________________
કર્મપ્રકૃતિ
[ રર૭ ] કર્મોથી મુકત હોય છે. અને તેથી જ તે પિતાના જ્ઞાતૃત્વ સ્વભાવથી ય માત્રને જ્ઞાતા બની શકે પણ લેતા થઈ શકે નહિ. સંસારની વસ્તુમાત્રને જાણવાને આત્મા સ્વતંત્ર છે. કર્મ સિવાય કંઈપણ રોકી શકતું નથી, અર્થાત આત્મા પિતાની જ્ઞાનશક્તિથી વસ્તુ માત્રને સ્વતંત્રપણે જ્ઞાતા બની શકે છે અને કર્મના કાર્યરૂપ દેહાદિદ્વારા પરપૌગલિક શક્તિથી પીગલિક વસ્તુઓને ભેકતા બને છે. જેમ માણસ પારકી ઘન-સંપત્તિ, બાગબંગલા, સ્ત્રી આદિ વસ્તુઓને જાણવાને માટે સ્વતંત્ર છે, તેના સ્વામીની પરવાનગી લેવાની જરૂરત પડતી નથી, પણ તે વસ્તુઓ ભેગવવામાં પરતંત્ર છે, સ્વામીની રજા સિવાય વાપરી શકે નહિ તેવી જ રીતે આત્મા પણ પીગલિક વસ્તુ જાણવાને સ્વતંત્ર છે, પણ જોગવવાને પરતંત્ર છે. પુન્ય કર્મની સહાયતાથી દેહદ્વારા ભેગવી શકે છે.
સકર્મક આત્મા પૂર્વ સંચિત કર્મ દ્વારા નવા પુદ્ગલ સ્કંધ ભેગાં કરીને તેને પુષ્ટ બનાવે છે. અર્થાત્ જૂનાની સાથે નવાં ભેળવતે જાય છે તેથી તે ખાલી થતાં નથી પણ કાયમ બન્યાં કરે છે. જેમ માણસ તીજોરીમાંથી પૈસા કાઢીને વાપરે છે અને વ્યાપાર પણ કરે છે. વાપરવાથી પૈસા ઓછા થાય છે પણ વ્યાપાર સારી રીતે ચાલતું હોવાથી વાપરવામાં જેટલા ઓછા થાય છે તેનાથી અનેકગણુની આવક હોવાથી તીજોરી ખાલી થતી નથી, સારી રીતે ભરેલી રહે છે તેમ સત્તાની તીજોરીમાંથી કર્મો ખરચાય છે. ભગવાય છે, પણ સાથે ને સાથે ધંધો ધમધોકાર ચાલવાથી પુષ્કળ કર્મોની આવકને લઈને સત્તાની તીજોરી ખાલી થતી નથી. સંસારમાં કર્મ સિવાય પદ્ગલિક વસ્તુ
