________________
કર્મ પ્રકૃતિ
[ ૨૧૯ ] કરાતા પુદ્ગલે પૂર્વની પ્રકૃતિમાં ભળી જઈને તદાકાર થઈ જાય છે. ત્યારે તે કર્મનું કાર્ય કરવાને સમર્થ થાય છે. જે પ્રકૃતિવાળા કર્મમાં ભળે છે તે જ પ્રકૃતિવાળાં બનીને તેનું કાર્ય કરે છે.
કર્મની પ્રકૃતિ એટલે સ્વભાવ અને તેનું કાર્ય સકર્મક આત્માના ગુણને ઢાંકવાનું છે. અર્થાત્ અનાદિથી જે પ્રકૃતિએ આત્માને જે ગુણ ઢાંકેલે હોય છે તેને જ તે પ્રકૃતિમાં ભળીને નવું બનેલું કર્મ ઢકે છે. જ્યારે પૂર્વનું કર્મ, સ્થિત તથા રસ પૂર્ણ થવાથી જીર્ણ થઈને ખસી જાય છે–ખરી પડે છે ત્યારે નવીન કર્મ તેનું કાર્ય કરે છે. આ પ્રમાણે અનાદિકાળથી ચાલ્યું આવે છે તેથી કર્મને પ્રવાહથી અનાદિ માન્યાં છે. તાત્પર્ય કે પ્રથમના કર્મની સ્થિતિ (આત્મિક ગુણેને ઢાંકવાને કાળ) પૂરી થાય છે ત્યારે તે પ્રકૃતિમાં રહેલો રસ સૂકાઈ જવાથી આત્મિક ગુણ ઢાંકવાને શક્તિહીન બનેલાં પુગલ સ્કંધે કર્મ પરિણામના અભાવે આત્મપ્રદેશમાંથી નિર્જરી જાય છે-છૂટાં પડી જાય છે ત્યારે કર્મ પણે પરિણમેલાં તેવી જ પ્રકૃતિવાળા નવાં કર્મો તે જ આત્મિક ગુણોને ઢાંકી દે છે. તેથી તે ગુણ દબાચેલે જ રહે છે. પ્રગટ થઈ શક્તો નથી. પણ જ્યારે આત્માએ નવીન પુદ્ગલે ગ્રહણ કરીને પૂર્વ પ્રકૃતિસ્વરૂપે પરિણુમાવ્યાં ન હોય અને પૂર્વ પ્રકૃતિની સ્થિતિ પૂર્ણ થવાથી કર્મ પરિણામ નષ્ટ થઈને આત્મપ્રદેશ ઉપરથી ખરી પડી હોય તો તે પ્રકૃતિથી દબાયલે જ આત્મિક ગુણ પ્રકટ થાય છે તે પાછો ઢંકાતો નથી, કારણ કે ગુણઘાતક-આવારક પ્રકૃતિ આત્માએ નવીન પુદ્ગલે લઈને બનાવેલી હતી નથી. અર્થાત પૂર્વ પ્રકૃતિની સત્તામાં–
