________________
શ્રી મહાવીર પ્રભુની અહિંસા
[ ૨૦૫ ] સંપૂર્ણ જ્ઞાન હતું તે તેમની જગત વ્યવસ્થાની પ્રરૂપણ ઉપરથી નિઃશંક જણાય છે.
શ્રી મહાવીર પ્રભુએ જીવને સકર્મક અને અકર્મક એમ બે વિભાગોમાં વહેંચી નાંખીને સકર્મક અને ચાર ગતિરૂપ સંસારનું કારણ માન્યું છે. કર્મના અભાવને લઈને અકર્મક જીવ શુદ્ધ હોવાથી તેમનામાં પરસ્પરના ભેદ કે વિશિષ્ટતા . જેવું કાંઈપણ હોતું નથી એટલે તેમને સિદ્ધ કહીને ઓળખાવ્યા છે. જ્યાં સુધી જીવ સકર્મક છે ત્યાં સુધી તે દેહ વગર રહી શકતા નથી, માટે સૂક્ષ્મ તથા સ્થળ એવા અનેક પ્રકારના દેહધારી ને દારિક તથા વૈક્રિયદેહની અપેક્ષાથી દરેક શરીરના બે બે ભેદ કહી બતાવ્યા છે. વૈયિ શરીરના દેવ તથા નારકી અને દારિક શરીરના મનુષ્ય તથા તિર્યંચ એમ બે પ્રકારના શરીરના ચાર ભેદને સંસાર તરીકે વર્ણવ્યા છે. દરેક શરીરના બે ભેદ પુન્ય તથા પાપકર્મને આશ્રયીને પડ્યા છે અને તેના અંગે સુખ-દુઃખની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. દેવ તથા મનુષ્યની ગતિને સુખની પ્રધાનતાની અપેક્ષાએ સુગતિ માનવામાં આવી છે અને દુઃખની પ્રધાનતાને લઈને નારકી તથા તિર્યંચની ગતિને દુર્ગતિ બતાવી છે. આ પ્રમાણે પરસ્પર વિરોધી તેના અંગે સાપેક્ષવાદના સિદ્ધાંતની સિદ્ધિ કરી બતાવી છે.
સંસારી જીવના આશ્રયભૂત દેહને પાંચ ઈદ્રિયના સમૂહુરૂપ જણાવ્યું છે, અર્થાત્ પાંચ ઇંદ્રિયવાળે દેહ ચાર-ત્રણ–બે અને એક ઇંદ્રિયવાળે પણ દેહ હોઈ શકે છે અને તેના અંગે જીવે પણ એક—બે-ત્રણ અને પાંચ ઈદ્રિયવાળા કહેવાય છે. આ પાંચે
