________________
સ્યાદ્વાદ-રહસ્ય
[ ૨૧૫ ] રહેવાવાળા બધાય ધર્મને સંગ્રહ કરે છે, અને એવા શબ્દ જે વસ્તુ તેના દેશરૂપ કોઈ એક ધર્મથી ઓળખાવવામાં આવી હેય તેને બદલે બીજી ભિન્ન વસ્તુના સંબંધની શંકા ટાળીને વસ્તુનું અવધારણ નિર્ણય કરે છે, જેમકે જ્ઞાન-દર્શન–વીસુખવાળે જીવ છે કે નહિ? એવી આશંકા ઉપસ્થિત થાય ત્યારે કહેવામાં આવે છે કે સાત શીવ પવા અહીં જીવ શબ્દ પ્રાણ ધારણ કરવાવાળું જીવ શબ્દનું વાચ્ય દ્રવ્ય વિશેષ ગ્રહણ કરે છે અને એવકાર જીવ શબ્દના વાચ્ય તરીકે કરેલી અજીવની આશંકાને દૂર કરે છે. અર્થાત્ જ્ઞાનાદિ ગુણવાળે અજીવ હેઈ શકે નહિ પણ જીવ જ હોઈ શકે છે. સ્યાત્ શબ્દ જ્ઞાન, દર્શન, સુખ આદિ અસાધારણ અને અમૂર્તપણું, અસંખ્યાત પ્રદેશપણું તથા સૂક્ષ્મપણું સાધારણ કે જે ધર્મો ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય તથા આકાશાસ્તિકાય આદિમાં પણ રહેલા છે તેમજ સત્વ, પ્રમેયત્વ, ગુણત્વ આદિ ધર્મે કે જે વસ્તુમાત્રમાં રહેલા છે–આ બધાય સાધારણ તથા અસાધારણ ધર્મમાત્રનું ગ્રહણ કરે છે. અને જ્યારે જીવ જ્ઞાનાદિ લક્ષણવાળો છે કે અન્ય લક્ષણવાળે છે એવી આશંકા થાય ત્યારે આ પ્રમાણે નિર્ણય કરવામાં આવે છે કે સ્થાત જ્ઞાનાસ્ત્રિક્ષr safીવા આ સ્થળે પણ જીવ શબ્દ તેનું વાચ્ય પ્રાણ ધારણ કરવાવાળા ચેતન દ્રવ્યની પ્રતીતિ કરાવે છે અને એવકાર લક્ષણને નિર્ણય કરે છે. એટલે કે જ્ઞાનાદિ લક્ષણ જીવનું બીજું નથી. સ્યાત્ શબ્દ જીવમાં રહેલા સાધારણ તથા અસાધારણ બધાય ધર્મોનું ગ્રહણ કરે છે જ્યારે જગતમાં જીવ છે કે નહિ એવી જીવન માટે અસંભવની આશંકા કરવામાં આવે. ત્યારે આ પ્રમાણે અવધારણ
