________________
[ ૨૨૦ ]
તાત્વિક લેખસંગ્રહ વિદ્યમાનપણામાં નવીન પગલે તેમાં ભેળવીને સ્થિતિ, રસ તથા પુદ્ગલમાં વૃદ્ધિ કરેલી હોતી નથી. તેથી પૂર્વની પ્રકૃતિ ક્ષય થઈ ગયા પછી નવીન પુદ્ગલે લઈને તેવી પ્રકૃતિ બનાવી શકાય નહિ. પૂર્વ પ્રકૃતિની હયાતિમાં જ તેમાં નવીન પુદ્ગલે ભેળવીને પ્રકૃતિના કાર્યને ટકાવી રાખવામાં આવે છે. આવી નિમૅળ(ક્ષય) થયેલી પ્રકૃતિથી પ્રગટ થયેલે આત્મિક ગુણ ક્ષાયિક ભાવને કહેવાય છે. ભારે છ પ્રકારના છે. કર્મ પ્રકૃતિને આશ્રયીને મુખ્યપણે ચાર ભાવે વપરાય છે. ક્ષાયિક, પશમિક, ક્ષાપશમિક, ઔદયિક. જેમકે લાકડાં તથા કોલસા અગ્નિ નથી હોતા પણ તેમાં અગ્નિ બનવાની યોગ્યતા હોય છે તેથી તેને સળગતી અગ્નિમાં નાખવામાં આવે છે તે અગ્નિરૂપે પરિણમીને દાહક-વસ્તુને બાળવાની પ્રકૃતિવાળાં બને છે, એ પ્રકૃતિ વિકૃત સ્વરૂપ છે, તેથી તે વસ્તુઓના રૂપને વિકૃત બનાવે છે. દેવતા સળગત વાળારૂપે હોય કે અંગારારૂપે હોય તે જ લાકડાં આદિ તેની સાથે ભળીને દેવતાપણે પરિણમે છે, પણ અગ્નિ હોલવાઈને રક્ષાના રૂપમાં પરિણમે હોય અથવા તે રાખડીથી ઢંકાયેલ હોય ત્યારે લાકડા આદિ સંસર્ગમાં આવવા છતાં પણ અગ્નિરૂપે પરિણમતાં નથી. અહીં સળગતા અગ્નિની જેમ કર્મ પ્રકૃતિને દયિક ભાવ જાણ; ભારેલા અગ્નિ ઉપશમ ભાવ અને રાખડી થઈ ગયેલ ક્ષાયિક ભાવ કર્મપ્રકૃતિને હાઈ શકે છે અર્થાત્ જેમ સળગતે અગ્નિ લાકડાં આદિને દાહક પ્રકૃતિવાળાં બનાવી શકે છે પણ ભારે તથા રાખડી થઈ ગયેલે અગ્નિરૂપે પરિણુમાવીને દાહક શક્તિવાળાં બનાવી શકો નથી, તેવી જ રીતે કર્મ બનવા લાયક પુદ્ગલ સ્કંધને ઔદયિક
