Dvadasharam Naychakram Part 3 Tika

SR No.: 001110
Original Sutra Author: Mallavadi Kshamashraman
Author: Sighsuri, Jambuvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha
Publication Year: 1988
Total Pages: 252
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Nay, & Nyay
File Size: 20 MB

Page 72

७६१
[नवमे नियमारे
।
न्यायागमानुसारिणीवृत्त्यलङ्कृतम् अत्र चाभिजल्पः शब्दार्थः । आह हिशब्दो वाप्यभिजल्पत्वमागतो याति वाच्यताम् । सोऽपित्यभिसम्बन्धाद रूपमकीकृत यदा । शब्दस्यार्थेन तं शब्दमभिजल्प प्रचक्षते ॥ [वाक्य प. २/१२८,१२९)
5 शेषमभ्यूह्यम्...........।
सोऽयमित्येकीकृतत्वाच्छब्दरूपस्यार्थेन 'अन्यत्वमवक्तव्यम्' इत्युक्तं भवति । 'अर्थेन' इत्येकत्वं द्विष्ठत्वादेकीकरणस्य अवक्तव्यमित्युक्तं भवति ।
स्वरूपजिज्ञासीयामेष नयो नियम एव वस्तु' इतीच्छति। यथा वणितं नियमशब्दाक्षराथं च वस्तुना योजयति अतीतविकल्पवस्त्वसम्भवं प्रदर्शयन्-तद्यथा सामान्यविशेषकत्वान्यत्वकान्ता10 यतस्ववृत्तेरेव निश्चित-नियता-ऽऽधिक्ययमनात, यमेनिपूर्वस्य घञि प्रादिसमासे निश्चितो यमो नियतोऽधिको वा नियमः, कस्मात् ? उक्तविधिना सामान्य-विशेषयोरेकत्वेऽन्यत्वे द्वित्वे उभयत्वेऽन्यतरप्रधानोपसर्जनत्वे च अयतस्ववृत्तित्वाद् निश्वित-नियता-ऽधिकाभावेन, अवक्तव्यत्वे निश्चितनियता-ऽधिकभावेन यतस्ववृतित्वाद् यथार्थनियमसंज्ञोऽयं भङ्गः।
एवं वस्तुतोऽक्षरार्थतश्च नियमस्वरूपमुक्त्वा शब्दार्थमाह-अत्र चैवंविध भावतायामभिजल्पः 15 शब्दार्थः। प्रागेषोऽभिजल्प: शब्दार्थः प्रासङ्गिको व्यक्त्यादिवस्तुप्रत्याख्यानप्रसङ्गनोक्त इति न
पुनर्व्याख्यायते । तत्सूचनार्थं त्वाह-आह होत्यादि तल्लक्षणकारिकाः सूचयंस्तमेव ग्रन्थं समर्पयति
शब्दो वाप्यभिजल्पत्वमागत इत्यादिद्वयर्धकारिकया। "शेषमभ्ययमित्यादि। ४९३-२ कथं पुनस्तेन ग्रन्थेनावक्तव्यतोक्ता? इति चेत् तत्प्रदर्शनार्थमाह-'सोऽयम्' इत्येकीकृतत्वा
च्छब्दरूपस्यार्थेन 'सोऽयम्' इत्यभेदसम्बन्धवशेनेकीकृतं यदा' इति वचनादन्यत्वमवक्तव्यमित्युक्तं 20 भवति । 'अर्थेन' इत्येकत्वं शब्दा[द] भिन्नेनार्थेनकीकरणं द्विष्ठत्वादेकीकरणस्य 'अनेकमेकं क्रियते शब्दरूपमर्थेन' इति वचनादेकत्वमवक्तव्यमित्युक्तं भवति । एताभ्यामेव युक्तिभ्यामुभयत्वमनुभयत्वं च प्रधानोपसर्जनते चावक्तव्यानीति ज्ञेयानि । व्याख्यातः शब्दार्थ । स एष पदार्थः ।
१°सायमेष प्र०॥ २ वस्तूस भा० । वस्तुस य० ॥ ३ °यतः प्र० ॥ ४ "कुगतिप्रादयः । २।२।१८ । एते समर्थेन नित्यं समस्यन्ते कुत्सितः पुरुषः कुपुरुषः।"-पा० सिद्धान्तकौमुदी ॥ ५ स्वावृ प्र० ॥ ६ कभावेन य० ॥ ७ प्रागोथाभि भा०। प्रागेवोभि° य० ॥ ८ पृ० ५८० ५० १, १९॥ ९ तल्लक्षणकारिकारिकाः भा० ॥ १० दृश्यतां पृ० ५८० टि०१ ॥ ११ शेषभृत्तह्य भा० ॥