________________
અક્ષર-અનક્ષર મીમાંસા
[ ૨૩૫ ]
વસ્તુમાત્રમાં જે અનંત ધર્મ કહેલા છે તે પર્યંચાની અપેક્ષાથી જ છે, એક જ પર્યાય એ ક્ષણ સ્થિર રહી શકે નહિ, દરેક ક્ષણે બદલાયા કરે છે. દ્રવ્ય સ્થિર રહે છે; કારણ કે દ્રવ્ય પેાતે આધાર હાવાથી પરિવર્તનશીલ નથી, પણ પર્યાય મઃલાય છે અર્થાત્ અવસ્થા બદલાય છે પણ અવસ્થાવાળા મઢલાતેા નથી પણ અવસ્થાવાળું દ્રવ્ય ભિન્ન સંકેતને ધારણ કરે છે; કારણ કે ભિન્ન અવસ્થાની ક્રિયા પણ ભિન્ન થાય છે, તેથી દ્રવ્યના સંકેત પણ બદલાઈ જાય છે. મૂળ વસ્તુ હોય કે અવસ્થાંતરને પ્રાપ્ત થયેલી વસ્તુ હોય, દરેકમાં અનત ધર્મ રહે છે, અનંત ધર્મના આધારભૂત ધર્મી પણુ અનતા છે, અને તે મુખ્ય ધર્મીમાં ગૌણપણે રહે છે. તેાયે કેટલાક મુખ્ય ધર્મીના સંકેત બદલાતેા નથી. જ્યાં સુધી મુખ્ય ધર્મીની અવસ્થા સર્વથા પરિણામાંતર થતી નથી ત્યાં સુધી અનેક પર્યાચાનું પરિવર્તન થઇને ભિન્ન પર્યાચા( વસ્તુ) થવા છતાં પણુ મુખ્ય વસ્તુના સંકેતપૂર્વક જ ભિન્ન સંકેતરૂપે આળખાશે. જેમકે-એક હજાર તાંતણાના વસ્ત્રમાંથી એક તાંતણા નિકળી જાય તે તે અવસ્થાંતરને પ્રાપ્ત થાય છે અને તેના આધારભૂત અવસ્થાવાળું દ્રવ્ય પણ ભિન્ન અક્રિયાને અનુસરીને ભિન્ન થાય છે, આ અર્થયિાની ભિન્નતા દિગ્—દેશ–કાળની અપેક્ષાથી થાય છે કે જે ભાવની ભિન્નતાનું કારણ અને છે, અને તે સૂક્ષ્મ પરિણામ--પરિવર્તન સ્થળબુદ્ધિથી ગ્રાહ્ય થઈ શકતું નથી તેથી તે પૂના વસ્ત્રના સકેતથી ઓળખાય છે. અર્થાત્ વસ્રના સંકેત બદલાતા નથી. આવી જ રીતે બે--ત્રણ--ચાર આદિ તાંતણા ન્યૂન થવા છતાં પણ તે વસ્ત્ર જ કહેવાય છે. છેવટે
