________________
[ ૨૧૮ ].
તાત્વિક લેખસંગ્રહ ભવન (પરિણમન) સ્વભાવતા છે અને બીજામાં ભૂત તથા ભાવિ પર્યાયની કારણતા છે. આ બંને દ્રવ્ય તથા પર્યાના યથાર્થ બેધ માટે ચાર તથા પ્રકારની અત્યંત આવશ્યક્તા રહે છે. ચા અનંત ધર્માત્મક વસ્તુ(દ્રવ્ય)ને બંધ કરાવે છે અને પાકાર વિશિષ્ટ પર્યાયનું નિરધારણ કરે છે.
કર્મપ્રકૃતિ
(૨૪) વિકૃતિસ્વરૂપ સંસારનું મૂળ બે પ્રકૃતિઓ છે. એક જીવપ્રકૃતિ અને બીજી અજીવ-પ્રકૃતિ. અથવા તે આત્મપ્રકૃતિ અને કર્મપ્રકૃતિ. આત્મપ્રકૃતિ અવિકૃત સ્વરૂપ અને ચેતન છે ત્યારે કર્મપ્રકૃતિ વિકૃતિ સ્વરૂપ અને અચેતન છે. આત્માની જ્ઞાનસ્વરૂપ પ્રકૃતિ નિરંતર અવિકૃત રહે છે અને કર્મને અનાદિ કાળથી આત્માની સાથે સંબંધ હોવાથી કર્મના અનેક પ્રકારના વિકારને આત્મામાં આરોપ કરવામાં આવે છે, તેથી કર્મના વિકારે હોવા છતાં પણ વ્યવહાર દષ્ટિથી આત્માના કહેવાય છે. કર્મ બનવા લાયક પુદ્ગલ સ્કંધમાં કર્મ પણે પરિણમેલા કર્મની અનેક પ્રકૃતિઓમાંની એકેય પ્રકૃતિ હોતી નથી. પણ આત્મા
જ્યારે તે પુદ્ગલસમૂહને પૂર્વસંચિત કર્મ દ્વારા ગ્રહણ કરીને કર્મપણે પરિણાવે છે ત્યારે તે પુદ્ગલ સમુદાય ભિન્ન ભિન્ન પ્રકૃતિઓને ધારણ કરવાવાળા થાય છે. અને તે પૂર્વ પ્રકૃતિઓની સંખ્યામાં પરિણમે છે, પણ જૂનાધિક કે પૂર્વ પ્રકૃતિઓથી ભિન્ન કેઈ નવીન પ્રકૃતિમાં પરિણમતો નથી. નવીન ગ્રહણ
