________________
[ ૨૦૬ ]
તાત્ત્વિક લેખસ ંગ્રહ
ઇંદ્રિયાદ્વારા જીવા વણુ–ગંધ-રસ-સ્પર્શે અને શબ્દ ધર્મવાળા પુદ્ગલસ્વરૂપ અજીવને જાણી શકે છે. આંખ, નાક તથા કાન સિવાયની સ્પર્શે તથા રસ આ એ ઇંદ્રિયે જીવાને જીવવાના સાધના ગ્રહણ કરવામાં ઘણી જ ઉપયોગી છે અને તેથી કરીને નાક, કાન તથા આંખ વગરના જીવા જીવનના મુખ્ય સાધનભૂત ખારાકને લઇ શકે છે અને જીવે છે. આ ઉપરથી એટલુ તે સ્પષ્ટ સમજાય છે કે પાંચે ઇંદ્રિયવાળા માનવીને જીવવાને માટે આંખ, કાન તથા નાકના વિષયની જરાય જરૂરત નથી. અને એટલા માટે જ શરીર તથા માં અથવા તે એકલી શરીર ઇંદ્રિયવાળા જીવાને જીવવામાં કાંઈપણ ખાધ આવી શકતા નથી. પણ બીજી ત્રણ ઇંદ્રિયના અભાવે આશ્રય માટે જોઈતી બુદ્ધિના અભાવે પચેંદ્રિય જીવા જેટલા ચઉરિદ્રિય સુધીના જીવા શ્રેય કે અશ્રય કરી શકતા નથી. જીવાને જેમ જેમ ઇંદ્રિયા વધે છે તેમ તેમ તેનાથી થવાવાળું જ્ઞાન પણ વધે છે, છતાં સમજવામાં બુદ્ધિના વિકાસને અનુસરીને ઓછાવત્તાપણું હોય છે. પાંચ ઇંદ્રિયવાળા માણસ પણ હોય છે અને તિર્યંચા પણ હોય છે. તેને ઔદારિક શરીર હોવા છતાં પણ માણસમાં બુદ્ધિને વિકાસ તથા સમજણુ જેટલા પ્રમાણમાં હોય છે તેટલા પ્રમાણુમાં તિય ચા ( પશુ-પક્ષિયા ) માં હોતાં નથી. માણસ બુદ્ધિના સંપૂર્ણ વિકાસ કરીને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યાં પછી કમાંથી સથા મુક્તિ મેળવી શકે તેવી રીતે તિર્યંચા મેળવી શકતા નથી. વૈક્રિય શરીરવાળા પચે દ્રિય દેવ તથા નારકીઓને જન્મથી જ ઇંદ્રિયા વગર જાણવાનું જ્ઞાન હાય છે કે જે જ્ઞાન માનવીઓને નિયમથી હાતું નથી છતાં નારક જીવા દુર્ગતિમાં રહેલા હોવાથી
