________________
યોગથી સુખ
[ ર૯ ] . કેટલાક માનવી પુન્યકર્મ ભેગવવાથી સુખ માને છે. એટલે કે સંસારી છે જેને સુખ માને છે તે પુન્યકર્મના ભેગથી થાય છે પણ ત્યાગથી સુખ મળતું નથી. પરંતુ સૂક્ષ્મદ્રષ્ટિથી વિચાર છીએ તે જનતાની માન્યતામાં કાંઈક સમજફેર થતી હોય એવું જણાય છે; કારણ કે જનતા જેને ભેગ માને છે તે પણ એક પ્રકારને ત્યાગ જ છે. જીવ જે વખતે દુઃખ ભગવતે હોય છે તે વખતે પણ સત્તામાં–સંચિતપણે પુષ્કળ પુન્ય હોવાં છતાં પણ તેનું ફળ સુખ મેળવી શકતો નથી પણ જ્યારે ઉદયમાં આવી આત્મપ્રદેશથી છૂટું પડે છે અર્થાત્ તેને ત્યાગ થાય છે કે જેને બીજા શબ્દોમાં કહીએ તે ભગવાય છે ત્યારે જ જીવ સુખી છે એમ કહી શકાય છે. જો કે ભેગને ત્યાગની દૃષ્ટિથી સુખ માનીએ તે પાપકર્મના ત્યાગસ્વરૂપ ભેગથી પણ સુખ જ મળવું જોઈએ, દુ:ખ કેમ થાય છે? વાત સાચી છે; પણ ત્યાગથી જે સુખ કહેવામાં આવ્યું છે તે મુખ્યપણે આત્માના ગુણસ્વરૂપ સુખની અપેક્ષાથી છે, પગલિક સુખની અપેક્ષાથી નથી, છતાં પીગલિક વસ્તુના ભેગથી સુખ માનનાર આત્માને સમજાવવા ગૌણપણે બાહ્યદષ્ટિથી પિગલિક ભેગને પણ એક પ્રકારનો ત્યાગ બતાવીને અને સર્વ ત્યાગ માર્ગ તરફ દોરીને ભેગથી સુખ થાય છે એવા સંસ્કારે ભૂસી નાખવાને માટે જ છે, નહિં તે જેઓ ભેગથી સુખ માને છે તે એકાંત નથી. કેટલાક ભેગથી દુઃખ પણ થાય છે, અનુકૂળ અને પ્રતિકૂળ એમ બે પ્રકારના વિષય હોવાથી અનુકૂળ વિષયભેગથી જ સુખ થાય છે અને પ્રતિકૂળ વિષયભેગથી દુઃખ થાય છે પણ આ બધું સુખ–દુઃખ બાહ્યદૃષ્ટિથી જડાત્મક
