________________
કમ પ્રકૃતિ
* [ ૨૨૩] એ થાય છે. અર્થાત અઠાવીશ અંશો મોહની વિકૃતિઓ છે કે જેને પ્રકૃતિઓના સંકેતથી ઓળખવામાં આવે છે. મૂળ પ્રકૃતિ મોહ છે અને ઉત્તરપ્રકૃતિ (મૂળ પ્રકૃતિના જ વિકારે) દર્શનમોહ, કષાય તથા નેકષાયરૂપ અઠ્યાવીશ છે. મૂળ પ્રકૃતિ મોહ કાયમ રહેવા છતાં પણ ઉત્તર પ્રવૃત્તિઓમાં ક્ષય, ઉપશમ તથા ક્ષયોપશમ થાય છે. મોહમાં થવાવાળી વિકૃતિઓમાંથી જેટલી વિકૃતિઓની ઉત્પત્તિ સર્વથા નષ્ટ થઈ ગઈ હોય તેટલી પ્રકૃતિઓને ક્ષય થે કહેવાય છે અને પ્રગટ અથવા અપ્રકટ જેટલી વિકૃતિઓ જેટલા સમય માટે થતી નથી અર્થાત્ પ્રકૃતિનો ઉદય અટકી જાય છે તેને ઉપશમ કહેવામાં આવે છે અને જે વિકૃતિ પ્રગટ( વિપાક ઉદય)પણે અમુક કાળ સુધી ન થાય પણ અપ્રગટ( પ્રદેશ ઉદય)પણે થયા કરતી હોય તેને ક્ષયે પશમ કહેવામાં આવે છે. તાત્પર્ય કે. ઉપશમ તથા ક્ષયે પશમમાં વિપાક ઉદયને ક્ષય તે સરખે જ છે. પ્રગટપણે વિકૃતિ થતી નથી પણ અપ્રગટ (પ્રદેશ ઉદય)પણે વિકૃતિ થતી હોય તે ક્ષયોપશમ અને પ્રદેશ ઉદય થત અટકી જાય તે ઉપશમ કહેવાય છે. આ ક્ષય, ઉપશમ તથા ક્ષપશમ મેહની ભિન્ન ભિન્ન પ્રકૃતિઓને થાય છે છતાં તે મેહને કહેવાય છે. જો કે આત્માના જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રરૂપ અવિકૃત સ્વરૂપ શુદ્ધ પ્રકૃતિનું આવારક(ઢાંકવાવાળું) સામાન્યપણે મેહનીય કહેવાય છે છતાં તે મોહની ભિન્ન ભિન્ન પ્રકૃતિએથી અવરાય ઢંકાય) છે જ્યારે જે જે વિકૃતિ સ્વરૂપ પ્રકૃતિ સર્વથા ક્ષય થાય છે ત્યારે તે તે પ્રકૃતિથી ઢંકાયેલ આત્માને ગુણ પ્રગટ થાય છે પણ વિકૃતિ સર્વથા નષ્ટ ન થતાં--
