________________
[ ૨૧૬ ]
તાત્વિક લેખસંગ્રહ કરવામાં આવે છે કે “રચાત્ સહિત gવ શીવ” અહિં પણ સ્થાત શબ્દને પ્રયોગ કરીને સાધારણ તથા અસાધારણ ધર્મો ગ્રહણ કર્યા છે અને “અતિ એવ” આ પ્રમાણે અસ્તિની સાથે એવ શબ્દ વાપરીને જીવના અસંભવની આશંકા ટાળી છે અને જીવ શબ્દથી જીવ શબ્દનું વાચ્ય પ્રાણધારણ કરવાવાળું ચેતન દ્રવ્ય વિશેષ ગ્રહણ કર્યું છે.
આવી જ રીતે દરેક સ્થળે જ્યાં સ્થાત્ શબ્દ ન વાપર્યો હિોય ત્યાં પણ સ્થાત્ શબ્દ વાપરવાપૂર્વક વસ્તુનું અવધારણ કરવું જેથી વસ્તુને યથાર્થ બંધ થઈ શકે છે. જે એવકાર દ્વારા અવધારણ કરવામાં ન આવે તે જીવ તથા અજીવ આદિ વસ્તુત્વની વ્યવસ્થાના લેપને પ્રસંગે ઉપસ્થિત થાય છે અર્થાત્ જીવ અજીવ આદિની વ્યવસ્થા બની શકતી નથી. જે બીજા અછવાદિ દ્રવ્યોને નિષેધ કરીને જ્ઞાન-દર્શન-ઉપગ લક્ષણ વાળો જીવ જ છે એવું અવધારણ કરવામાં ન આવે તે અજીવ પણ જ્ઞાનાદિ લક્ષણવાળ થવાને પ્રસંગ આવે છે અને તેથી જીવ તથા અજીવની વ્યવસ્થાને લેપ થવાથી આ જીવ છે અને આ અજીવ છે એવી નિશ્ચયાત્મક ઓળખાણ થઈ શકતી નથી. અને જો જ્ઞાન, દર્શન, ઉપયોગ લક્ષણ જ જીવનું છે, આ પ્રમાણે અન્ય લક્ષણને નિષેધ કરીને જ્ઞાનાદિ ગુણસ્વરૂપ લક્ષણનું અવધારણ કરવામાં ન આવે તે અજીવમાં રહેવાવાળા અસાધારણ અથવા તે સાધારણ લક્ષણની આશંકા થવાથી પણ જીવ તથા અજીવને નિયમિત બંધ થઈ શકતું નથી અને તેવી વસ્તુને સમ્ય બેધ ન થવાથી સમ્યવાદની ઈચ્છાવાળાને
