________________
અક્ષર–અનક્ષર મીમાંસા
[ ૨૩૩] કરણ(આધાર) હેવાથી અભિન્ન છે અને તેથી જે અક્ષર છે તે ક્ષર છે અને જે ક્ષર છે તે અક્ષર છે. વસ્તુમાત્ર ક્ષર છે અને અક્ષર પણ છે.
અનેક પર્યાને સમૂહ તે દ્રવ્ય અથવા તે અનેક પર્યાને આધાર દ્રવ્ય કહેવાય છે. અનેક પર્યાયે દ્રવ્યશૂન્ય રહી શકતા નથી માટે જેટલા પર્યાયે હોય છે, દ્રવ્ય પણ તેટલાં જ હોય છે, અર્થાત અનેક પચે અનેક દ્રવ્યના નામથી ઓળખાય છે અને તેથી પર્યાયભેદે દ્રવ્યને ભેદ પડે છે. જેમકે અનેક તાંતણ તે અનેક તંતુ દ્રવ્ય છે અને અનેક તાંતણુના સમૂહરૂપ પટ-વસ્ત્ર તે એક દ્રવ્ય છે. તાંતણાઓ તંતુરૂપ દ્રવ્ય કહેવાય છે અને આતાન-વિતાન (તાણું-વાણું)ની ક્રિયાથી સમૂહરૂપે એકત્રિત થયેલા તંતુ પટ દ્રવ્ય કહેવાય છે, માટે જ તંતુમાં પટ રહે છે અને પટમાં તંતુ રહે છે, તંતુની અપેક્ષાએ પટ પર્યાય છે અને તંતુ દ્રવ્ય છે ત્યારે પટની અપેક્ષાએ તંતુ પર્યાય છે અને પટ દ્રવ્ય છે. નિરાધાર કેઈપણ પર્યાય હોઈ શકે જ નહિં અને તેથી જ દ્રવ્ય આધાર છે અને પર્યાય આધેય છે. પ્રત્યેક ક્ષણે બદલાઈને અનેક સ્વરૂપ ધારણ કરવાવાળા પર્યાયે ભિન્નભિન્ન દ્રવ્યના નામથી ઓળખાય છે; કારણ કે તે સર્વ પય ભાવસ્વરૂપ છે અને જે ભાવ છે તે જ સત્ છે કે જેને દ્રવ્ય કહેવામાં આવે છે. વૃદ્ધ, સ્ત્રી, જોગી આદિ અનેક અવસ્થાને ધારણ કરનાર બહુરૂપી એક વ્યક્તિ હેઈને ભિન્ન ભિન્ન રૂપની અવસ્થાથી ભિન્ન ભિન્ન વ્યક્તિ
તરીકે ઓળખાય છે, ધારણ કરેલી અવસ્થાવાળી વ્યકિતના . સંકેત ધારણ કરે છે, માત્ર અવસ્થાથી કેઈ ઓળખતું નથી.
