativR0 =abhayadevasUrikRtA sanmativRttiH [gujarAta purAtattvamaMdira, ahamadAbAda] pR. 497, 529, 543, 566, 580, 581, 604, 793, TipR. 4, 5, 7, 11, 24, 25, 32, 40, 48, 52, 75, 78, 107 samayasAraH TipR. 92 -samayasArasya amRtacandrakRtA vyAkhyA TipR. 92 -samayasArasya jayasenakRtA vyAkhyA TipR. 92 sarasvatIkaNThAbharaNaM bhojaviracitaM vyAkaraNam, TipR. 16 sarvadarzanasaM0=sarvadarzanasaMgrahaH mAdhavaviracitaH [AnandAzrama, punA - Adi] TipR. 37 saMyuktanikAyaH baudAgamagranthaH [Pali Text Society, London] TipR. 47 sAmAnyaparIkSA diGnAgaviracitA [nayacakravRttAvullikhitA] TipR. 95 / / sAyaNabhASyam = RgvedAdInAM sAyaNaviracitaM bhASyam pR. 121, TipR. 54, 59, 60, 61 / sArasvatavyAkaraNam anubhUtisvarUpAcAryaviracitam [nirNayasAgara presa, muMbaI] TipR. 16 sAMkhyakA=sAMkhyakArikA-sAMkhyasaptatiH-suvarNasaptatiH IzvarakRSNaracitAH sAMkhyakArikAH [caukhambA, kAzI - Adi] pR. 35, 41, 265, 272, 277, 298, 313, 319, 321, 429, TipR. 16, 27 65, 81, 83, 89, 90 sAMkhyakArikAyAH gauDapAdabhASyam pR. 268, 299, 317 -sAMkhyakA jayamaM=sAMkhyakArikAyAH jayamaMgalA vRttiH TipR. 40 -'sAMkhyakANjevvR0A =sAMkhyakArikAyA : jesalamerasthA hastalikhitA vRttiH pR. 277, 299, 321 -sAMkhyakAjezvR0B=sAMkhyakArikAyAH jesalamerasthA hastalikhitA vRttiH pR. 19, 20, 21, 41, 224, 268, 277, 299, 314, 315, 317, 318, 324 -sAMkhyakAThamAThara=sAMkhyakArikAyAH mATharavRttiH [caukhambA sIrIja, kAzI] pR. 14, 268, 298, 299, 314, 317, 320, 321, 323, TipR. 8, 16, 26, 27, 65, 81, 83, 88 -sAMkhyakAvyuktidIpikA sAMkhyakArikAyAH yuktidIpikA vRtti: [kalakattA saMskRta sIrIja] pR. 267, 268, 298, 313, 321, 323, 675, TipR. 15, 16, 26, 27, 32, 60, 78, 82, 83, 90, 107, 137, 138, 139 -sAMkhyatattvakau0 sAMkhyakArikAyAH vAcaspatimizrakRtA sAMkhyatattvakaumudI vRttiH pR. 268, 299, 321, 323, TipR. 26, 27, 31, 65 siddhadvA0 =siddhasena sUrikRtA dvAtriMzikAH [jaina dharmaprasArakasabhA, bhAvanagara-Adi] pR. 4, 46, 120, 248, TipR. 28, 41, 64 / siddhaprAbhRtam TipR. 3 1 iyaM vRtti. suvarNasaptativyAkhyayA (cInabhASAnuvAdataH saMskRtabhASAyAmanUditayA) bahuSu sthaleSu samAnaprAyA ityasmAkamanubhava: / sAMkhyakArikAyA eva 'suvarNasaptatiH' 'sAMkhyavRttiH' iti ca naamaantre|| 2 iyaM vRttiH mATharavRttyA bahuSu sthAneSu samAnaprAyA ityasmAkamanubhavaH / Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 932 sampAdanopayuktagranthasUciH saGketavivaraNaM ca siddhahema =siddhahemazabdAnuzAsanaM hemacandrasUripraNItaM vyAkaraNam [yazovijaya jainagranthamAlA, kAzI-Adi] pR. 56, TipR. 16 -siddhahemazabdAnuzAsanasya bRhadvatiH svopajJA pR. 367, 546, TipR. 16 -siddhahemazabdAnuzAsanasya laghunyAsaH pR. 5 siddhivinizcayaTIkA akalaGkaviracitasya siddhivinizcayasya anantavIryaviracitA TIkA [hastalikhitA] TipU. 40, 79 suvarNasaptatiH IzvarakRSNaviracitA sAMkhyakArikA (saTIkA) paramArtharacitacInabhASAnuvAdata: Prof. N. Aiyaswami Shastri ityebhiH saMskRte'nUditA [tirupati, madrAsarAjya] pR. 299 suzrutasaMhitA [nirNayasAgara presa, muMbaI] pR. 175 sUtrakRtAGgam [Agamodayasamiti, surata] pR. 218, TipR. 80 -sUtrakRtAGgavRttiH - zIlAGkAcAryaracitA [a gamodayasamiti surata] pR. 218, 797, TipR. 68, 90, 93 sUryaprAptisUtram [Agamodayasamiti surata] TipR. 3 sthAnAGgasUtram [Agamodayasamiti surata] pR. 111, 228, TipR. 26 sthAnAGgasUtraTIkA abhayadevasUrikRtA [ Agamodayasamiti surata] pR. 349 spandakArikA [kAzmIra sIrija VI ] TipR. 76 sphoTasiddhigopAlikA = maNDanamizraviracitAyAH sphoTasiddha rAmacandraviracitA gopAlikA vyAkhyA pR. 450 syAdvAdamaM0 syAdvAdamaJjarI, hemacandrasUriracitAyA anyayogavyavacchedadvAtriMzikAyA malliSeNasUriviracitA vRttiH [(i) ArhatamataprabhAkara kAryAlaya, punA (ii) Bombay Sanskrit and Prakrit Series No. XXXIII - Adi] TipR. 14, 27, 48, 79 syAdvAdaratnAkaraH pramANanayatatvAlokAlaGkArasya vAdidevasUriviracitA svopajJavRttiH TipR. 2, 24, 48, 74, 76, 78, 79, 125 SaDdarzanasamuccayasya bRhadvattiH guNaratnasUrikRtA [ AtmAnaMda jaina sabhA, bhAvanagara-Adi] TipR. 2, 58, 68 SaSTita0 =SaSTitantram sAMkhyakArikAdau nirdiSTaM prAcInaM sAMkhyazAstram pR. 63, 107, TipR. 32, 40, 121, 137 hastavAlaprakaraNaM saTIkam bhoTabhASAnuvAdarUpaM saMskRte ca parivartitaM [Journal of the Royal Asiatic Society, London] pR. 93, TipR 95, 136 hetucakraha(Da)maru: hetucakrahamA (samA ? ) sArthaH hetucakranirNayo vA, diGnAgaracitaH bhoTabhASAnuvAdarUpaH TipR. 95 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 933 sampAdanopayuktagranthasUciH saGkatavivaraNaM ca hetutattvopadezaH bauddhapaNDitajitAriviracitaH [Series Oriental Rome, Italy] TipR. 73, 75 hetubinduH bauddhAcAryadharmakIrtiviracitaH [Gaekwad's Oriental Series No. 113 Baroda] TipR. 84, 85 -hetubiSTI0 = hetubinduTIkA arcaTakRtA [gAyakavADa orieNTala sIrIjha, vaDodarA] pR. 678, Tipa. 44, 48, 85 hetubinduTIkAlokaH durvekamizraviracitaH [gAyakavADa orieNTala sIrIjha, vaDodarA] pu. 679 hetumukham diGnAgaviracitam [tattvasaGgrahapaJjikAyAmullikhitam [TipR. 95 haimauNA0 = haima uNAdiH pR. 76, TipR. 60 haimakozaH hemacandrasUripraNItaH pR. 7 haimadhA0 - haimadhAtupAThaH pR. 39, 268, TipR. 94 haimadhAtupArAyaNam [ (i) Vienna, Austria, yuropa (ii) zAhIbAga jaina saMgha, amadAvAda ] pR. 264, 367 pramANasamuccayasya savRttikasya vizAlAmalavatI TIkA jinendrabuddhiviracitA bhoTabhASAnuvAdAt saMskRtabhASAyAmanUditA, pR. 607, 630, 634, 639, 640, 650, 680, 683, 684, 685, 688, 725, 727, 729, TipR. 74, 75, 77, 78, 95, - 140 a0 - adhyAyaH, anuvAko vA / kA0- kArikA / Ti0-TippaNam / TipR0 - TippaNapRSThAGkaH / paM0-pakti: / bhoTa0-bhoTabhASAnuvAdaH / vR0- vaizeSikasUtrasya candrAnandaviracitA vRttiH / vasU0 - candrAnandaviracitavRttau vidyamAno vaizeSikasUtrapAThaH / zlo0 - zlokaH / saM0-saMskRte vihito'nuvAdaH / sU0- sUtram / A = uparitanaM pRSTham / B - adhastanaM pRSTham / T = Text = sUtrapAThaH / C. ed. = Choni edition. D. ed. = Derge edition. N. ed. = Narthang edition. O. = candrAnandaviracitavRttiyuktasya vaizeSikasUtrasya Oriental Institute, Baroda satkA pratiH / P. = candrAnandaviracitavaizeSikasUtrasya munirAjazrI puNyavijayamahodayebhyo'dhigatA pratiH / P. ed. = Peking edition. PS' = pramANasamuccayakArikANAM vasudhararakSitaviracito bhoTabhASAnuvAdaH, saMskRte tatparivartanaM vA / PS = pramANasamuccayakArikANAM kanakavarmaviracito bhoTabhASAnuvAdaH, saMskRte tatparivartanaM vA / PSV' = pramANasamuccayavRttervasudhararakSitaviracito bhoTabhASAnuvAdaH, saMskRte tatparivartanaM vA / PSVP = pramANasamuccayavRtte: kanakavarmaviracito bhoTabhASAnuvAdaH, saMskRte tatparivartanaM vA / VT = pramANasamuccayasya savRttikasya vizAlAmalavatyASTIkAyA bhoTabhASAnuvAda:, saMskRte tatparivartanaM baa| Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 934 zuddhipatrakam' __paM0 mudritam zuddham vizeSyate 11pazcA di dravyAntara' degSaNe, 113 viziSyate pazcA degdidravyAntara' degSaNe [SaSTita0] viziSyamANA viziSyate degpatti satathe degnviSyate sImAvibhAgaH gaNhiUM gratipa 139 344 349 vizeSyamANA vizeSyate pattistathe nveSyate sImA vibhAgaH geNhiuM pratipa Ava0 ni. miNai tti 397 408 Avani0 miNaittI dRzNatA 417 447 'pacati' 466 'asat dRzyatAM 'pacati''asat' 9 / 1 / 6-7 datviSTA ratviSTA 490 546 9 / 1 / 7 datviSTa ratviSTa " 548 1 nayacakrasya tRtIyavibhAge ye'zuddhAH pAThA mudritAstatsthAne grAhyAH zuddhapAThA asmin zuddhipatrake prAdhAnyena nirdiSTAH, tathApi prathama-dvitIyavibhAgaprakAzanAnantaraM prathamavibhAge dvitIyavibhAge ca ye'zuddhapAThA adhanAsmAkaM dRSTipathamAyAtAste'pi samAvezitA atra / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mudritam zuddham 548 [vAkyA vAkyA 564 9 W00 pR0 8 pR0 555 573 kAlabhAva 611 640 685 698 743 745 4 Vr 769 degkAla-bhAva kRcchutiH pN07| pR0 673 paM0 25 / / degpAdanatAtparyeNAva 1"bruve pariNamya sarjanAt / athocyeta [a] dahya 481 -2 rUpamekIkRtaM kathaM prakriyA prAgarAntare dvipavatI 'stiviva notpattyabhAva pR0 789 6 eta 4 tadbhAve 10 tulanAbhUtiryeSAM kriyA ya0 // 2 pR0 804 paM0 13, 5 vize 783 paM0 7 // degpAdanecchayAva 1ve pariNAmya sarjanAta atrocyeta (a) dahya 482 -2 degrUpamekakRta kayaM prakriyA garAntare degdipavatI 'sti viva notpayatbhAva pR0 66 paM0 9 3 -6 eta 4 4 tadbhAve 5 10 tulanAbhUtiryeSAM (yaSA) kriyA ya02 pR0 24 paM0 6 6 vize tameyaM gAthA / 7 787 792 12, 29 794 V V tamIyaM gAthA // 6 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 936 mudritam pR0 50 zuddham 33 0 0 813 2, 10 826 8 rArthAt bhA0 // 9 vAkyapadIya sya degmAsAdyeta yathA'nalakalApau puruSA pra0 ya0 // bhedena eko vidyayAtAM dvAdazA 7 rArthAt bhA0 / / 8 vAkyapadIyasya degmAsAdyate yathA nalakalApo puruSAM pra ya0 // bhedena, eko vidyeyAtAM 838 842 dvAdazA athA mA atha mA Neva va 859 861 praveSTrava-vasthAtR sa / "vAtIta praveSTa-sthAtR sa evAtIta 872 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munizrI jaMbUvijayajInI A AvRttinI potAnI aneka vizeSatAo cha, je vizeSatAothI te tenI pUrvagAmI AvRttio karatAM nizcayAtmaka prakArano sudhAro sUcave che. tethI te ApaNA sarva taraphathI Adara mATe yogya che. tulanAtmaka abhyAsathI ava mAlama paDe che ke zrI vijayajIo mULa graMthano vigatapUrNa abhyAsa karelo che. tethI dvAdazAra nayacakrane tenA mULa sthAne sthApavAna kArya vadhu cokkasa ane svIkArya rIte thayeluM che. bIju, temanI hastaprato saMbaMdhI pUrvasAmagrI niHzeSaka rIte pUrNa che. judA judA pATho jyAM jyAM mAlUma paDyA, tyAM tyAM temaNe vivecanAtmaka rIte teno vicAra karelo che. graMthana saMpAdana kArya karavAmAM teoo nizcita paddhati ajamAvI che. temaNe lakhelI TippaNIo mahattvapUrNa ane vidvattAbharelI che. bhAratIya nyAyamAM rasa dharAvatI pratyeka vyakti tena mUlyAMkana karI zakaze, bhASyane bhinna bhinna peregrAphamAM rajU karavAmAM Avela che, te dAve che ke A ati agharA graMthane teo sArI rIte samajyA che. bhoTa (tibeTana) pariziSTamAM pramANasamuccayanA mULa graMthanA pATha spaSTa rIte darzAve cha ke A graMthanA saMpAdanakAryamAM teozrIo keTalo parizrama lIdhelo che. temaNe lakhelI prastAvanA paNa saMzodhananI dRSTithI mUlyavAna che. mallavAdInA jIvana viSetemaNe hakIkatanA tAMtaNA eka taMte vaNI lIdhA che..... aMtamAM kahIza ke ahIM nyAyagraMthanI eka Adarza rIte saMpAdita AvRtti ApaNane maLe che. tene mATe haM munizrI jaMbUvijayajIne mArA AdarapUrNa abhinaMdanothI navAjuM chu. - DaoN. AdinAtha ne. upAdhye zivAjI yunivarsiTI kolhApura For Prvate & Personal Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $ $ $ $ $ $$$$$$$$$$$$ $ $ $ dvAdazAraM nayacakram munizrI jaMbUvijayajIe mULa graMthanuM punanirmANa evI sarasa rIte karyuM che ke madvavAdinI vicArara :NI pUrNa nizcayAtmaka dekhAtI na hoya tevAM ra che paNa tene mukhya Azaya saMpUrNapaNe samartha A graMtha bahu ja kALajIpUrvaka taiyAra ne lIdhe ApaNe sahue dhyAnamAM levA che. TIkAno pATha vizvasanIya che ane - zuddhio dvArA buddhigrAhya banAvAya che. sauthI vadhAre che, aneka TipaNA ane saMbaMdha dharAvatA graM thanA pUrvApara ullekhethI A pAThanI upayogitA vadhI che, kAraNa ke temanAthI mULa pATha vadhAre sArI rIte samajI zakAya che. A sthaLe bheTa pariziSTano khAsa ullekha kare gya lAge che, kAraNa ke temAM dinAganA pramANasamuccayamAMthI lIdhelAM saMbaMdha dharAvatAM avataraNone samAveza karavAmAM Avyo che. Ama lekhakanA khUba kALajIpUrvaka ane cekasAI bharelA prayAsanA pariNAme A atizaya kaThina graMthanuM parizIlana karavAnI mAga saraLa banya che. munizrI jaMbUvijayajIe A graMtha taiyAra karavAmAM je agAdha jahemata uThAvI che te badala teozrI bhAratIya darzanazAstromAM rasa lenArAenA ane khAsa karIne jainadarzananA abhyAsIenA AbhArane pAtra banyA che. tema ja A graMtha prakAzanamAM lAvavA badala zrI jaina AtmAna da sabhAnA saMcAlako paNa AbhArapAtra banyA che. have mAtra eka ja abhilASA vyakta karavAnI rahe che ke malavAdina A graMtha, je hamaNAM ja prakAzanamAM Avyo che, tenA pratye sahunuM dhyAna kheMcAya ane bhaviSyamAM A paratve abhyAsIone parama upakAraka bane tevAM vizeSa saMzAdhanA thAya. -pre. erica phAunalanera (graMthanI prastAvanAmAMthI )